Atmanand Prakash Pustak 009 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

જૈન દૃષ્ટિએ નાટાનું સંપ્રવર્તન.
ર૭૩
- જેન તેમજ ઈતર દશનેએ નાટકરૂપે પદાર્થ સંકલનનું સ્વરૂપ અંગીકાર કરેલું હોવા છતાં નાટક શબ્દને અને તેના સ્વરૂપને જે ખરાબ સ્થિતિમાં સજજને વડે ચિતરવામાં આવેલ છે તેનું વાસ્તવિક કારણ તપાસતાં જણાશે કે આધુનિક ઉભરાઈ ગયેલી પ્રચલિત નાટક કંપનીઓએ નાટકના મૂળ ઉદ્દેશને બાજુએ મુકી નવરસ પ્રધાન નાટકને ખાસ કરીને વિષય રસ પ્રધાન બનાવી મૂક્યા છે. સાંસારિક પ્રાણીઓને નીતિમાર્ગનું અવલંબન પમાડનાર, સંસ્કારેને હૃદયમાં ઓતપ્રત કરનાર, અને શીઘ્ર ફલવાહી અસર વડે હદયભાવને ચિનગ્ધ કરનાર તરીકે નાટક એ સબળ સાધન છે; કેમકે તેમાં શાસ્ત્રમાં વાંચેલા મહાત્માઓના જીવનના પડે દશ્યરૂપે રજુ થાય છે, દુર્જનની છળભેદવાળી વૃત્તિઓ આકારરૂપે ઉપન્ન થઈ રંગભૂમિ ઉપર ભજવાય છે, સ્વાર્થી અને નિઃસ્વાથી મનુષ્યના કર્તવ્ય માર્ગો ભિન્ન ભિન્ન રીતે બહાર આવે છે. પરંતુ આ કહેવાતાં નાટકની અસર મનુષ્યમાં ઉલટીરીતે એટલે કે વિષય અને કષાયને વધારનારી, વ્યવહાર માર્ગનું ઉલ્લંધન કરનારી, કપટ વૃત્તિઓનું પિષણ કરનારી, નેહને નામે મહેને વધારનારી અને અપેય અને અભઠ્ય પદાર્થોમાં લલચાવનારી થઈ છે અને થાય છે જે-અવલોકન કરતાં પ્રત્યક્ષ જણાઈ આવશે. નાટક એ જનસમૂહનું એક હિતકારક અને સહેલાઈથી બેધજ્ઞાન આપી શકે તેવું સાધન હોવા છતાં તેનું રૂપાંતર થઈ ગયેલું હોવાથી તે હિતશત્રુની ગરજ સારે છે. પૂર્વ પુરૂએ કહેલું છે કે નાટકનો મૂળ હેતુ આવે છે જોઈએ “તે શૃંગાર, બિભત્યાદિરસનું દિગદર્શન કરાવી છેવટે આઠ રસની ઉપર શાંતરસ વિ. જય મેળવી શકે, અને શાંત રસના વિજય વડે કે આનંદ અનુભવાય છે તે દર્શાવી શકે.”વસ્તુતઃ નાટક આવા પ્રકારનું હોય છે. જે આવા પ્રકારનું નાટક ન હોય તે જૈનપરિ ભાષાએ તે “ભવ પાટક” છે. તેથીજ આધુનિક નાટકે ઘણે અંશે સ્વરૂપથી શ્રુત થયેલાં હેવાથી જેને “નાટક પ્રેક્ષક જોયાં ” એ વાકયને અતિચાર રૂપ માનેલું છે.
૧ શૃંગાર, વીર. કરૂણા, હય, રદ્ર, બિભત્સ, ભય, અદભુત અને શાંત. ૨ જન્મને અખાડે.