________________
૨૫૮
આત્માન પ્રકા, વાનું એક બળ છે. જે વિકારે મનદ્વારા આત્માને હેરાન કરતા હતા છતાં જેને આત્મા સતત્ પરિચયપણુથી કવચિત્ વિશિષ્ટ પ્રકારના બાહ્ય નિમિત્તથી સુખરૂપે અથવા કવચિત તેવાજ ઉલટા નિમિત્તથી દુઃખરૂપે અનુભવ કરતું હતું તે હવે આ સાધ્યદષ્ટિની પ્રાપ્તિ પછી એ વિકારેની અસરને આત્મા નિર્જીવ કરી મૂકી છે. એટલે મનની શકિતને અમલ તેવા પ્રકારે નહિ થતાં તે આપોઆપ અટકી જાય છે અને પિતાનો સંકલ્પ વિકલ્પને ધર્મ હોવાથી તે શુભ વિચારણુમાં ડાય છે જેથી આત્માને તે અનુકૂળ સાધન થવાથી સાથ્થકાર્ય સન્મુખ પ્રેરે છે, આમ હાઈ સૂરિજીએ ઠીજ કહ્યું છે કે જિનેક્ત તત્વ ઉપર રૂચિ કરીને આ મનુષ્ય જમને સફળ કરે; આ સમ્યગ્રદશનરૂપ સ્વગુણ પ્રાપ્ત થવાથી આત્મા એક અપૂર્વ આનંદની વાટિકમાં વિહરે છે અને તેના આનંદરસનું પાન કરે છે.
આ સુંદર રાગમાં આવા અપૂર્વ ભાવસૂચક પૂજાને ભાવ વારંવાર વિચારવાથી આત્માને બહુ જ લાભ થાય તેમ છે શાસ્ત્રના આશયે વિવિધ પ્રકારે જુદી જુદી પ્રકૃતિબદ્ધ આત્માઓને માટે શાસ્ત્રકારે બહુજ વિચાર કરીને પ્રજેલા છે, તેમાં સુંદર રાગથી માનતાનમાં લય પામતી આ પૂજા પણ પ્રાણીઓને અધિકારી પ્રમાણે તેના આશાનું સ્વરૂપ વિચારતાં, કને અમૃતપાન કરાવતી ચિત્તમાં આત્મજા. ગૃતિ કરાવે છે, જ્યાં સુધી આવી આત્મજાગૃતિ થતી નથી ત્યાંસુધી તે પ્રાણીઓને વસ્તુસ્થિતિએ સુષુપ્તિ દશા છે તેમ જ્ઞાનીજને સ્પષ્ટપણે કહે છે. તે સાથે એ પણ વિચારવાનું છે કે ઉત્તમ ભાવનાપૂર્વક સંઘસમુદાય તીથપ્રતિ સાથે મળીને જાય અને તેમાં આવા આલંબને મળે તેવા આલંબને અને સંગેની વચ્ચેજ આત્મજાગૃતિ થવી વિશેષ સંભવિત છે, કેમકે તીર્થ એ એવું પુણાલંબન છે તે પણ એ આલંબન જુદા જુદા પ્રકારના શુભ સંગે પર આધાર રાખે છે. એ શુભ સંયેગેને બની શકે તેટલી રીતે એકત્ર કરી એ આલંબન ગ્રહણ કરવાથી ધારેલું કાર્ય સફળ થાય છે; એ પણ ભુલવું જોઇતું નથી કે એકત્રિત સંગેથી તીર્થક્ષેત્ર તરફ શુભ ભાવનાથી પ્રયાણ કરતાં એક નહિ પણ અનેક જીવોનું આડક્તરી રીતે
લ્યાણ થાય છે, પરંતુ બહુધા આવી સ્થિતિમાં પ્રાણુઓનું ચિત્ત સાધ્યબિંદુ ચુકી જાય છે અને અમૂલ્ય સમય નિરર્થક બનાવે છે, સઘસમુદાયની આવી સ્થિતિમાં તેના સંગેને કેટલીક રીતે કેળવવાની જરૂર છે કેમકે આવી અનેક પ્રાણુઓને સમ્યગદર્શનના કારણરૂપ ઉચ્ચ સ્થિતિ હોવા છતાં સુંદર વ્યવસ્થાના અભાવે નિકૃષ્ટ પણ થઈ જાય છે, સદ્દભાવે પ્રાણીઓને બાહ્યનિમિત્ત તરફ ગણતા થવાથી આંતર નિમિત્તામાં આત્માને જોડવાનો અવકાશ મળે છે. આવી સ્થિતિમાં કેટલાએક સમ્યગદર્શનને પ્રાપ્ત કરે છે, કેટલાએક વ્રત ગ્રહણ કરે છે, કેટલાકમાં વૈરાગ્યવાસનાનું આપણું થાય છે, કેટલાકની આત્મભૂમિકા શુદ્ધ થાય છે અને કેટલાએકને માત્ર રૂચિ પ્રકટે છે. પૂજાના આશયને વારંવાર વિચાસ્તાં એમ જણાય
