Atmanand Prakash Pustak 009 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

જૈન દૃષ્ટિએ નાટકાનુ સ’પ્રવત ન
૨૭૧
કરાતા પાડી સકલના, વ્યવસ્થા અને અધિકાર પુરઃસરનિર્મિત થયેલા હાય તાજ તે ઇષ્ટ ફળને ઉત્પન્ન કરવા સમ નિવડે છે તેમ બેધજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરવાને માટે મનુષ્યેાની પાસે નિર'તરસ્થાવર અને જગમ અને પ્રકારના પદાર્થોની વ્યવસ્થા અવસ્ય પ્રમાણેાપેત અને પ્રેક્ષકા તરીકે તેમના પાત્રગત અધિકારને છાજે તેવી રીતે ગોઠવાયેલી હોય તે તે આકર્ષક અને મનુષ્યનાં હૃદયમાં જ્ઞાન ઉત્પાદક શક્તિ-
વાળી થઇ શકે છે.
મનુષ્યના હૃદયને જાગૃત કરનાર અને સંસ્કારાનુ સ્થિતિસ્થાપકપશુ જાળવી રાખનાર ધજ્ઞાન સ્વાભાવિક અથવા અન્યનિમિત્તરૂપ બે પ્રકારે થઇ શકે છે. સ્વાભાવિક બેાધજ્ઞાન પૂર્વ સંસ્કારોની ઘડાયલી અવસ્થા છે અને તે અવસ્થાના પરિપાક થતાં સ્વયમેવ પ્રકટે છે; પરંતુ અન્ય નિમિત્ત વડે પ્રાપ્ત થયેલું જ્ઞાન શાસ્ત્રાથી, મહાત્માના વાણીગત ઉપદેશેાથી અને પદાર્થો દનથી ત્રણ પ્રકારે થઇ શકેછે. શાસ્ત્ર અને ઉપદેશેા કરતાં વિશેષ પ્રમાણમાં સચેાટપણે અસર કરનાર પદાર્થ દર્શન છે. પદાર્થ દનવડે થયેલું એધજ્ઞાન વસ્તુના સ્વભાવ, પાત્ર અને શુદ્ધતા ઉપર આધાર રાખે છે. સ્વાભાવિક એધજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની શકિતવાળા બહુજ આછા મનુષ્યા દ્રષ્ટિગોચર થાય છે. પરંતુ શાસ્ત્ર અને ઉપદેશેા કરતાં પણ શીઘ્રપણે ટુંકા વખતમાં વસ્તુ દર્શન વડે એધ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરનારાએ પુષ્કળ સંખ્યામાં દષ્ટિએ પડે છે.
શાસ્ત્ર કે જેમાં બેાધજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાને માટે અધિકાર પરત્વે સકલના થયેલી છે તે વડે અલબત્ત બેધજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે પરંતુ એક મનુષ્ય વાંચી, વિચાર કરી, બુદ્ધિમાં ઉતારી પદાનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે તેને વધારે સરલ રીતે શાસ્રત ચિનારના પ્રત્યક્ષ એધ કરવામાં આ વેતા ઘણીજ સહેલાઇથી સંસ્કારના પ્રદેશાને પહેાંચી શકે. શાસ્ત્ર અને ઊપદેશે જ્ઞાનસામર્થ્ય ઉત્પન્ન કરી મનનું ખેડાણ કરેછે, પરંતુ તેજ શાસ્ત્રોક્ત પદાર્થ જ્ઞાનનેા ચિતાર મનેમદિરના તલસ્પર્શી ભાગમાં પ્રવેશ કરેછે, એક કરૂણારસમય હકીકત વાંચતાં મનુષ્યેાના હૃદયની લગણી જેટલા પ્રમાણમાં કોમળ અનેછે, એક ઉપદેશકની વાણી વડે કરૂણારસના જે છંટકાવ દિગ્દર્શન રૂપે રજુ થાયછે તે કરતાં તે કરૂણા