Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
અકલંક ગ્રંથમાળા પુષ્પ- ૧૬ ૬ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રાર્થ ભાગ-૧
દશ અધ્યયન
SS)DIO
સ. પૂ. મુનિશ્રી અકલકવિજય મહારાજ બીલીમોરા જૈન દેરાસરની પેઢી – નવાપુરા,
બીલીમેરા - ૩૯૬ ૩૨ ૧.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
છપાયેલ પુસ્તકોની યાદી
કથાનુયાગ
તીરાનાં ચરિત્રો ૨ થી ૬ ૨૭ થી ૩૧-૧૩૨-૧૫૭ ૭ ૩૨ ૭૦ જૈન રામાયણ ૬૭ જૈન મહાભારત ૬૮ જૈન ઇતિહાસ ૯ શકરાજાની કથા ૧૧ અકલ’કવિજયનું જીવનચરિત્ર
૭૬ અકલકે આત્મકથા ૧૨ કુમારપાળ ચરિત્ર
૧૫ ૧૩૫ નળ દમયતી ચરિત્ર ૨૨/૧૬૨ કુવલય માળા કથા ૨૪ તિલકમ‘જરી ૨૬ વૈરાગ્યનુ અમૃત સમરાદિત્ય ચરિત્ર
૩૫ શાંખપ્રદ્યુમ્ન પરિત્ર ૩૬ વીશસ્થાનકની કથાએ ૩૮ મયણા શ્રીપાળ
૨૩ સામાયિક પ્રતિક્રમણને અષ્ટકમ ઉપરની કથાઓ
つ
૪૦ મહાબળ મલયાસુ દરી ૫૫ જૈનકથાઓ અને સુર્યોધ કથાઓ
૫૬ સુબાધ કથાઓ
અને જૈન
દર્શન
૫૯ ૬૦ ઉપમિતિ ભવ પ્રપ’ચા કથા ભાગ ૧-૨
૭૧/૧૬૫ વસુદેવહિંડ ચરિત્ર
૭૨ સમક્તિ મૂળ ખાર વ્રતની કથાએ
૧૦૬ બુદ્ધિસાગરસૂરિ જીવન ઝરમર ૧૦૯ ચંદરાજાનું ચરિત્ર ૧૧૯ ઉપાસક દશાંગ ૧૨૧ ઉપદેશ તરંગીણી ૧૨૨ પેથડશા ચરિત્ર ૧૨૪ સાતભવના સ્નેહ ૧૨૫ ભીમસેન નૃપચરિત્ર ૧૨૬ ૧૫૩ સુર સુંદરી ચરિત્ર ૧૩૧ પ્રભુ શ્રી રાજેન્દ્ર સૂરી ૧૩૩ અમ′ડ ચરિત્ર ૧૩૪ - રાજકુમારી સુદના ચરિત્ર ૧૩૭ શ્રીચંદ કેવળી ચરિત્ર ૧૩૮ હેમચંદ્રાચાય ૧૪૧ આરામ શાભા
.
જૈનકથાએ ભા. ૧ થી ૪૦ ૧૭ ૧૯ ૨૫ ૩૭ ૪૧ થી ૪૭ પર ૬૪ થી-૬૬ ૭૯ ૮૦ ૮૮ થી ૯૦ ૯૯ ૧૦૪ ૧૦૭ ૧૦૮ ૧૧૩ ૧૨૩ ૧૨૭ થી ૧૩૦ ૧૪૪ થી ૪૭ ૧૫૬ થી ૧૫૨ ૧૫૮ થી ૬૦
અન્ય ૧૪૨ જ્યેતિષ રત્નાકર મેઘમાળા આદિ સંગ્રહ ૧૧૨૬ ૧૨૦ જૈન જાગૃતિ ૧૫૫ સસ્કૃત સરળ વ્યાકરણ ૧૬૮ ધ મિમાંશા
૧૬૯ અઠ્ઠાઈ વ્યાખ્યાન
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
અકલક ગ્રંથમાળા પુષ્પ-૧૬૬
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર પ્રથમ વિભાગ (અધ્યયન ૧ થી ૧૦)
--
* સપાક :
તપસ્વી મુનિશ્રી અકૅલ વિજયજી મ. સા.
19
અકલ કે ન્યુમો
ખીલીમારા જૈન દેરાસર, નવાપુરા, બીલીમારા-૩૯૬ ૩૨૧
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રસ્તાવના વર્તમાન સમયમાં કે કેવળી ભગવંત, અવધિજ્ઞાની કે મન:પર્યવજ્ઞાન નથી. આ દુષમકાળમાં પરિભ્રમણ કરતા જીને ભવ સમુહલમાંથી પાર ઉતરવા માટે આધારભૂત ફક્ત જિનબિંબને જિનાગમ છે. જૈન ધર્મના મૂળભૂત ગ્રંથ તરીકે ભાવપૂર્વક શ્રુતજ્ઞાન દીપક ગણને ભક્તિ ભાવ પૂજન અર્ચન, આગમ સાહિત્યનું લેખન પ્રકાશન દ્વારા પ્રગટ કરવામાં આવે છે. અગ્યાર અંગ, બાર ઉપાંગ, નદી અને અનુયોગ દ્વાર, છ છેદસૂત્ર ને ચારમૂળસૂત્ર. તેમજ
શપયન્ના મળી પિસ્તાલીશ આગમ રહ્યાં છે. મૂળસૂત્રમાં દશવૈકાલિક, ઉત્તરાધ્યયન, આવશ્યક ને ઘનિર્યુક્તિ ગણાયા છે. સર્વ સાધુઓને ચરિત્ર જીવનના પ્રારંભથી આ સૂત્રનું પઠન પાઠન અનિવાર્ય છે.
ચારિત્રની આરાધના કરનાર સાધુઓએ ચાર મૂળ સૂત્રને ક્રમશઃ અભ્યાસ કરીને અત્યંત આવશ્યક છે. એ દષ્ટિએ મૂળસૂત્ર એવું નામ આપવામાં આવ્યું છે. મૂળને આધારે વૃક્ષના ફળ-ફુલ આદિની પ્રાપ્તિ થાય છે. ચારિત્રરૂપી વૃક્ષનું ફળ મેક્ષ છે. ચાર મૂળસૂત્રોનું તલસ્પર્શી જ્ઞાન મેક્ષમાર્ગની સાધનામાં પથ પ્રદર્શક બને છે. મુમુક્ષુઓને સંયમની સાધનામાં આત્મીકતાની સાથે અનન્ય પ્રેરકબળ તરીકે કામદાયક જે કઈ હોય તે આ મૂળ છે. સંયમ જીવનને સફળ બનાવવામાં ઉપયોગી
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્ષમા આદિ ગુણે મૂળભૂત રૂપે રહેલા છે. આવા સદ્દગુણેને જ્ઞાનક્રિયાના સમન્વયની આરાધનાના કલ્યાણકારક વિચારો આ સૂત્રમાં વ્યક્ત થયેલા છે.
