________________
91
क्षेपणी, अरित्र
१. क्षेपणी १. 'नामलिंगानुशासन' (अमरकोश), 'अभिधान-चिन्तामणि' जेवा परंपरागत शब्दकोशोमां सं. क्षेपणी शब्द नौकादंड एटले के 'हलेसुं'ना अर्थमां आप्यो छे। (अमर० १०,१३, अभि० ८७७) । टर्नरना भारतीय-आर्य भाषाओना तुलनात्मक कोशमा आमांथी निष्पन्न हिंदी, खेवनी आपवा उपरांत सं. क्षेपयति, क्षेप, क्षेप्य, क्षेपक ए शब्दरूपोमांथी ऊतरी आवेला हिंदी वगेरेना खेवना वगेरे, बंगाळी वगेरेना
खेया वगेरे, पंजाबी खेवा, वगेरे, हिन्दी खेवैया वगेरे 'नाव', 'नाव चलाववी', 'नाव चलावनार' वगेरे अर्थोमां नोंध्या छे (टर्नर, क्रमांक ३७३८ थी ३७४२) ।
२. अरित्र २. सं. अरित्रना अर्थनी बाबतमा मतभेद (कदाच अर्थपरिवर्तन के कशीक गरबड ) छे । 'अमरकोश'मां (१०,१३) तथा 'अभिधान-चिन्तामणि'मां (८७९) तेनो 'सुकान' एवो अर्थ आप्यो छे । परंतु मोनिअर विलिअम्झना संस्कृत कोश अनुसार 'ऋग्वेद' आदि वैदिक साहित्यमां तेम ज पाणिनिनी 'अष्टाध्यायी'मां तेनो 'हलेसं' ए अर्थमा प्रयोग छ । 'आचारांग-सूत्र'मां (परिच्छेद ४७९) पण अलित्त (पाठांतर आलित्त-पासम.मां आ बंने शब्दरूपो 'आचारांग'ना संदर्भ साथे 'हलेसुं'ना अर्थमां आप्यां छे, परंतु अरित्र 'धर्मविधिप्रकरण'ना संदर्भ साथे 'सुकान' ना अर्थमां आप्यो छे). जंबूविजयजीना संपादनमां आपेल 'चूर्णि'ना संदर्भोमां पण लांबार्टीका हलेसाना तथा सुकान वगेरेना वाचक शब्दोमां ‘अलित्त' मळे छे. अर्धमागधीनी लाक्षणिकता धरावता मूळना 'र' > 'ल' एवा परिवर्तनवाळा शब्दोमां अलित्त (< अरित्र)नो पण समावेश थाय छे ।
हेमचंद्रविजयगणिनी 'अभिधान-चिन्तामणि-नाममाला'नी आवृत्तिमा सार्थ शब्दानुक्रमणिकामां मूळ अरित्रनो 'वहाण सुकान' ए अर्थ बराबर कर्यो छे, परंतु अभि.मां अपेल अरित्रना पर्याय केनिपात अने कोटिपात्रना 'वहाणनु सुकान, हलेसुं' एम जे बे अर्थ आप्या छे ते भूल छ । क्षेपणीनो अर्थ पण अनवधानथी क्षेप 'निन्दा' आप्यो छे ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org