________________
આત્માન પ્રકાશ
મિયા વાસનામય ગાઢ નિદ્રામાં સુતે છે. તેવી સ્થિતિમાંથી વિશિષ્ટ પ્રકારના - પશમથી પંચેંદ્રિય અને મને બળરૂપ સાધન પામી સશુરૂ દ્વારા અથવા શાસ્ત્રદ્વારા
સ્વહિત શ્રવણ કરી તેનું પાલન કરવા તત્પર થાય છે તે જાગ્રત દશા છે. આ જાગૃત દશા પ્રાપ્ત થયા પછીજ સદગુરૂને ઉપદેશ આત્માને અસર કરે છે નહિ તે ઉષર ક્ષેત્રમાં વૃષ્ટિની માફક નિરર્થક નીવડે છે. જ્યારે વસ્તુ સ્વરૂપને આત્મા ઓળખે છે, હેચાપાદેયને વિવેક સમજે છે, શરીર, ધન, પુત્ર, સી, હવેલી, અલંકારે વિગેરેને પર માની લેવા જેટલી શક્તિ ધરાવે છે ત્યારે રાગ અને દ્વેષ પરિણતિ જે મન રૂપ સાધન દ્વારા તેને વારંવાર મુંઝાવતી હતી. તે અલ્પ પરિસ્થિતિમાં અસર કરી શકે છે. કેમકે સત્ય સ્વરૂપની શ્રદ્ધા અહીં થતી હોવાથી અન્ય વિકલ્પ દૂર થઈ જાય છે; અને અનાદિ કાળથી જે આત્માને અનેક પ્રકારની પીડાઓ પૈકી એક પ્રબળ પીડા હતી તે ઓછી થાય છે અને એ રીતે આત્મા અમુક અંશે એમાંથી મુક્ત થાય છે. સદ્દગુરૂને ચેગ અને સવજ્ઞ શાસ્ત્ર પોતાની આગળ પ્રાપ્ત થવા છતાં જે આત્માઓની સપુમિ દૂર થઈ નથી તેમને હજી પૂર્વ પારચિત સંસ્કારની નિવિડતા મટી નથી. જે મન અહીં પ્રાપ્ત થયેલું છે તેના ઉપર પૂર્વ ભવના સંસ્કારની છાપ પડેલી જ હોય છે જે તે સહજમાં નિવારણ થઈ શકે તેમ હોય તે આવા નિમિતાથી થાય છે અન્યથા મનુષ્ય જન્મ જે એગ્ય ક્ષપશમ શાક્ત પ્રાપ્ત કર્યા છતાં કોઈ પણ પ્રકારના ચેકસ લાભ વગર પૂર્ણ કરે છે, ત્યારે જિનેન્દ્રકથિત ઉપર રૂચિ એ સમ્યગ્દશન અથવા આત્માની એક વિશિષ્ટ પ્રકારની ઉત્ક્રાંતિ છે જે તેને સર્વથા મુક્ત કરવામાં અચૂક સાધન તરીકે કામ લાગે છે. એટલું તે ચોકકસ છે કે જો મનુષ્ય જન્માદિ શુભ સામગ્રીએ પામીને શાસ્ત્રના નિર્દોષ આપણા કાન ઉપર અથડાવા છતાં નવું ચૈતન્ય પુરાવે નહિ તે અમુક પ્રકારના દુખત્પાદક નિમિત્તથી જ્યારે આત્મજાગૃતિ થશે ત્યારે પશ્ચાત્તાપને પાર રહેશે નહિ અને જે પરિસ્થિતિઓ પોતાની આસપાસ વિચારની યુવાન અવસ્થામાં એકત્રિત થયેલી હતી તે મળવી મુશ્કેલ થશે. જ્ઞાન ધન અને અખંડ આનંદસ્વરૂપ પિતાના આત્માને જગના અનંત પદાર્થોમાંથી ઓળખી કાઢવો એ કાંઈ જેવી વાત નથી તેનેજ માટે શાસ્ત્રને પ્રયાસ છે, તેનેજ માટે સર્વ ક્રિયાકાંડે છે, તેને માટે વિદ્વાનેને વિલાસ છે, તો તેને ભૂલી જવાથી અન્ય વસ્તુ ઉપર જે કદાગ્રહ વૃદ્ધ થવા પામી હતી તે આત્માની જાગૃતિથી દૂર થાય છે, અને જિનેક્ત સત્ય સ્વરૂપને (abstract ideal ) ઓળખે છે.
સૂરિજી મહારાજ તેટલા માટે બીજા પદમાં એમ કહે છે કે સમ્યગદર્શન થયા વગર જ્ઞાન સંભવતું નથી તેમજ જ્ઞાન વગર ચારિત્ર હોઈ શકે નહિ તે બરાબર છે. આપણે એટલું તે જાણીએ છીએ કે શાસ્ત્રો અને ઉપદેશ એ શ્રુતજ્ઞાનના નિમિત્તો છે. આત્મામાં રહેલું જ્ઞાન તેને પ્રકટાવવાને તે કારણે છે. પરંતુ એ જ્ઞાન
