________________
૩૯
હવે પરિગ્રહ નહિ વધારતાં એની મર્યાદા બાંધી લેવાનો બોધ આપ્યો. શિષ્યોમાં બે માલિકો હતા. એમણે આ બોધ ગ્રહણ કર્યો. હૃદયપૂર્વક એનું આચરણ કરવાનો પાકો નિર્ણય કર્યો. મિલના માલિક નહિ ટ્રસ્ટી બનીને વહીવટ કરવાનું નક્કી કર્યું છે તે ઘણું છે. હવે વધારવું નથી.
એક મિલમાલિકે મિલના નફામાંથી અન્નનું સદાવ્રત ચાલુ કર્યું. આજુબાજુ કોઈ પણ માણસ ભૂખ્યો ન રહેવો જોઈએ. સદાવ્રતમાં જે કોઈ ભૂખ્યો માણસ આવે એને ધરાઈને રોટલો મળવા લાગ્યો. ભૂખ્યાને અન્નદાન જેવું મહાન પુણ્યનું બીજું કોઈ કાર્ય નથી. લોકોમાં મિલમાલિક શેઠની વાહવાહ થઈ ગઈ.
બીજા મિલમાલિકે જોયું કે માણસને ભૂખ રોજ લાગે છે. ભૂખને રોટલો ખાવા જોઈએ. રોટલો ભીખ માગીને ખાય છે. લાચારી અનુભવે છે. આ ભૂખ્યો માણસ કામ માગે છે. કામ નથી. મારી મિલે સેંકડો લોકોનું કામ છીનવી લીધું છે. મિલ વેચી નાખું મળેલાં નાણાંનાં અંબરચરખા લઉં, સાળો લઉં. કામ તો મિલનું જ છે. પણ આજે માણસને મિલમાં આવવું પડે છે. અને થોડાકને જ કામ મળે છે. હવે માણસ છે ત્યાં મિલ લઈ જઉંમાં અંબરની ત્રાકો અને હાથની સાળોથી કાપડ જ બનવાનું છે. ઘેર ઘેર મારી મિલ ચાલશે. એ દરેકને કામ મળશે. રોજી મળશે. મહેનતનો રોટલો ખાશે. લાચારી ટળશે. ખુમારીથી જીવશે. ગૌરવથી ફરશે.
અને એણે મિલ વેચી નાખી. ઉપજેલાં નાણાંમાંથી અંબર, હાથસાળો આપી, પૂણી આપી, સૂતરની ખાદી બનાવી. મિલ બંધ થવાથી ખાદીનું કાયમી બજાર મળ્યું. મિલનાં નાણાં, મિલમાલિકની બુદ્ધિ અને વ્યવસ્થાશક્તિથી આ બધું બન્યું.
પ્રથમ મિલમાલિકે સદાવ્રત ચલાવ્યું. રોટલો આપ્યો, માનવસેવાનું ઉત્તમ પુણ્યકાર્ય થયું. પણ એનાથી ભૂખ એક ટંક માટે સંતોષાઈ, ભૂખ્યાને રાહત અવશ્ય મળી. એનું મહત્ત્વ ઓછું નથી. પણ પરિણામ ?
ન કોઈ પરિવર્તન, ન વ્યક્તિના કે ન સમાજજીવનમાં કશું પરિવર્તન. આ થયું રાહતકાર્ય,
બીજા મિલમાલિકે સીધો રોટલો નથી આપ્યો. પણ રોટલો રળવાનું સાધન અંબરચરખો અને સાળ આપ્યાં છે. અંબર અને હાથસાળને મારક એવી મિલ બંધ કરી છે. અંબરચરખાની ખાદીને મિલ કાપડનું ઉત્પાદન બંધ થવાથી બજાર મળ્યું છે. પરિણામે કાયમી કામ મળ્યું છે.
કાયમ રોજી મળી. રોજીની કમાણીમાંથી રોટલા મળ્યા. સદાવ્રત ચલાવવાની જરૂર ન પડી. મહેનતની કમાઈનો રોટલો રળવામાં ન કોઈનું શોષણ, ન કોઈને
અનુભવની આંખે