મહાવીર પ્રભુએ સેળ પ્રહર દેશના અંત સમયે આપી ત્યારે પુણ્ય-પાપનાં વિપાક ફળનાં પંચાવન અધ્યયન પ્રરૂપ્યાં હતાં ત્યારપછી પૂછ્યા વિના છત્રીસ અધ્યયન પ્રકાશ્યાં તેથી તે અyષ્ટ વ્યાકરણ કહેવાય છે. અંતે મરૂદેવા માતાનું પ્રધાન નામનું અધ્યયન મરૂપતાં અંતમુહૂર્તનું શૈલીશકરણ કરીને મોક્ષે સિધાવ્યા. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં છલીસ અધ્યયન છેશ્રીલબહુસ્વામી એ આ સૂત્રની નિયંતિમાં જણાવે છે કે
. : : : છે. કેટલાંક અધ્યયન અંગસૂત્રમાંથી કેટલાંક જિનભાષિત તે વળી બીજા કેટલાંક પ્રત્યેકબુહના સંવાદરૂપે છે. ઉત્તરાધ્યયન સૂજેમાં અતિસૂરિજીની ટીકામાં જણાવ્યું છે કે અંગ એટલે વિાષ અાદિમાંથી સ્પન્ન થએલ જેવાં કે પરિષહ અધ્યયનાદિ જિનશાષિત છે. કુમપુપિકા અધ્યયન પ્રભુ મહાવીરે કેવળજ્ઞાન થયા પછી પ્રરૂપિત કર્યું છે. એટલે કેવળીભાષિત છે. નવમું નમિસજર્ષિ પ્રત્યેક બુદ્ધમાંથી ઉત્પન્ન થયેલ છે. ત્રેવશ મું. કંશી ગૌતમીય સંવાદ રૂપે છે. કુલ છત્રીસ અધ્યયન છે. દરેક અધ્યયનમાં મેક્ષમાર્ગના યાત્રીને રત્નત્રયીની આરાધનામાં ત્સાહન મળે તેવી સત્વશીલ અને સમર્થ વાણી પ્રગટ થયેલી છે. પ્રથમ ભાગમાં દસ અધ્યયન અર્થ સહિત આપવામાં આવ્યાં છે. તેની શિક્ષા માહિતી નીચે મુજબ છે.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રથમ વિનય શ્રુત અધ્યયનમાં વિનય મૂળ ધર્મ બતાવ્યો છે બીજા પરિષહ અધ્યયનમાં પરિષહ સહન કરવાના બાવીશ ભેદ બતાવ્યા છે. ત્રીજા ચાતુરંગીય અધ્યયનમાં મનુષ્યભવની દુલભતા, આર્યક્ષેત્ર, સદગુરુને યોગ, શ્રદ્ધા અને સંયમમાં ઉત્સાહ વગેરે જણાવ્યું છે. પાંચમા અધ્યયનમાં અશુભ કર્મના કડવા ફળે બતાવી અપ્રમત્ત થવાને ઉપદેશ છે.
તેમજ અકાળમરણ, બાલપંડિતમરણ અને પંડિત મરણની વ્યાખ્યા સમજાવી છે. છઠ્ઠા અધ્યયનમાં સુલક મુનિનું સ્વરૂપ, જ્ઞાનદિયાની સાધનાથી મોક્ષ મળે તે જણાવ્યું છે, સાતમા અધ્યયનમાં કામગની વિનશ્વરતાદિ પાંચ મુદાઓ દષ્ટાંત સાથે જણાવ્યા છે. આઠમા અધ્યયનમાં સ્વયં બુદ્ધ કપિલ કેવળીનું ચરિત્ર છે અને નવમા અધ્યયનમાં નમિરાજર્ની ને ઈન્દ્રને સંવાદ છે.
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર અન્ય આગમ ગ્રંથની તુલનામાં વિશેષ પ્રસિદ્ધ છે. શ્રી જિનદાસગણિ, મુનિનેમિચંદ્ર, મુનિ ભાવવિજય, શાતિસૂરિ, મુનિ લક્ષમીવલભ આદિ મુનિવરોએ આ સૂત્રની ટીકાઓ રચી છે. તેમાંથી વિશેષ માહિતી ઉપલબ્ધ થઈ શકશે.
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં પ્રગટ થયેલી પ્રભુની અમૃતમય વાણી માત્ર સાધુઓને નહિશ્રાવકને પણ દેશવિહતી ધર્મના પાલનમાં અનન્ય પ્રેરક છે. આચારધર્મ જાણીને તેમાં પ્રવૃત્ત થવા માટે આ સૂત્રને સ્વાધ્યાય ચિંતન ને મનન માનવ જીવનના કલ્યાણ માટે દિશા સૂચન કરવાનું પુણ્ય કાર્ય કરે છે.
લિ. ડો, કવિન શાહ-બીલીમેારા
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રથમ વિનયકૃત અધ્યયનમાં વિનીત શિષ્યના અને અવિનીત શિષ્યના લક્ષણે, વિનય-અવિનયના ફળો, ગુરુ શિષ્યના ધર્મો જણાવ્યા છે. બીજા પરિષહ અધ્યયનમાં ૨૨ પરીષહે. દરેક વખતે આવતા સંકટ, પરીષહ સમતાભાવે સહન કરવાથી કર્મનિર્જરે એ વગેરે દેખાતે સહિત જણાવેલ છે. ત્રીજા ચાતુરંગીય અધ્યયનમાં મુક્તિના ચાર અસાધારણ કારણેનું વિસ્તારથી સ્વરૂપે કહ્યું છે. તેથી એનું ચાતુરંગીય અધ્યયન નામ પણ યથાર્થ છે. ચોથા અસંસ્કૃત અધ્યયનમાં અસંસ્કૃત એટલે જીવન દોરી તૂટ્યા પછી સાધી શકાતી નથી. આયુષ્યનું વિનશ્વરપણું અશુભ કર્મોનાં કડવાં ફળ જે જીવ કર્મ કરે છે તે જ જીવ ફલને ભેગવે છે. માનવ ભવમાં જીવનની કિંમત સમજીને અપ્રમત થવાને ઉપદેશ વચ્છેદી ન થવા અને કષાયને જીતવા વગેરે વિગતે વિસ્તારથી જણાવી છે. પાંચમા અકામ મણીય નામના અધ્યયનમાં મરણના ભેદ અજ્ઞાનીનું મરણ, પાપકર્મના ઉદય વખતે જીવને તે પશ્ચાતાપ, શબ્દાદિ કામગથી છાની દુર્દશા, બે પ્રકારના રોગના કારણે, મરણ સમયે દુરાચાર સેવનારની દુર્દશા, દયાજનક પરિ. સ્થિતિ, દેશવિરતિ ધરના મરણની બીના, સંયમી જીનું પંડિત મરણ તેની શુભગતિ દેવતાઈ સુખ વગેરેનું વર્ણન વિસ્તારથી કર્યું છે. છઠ્ઠા અધ્યયનમાં ક્ષુલ્લક મુનિનું સ્વરૂપ જણાવ્યું છે. મમતાના ત્યાગને ઉપદેશ અને જ્ઞાન–ક્રિયાની સમુદિત સાધનાથી મોક્ષ મળે તે હકીકત જણાવી છે. સાતમા ઓર બ્રીય અધ્યયનમાં ભાગમાં આસક્ત જીની
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
દુર્દશા દુર્ગતિમાં જનારા જીવાનાં લક્ષણા ભુલના ભય કર પરિણામાં મનુષ્યના કર્તવ્યેા કામબાગની વિનવતા આ પાંચ મુદ્રા અને પાંચ દાંતા જણાવ્યા છે.
- આઠમા કાીિય અધ્યયનમાં- શ્રી કપિલમુનિનુ ચરિત્ર છે ' એમની પૂર્વભવની મીના, સ્વીકારેલ સથમ, દેશના, યાનુ રહસ્ય સાચી વિદ્યા, લેાશના કટુ કળા, સ્ત્રીના પરિચયના ત્યાગ વગેરે વાત જણાવી છે.
:
નવમાં નમિપ્રત્રજયા અધ્યયનમાં – નમિ રાજાની દીક્ષા નમિરાબિંને બ્રાહ્મણ વેષમાં ઈન્દ્રએ પૂછેલા પ્રશ્નો અને મિરાજર્ષએ આપેલા સુદર ઉત્તરા જણાવ્યા છે.
