Atmanand Prakash Pustak 009 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

ર૭૪
આત્માનંદ પ્રકાશ,
નાટક જેવું અભુતપણે ઉધન કરનાર સામર્થ્યબળ જયારે તેના સ્વરૂપથી શ્રુત થાય છે ત્યારે પ્રેક્ષકોના હૃદય ઉપર ઘણી જ ખરાબ અસર કરે છે, એટલું જ નહિ પરંતુ તે અસરના સંસ્કારની જમાવટ ચિરકાળ સુધી રહે છે. જો કે અત્યારના પ્રચલિત નાટકમાં સર્વશે તેઓ ખરાબ અસર કરનારા છે એમ કહેવા કુહાડે ફેરવવાને આ વિષયને અંગે ઉદ્દેશ નથી, પરંતુ આખા નાટકના અમુક ભાગોમાં નાટકના શુદ્ધ સ્વરૂપની કદાચ ઝાંખી થાય છે. નંદબત્રીસીના પદ્મિનીના પાત્રમાં બાદશાહ વડે એકાંતમાં થયેલી સરજોરીમાં પણ સતીત્વનું પરિપાલન એ પ્રશસ્ય છે, નરસિંહ મહેતાને ભક્તિ રંગ એ અન્યને ભકિતમાં પ્રેરનાર હોવાથી લાધ્ય છે, કામલતાને પતિનેહ વ્યવહારની ઉચ્યતા દર્શાવે છે, આ અને આવા જ પ્રકારના વિવિધ નાટકોમાં નીતિબળ, વૈરાગ્ય, ભકિત પ્રેમ વિગેરે દષ્ટિગોચર થાય છે; પરંતુ નાટકનું રહસ્ય પાત્રોની સંકલના વગરનું હોવાથી, અથવા પાત્રોના અશુદ્ધ આલેખનમય કૃતિવાળું હેવાથી, પ્રેક્ષકોની વિષય વાસના જાગૃત કરે છે. અને તેમને વ્યવહાર અને ધર્મથી વિમુખ કરી મૂકે છે. અલબત્ત નાટક માં આવેલા ભકિત વિગેરે સ્વરૂપની ઝાંખી પ્રેક્ષકોના હદયપટ ઉપર અસર કરે છે, પરંતુ તે ક્ષણસ્થાયિ હોવાથી વિશેષ પ્રમાણમાં થતી ખરાબ અસરવડે પરાજ્ય પામે છે અને ક્ષણવારમાં અર્થ થાય છે. આમ થવાથી જનસમૂહનો માટે ભાગ નાટકનું પ્રક્ષણ કરનારે હિય છે તે શુદ્ધબધજ્ઞાન રૂ૫ રહસ્યને ખેંચવામાં અત્યંત રહે છે.
નાટકશુદ્ધ સંકલનવાળું હોય અને તેને સારી રીતે ભજવવામાં આવેલું હોય તે તે કેટલીક વખત હજારે જ્ઞાનોપદેશ કરતાં પણ ચઢે છે; હજારે જ્ઞાન પદેરાથી જ્યારે મનુષ્યનું અંતઃકરણ પલળે છે ત્યારે પદાર્થ દર્શનવડે મનુષ્યના હૃદયના ઉચ્ચ ભાવો જાગૃત કરવા એક ઉત્તમ નાટકથી હજારે મનુષ્યના અંતઃકરણ પલળે છે અને તે સંસ્કાર રી થવાથી સન્માર્ગગામી થઈ શકે છે. અને ટકી રહે છે.
શાકુંતલ, મૃચ્છકટિક, વિકમેવશીય વિગેરે નાટકનું અનુક