Book Title: Alankar Mahodadhi ma Saraswati Kantha bharanna Uddharano Author(s): Parul Mankad Publisher: Z_Nirgrantha_1_022701.pdf and Nirgrantha_2_022702.pdf and Nirgrantha_3_022703.pdf View full book textPage 7
________________ Vol. Il - 1996 નરેન્દ્રપ્રભસૂરિના.. ૫૧ નોધે છે. સ્મરણાલંકારમાં સ્વરૂપની બાબતમાં નરેન્દ્રપ્રભ શુકને અનુસર્યા છે અને અનુભૂત વસ્તુની સંદેશ વસ્તુને જોઈને જ્યારે સ્મૃતિ થઈ આવે ત્યારે સ્મરણાલંકાર થાય છે એમ લક્ષણ બાંધે છે. જ્યારે ભોજ ચિતાદિના સ્મરણને સ્મરણાલંકાર માને છે. નરેન્દ્ર પ્રત્યે ભોજનું એક ઉદ્ધરણ સ્વીકાર્યું છે, સદશના દર્શનથી થતું સદેશનું સ્મરણ - એ ભેદ માટે, જેમ કે, अदृश्यन्त पुरस्तेन खेलाः खञ्जनपङ्क्तयः । अस्मर्यन्त विनिःश्वस्य प्रियानयनविभ्रमाः ॥२८ - (નં. મો. 9 ૨૪૫, . • રૂ૭૧) અહીં ખંજનપક્ષીઓના સમૂહને જોઈને તેના જેવા પ્રિયાના નયનવિભ્રમોનું સ્મરણ થવાથી સ્મરણાલંકાર થયો છે. આવી ભોજની નોંધ છે. નરેન્દ્રપ્રભસૂરિ કોઈ નોંધ મૂકતા નથી. સંશય અલંકારનાં કેટલાંક ઉદાહરણ નરેન્દ્રપ્રભે , વંમાંથી સ્વીકાર્યા છે : જેમ કે, आहारे विरतिः समस्तविषयग्रामे निवृत्तिः परा नासाग्रे नयनं यदेतदपरं यच्चैकनिष्ठं मनः । मौनं चेदमिदं च शून्यमखिलं यद् विश्वमाभाति ते तद् ब्रूयाः सखि । योगिनी किमसि भोः ! कि वा वियोगिन्यसि ? - (સનં પહો પૃ. ૨૪૬, સ વ પૃ. ૪૪૬) નરેન્દ્રપ્રભ પ્રમાણે અહીં આર્થ સાદૃશ્ય છે, ભોજના મત પ્રમાણે અહીં એક વસ્તુમાં (= સખીના વિષયમાં) બે વસ્તુનું (= યોગ અને વિયોગ અભિધીયમાન એવું સામ્ય છે, જે પ્રત્યક્ષ છે. સમ દર્શનથી બન્નેના વિશેષ પ્રકારના સ્મરણથી જે વિમર્શ થયો તે એક વિષય સંશય અલંકાર છે. આમ નરેન્દ્રપ્રભ પ્રસ્તુત ઉદાહરણ સંક્ષેપમાં સમજાવે છે. ભોજની સમજૂતીનો કોઈ નિર્દેશ તેઓ કરતા નથી. નિશ્ચયાત્ત સંદેહના ઉદાહરણરૂપે નરેન્દ્રપ્રભે ભોજમાંથી નૈના મિર્ચ રુદ્ધિ અને ...... આદિ ઉદાહરણ આપ્યું છે (નં. મો. 9. ર૪૭, ૩૦ - 9 રૂ૭૦). જો કે ભોજમાં પ્રસ્તુત ઉદાહરણ ‘વિતર્કોલંકાર' તરીકે આપવામાં આવ્યું છે, પરંતુ નરેન્દ્રપ્રભ ભોજથી જુદા પડે છે, અને અહીં સંશય જ માને છે તથા “વિતર્ક'નું ખંડન કરે છે, આ સિવાય અસ્થા: વિધી. વગેરે પ્રસિદ્ધ ઉદાહરણમાં પણ નરેન્દ્રપ્રભ સંદેહ માને છે. અહીં સાદેશ્ય સિવાય પણ પ્રકૃતિવિષય સંદિહ્યમાન છે. અત્રે અતિશયોક્તિ સાથે સંદેહનો સંકર થયો છે (પૃ. ૨૪૭), જયારે ભોજ અહીં તત્ત્વોનુપાતી વિતર્ક માને છે. આવું રૂપ નિર્માણ કરવા શું પુરાણો મુનિ શક્તિમાન હોય ? આથી ચન્દ્રાદિને જે પ્રજાપતિ માનવાં તે થયો અતત્ત્વાનુપાતી વિતર્ક, જે નિર્ણયાન્ત છે, કારણ આનો સર્જક પુરાણો મુનિ (= નારાયણ મુનિ) ન હોઈ શકે એમ અંતે નિર્ણય થાય છે (સ . ૩૭૦). આમ નરેન્દ્રપ્રભનું વલણ ફરી વાર ભોજથી જુદું જણાઈ આવે છે. અમરૌ પવાનુતઃ (અનં. મો. 9. ર૪૭, ૩. . પૃ. ૩૭૨)માં નરેન્દ્રપ્રભ સંશય જ માને છે, જેમાં સાદગ્ધ સિવાયનો સંબન્ધ છે, જ્યારે ભોજ અહીં અનિર્ણયાન્ત અમિથ્થારૂપ વિતર્ક માને છે. આમ સંશયની બાબતમાં પણ ભોજનાં ઉદાહરણ નરેન્દ્રપ્રભે રહ્યાં હોવા છતાં તેઓ તેમના પ્રત્યે આગવું વલણ Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.orgPage Navigation
1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