અમારી ચેાજના નીચે મુજબ છે.
૧. જ્ઞાનખાતામાંથી આછામાં આછા પાંચ હજારની રકમ મેકલવાથી એક પુસ્તકની હંજાર નકલ આપના સંધ તરફથી 'છપાવવાના લાભ મળશે અને જોઈતા પુસ્તક ભેટ મળશે. ૨. ચતુર્વિધ સ ધમાંથી રૂા. ૨૦૦૧ આપી પેટ્રન બની શકશે. 'પેટ્રન ‘' થનારના ફોટા તથા જીવન ઝરમર કાઈપણુ એક પુસ્તકમાં મૂકાશે. ૩. રૂા. ૧૦૦૧ આજીવન સભ્યના છે. તેમને દર સાલ છપાતા પુસ્તકા ભેટ મળતા રહેશે, તેમજ હાજર પુસ્તક ભેટ મળશે, ૪.. પોદ પાંચ વર્ષોમાં સભ્યના છે. હાજર પુસ્તક ભેટ મળશે. ૫. `` રૂા. `૨૫૧ બે વર્ષ ના સભ્યના છે.
ܪ
૬. A, ૧૫૧ એક વર્ષના સભ્યના છે.
""
લિ. ‘અકલંક ગ્રંથમાળાના ટ્રસ્ટીઓ
અકલક ગ્રંથમાળા : ડૉ. કવિન શાહ, ૩/૧ માણેકશા અષ્ટમ’ગલ લેટ વખારીઆ અંદર રેડ ખીલીમારા-૩૯૬૩૨૧
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્ર...વે...શ
શ્રી અકલંક ગ્રંથ-માળા તરફથી પ્રકાશિત થઈ રહેલા પુસ્તકામાં આ પુસ્તકથી એક પુરુષ-પુસ્તકના ઉમેરા થઈ રહેલ છે. શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રના અર્થ સાથેનું આ પુસ્તક પ્રગટ કરવામાં આવ્યું છે. સૂત્રના શ્લાક અને તેના અર્થ અત્રે સરળતાથી દર્શાવાયા છે.
સાંસારીક સંબુ ધેથી મુક્ત થઈને ધરમાર વિનાના થઈ ગયા પછી, જે સંયમી જીવન જીવાય છે તે જીવન કેવા વિતય યુક્ત આચારવાળું ઢાય તે વિસ્તારથી શ્રીઉત્તરાધ્યયન સત્રમાં જણાવેલ છે. ડો સાધક આત્માને આ પુસ્તકનું વાંચન ખરેખર અત્યંત ઉપયોગી પ્રેરક અને માદક ગણાય.
પ્રસ્તુત ભાવાનુવાદ જ્ઞાન અને તપના ઉપાસક પૂજ્ય મુનિરાજશ્રી અકલંક વિ.એ ઘણી જહેમત ઉઠાવી તૈયાર કરેલ છે. પૂજ્યશ્રીએ પેાતાના જીવનમાં જ્ઞાનની અદ્ભુત ઉપાસના કરી ખૂબ માટી સંખ્યામાં બાળ સાહિત્યમાં સમાવેશ થઈ શકે તેવાં કથા સંગ્રહા અને અન્ય ગ્રથા પ્રકાશીત કર્યા છે શ્રી વર્ધમાન તપની પણ તપશ્ચર્યા કરી પેાતાના સયમ જીવનને સમૃદ્ધ કરેલ છે.
- સૌ જિજ્ઞાસુ વાંચકવર્ગને મારી આગલું ભરી કે આ પુસ્તકના પ્રચાર ને પ્રસાર વિસ્તૃત રીતે થાય નીવડશે.
પૂજ્યશ્રીના આ પ્રયાસ અત્યંત અનુમાનીય ને
...
ભલામણ છે તે લાભદાયી
પ્રશ્ન સનિય
ગણાય;
__r વિશાળ વર્ગ આ પ્રકાશનાના લાભ લે તે જ ઈચ્છનીય ને આવકારદાયક ગણાશે-અતુ.
–વિધિકાર જશવંતલાલ સાંકળચ' શાહ
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂજ્યશ્રીને પરિચય
મુનિ અક્લકવિજય મ. સા. જન્મ સ્થળ : લીંચ, છ મહેસાણા સં. ૧૯૭૦ ફાગણ સુદ ૫ સંસારી નામ : અમૃતલાલ શિવલાલ શાહ આ ધાર્મિક શિક્ષક તરીકેને વ્યવસાય કરીને જ્ઞાન અને તપની પ્રવૃત્તિ દ્વારા સંયમ ભાવનામાં અભિવૃદ્ધિ થતાં પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયભુવનભાનુસૂરીશ્વરજી પાસે સં.૨૦૩૫ ના વૈશાખ સુદ ૩ ના રોજ મલાડ મુકામે દીક્ષા અંગીકાર કરી મુનિ અકલંક વિજય નામાભિધાન પ્રાપ્ત કર્યું.
માનવ અવતારે સિદ્ધક્ષેત્ર જેવા દિવ્ય ધામમાં વર્ધમાન તપની ૧૦૦ ઓળી ૨૦૪૦ વૈશાખ સુદ ૩ ના રોજ પૂર્ણ કરી. કર્મશાસ્ત્રપારંગત સિદ્ધાંતમહેદધિ સ્વર્ગસ્થ પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી વિજય પ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજ પાસે ધાર્મિક કર્મગ્રંથ આદિ અભ્યાસ કર્યો.
દીક્ષા પછી રત્નત્રયીની આરાધનામાં ઉદ્યમવંત છે. હાલ વર્ધમાન તપની પુનઃ ૬૦ મી એળીની આરાધના ચાલે છે. જ્ઞાન, તરવજ્ઞાન અને સાહિત્યનું સરળ, સુબોધ ને સુગ્રાહ્ય શૈલીમાં લેખન-સંપાદનના કાર્યમાં પ્રવૃત્તિશીલ મુનિશ્રીને કેટ-કેટી વંદન. કવિન શાહ-બીલીમોરા
(અનુસંધાન ૧૬૪ નું ચાલુ) बुद्धस्स निसम्म भासियं, सुकहियमहपओवसोहियं । रागं दोसं च छिदिया, सिद्धिगई गए गोयमे ॥३७॥
, સુભાષિત શબ્દોથી અલંકૃત થયેલું મહાવીર સ્વામીનું કથન શ્રવણ કરીને ભગવાન ગૌતમસ્વામી રાગદ્વેષને જીતીને મોક્ષપદને પામ્યા એમ સુધર્માસ્વામી જ બૂસ્વામીને કહે છે.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રાર્થ संजोगाविप्पमुक्कस्स अणगारस्स भिक्खुणो। विणय पाउकरिस्सामि, आणुपुब्धि सुणेह मे ॥१॥ .
