________________
૪૧
રસોઈયો જ જોઈએ.” અને “બહેન મળવા મુશ્કેલ. માણસ તો મળે.”
આ શબ્દોનો અર્થ “બહેન (એટલે કે સ્ત્રી) માણસ નથી” એમ જ થાય ને ? મેં કહ્યું : “પણ માનો કે, રસોઈ કરનાર બહેન માણસ હોય તો ચાલે ?” બંને મિત્રો પ્રથમ તો મારી સામું આશ્ચર્યથી જોઈ જ રહ્યા.
જાણે મને કહેતા હોય “આ તે કંઈ સવાલ છે ?” એમણે મને તરત પ્રશ્ન પણ કર્યો જે, “કેમ એમ પૂછો છો?” એમને મન હવે મારી સમજણ વિશે જ પ્રશ્ન થયો. મેં એમના બોલાયેલા શબ્દો બોલીને યાદ કરાવ્યું કે તમે આમ બોલ્યા હતા. અને પછી પૂછ્યું કે, “બરાબર ને ?”
બંને મિત્રો બુદ્ધિશાળી અને સમજુ હતા. તરત મારા કહેવાનો મર્મ સમજી લીધો. હસી પડ્યા. પછી તો અમને બધાનેય ખૂબ હસવું આવ્યું.
આ બંને મિત્રો સ્ત્રી-પુરુષ સમાનતામાં માને છે. સ્ત્રી જાતિ માટે ઊંચો આદર ધરાવે છે. શબ્દોમાં નહિ, પ્રત્યક્ષ વ્યવહારમાં પણ.
જેમણે સકળ જગતની જનેતા બનવાના કોડ અને મનોરથ સેવ્યા છે, નારિજાતિનાં શીલ, સ્વમાન, સ્વાતંત્ર્ય અને ગૌરવની રક્ષા કાજે, ખુદ સ્ત્રીઓની શક્તિ વધે તેવા કાર્યક્રમો આપ્યા છે, પ્રયોગો કર્યા છે, એટલું જ નહિ, જીવનનો મોટો ભાગ એને માટે જેમણે તપ કર્યા છે, એ મુનિશ્રી સંતબાલજી અને એમની પ્રેરણાથી ચાલતા ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગના પાયાના કાર્યકર સાથી એવા આ મિત્રો છે. એમના જેવા મિત્રોના મોએ આવા શબ્દો કેમ નીકળ્યા? પોતે હાંસીપાત્ર બને, અને જાતનું જ અવમૂલ્યન થાય એવા શબ્દો આમ સહજતાથી જ બોલાયા એનું કારણ શું ?
આનું મૂળ પુરુષ-પ્રધાનતાવાદી સમાજરચનામાં પડ્યું છે. સમાજમાં જે વ્યવહારો થતા હોય, જે વ્યવહાર પ્રતિષ્ઠિત બની બેરોકટોક ચાલતા હોય, એનો પ્રભાવ આપણા મન પર પડતો હોય છે. મનનું બંધારણ એનાથી ઘડાય છે.
વ્યક્તિગત જીવનના વ્યવહારમાં તો પુરુષ પ્રધાનપદે રહ્યો જ છે, અને સ્ત્રીનું સ્થાન ગૌણ જ રહ્યું છે. પણ સમાજના બધા જ ક્ષેત્રોમાં - આર્થિક, સામાજિક, શૈક્ષણિક, સાંસ્કૃતિક, રાજકીય, નૈતિક, ધાર્મિક અને આ લોકમાં જ નહિ. પરલોકમાં પણ સ્ત્રીનું સ્થાન ગૌણ, નીચું, પુરુષ પ્રધાનપદે, ઊંચો.
રામ કે કૃષ્ણયુગથી માંડીને પ્રાચીન-અર્વાચીન કાળના અનેક દાખલાઓ છે કે એમાં સમાજ પુરુષ-પ્રધાનતાવાદી છે એમ જોવા મળે છે. આનું કારણ નીતિનિર્ણયો, શાસ્ત્રરચના, કર્મકાંડો વગેરે પુરુષજાતિએ બનાવ્યાં છે. ઘરમાં અર્થસત્તા પુરુષ પાસે
અનુભવની આંખે
