________________
એક મનાર’જક પ્રભાત.
૫૫
આત્મા સાથે તદાકાર પરિણત જો સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત થયુ હોય તાજ થઈ શકે, કેમકે વ્યવહારમાં આપણને શ્રદ્ધા વગર કોઇ પણ વસ્તુનું સત્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી; તે સત્યતત્વની પ્રતીતિ થયા વગર સત્યજ્ઞાન શી રીતે પ્રાપ્ત થઈ શકે ? આ રીતે એકડા વગરના મીંડાની જેમ સમ્યગ્દર્શન વગરના જ્ઞાનની સ્થિતિ છે, ગમે તેટલુ ભણી જાએ, સંખ્યાબંધ ૫ક્તિઓને ગેાખી કંઠસ્થ કરી, દુનિયાને વાચાળતાથી આંજી દેવા પ્રયત્ન કરો પર ંતુ અંદર આત્મામાં તત્વરૂચિ થઈ નથી તે! એ તમારૂ જ્ઞાન સ્થાયી અસરવાળું થઇ શકતું નથી. આમ હાઇ સૈાથી પ્રથમ આત્મામાં સમ્યગદર્શન ગુણ કેવી રીતે પ્રકટે તેને પ્રયાસ કરી તે પ્રમાણે પ્રકટાવવાની જરૂર છે; જેથી તે સ્થિતિની પછી પ્રાપ્ત થતા જ્ઞાનને ભાવના જ્ઞાન શાસ્રકારે કહેલું છે અને તેજ જ્ઞાન વાસ્તવિક છે. તે જ્ઞાનનું અજીણુ કદાપિ થતુ નથી ઉલટું તે જ્ઞાન વિરતિ વિગેરે ગુણાના સંગ્રહ કરવામાં સાધનભૂત થાય છે એ રીતે ઉત્તરાત્તર આત્માના વિકાસના અનુક્રમ સધાય છે; આમ હાઇનેજ શાસ્રકારે સમ્યગૢદર્શન વગરના નવ પૂર્વ સૂધીના જ્ઞાનને અજ્ઞાન કહીનેજ સ‘એજ્યુ છે. જ્ઞાનન્ય છે. વિતિ એ સૂત્રને આ પદ યથા ન્યાય આપે છે. આત્મપ્રદેશમાં સમ્યગદર્શન પ્રકટ થયા વગરનું આત્માએ મેળવેલું જ્ઞાન એ જ્યારે અજ્ઞાનજ છે તે ખીજ આધાન થયા વગર ફળકચાંથી હાઇ શકે? પર`તુ સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ ની સાથેજ દુનિયામાં પ્રયાસ કરી મળેલું જ્ઞાન સમ્યગજ્ઞાન રૂપે પ્રકટે છે અને તે જ્ઞાન ઉત્તરોત્તર ભાગ તૃષ્ણા, સાંસારિક પ્રપંચા અને મિથ્યા વાસનાઓથી વિરમણ કરવાને આત્માને દરરોજ સૂચવે છે. દિવસ કે રાત્રિમાં આત્માથી જે કાંઇ લેગ તૃષ્ણા અથવા જે કાંઇ વાસના પૂર્વ પરિચિત સ‘સ્કારાથી પ્રબળપણે સે વન કરાતી હાય તેને તે જ્ઞાન હચમચાવે છે; અને પ્રતિક્ષણે તેના ઉપર આત્માને જય મેળવવા માટે પ્રાથના કરે છે. જ્ઞાન સમ્યક્ સ્વરૂપવાળુ થવાથી આત્મા તેનો પ્રાના સ્વીકારતા જાય છે, અને જેમ જેમ વિરામભાવ વધતા જાય છે તેમ તેમ મેળવેલું જ્ઞાન એ સત્યજ્ઞાન સ્વરૂપ છે. તેમ સ્વ અને પરને પ્રતીતિ થાય છે. આત્મગુણના વિકાસને ઉત્તરાત્તર ક્રમ આવે હવાથી સૂરિજી મહારાજ આત્માને સમ્યગદર્શન પ્રાપ્ત કરવાનું પ્રથમથીજ સુચવે છે.
તૃતીય અને ચતુર્થાં પદમાં સંગ્રહ નય અને એવભૂત નયથી આત્મ સ્વરૂપ નુ‘દર્શન કરાવ્યું છે. આ આત્મામાં શિકતરૂપે સમ્યગ્દર્શન રહેલું છે. પરંતુ જ્યારે સવ વિભાવ દશા તજી શુદ્ધ ધમ પ્રકટ કરવા તરફ સાધક તૈયાર થાય છે, ત્યારે એ સ્વરૂપ વ્યકત થાય છે. સંગ્રહનય આત્માના સત્તારૂપે સવ ગુા છે. તેમ સ્વીકાર કરે છે. પરંતુ એવ‘ભુતનય જ્યારે તે ચુણા પ્રકટ થાય છે, ત્યારેજ તે ગુણાનું અસ્તિત્વ માન્ય રાખે છે. તેથીજ શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી વહે છે કે