સાંસારીક પિતા પુત્રાદિ સંબંધ તથા વિવિધ વિષયાદિ સંબંધથી તદ્દન મુક્ત થએલા અને ઘરબાર રહિત એવા સંયમી સાધુના પાળવાના આચાર વિનયને હુ પ્રકટ કરીશ તે તમે યથાવત્ ક્રમથી સાંભળો. आणानिद्देसकरे, गुरूणमुववायकारए । इंगियागारसंपन्ने, से विणीए त्ति वुच्चइ ॥२॥
જે શિષ્ય ગુરુની આજ્ઞાના નિદેશ પ્રમાણે કરનાર હોય અને ગુરુની સમીપે જ રહેનારો તથા ગુરુની ઈશિત ચેષ્ટાથી તેમજ આકાર ઉપરથી ગુરુના અભિપ્રાયને જાણી લેનાર હોય છે તે શિષ્ય વિનીત કહેવાય છે. બાળrsનિતી , જુવારવાર पडिणीए असंबुध्धे, अविणीए त्ति बुच्चइ ॥३॥
જે શિષ્ય ગુરુની આજ્ઞાના નિર્દેશને નહિ કરનાર તથા ગુરુની સમીપે નહિ રહેનાર વળી ગુરુથી પ્રતિકુળપણે વર્તવાવાળો હોય એ તત્વથી અજાણ ગુરુનાં છિદ્ર જેના અવિનીત કહેવાય છે. અહિં કુળવાળનું દષ્ટાંત કહેવું. जहा सुणी पूइकन्नी, निक्कसिज्जइ सव्वसो । एवं दुस्सीलपडिणीए, मुहरी निकसिज्जइ ॥४॥
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેમ સડેલ કાનવાળી કુતરી ચારેકોરથી કાઢી મુકાય છે તેમ કુશીલ તથા સામા થનારો બહુ બોલનાર શિષ્યનું પણ તેમજ થાય છે. कणकुडगं चइत्ताणं, विट्ठ भुंजइ सूयरो । एवं सीलं चइत्ताणं, दुस्सीले रमई मिए ॥५॥ - જેમ ભુંડ કણનું કુંડું તજીને વિઝા ખાય છે એમ કુશીલ શિષ્ય પશુ તુલ્ય, શીલ ત્યજીને દુરાચારમાં પ્રીતિ કરે છે. सुणियाभावं साणस्स, सूयरस्स नरस्स य । विणए ठविज्ज अप्पाणमिच्छतो हियमप्पणो ॥६॥ - કુતરીનો તથા ભુંડને અને અવિનીતને અશુભ ભાવ-સદોષ આચરણ સાંભળીને પિતાના હિતને ઈચ્છનાર પુરુષે આત્માને વિનયમાં સ્થિત કરો. ર વિશિ, પણ દિકરો ! बुद्धपुत्ते नियोगट्ठी, न निकसिज्जइ कण्हुइ ॥७॥
તે માટે જ્ઞાનવાન ગુરુના પુત્ર તુલ્ય તથા હમેશાં ગુરુની આજ્ઞા માનવામાં તત્પર એવા સાધુએ વિનયની ઈચ્છા કરવી જેથી શીલને પ્રાપ્ત થાય અને કોઈ કાઢી ન મુકે. સર્વત્ર આદર થાય. निसंते सियाऽमुहरी, बुद्धाणं अंतिए सया । अट्ठजुत्ताणि सिक्खिज्जा, निरद्वाणि उ बज्जए ॥८॥
સંયમીએ અત્યંત શીત થવું બહુ વાચાળ ન થવું. અને આચાર્યોની સમીપે સદા પુરૂષાર્થવાળાં શાસ્ત્રો શીખવા
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેમજ નિષ્પ્રત્યેાજન શાસ્ત્રો વવાં. (સ્રી લક્ષાદિ કાક શાસ્ત્ર વવાં )
अणुसासिओ न कुपिज्जा, खंति सेविज्ज पंडिए । खड्डेहि सह संसरिंग, हासं कीडं च वज्जए ॥ ९ ॥
ગુરુ કઠાર વચનેાવડે શાસન કરે તે પણ વિનયી સાધુ પેાતાનુ· હિત માની કેપે નહિ પણ પડિત થઈ ક્ષમા સેવે તેમજ પડખે રહેનારા ક્ષુદ્રજનાના સાંસગ વજે અને તેઓની સાથે હાસ્ય ક્રીડા વગેરે કરે નહિ. माय चंडालिये कासी, बहुयं मा य आलवे । कालेन य अहिज्जित्ता, तओ झांएज्ज एगगो ॥१०॥
હું શિષ્ય ! તુ* કુપીત થઇને કઇ ખાટુ' ન કરીશ, તેમજ વ્યર્થ બહું આલાપ ન કરીશ. પણ કાળે નિયંત સમયે અભ્યાસ કરીને એકલેા એસીને ધ્યાન કર અથવા ભણેલુ' વિચારજે.
आहन्च चंडालिये कड्ड न निह्नविज्ज कयाइ वि । कडे कडे ति भासेज्जा, अकडं नो कडे ति य ॥११॥
કદાચિત ક્રોધથી દુષ્કર્મ કરાયું તે ગુરુ આગળ કદી છુપાવીશ નહિ. કર્યું હેાય તા કયુ' કહેવુ અને ન કર્યુ. હાય તા ન કર્યુ એમ કહેવું મતલબ સત્યવાદી બનવું. मा गलियस्सेव कसं, वयणमिच्छे पुणो पुणो । कसं वा ददुमाइने, पावगं पडिवज्जए ॥१२॥
જેમ અપલેાટ ઘેાડા સવારને હાથે વાર વાર ચામુક
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખાય તેમ ન કરતાં વિનીત શિષ્ય એકવાર ગુરુનું શિક્ષાવચન સાંભળી ગુરુનું ચિત્ત જાણું જાય ને પાપાનુષ્ઠાન તજે તે વિનીત પણની નિશાની છે. अणासवा थूलवया कुसीला, मिउं पि चंडं पकरंति सीसा। चित्ताणुया लहु दक्खोववेया, पसायए ते हु दुरासयं पि ।१३। " ગુરુ વચન ન માનનારા વગર વિચાર્યું બેલનારા ખરાબ આચરણવાળા શિષ્ય શાંત ગુરુને પણ ક્રોધી કરે છે જ્યારે ગુરુના ચિત્તને અનુસરનારા ચતુર શિવે ક્રોધી. ગુરુને પ્રસન્ન કરે છે. તે ઉપર ચંડરૂદ્રાચાર્યનું દૃષ્ટાંત કહેવું. नापुट्ठो वागरे किंचि, पुठो वा नालियं वए । कोहं असच्चं कुवेज्जा, धारेज्जा पियमप्पियं ॥१४॥ ' ગુરુ ન પુછે ત્યાં સુધી કંઈ બોલવું નહિ પુછે તે
બોલવું નહિ. ગુરુ પ્રત્યે દુર્ભાવ ન આવવા દેતાં ક્રોધને મનમાં જ સમાવી દે. ગુરુએ કહેલ અપ્રિય વચનને પણ પિતાનું હિતકર માનવું. સાધુ લાભ અલાભ, સુખદુઃખ,જીવિત મરણ,નિંદા સ્તુતિમાં સમભાવવાળા હોય છે. अप्पा- चेव दमेयव्यो, अप्पा हु खलु दुद्दमो । अप्पा दंतो सुही होइ, अस्सि लोए. परत्थ य ॥१५॥ - આત્માને જ દમ જોઇએ. વશ કરવો જોઈએ, આભા જ દુર્દશ્ય છે તેનું દમન કરવું દુસાધ્ય છે. આત્માને દમે તે આ લેક અને પરલેકમાં સુખી થાય છે. સેચનક હાથી પિતાની મેળે આવીને ખીલે બંધાણે તેમ આભદમન કરવું.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫
वरं मे अप्पा दंतो, संजमेण संवेण य । મારું હિંદુમંતો, વધો, વહેરૢિ ય ॥૬॥ આત્મમન માટે એમ ચિંતન કરવું કે સયમ અને તપવડે કરીને મારા દેહનુ' દમન કરાય. એ બહુ સારૂ. દમન કરાય તે
પણ અન્યજન વડે ખંધન કે વધથી દેહ
સારૂ' નથી. મતલબ કે જે આત્મદમન કરે નહિ તેને ખીજા વધ ખ‘ધનની શિક્ષા જરૂર કરે છે આત્મમન
લેાકેા
"
કરનારનું કેાઈ ખુરૂ કરતુ નથી.
