________________
૩૪
એને સમજાયું છે.
રશિયાની આ સમજણ કેવળ શબ્દોમાં નથી, પણ એ દિશામાં સક્રિય એવું આચરણ કરવું જરૂરી છે એમ એ સમજે છે. એની સાબિતી પણ રશિયા અમેરિકા વચ્ચે તાજેતરમાં “અણુશસ્ત્ર નિઃશસ્ત્રીકરણ કરાર થયો એમાં જોવા મળે છે. આ કરારમાં સહી કરનારા અમેરિકા-રશિયા બંને આ માટે વિશ્વભરના શાંતિવાંછુઓના અભિનંદનના અધિકારી બન્યા છે. પણ આ કરારમાં વિશેષ ઉત્કટતા રશિયાની જોવા મળી છે, અને તેથી વિશેષ અભિનંદન અને યશ રશિયા ખાટી જાય એ સ્વાભાવિક જ છે.
માણસ જે ગામ પહોંચવા ધારે, એનાથી સાવ ઊલટી જ દિશામાં એ હરણફાળે દોડતો હોય; શ્વાસે હાંફતો હોય, થાક્યો હોય ભલે, એવે વખતેય પણ કોઈ એને કહે કે “તું જે ગામ જવા તાકે છે એ આ દિશામાં નથી.” અને જો એ થાકેલો માણસ સાચી દિશા કઈ એ એને એ વખતે ખબર નથી અને થોભી જાય તો ખોટી દિશામાં જતો માત્ર અટકે છે. એનું મૂલ્ય ઓછું નથી. ધીરજ રાખે થાક ઉતારે ત્યાં કોઈક સાચી દિશા દેખાડનાર મળેયે ખરો અને જો સાચી દિશામાં ભલે મોટું જ ફેરવી ઊભો રહે તોયે એનું વળી ઓર મૂલ્ય વધી જાય છે. એમ કરતાં કરતાં થાક ઊતરી જાય. નવી શક્તિ મળતી જાય તો દિશા તો સાચી જ પકડી છે તો વળી પાછો એ પેલી હરણફાળે ધારેલા ગામે પહોંચશે જ.
આમ આજે વિનાશને આરે લાવીને અણુશસ્ત્ર દોડની હરીફાઈએ જગતને ઊભું રાખ્યું છે. રશિયા-અમેરિકા એ સ્પર્ધામાં મુખ્ય હરીફો છે. આ ભયંકર શસ્ત્રદોડની તુલનામાં તાજેતરનો, આ કરાર ભલે નગણ્ય હોય, પણ દેશો ઊભા તો રહ્યા જ છે, વિચારતા તો થયા જ છે. શાંતિ માટે શસ્ત્ર અનિવાર્ય છે એ અર્થ એમને નિરર્થક લાગ્યો છે. આનું મૂલ્ય ઓછું આંકવું જોઈએ નહિ.
સાચો અને ટકાઉ અર્થ સંયમ છે. આ વાત ભલે આજે ગોર્બોચોવના શબ્દોમાં હોય. આ કરારની દિશામાં સ્થિર ઊભા રહેવાની અને આગળ પગલું ભરવા જેવી શક્તિ રશિયા-અમેરિકામાં આવે એ માટે વિશ્વભરના શાંતિવાંચ્છુઓએ રશિયાઅમેરિકાને પ્રેરવાં જોઈએ. પ્રોત્સાહક વાતાવરણ પૂરું પાડવું જોઈએ. ગુરુ થવાનું ગુમાન ભારત ન કરે, પણ પેલી સંયમની આવડત કેળવવાની રશિયા મંશામાં પૂર્તિ તો નમ્રભાવે જરૂર કરી જ શકે ને ?
વિશ્વવાત્સલ્ય : ૧૬-૧-૧૯૮૮
અનુભવની આંખે
