________________
૨૦૪
પિતાની સભાના બાહોશ પંડિતની આવી ચેષ્ટા ને મુખ પર છવાયેલે વિષાદ જોઈ કુમારપાળ મહારાજા વિચાર કરે છે કે કાદ મંત્રીની આ ચેષ્ટા ને આ વિષાદ નિષ્કારણ તે નહિ જ હોય. જરૂર એની પાછળ કોઈક કારણ હશે. કુમારપાળ મહારાજાને એ કારણ જાણવું જ હતું એટલે સભાનું વિસર્જન કરી એકાંતમાં બેસી એમણે પદ મંત્રીને એમની ચેષ્ટા ને એમના વિષાદનું કારણ આગ્રહ પૂર્વક પૂછ્યું. ત્યારે કપદી મંત્રી કહે છે કે રાજન ! હું શું કહું? હું અત્યંત પીડાઈ રહ્યો છું. અને એ પીડા મારા દેહની નથી પણ મનની છે. દેહની પીડા તે હજી સહ્ય હોય છે પણ મનની પીડા તે ખરેખર! અસહ્ય હોય છે. કેઈને કહેવાય પણ નહિ અને સહેવાય પણ નહિ ! કહેવા ગ્ય નથી પણ રાજન ! તમારે અતિ આગ્રહ છે માટે મારી એ મનોવ્યથાને વાણી દ્વારા વ્યક્ત કરવા પૂર્વક કહું છું કે રાજ્ય રાજા વિના કદિ શુભતું નથી. આમ છતાં રાજા વિના ય રાજ્ય શોભે એ વાત હજી કદાચ બનવા જોગ છે. પણ મૂખ રાજાથી તે એ શોભવાને બદલે ઉપરથી લંકિત બની જાય છે.
તમારે એ જાણવું જોઈએ કે વ્યાકરણશાસ્ત્ર વડે ઉપમા, ઉપમેય, ઉપમાન ને ઔપચ્ચઆ ચાર શબ્દ તુલ્ય અર્થમાં સિદ્ધ થાય છે પણ “ઉપમ્યા” શબ્દ સિદ્ધ થઈ શકતું નથી. તમારે ઉપમ્યા' એ શબ્દ પ્રયોગ