पडिणीयं च बुद्धाणं, वाया अदुव कम्मुणा । आवी वा अइ वा रहिस्से, नेव कुज्जा कयाइ वि ॥ १७ ॥ વિનીત શિષ્યે વાણીથી અથવા ક વડે આચાર્ચીને વિરૂદ્ધ લાગે તેવું આચરણ એકાંતમાં પણ કદાપિ ન જ કરવું. न पक्खओ न पुरओ, णेव किचाण पिटुओ । ન તુને હળા કરું, સર્વો નો
.
મુદ્દે ગાવિનીત શિષ્ય ગુરુના પડખે કે આગળ ન બેસે, પુંઠ દઈ ને પણ ન જ બેસે, તેમ ગુરુના સાથળને પેાતાના સાથળ અડાડે નહિ તેમજ ગુરુને સુતાં સુતાં જવાબ આપે નહિ. नेव पल्हत्थियं कुज्जा, पक्खपिंडं च संजए । पाए पसारिए वाधि, न चिट्ठे गुरूणंतिए ॥१९॥
ગુરુની સમીપે પલાંઠીવાળી પગ ઉપર પગ ચઢાવીને બેસવું નહિ તેમજ જા'ઘ ઉપર પછેડી વીંટી અગર એ હાયથી ઘૂંટણ વીંટીને બેસવું નહિ. ગુરુની સામે પેાતાના પગ પસારીને પણ ન બેસવું.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
आयरिएहिं वाहित्तो, तुसिणीओ न कयाइ वि । पसायपेही नियागट्ठी, उवचिडे गुरु सया ॥२०॥
વિનીત શિવે આચાર્ય બોલાવે ત્યારે મુંગે મે કદાપિ બેસી ન રહેવું પણ ગુરુ કેમ પ્રસન્ન થાય એ ભાવ રાખી ગુરુ પાસે ઉભા રહેવું. ગુરુ બોલાવે ત્યારે પાસે આવી જે કહે તે સાંભળવું. आलवंते लवंते वा, न निसीएज्ज कयाइ वि । चइऊणमासणं धीरो, जओ जूत्तंप डिस्सुणे ॥२१॥
ગુરુ કંઈ બેલે અથવા ફરીને બેસે ત્યારે શિયે બેસી ન રહેવું પણ ધીરતાપૂર્વક યત્નવાન થઈને ગુરુ કહે તે ધ્યાનમાં લેવું. आसणगओ न पुच्छज्जा, नेव सेज्जागओ कया । ગાવાવાળો હતો, પુછિલ્લા પંગણી હો રા . વિનીત શિખે કંઈ સૂવાર્થ વગેરે ગુરુને પુછવું હોય તે પિતાના આસન પર બેઠાં બેઠાં ન પુછવું. તેમ સંથારા ઉપર ઉભા રહીને કદાપિ ન પુછવું પણ ગુરુ પાસે આવી ઉભડક આસને બેસી હાથ જોડીને પુછવું. एवं विणयजुत्तस्स, सुत्तं अत्थं च तदुभयं । पुच्छमाणस्स सीसस्स, वागरेज्ज जहासुयं ॥२३॥
એવી રીતે વિનય યુક્ત શિષ્ય હોય તેને આચાર્ય સૂત્ર તથા અર્થ બેય પૂછે ત્યારે તેને ગુરુ પરંપરાથી જે પ્રમાણે જાણેલ હોય તે પ્રમાણે કહેવા.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
मुसं परिहरे भिक्खू , नय ओहारिणिं वए ।... भासादोसं परिहरे, मायं च वज्जए सया ॥२४॥
સાધુ અસત્યને ત્યાગ કરે આ આમજ છે એવી સાવદ્ય ભાષા ન બેલે તેમ ભાષાના દેશ અપશબ્દાદિ તથા માયા પ્રપંચને વજે. न लवेज्ज पुट्ठो सावज्ज, ननिरटुं न मम्मयं । । अप्पणट्ठा परट्ठा वा, उभयस्संतरेण वा ॥२५॥ - સાધુને કોઈ પૂછે ત્યારે સાવદ્ય વચન બેલવું નહિ તેમ નિરર્થક પણ બેલવું નહિ અને કેઈનું મન દુખાય તેવું પણ બેલિવું નહિ પિતાને કે પરેને માટે પ્રયોજન વિના કંઈ બોલવું નહિ. समरेसु अगारेसु, संधीसु य महापहे । एगो एगिथिए सद्धि, नेव चिट्टे न संलवे ॥२६॥
સાધુએ લુહારશાળા તથા શૂન્યગૃહમાં તેમજ બે ઘર વચ્ચેની સંધાળીમાં અને રાજમાર્ગમાં, એકલી સ્ત્રીની સાથે ઉભા રહેવું નહિ કે તેણની સાથે આલાપ પણ ન કરે. जं मे बुद्धाणुसासंति, सीएण फरसेण वा । मम लाभो त्ति पेहाए, पयओ तं पडिस्सुणे ॥२७॥
જ્ઞાની ગુરુ મને શીળાં અને કઠોર વચનેવડે શીખામણ આપે છે તે મારા લાભમાં જ છે. એમ જાણું પ્રયત્ન પરાયણ રહી શિખામણરૂપ ગુરુ વચન સ્વિકારી લેવું. अणुसासणमोवायं दुक्कडस्स य चोयणं । fહાં તે મળ વઘી, જે હો ચાલુ ર૮ાા
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાણ શિખ્ય કેમળ કે કંઠીર જેવું હોય તેવું ગુરુ વચન તથા આ શું તે હુક્ત કર્યું એવું વચન આ લોક ને પરલોકમાં સુખ દેનારૂં છે એમ માને જ્યારે અસાધુ તેવાં વચનને દ્વેષરૂપે માને છે.' हिंयं विगयभया बुद्धा, फरुस पि अणुसासणं । वेसं त होइ मूढाणं, खंतिसोहिकरं पयं ॥२९॥
નિર્ભય થએલ તત્ત્વજ્ઞ શિષ્યો ગુરુના કઠોર વચનને હિતકર માને છે. મૂર્ખ શિષ્યો ક્ષાંતિ અને શુદ્ધિ કરનારા ગુરુ વચન હોવા છતાં દ્વેષરૂપે માને છે. અર્થાત્ ગુરુને દ્વેષ કરે છે आसणे उवचिठेज्जा अणुच्चे अक्कुए थिरे । अप्पुट्ठाई निरुट्ठाई, निसीएज्जऽप्पकुक्कुए ॥३०॥
ગુરુના કરતાં નીચું આસન, શબ્દ વગરનું ત્થા સ્થિર પાયાવાળા આસન પર સાધુએ બેસવું. કાર્ય હોય ત્યારે ધીમેથી ઉઠવું, વારંવાર આસનથી ઉઠવું નહિ વિના પ્રજને ઉઠવું નહિ. મસ્તકાદિ શરીરના અવયવોને નહિ ધૂણાવતાં નિશ્ચળ બેસવું. कालेण निक्खमे भिक्खू , कालेण य पडिक्कमे । अकालं च विवज्जित्ता, काले कालं समायरे ॥३१॥
- સાધુએ નિયમિત વખતે જ ભિક્ષાએ નિકળવું, નિયમિત વેળાએ જ આહાર લઈને સ્વસ્થાને આવવું, અકાળ ત્યાગ કરી અવસરને કાળે જ દરેક ક્રિયાનું આચરણ કરવું.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
।
परिवाडीए न चिट्टेज्जा, भिक्खू दत्तेसणं चरे । पडिरूवेण एसित्ता, मियं कालेण भक्खए ॥ ३२ ॥
ગૃહસ્થના જમણવારમાં પંગત બેઠી હોય ત્યાં સાધુ ઉભા ન રહે. આહારના દોષ ટાળીને વહારે. ઉદર પાષણ પુરતા જ આહાર ગ્રહણ કરવા. પરિમિત આહાર લાવી પચ્ચક્ખાણ પારીને વિધિપૂર્વક ગોચરી આવેાયા પછી વાપરવું.
