Book Title: Agam 13 Upang 02 Rajprashniya Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
राजनीसूत्रे
-
टीका - "तए णं से' इत्यादि - ततः खलु स दृढप्रतिज्ञौ नाम दारकः उन्मुक्तबालभावः-व्यतिक्रान्तबाल्यावस्थो विज्ञातपरिणतमात्रः - विज्ञातं - विज्ञानं परिणतमात्रं - सद्यः परिपक्व यस्य स तथा परिपक्व विज्ञान इत्यर्थः, यौवनकम् - युवावस्थाम् अनुप्राप्तः - अनुगतो द्वासप्ततिकलापाण्डतः पूर्वक्तिसप्ततिकलाऽभिज्ञो नवाङ्ग सुप्तप्रतिबोधकः - 'द्वे श्रोत्रे, द्वे नेत्रे, द्वे, नासिके, एका जिह्वा एका त्वगू एकं मनः' इत्येतेषां नवानां - नवसंख्यकानाम् - अङ्गानाम् - अवयावानां सुप्तानां बाल्यादब्य क चेतनावत्वात् सुप्तसदृशानां प्रतिबोधकः यौवनाऽऽगमेन व्यक्तं चैतन्य यस्य स तथा = स्वस्व विषयग्रहणसमर्थ नवाङ्गयुक्त इत्यर्थः, तथा अष्टादशविध देशीप्रकारभाषाविशारदः - अष्टादशविधायाम् - अष्टादशभेदायां देशीप्रकारायां- देशीस्वरूपाया भाषायां विशारदः-निष्णातः - अष्टादशभाषाऽभिज्ञ इत्यर्थः, तथा - गीतरतिः गीते गाने रति: अनुरागो यस्य स तथा = गीतानुरागयुक्त इन्यर्थ:, तथा गान्धर्व नाटय कुशल:गान्ध - गन्धर्वस्येदं गा धर्व तस्मिन - गाने, नाटये-नटकर्मणि च कुशल:- गान्धर्वविद्यायां च पारङ्गत इत्यर्थः, तथा-शृङ्गारागार चारुवेषः - शृङ्गारः - अलङ्कारादिकृता शोभा तस्य अगारमिव - गृहमिव चारुवेषः - रुचिरवेषो यस्य स तथा - सवि च्छित्यलङ्कारालङ्कृतशरीर इत्यर्थः तथा - संगतगत हसितभणितचेष्टितविलास संलापोल्लापनिपुणयुक्तोपचारकुशल :- संगतेषु तत्र गतं गमनं हसितं - हासः भणितम् - उक्तिः चेष्टितं - चेष्टा, विलासः - नेत्रजन्यो विकारः, तदुक्तं - " विलासी नेत्रजो ज्ञेयः " इति, संलापः - परस्परभाषाणम् उक्तं च- “संलापो भाषणं मिथा" इति, उल्लापःकाका भाषणम्, उक्तं च- 'उल्लापः काकुभाषणम्" इति एतेषामितरेतरयोगद्वन्द्वः,
४२२
टीकार्थ - उसका स्पष्ट है. “नवाङ्गसुप्तप्रतिबोधक - " का - मतलब ऐसा है कि बाल्यावस्था में जो - श्रोत्र आदि अङ्ग अव्यक्त चेतनावाले होने से सुप्त जैसे रहते हैं, वेही - यौवन अवस्था में व्यक्त चेतनावाले हो जाने से जागृत जैसे हो जाते हैं । तात्पर्य कहने का यह है कि यौवनावस्था में अपने अपने विषय को ग्रहण करने में ये समर्थ हो जाते हैं । “विलासी नेत्र जो ज्ञेयः - संलापो भाषण मिथ:- " इस कथन के अनुसार नेत्र विकास का नाम विलास, औरभाषण का नाम-संलाप है । "उल्लापः काकुभाषणम्" के अनुसार काकुभाषण
टीडार्थ - - सूत्रार्थं स्पष्ट छे. "नवा सुप्त प्रतिबोधकः "नो अर्थ स्मा છે કે બાળપણમાં શ્રોત્ર (કાન) વગેરે અગા સુપ્ત જેવાં હાય છે તેજ યુવાવસ્થામાં જાગૃત જેવાં થઈ જાય છે. તાત્પર્ય આ છે કે યુવાવસ્થામાં એ અંગેા પેતપાતાના विषयने श्रणु उरवामां समर्थ था लय छे. "विलासो नेत्रजो ज्ञेयः संलापो भाषणं मिथः” या स्थन भुभ्ण नेत्र विहार नाम विलास रमने लाषानु नाम सजाय छे. "उल्लापः काकुभाषणम्" भुल्भ अड्डलाभाणु सारगर्भित व्यंगपूर्ण वयनाने आहे
શ્રી રાજપ્રશ્નીય સૂત્ર : ૦૨
