Agam 02 Ang 02 Sutrakrutangsutra Vol 1 Niryukti

Author(s): Bhadrabahuswami, Punyavijay
Publisher: Prakrit Granth Parishad

Page 15

ક
णिजुत्ति- चुण्णिसमलं कियं
[ १ समयज्झयणे पढमो उद्देसओ वा परूविताणि तधा परुवेतव्त्राणि । जाव एवविधेण आयरिएण कस्स अत्थो वत्तव्वो ? त्ति, उच्यते सव्वस्सेव सुतणाणस्स, वित्थरेण पुण सुत्तकडस्स, जेणेत्थ परसमयदिट्ठीओ परुविज्जंति । कस्स त्ति वत्तव्वे जति सूतकडस्सा अणुयोगो सूतकडं णं किं अंगं अंगाई ? सुतक्खन्धो सुतक्खन्धा ? अज्झयणं अज्झयणा ? उद्देसो उद्देसा ?, उच्यते - सूयगडं णं अंग णो अंगाई, णो सुयक्खंधो सुयक्खंधा, णो अज्झयणं अज्झयणा, णो उद्देसो उद्देसा, तम्हा सुत्तं णिक्खिविस्सामि, कडं 5 णिक्खिविस्सामि, सुतं णिक्खिविरसामि, खंधं णिक्खिविस्सामि, अज्झयणं णिक्खिविस्सामि, उद्देसं णिक्खिविस्सामि ॥ * सुंत्तकडं अंगाणं 'बितियं तस्स य इमाणि णामाणि ।
सूतकडं सुत्तकडं सूयगडं चेव गोण्णाई ॥ २ ॥
सुअपुरुसस्स बारसंगाणि मूलत्थाणीयाणि । सेससुतक्खंधा उवंगाणि, कलाच्यङ्गुष्ठादिवत् । तेसिं बारसहं अंगाणं एतं बितियं अंगं । णामाणि एगट्टियाणि इन्द्र-शक्र - पुरन्दरवत् । तं जधा – सूतकडं ति वा सुत्तकडं ति वा सूयकडं ति वा । 10 णामं पुण दुविधं गोणं इतरं च । गुणेभ्यो जायं गौणम्, जधा तवतीति तवणो, जलतीति जलणो एवमादि, तत्येताणि एगट्ठियणामाणि गोण्णातिं । तत्थ सूतकडं - " षूङ् प्राणिप्रसवे" सो पसवो दुविधो—दव्वे भावे य, द्रव्यपसवो स्त्रीगर्भप्रसववत्, भावप्रसवो गणधरेभ्य इदं प्रसूतम्, अधवा "अत्थं भासति अरहा ०" [ आव० नि० गा० ९२ पत्र ६८- २ ] ततः सूत्रं प्रसवति । सुत्तकड त्ति यथा - गृहवास्तुसूत्रवत् तदनुसारेण कुड्यं क्रियते, कटुं वा सुत्ताणुसारेण करवत्तिज्जत्ति, भावसूत्रेण तु सूत्रानुसारेण निर्वाणपथं गम्यते । सूतकडं णामादि चतुर्विधम्, वइरित्ता दव्वसूयणा जधा लोए सूयग-लग-वरूवगा, 15 लोहसूयगादी वा दव्वसूयगा । भावे इमं चेव खयोवसमिए भावे ससमय परसमयसूयणामेत्तं ॥ २ ॥
अधवा सुत्तं णामादि चतुर्विधम् । तत्थ दव्वसुत्ते इमा णिज्जुत्तिअद्धगाथा -
* दव्वं तु पोर्डगादी भावे सुत्तमह सूयगं णाणं ।
1
दव्वत्तं अंडजं १ पोंडजं २ कीडजं ३ वागजं ४ वालजं ५ । से किं तं अंडजं ? हंसगब्भादि ९ पोंडजं कप्पासादी २ कीडजं कोसियादि ३ वागजं सण-अयसिमाती ४ वालजं उहियादि ५ । भावे इमं चेव भवति । सूयगं णाम णाणं, 20 णाणं णाणेण चैव सूइज्जइ । अधवा इमेण णाणेणं णाणाणि य अण्णाणाणि य सूइज्जंति, तं पुण जधा - "बुज्झिज्ज तिउ - हिज्ज" [सू० गा० १] त्ति ॥ तं सूत्रं चतुर्विधम्
* सण्णा संग्रह 'वित्ते जातिणिबद्धे य कत्थादि ॥ ३ ॥
तत्थ सण्णासुत्तं तिविधं - ससमए परसमए उभये त्ति । ससमए ताव — विगिती" पढमिया, "जे छेए सागारियं ण से सेवे" [ आचा० श्रु० १ अ० ५ उ० १ सू० १] " सव्वामगंधं परिण्णाय णिरामगंधो परिव्वए ।" [ आचा० श्रु० १ ० 25 २ उ० ५ सू० २ ] एवमादीणि । परसमए यथा - पुद्गलो संस्काराः क्षेत्रज्ञः सत्ता । उभये - जं ससमए परसमए य संभवति । सङ्ग्रहसूत्रमपि यथा— द्रव्यमित्याकारिते सर्वद्रव्याणि सङ्गृहीतानि, तद्यथा - जीवा - ऽजीवद्रव्याणीति, जीव त्ति संसारत्था असंसारत्था य सव्वे संगहिता, अजीव त्ति सव्वे धम्मत्थिकायादयो । "वित्ते जातिणिबद्धं सुतं जाव वृत्तबद्ध सिलोगादिबद्धं वा । तं चउव्विधं, तं जधा — गद्यं पद्यं कथ्यं गेयम् । गद्यं चूर्णिग्रन्थः ब्रह्मचर्यादि [ वा ] । पद्यं गाँधासोलसगादि । कथनीयं कथ्यम्, जधा उत्तरज्झयणाणि इसि भासिताणि णायाणि य । गेयं णाम यद् गीयते सरसंचारेण, जधा काविलिजे । "अधुवे असासयम्मी संसारम्मि दुक्खपउराए । "
30
[ उत्त० अ० ८गा० १]
॥ ३ ॥
१ सूयगड खं १ ख २ पु २ ॥ २ बीयं खं १ ॥ ३ सूयगड सुत्तगडं सूयगडं खं १ ख २ पु २ ॥ ४ सूयाकडं इति वाच्ये सूयकडं इति ह्रस्वता बन्धानुलोम्यात्, “नीया लोवमभूया य आणिया दीह-बिंदु-दुब्भावा ।” इत्यादिवचनात् तथा च न पर्यायैक्यम् ॥ ५ गुणाणि खं १ ॥ ६ पुंडगाई खं १ | बोंडयादी पु २ ॥ ७ सुत्तमिह खं १ खं २ पु २ बृ० ॥ ८ उट्टियादि मु० ॥ ९ वित्ती जाति णिबंधे य कच्छादि चूसप्र० ॥ १० विगती वा० मो० ॥ ११ वित्तिजा° चूसप्र० ॥ १२ आचाराङ्गप्रथमश्रुतस्कन्धः, उत्तराध्ययनसूत्रसत्कं षोडशं ब्रह्मचर्यसमाधिस्थानाख्यमध्ययन पूर्वार्धं वा ॥ १३ सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धादीत्यर्थः ॥