नाइदुरमणासन्ने, नन्नेसिं चक्खुफासओ ।
एगो चिट्ठिज्ज भत्तट्ठा लंघित्ता तं नाइकमे ||३३|| સાધુએ ગૃહસ્થને ત્યાં ભિક્ષા માટે અતિ દૂર કે અતિ નજીક ન ઉભું રહેવુ. બીજા સાધુ વહેારતા હાય તે ગૃહસ્થની નજર ન પડે તેમ ઉભા રહેવું પણ પ્રથમ આવેલ સાધુનુ' ઉલ્લ‘ઘન કરી પ્રવેશ ન કરવા કે તેના પ્રત્યે દ્વેષ પણ કરવા નહિ.
नाइउच्चेव नीए वा, नासन्ने नाइदुरओ | મુથૈ વહ વિરું, પરિવાàન્ન મનમ્ ॥૪॥
ન અતિ ઊંચે કે ન અતિ નીચે, ન નજીક કે ન બહુ દૂર ઉભા રહીને સાધુએ પુરને માટે કરેલ પ્રાસુક ડિ ગ્રહણ કરવા.
अप्पपाsप्पबीयम्मि, पडिच्छन्नम्मि संबुडे । समयं संजय भुंजे, जयं अपरिसाडियं ॥३५॥ અલ્પપ્રાણ તથા અપમીજ એટલે એઇન્દ્રિય એકેન્દ્રિય રહિત ચારેકેરથી બાંધેલ એવા સ્થાનમાં બેસીને
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
:
બીજા સાધુઓની સાથે ખડખડ અવાજ ન થતા અને અન્નના કણુ નીચે ન વેરાય એવી રીતે ગાચરી વાપરવી, જો યાચકને ન આપે તેા નિંદા થાય અને આપે તે પુણ્ય સદ્દભાવના સબંધ થાય માટે એકાંત સ્થળે વાપરવુ, सुकडि ति सुपकि त्ति, सुच्छिन्ने सुहडे मडे । सुणिट्ठिए सुलट्ठित्ति, सावज्जं वज्जए मुणी ॥३६॥
સારૂ' કરેલ છે, બરાબર પકાવેલ છે, સારી રીતે મળેલ છે. ઠીક સુધાર્યું" છે, ઘી સાકર મેળ મળી ગએલ છે વગેરે અન્નના વખાણુના સાધુએ સાવદ્ય વચન ન મેલવાં. પણ નિર્દોષ વચન ખેાલવુ
रमए पंडिए सासं, हयं भद्दे व वाहए | बाल सम्मई सासंती, गलियस्सं व वाहए ||३७||
ગુરુએ ૫'ડિત બુદ્ધિમાન શિષ્યને શાસન કરતાં, ભલા ઘેાડાને ખેલાવનારની પેઠે રમે છે. અને મૂખ શિષ્યને શીખવતાં અપલેાટ અશ્વને ચલાવતા સ્વારની પેઠે થાકી જાય છે. કુશિષ્યને ભણાવતાં ગુરુ દુઃખી થાય છે. . खड्डया मे चवेडा मे, अकोसा य वहा य मे । कल्लाणमणुसासंतो, पावदिट्ठि ति मन ||३८|
આ ગુરુ પાપ દૃષ્ટિ છે મને હાકલા મારે છે, થડ મારે છે, ગાળા દે છે, પ્રહાર કરે છે. એમ દુર્વિનિત શિષ્ય ગુરુને આલા–પરલાકનુ* હિત કરનાર હેાવા છતાં દોષવાળા માને છે.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
पुत्तो मे भाय नाइत्ति, साहू कल्लाण मनद । पावदिट्टि उ अप्पाणं, सासं दासित्ति मन्नइ ॥३९॥
વિનીત શિષ્ય ગુરુની સ્તુતિ કરતાં કહે છે કે ગુરુ મને પુત્રની જેમ, ભાઇની જેમ, જ્ઞાતિ પિતાને સમજી ભણાવે છે એમ માને છે. જ્યારે દુવિનીત શિષ્ય એમ માને છે કે ગુરુ મને દાસ જે ગણું તર છેડે છે. આથી મનમાં દુઃખીત થઈ ગુરુની નિંદા કરે છે. न कोवए आयरियं, अप्पाणपि न कोवए । बुद्धोवघाई न सिया, न सिया तोत्तगवेसए ॥४०॥
સુશિષ્ય આચાર્યને ન કાપવવા, તેમ પોતાના આત્માને પણ ન કપાવવો. ગુરુને ઉપઘાત કરવા તત્પર ન થવું, દ્રવ્યથી કે ભાવથી તે તેમને ગષક ન બને. દ્રવ્યથી ધોલથપાટ મારવી અને ભાવથી ખરાબ વચન તોછડાઈ ભર્યા ન બોલે કે ગુરુને શિક્ષા કરવાને વખત ન આવવા દે. आयरियं कुवियं नच्चा, पत्तिएण पसायए । विज्झवेज पंजलीउडो, वएज्ज न पुणो त्ति य ॥४१॥
આચાર્યને કુપિત જાણીને તેમને પ્રીતિ ઉત્પન્ન કરે તેવા વચનેવડે પ્રસન્ન કરવા, વળી હાથ જોડી ફરી આમ નહિ કરું એમ કહી તેમને કેપ શાન્ત કર धम्मज्जियं च ववहारं, बुद्धेहायरियं सया । तमायरंतो ववहारं, गरहं नाभिगच्छइ ॥४२॥
ધર્મથી સંપાદિત તથા સદા બુદ્ધ તત્વજ્ઞ પુરુષોએ
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
આચરિત અને વિશેષતઃ પાપ વજીત એવા વ્યવહારને સમ્યફ પ્રકારે આચરતે સાધુ કયાંય પણ નિંદા પામતે નથી. मणोगयं वकगयं, जाणित्तायरियस्स उ । तं परिगिज्झ वायाए, कम्मुणा उपवायए ॥४३।। - વિનીત શિષ્ય આચાર્યના મનમાં ભાવેલું અને વાણમાં ભાવેલું કાર્ય જાણી લઈને પોતે વાચાથી હું એ કામ કરી આપીશ એમ સ્વિકારી ગુરુનું કાર્ય સારી રીતે કરવું. वित्ते अचोइए निच्चं, खिप्पं हवइ सुचोइए । जहोवइह सुकयं, किच्चाई कुव्वई सया ॥४४॥
ગુણવાન શિષ્ય ગુરુએ અપ્રેરિત છતાં સર્વ કાર્યમાં નિત્ય પ્રવૃત્ત થાય પણ ગુરુ પ્રેરણા કરે તે એમ ન કહે કે હું કામ તે કરું છું મને શા માટે કહ્યા કરે છે એમ સામું ન બેલે પણ ગુરુની આજ્ઞા થતાં આળસ કર્યા વગર જલ્દી કાર્ય કરી આપે. नच्चा नमइ मेहावी, लोए कित्ती से जायइ हवई किच्चाणं सरणं, भूयाणं जगइ जहा ॥४५॥ .
