Book Title: Alankar Mahodadhi ma Saraswati Kantha bharanna Uddharano Author(s): Parul Mankad Publisher: Z_Nirgrantha_1_022701.pdf and Nirgrantha_2_022702.pdf and Nirgrantha_3_022703.pdf View full book textPage 5
________________ નરેન્દ્રપ્રભસૂરિના... ૪૯ નરેન્દ્રપ્રભ વર્તુળનું (બ / ૧ / રૂ) એ સિદ્ધહેમનું સૂત્ર ટાંકીને ‘ગિનિ’ પ્રત્યયમાં ઘોતકલોપ થયો છે એમ નોંધે છે. (૦૨૮) વિઐતિ ઇત્યાદિમાં 'નાિન્' પ્રત્યય છે તેમાં ‘વાર્િ’ ઘોતકનો લોપ થયો છે૯. જ્યારે ભોજ વતંર્યુપમાને (પામિનિ સૂત્ર રૂારા૭૬) ટાંકીને ‘ઉપમાનમાં ઉપપદમાં ‘કાગડાની જેમ બોલે છે’ એમ સામાનાધિકરણ્ય વડે કર્તામાં જ પ્રત્યય ઉપમેયને માટે યોજાયો છે એમ સમજાવે છે. આ પ્રત્યયોપમામાં પદોપમા નામનો ભેદ છે એમ પણ તેઓ નોંધે છે, vol. II - 1995 સ્પષ્ટ છે કે પ્રસ્તુત ઉદાહરણ માત્ર જ નરેન્દ્રપ્રભે સ માંથી આપ્યું છે, બાકી તેમનું વલણ ભોજથી જુદું છે. તેઓ હેમચન્દ્રને અનુસર્યા છે. ઉપમાપ્રકારોમાં સાધારણધર્મના લોપમાં નરેન્દ્રપ્રભસૂરિ ભોજે આપેલ ઉદાહરણ આપે છે. જેમ કે, पूर्णेन्दुकल्पवदना मृणालीदेश्यदोर्लता । चक्रदेशीयजघना सा स्वप्नेऽपि न दृश्यते ॥ (અનં, મો. પુ ૨૩૮, ૧૦ પુ ૪૦૩) નરેન્દ્રપ્રભ અનુસાર અહીં ધર્મનો લોપ થયો છે, પરંતુ તે કલ્પત્વ વગેરે વડે સાક્ષાત્ કહ્યો છે. પર થોડુંક સહેજ-અપરિસમાપ્ત અપૂર્ણ એટલે પૂર્ણચન્દ્ર જેવું એવો અર્થ છે. આથી ‘પૂર્ણેન્દુ' જ એમ નહીં, માટે રૂપકની શંકા કરવી નહીં. જ્યારે ભોજ આને ઉપમાનાર્થે પ્રત્યયનું ઉદાહરણ માને છે. તેમના મતે પૂર્ણેન્દુ વગેરે ઉપમાનભૂત શબ્દો ઉપમેયભૂત વદન વગેરેમાં રહેલા છે. આ કલ્પ વગેરે (ઇષદ્ અસમાપ્ત) શબ્દો સ્વાર્થિક છે, છતાં શબ્દશક્તિના સ્વભાવથી ગુણભૂત બનેલા ઉપમાનાર્થમાત્રને જ કહે છે, જે ઉપચારથી ઉપમેયવૃત્તિવાળા હોય છે. (પૃ. ૪૦૩) યાખ્યા મુહુત્તિત. વગેરે ઉદાહરણ પણ નરેન્દ્રપ્રભે ભોજમાંથી ગ્રહ્યું છે; પરંતુ ભોજમાં તે અલંકારના ઉદાહરણ તરીકે નથી, રસના અનુબન્ધના ઉદાહરણરૂપે અપાયેલું છે. (સ. પૃ ૧૭૨) જ્યારે નરેન્દ્રપ્રભસૂરિ પ્રતિવસ્તૂપમાની જેમ જેમાં ઉપમેય અને ઉપમાનના ધર્મોનો પૃથક્ પૃથક્ નિર્દેશ થયો હોય તેવા ઉપમાના પ્રકારવિશેષ તરીકે તેને ઉદ્ધૃત કરે છે. (અનં. મો. પૃ. ૨૧). રૈય્યક વગેરેમાં પણ આવતા બિંબપ્રતિબિંબભાવની સુંદરતાના ઉદાહરણ પાયોડż પરત્વે નરેન્દ્રપ્રભ અને ભોજ જુદું વલણ ધરાવે છે. નરેન્દ્રપ્રભે ઉપમાના આ ઉદાહરણમાં રુય્યકને અનુસરીને દૃષ્ટાંતની જેમ બિબપ્રતિબિંબભાવ માન્યો છે, જેમ કે, અહીં હાર અને અંગરાગ એ ધર્મોમાં નિર્ઝર અને બાલાતપ પ્રતિબિંબરૂપે નિબદ્ધ થયાં છે. ભોજ આને વાક્ચાર્થોપમાના ‘વાક્યોપમા' નામના ભેદરૂપે ઓળખાવે છે. એક જ ‘વ' પદથી રાજા અને પર્વતરાજનો ઉપમાનોપમેયભાવ કલ્પ્યો છે. એટલે એક વ શબ્દવાળી વાક્યાર્થીપમા છે. આમ સ્પષ્ટ છે કે પ્રસ્તુત ઉદાહરણ બન્નેમાં સમાન છે પણ અહીં નરેન્દ્રપ્રભનો ઝોક રુથ્થક તરફી છે, ભોજને તેઓ અનુસરતા નથી. Jain Education International કેટલાક ઉપમાભેદોનાં ઉદાહરણ નરેન્દ્રપ્રભે દંડી અને ભોજને અનુસરીને આપ્યાં છે : જુઓ (અનં મો. ૮/૧૨,૧૩) જેમ કે, For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.orgPage Navigation
1 ... 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
