________________
૪૨
છે. કરણ વિચિત્રતા એ છે કે, સ્ત્રી જાતિ પણ જાણે શરણાગતિ સ્વીકારતી હોય એમ પુરુષને આધીન તો બની જ, પણ એ આધીનતામાં એણે ગૌરવ પણ માન્યું.
ધર્મગ્રંથો, શાસ્ત્રો, સાહિત્ય, સૂત્રો, કથા, કહેવતો કે કાવ્યોમાં આ પુરુષપ્રધાનતાનો પ્રભાવ જોવા મળે જ છે. આવી બધી રૂઢિ અને પરંપરાઓથી ટેવાયેલું આપણું મન, કાળે કરીને એના સ્થૂળ શબ્દોને પકડી લે છે. દેશ, કાળ, પરિસ્થિતિ અને આખો સંદર્ભ છેક જ બદલાઈ જાય, છતાં આદતવશ રૂઢ સંસ્કારને કારણે પરંપરાગત વ્યવહાર ચાલુ રહે છે. એનું સમર્થન થતું રહે છે. સમર્થન માટે કાળગ્રસ્ત એવાં પેલાં જૂનાં પુરાણાં શાસ્ત્રો, સૂત્રો, કહેવતો કે કથાઓનાં પ્રમાણો ટાંકવામાં આવે છે. ભોળપણ, અંધશ્રદ્ધા કે ગફલતમાં એને સત્ય માની લેવામાં આવે છે.
આમાં કોઈ સુધારક ક્રાંતિદ્રા કે વિભૂતિરૂપ વ્યક્તિ, યુગાનુરૂપ. નવીન અર્થઘટન પણ કરતા જ રહે છે. આ નવું અર્થઘટન માન્ય કરનારા દરેક કાળમાં નીકળે જ છે અને તેમ છતાં આ નવું અર્થઘટન સ્વીકારનારની વાણીમાં ભલે અજાણપણે પણ પેલી જૂની માન્યતાની છાંટવાળા શબ્દો તો આવી જતા હોય છે. જેમ આ મિત્રોને વિશે બન્યું.
મનની આ સ્થિતિ એમ સૂચવે છે કે કાળગ્રસ્ત હોવા છતાં રૂઢિ, પરંપરા કે માન્યતાનું વળગણ છોડવું એ સહેલું કામ નથી. અતિ અતિ કપરું કામ છે.
પ્રખર ચિંતકો, ધર્મધુરંધરો, શાસ્ત્રવેત્તાઓ કે ક્રાંતિકારી ગણીએ એવા આદરણીય મહાનુભાવો પણ આ કપરા કાર્યને પાર પાડવાનું સામર્થ્ય કેળવવાને બદલે, વાસ્તવિકતાને સ્વીકારી લેતા અને એનું સમર્થન કરતા જણાય છે.
સ્ત્રી-પુરુષ સમાનતાના કાર્ય માટે આમ થતું, આજે જોવા મળે છે. ત્યારે કહેવું પડે છે કે, સ્ત્રીઓએ જ સંગઠિતપણે કટિબદ્ધ બની આ પડકાર ઝીલીને પુરુષાર્થ કરવો પડશે.
આ ‘પુરુષાર્થ' શબ્દ લખતાં લખતાં જ વિચાર થયો કે આ કામ સ્ત્રીઓ કરે છતાં બોલવામાં પુરુષવાચક શબ્દ “પુરુષાર્થ કેમ કહીએ છીએ ? “પુરુષાર્થ' શબ્દ પુરુષ-પ્રધાનતાનો ઘાતક તો નથી ને ?
અહીં અમારી અલ્પ સમજણથી એમ સમજાયું છે કે “પુરુષાર્થમાંનો પુરુષ એટલે નહિ નર કે નહિ નારી. પણ આત્મા ચેતનતત્ત્વ. એ પુલિંગે નર પણ હોય, સ્ત્રીલિંગે નારી પણ હોય.
પુરુષાર્થ કરીને સ્ત્રી-પુરુષ સમાનતા સિદ્ધ કરવાનું પરાક્રમ બતાવવું એ આજનું યુગકાર્ય છે. એની પહેલ સ્ત્રીસમાજે કરવી રહેશે. વિશ્વવાત્સલ્ય : ૧૬-૧૦-૧૯૮૮
અનુભવની આંખે