બુદ્ધિમાન શિષ્ય જાણી સમજીને નમે છે તે નમ્ર શિષ્યની લેકમાં કીર્તિ થાય છે. જેમ વૃક્ષોનો આ પૃથ્વી આશ્રય છે. તેમ સર્વ સાધુ કાર્યને એ વિનયી સાધુ આશ્રય થાય છે, કૃત પુણ્ય બને છે. पुज्जा जस्स पसीयति, संबुद्धा पुवसंथुया । पसन्ना लाभइस्संति, विउलं अट्टियं सुयं ॥४६॥
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩
તત્ત્વજ્ઞાની તથા પૂર્વ પરિચિત એવા પૂજ્ય આચાર્યો જે શિષ્યને પ્રસન્ન થાય છે. તેને મન વાંછિત પુષ્કળ શાસ્ત્ર શ્રવણનો લાભ કરાવે છે. પૂર્વ પરિચિત એટલે શરૂઆતથી જ ગુરુનું વૈયાવચ્ચ કરનાર. , स पुज्जसत्थे सुविणीयसंसए, मणोरई चिदुइ-कम्मसंपया। तवोसमायारिसमाहिसंवुडे, महज्जुई पंच वयाई पालिया ॥४७॥
તે પૂજ્ય પ્રશસ્ત શાસ્ત્ર અધ્યયન સંપન્ન તથા સમ્યક પ્રકારે ગુરુએ ટાળેલ છે સંશય જેને અને ગુરુના મનને ગમત એ શિષ્ય દશવિધ સાધુસામાચારીથી સંયુક્ત તપ અને સમાધિવડે પંચ મહાવ્રતનું પાલન કરી મહાદ્યુતિવાળા થાય છે. જેણે ગુરુકુળવાસ સેવ્યો નથી તે નૃત્ય કરતા મયુરોનો પાછલો ભાગ જોઈ તેના જેવો છે. स देवगंधव्वमणुस्सपूइए, चइत्त देहं मलपंकपुव्वयं ।.. सिद्धे वा हवई सासए, देवे वा अप्परए महिड्ढिए ॥४८॥
તે વિનયવાન શિષ્ય દેવ ગાંધર્વ તથા મનુષ્યોથી પુજિત શુકશેણીત દેહને ત્યજીને શાશ્વત સિદ્ધ થાય છે અથવા મોટી સમૃદ્ધિવાળા દેવ થાય છે. થોડા કમ બાકી રહે તે બીજે ભવે સિદ્ધ થાય એમ હું કહું છું."
બીજું પરીષહ અધ્યયન सुयं मे आउसं तेणं भगवया एवमक्खायं इह खलु बावीसं परीसहा, समणेणं भगवया महावीरेण कासवेणं पवेड्या जे भिक्खू सोच्चा नच्चा जिच्चा अभिभूय भिक्खायरियाए परिव्ययंतो पुठो नो विहणेजा।
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
હું આયુષ્યમાન જમ્મૂ! તે પ્રસિદ્ધ જ્ઞાનવાન ભગવાન સદગુરુએ એમ જે કહ્યુ' તે મે સાંભળ્યું. આ જિનશાસનમાં કાશ્યપ ગાત્રી ભગવાન મહાવીરે બાવીસ પરિષહ સ્ક્રેટરીતે સ્વયં જાગેલા છે. કારણ કે તીથ કરી સ્વય સબુદ્ધ હેાવાથી આત્માગમ કહેવાય. ગણધરા સાંભળે અને કહે તે અન"તરાગમ કહેવાય. તે શિષ્યાને કહે તે પર પરાગમ કહેવાય. જે સાધુપુરુષાએ સહન કરાય તે પરિષદ્ધ ને સાધુ ગુરુમુખથી સાંભળીને યથાર્થ સ્વરૂપે સમજી વારવાર અભ્યાસ દ્વારા પરિચિત કરીને ફરી તે પરિષહાના ધૈય ધારણપૂર્વક સ્વિકાર કરી ભિક્ષાચર્યોમાં વિહરતા, એ સાધુ બાવીસ પરીષહથી ઘેરાઈ સયમરૂપ શરીરપાંત કરી મૃત ન થાય. આમ સુધર્મા સ્વામીએ કહ્યું ત્યારે જ ખૂસ્વામી ગુરુને પૂછે છે.
कयरे खलु ते बावीसं परीसहा समणेण भगवया महावीरेण कासवेणं पवेइया !
जे मिक्ख सोच्चा नच्चा अभिभूय मिक्यायरियाए परिव्वयतो पुट्ठो नो विहन्निज्जा |
હે સ્વામિન ! તે બાવીસ પરિષહ કયા કયા નામવાળા છે? જે પરીષહાને સાંભળીને, જાણીને, જિતીને અભિભૂત કરીને, ભિક્ષાચર્યામાં વિહરતા સાધુ એ બાવીસ પરિષહાવડે ઘેરાયેલા સયમ શરીરપાત દ્વારા મૃત ન થાય?
રૂમે વહુ તે વાવીસું આ તરત
કહેવાશે તેનાં નામ,
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
तं जहा दिगिंछापरीषहे, पिवासा,सीय, उसणय, दंसमसय કથ, શરૂ, થી વરિયા, નિતીદિયા, સિક, શાસ વા વાયા, નકામ, રોગ, તળાજા, મદ, સફર पुरक्कार पन्ना, अन्नाण, दसणपरीसहे, जिघत्सार्नु अपभ्रंशदिगंछा
સુધા, તૃષા, શીત, ઉષ્ણ, દંશમસક, અલક, અરતિ, સ્ત્રી, ચર્યા, નિષદ્યા, શય્યા, આક્રોશ, વધ, યાચના, અલાભ,
ગ, તૃણસ્પર્શ, મલ, સત્કાર પુરસ્કાર, પ્રજ્ઞા, અજ્ઞાન અને દર્શન એ બાવીસપરિષહે છે. परीसहाणं पविभत्ती, कासवेणं पहेइया । तं मे उदाहरिस्सामि, आणुपुदि सुणेह मे ॥१॥
હે શિષ્ય! પરિષહને પૃથક પૃથક વિભાગ કાશ્યપગોત્રીય શ્રી મહાવીરદેવે જેવી રીતે પ્રકષે કરી જાણ્યા તે જણાવેલ છે. તે હું તમને અનુક્રમે કહી દેખાડીશ એ પરિષહે હું કહું તે તમે શ્રવણ કરો. दिगिछापरिगए देहे, तवस्सी मिक्खू थामवं । न छिदे न छिंदावए न पए न पयावए ॥२॥ कालीपच्वंगसंकासे, किसे धमणिसंतए । मायने असणपाणस्स, अदीणमणसो चरे ॥३॥
તપસ્વી ભિક્ષુ પિતાનો દેહ ક્ષુધાથી ઘેરાઈ જાય તે પણ મનની દઢતા ધારી પિતે ફળને છેદે નહિ તેમ છે પણ નહિ. પિતે રાંધે નહિ તેમ રંધાવે પણ નહિ. તપસ્વી . મને બળ યુક્ત કાગડાની ટાંગ જેવા જેના અંગ છે તે
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
દુર્બળ છે. થા આખું શરીર નસોથી વ્યાસ દેખાય તે ખાવાપીવાની માત્રાને જાણીને પિતાના પેટ પુરતી અનમાત્રા ગ્રહણ કરે. રસમાં તૃષ્ણાવાળા બની અનાદિકની અધીક માત્રા ગ્રહણ ન કરે વળી એ સાધુ મનમાં દિીનતા ન રાખે, તપના પારણા પ્રસંગે આહાર ન મળે તે પણ દીન ચિત્ત ન થાય. અને સંયમમાર્ગમાં પ્રવૃત્ત રહે. જે આહાર નહિ મળે તે મારું તપ વૃદ્ધિ પામશે. અને મળી જશે તે દેહનું ધારણ થશે. એમ દઢ ચિત્તથી વર્તે. આ સુધા પરિષહમાં હસ્તિમિત્રને તેના પુત્ર હસ્તિભૂતનું દૃષ્ટાંત જાણવું.
દુકાળના સમયે પિતા પુત્ર દીક્ષા લીધી. સાધુઓ સાથે ભેજપુર તરફ વિહાર કરતાં પિતાને પગ કાંટાથી વિધાઈ ગયે. તેથી ચાલવા અશક્ત બન્યો. સાધુઓએ તેને વારાફરતી દોરીને લઈ જવાનું કહ્યું. પણ તેણે કહ્યું કે, મારૂં આયુષ્ય અલ્પ હોવાથી તમે બધા સુખેથી જાઓ. હું અહીં જ રહીશ. પુત્રની ઈચ્છા પિતાથી વિખુટા પડવાની ન હોવા છતાં પરાણે સાધુએ તેને લઈ ગયા. પિતા ઉપરના મેહથી સાધુઓને છેતરી તે પિતા પાસે આવ્યા. ત્યારે તેના પિતા સુધા પરિષહ સહન કરી કાળ કરી દેવ થયા હતા.
તે પુત્ર પરના મેહથી ત્યાં આવ્યા. પુત્ર ભુખથી પીડાતે છતાં કોઈ ફલાદિક તોડીને ખાતે નથી. તેથી તે દેવ પિતાના કલેવરમાં આદિષ્ટ થઈ છે કે હે વત્સ! ભિક્ષા લેવા જા. પુત્રે કહ્યું કે કયાં જાઉં? તેણે કહ્યું. પિલા
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ધવવૃક્ષની ઝાડીમાં જ ત્યાં રહેલા કે તને ભિક્ષા
આપશે. દેવે નરનારીનું રૂપ કરી દિવ્ય શક્તિ વડે અન્નપાનાદિ દેવા માંડયું. એમ કરતાં દુકાળ ઉતરતાં ભોજકટ નગરથી પાછા વળેલા સાધુઓ ત્યાં આવ્યા. જુનું શબ જોઈ દિવ્ય પ્રયોગ જાણીને પાછા એ બાળમુનિને લઈ વિહાર કર્યો. પિતાપુત્રે જેવી રીતે સુધાપરિષહ સહન કર્યો. તેવી રીતે સાંપ્રતકાળના મુનિઓએ પણ સુધાપરિષહ સહન કરવો. तओ पुट्ठो पिवासाए, दोगुंछी लजसंजए। . सीओदग न सेवेजा, वियडस्सेसणं चरे ॥४॥ छिन्नावाएसु पंथेसु, आउरे सुपिवासिए। परिसुकमुहेऽदीणे, तं तितिक्खे परीसहं ॥५॥
ગામ નગરાદિમાં ભિક્ષા અર્થે ફરતાં અનાચારથી ડરતે તથા લજજાવડે શરમાઈને સમ્યફ પ્રકારે યત્ન કરતે તપસ્વી સાધુ સુધાપરિષહ પછી તૃષાથી બાધિત થયે થકી ઠંડુ પાણી ન પીએ પણ અગ્નિ આદિકથી શુદ્ધ થએલ જળની ગવેષણ કરે. એટલે ગૃહસ્થને ઘેર પ્રાસુક પાણી મેળવવા ફરે. જંગલમાં પાણી ન મળતાં એમ ન વિચારવું કે અહિં કઈ દેનાર ગૃહસ્થ નથી તે હું મારી મેળે જ જળ લઈને પીઉ, આવા વખતે તૃષા સહન કરવી. તાળવું, હોઠ, જીભ સુકાતી હોય છતાં સચિત્ત પાણી પીવું નહિ, અને સમતાએ સહન કરવું. આ વિષયમાં પણ સાધુ થએલ. પિતા-પુત્રનું દષ્ટાંત છે. ઉ. ૨
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮
ધનમિત્ર નામે વણિકને ધનશર્મા નામે પુત્ર હતે. બનેએ દિક્ષા લીધી. રસ્તે ચાલતાં ક્ષુલ્લક સાધુ તૃષાથી પીડાવા લાગ્યો. એટલામાં નદી આવતાં પિતાએ પુત્રને કહ્યું કે, હું પી લે પછી આલોચનાથી શુદ્ધિ કરી લેવાશે. પણ પુત્રે પાણી પીધું નહિ. તેથી પિતાએ વિચાર્યું કે, મારી હાજરીમાં પાણી પીતાં અચકાય છે. એમ વિચારી પિતા ઉતાવળથી આગળ ચાલી નદી ઉતરી ગયા પુત્રે બેબામાં પાણી લઈ વિચાર્યું કે, આ સચિત્ત પાણી કેમ પીવાય ? જ્યાં જળ ત્યાં વન અને વન ત્યાં અગ્નિ ને વાયુ હોય. એક જળ બિંદુમાં પણ અસંખ્યાત પાણીના જીવે રહેલા છે. તે બીજાના પ્રાણને હણને પિતાને ઉગારે છે તે થોડા જ દિવસમાં આત્માને નાશ કરી અધોગતિએ જાય છે. એમ વિચારી બેબામાં લીધેલું પાણી નદીમાં નાખી દીધું. તૃષા સહન કરી મરીને દેવ થયા. અવધિજ્ઞાનથી પિતાને પૂર્વ વૃત્તાંત જાણી ત્યાં આવી ગાયનું ગોકુળ રાખ્યું. તેથી તે માર્ગે જતા આવતા સાધુએ છાશ વગેરે નિર્દોષ ગ્રહણ કરી આગળ જતા હતા. ત્યારે તે દેવે પિતાનું સ્વરૂપ જણાવવા એક સાધુને વીંટીઓ ગેકુળમાં રાખે. તે વીંટીઓ લેવા એક સાધુ કુળમાં આવ્યું તે ત્યાં કંઈ પણ દીઠું નહિ તેથી વીંટીઓ લઈ સાધુઓ પાસે આવી બધી હકીકત કહી.
- સાધુઓએ દેવમાયા જાણું મિથ્યા દુકૃત દીધું ત્યારે તે દેવે પ્રગટ થઈ પિતાના પિતા સિવાય સર્વ સાધુને વંદન કર્યું. પિતાએ વંદન ન કરવાનું કારણ પુછતાં
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
તે દેવે પોતાને સઘળે વૃત્તાંત જણાવ્યું. અને કહ્યું કે, તમારા કહેવા મુજબ જે મેં જળપાન કર્યું હતું તે દેવની ઋદ્ધિ મળતા નહિ. સાધુઓએ ક્ષુલ્લક સાધુની જેમ તૃષાપરિષહ સહન કરો. चरंतं विरयं लूहंसीयं फुसइ एगया । नाइवेल मुणी गच्छे, सुच्चा णं जिणसासणं ॥६॥ नमे निवारण अत्थि, छवित्ताणं न विज्जई । अहंतु अग्गिं सेवामि, इइ भिक्खु न चिंतए ॥७॥ | કઈ વખતે ગ્રામાંતરે વિચરતાં અગ્નિ પ્રકટાવવાના કાર્યથી નિવૃત્ત થએલા તથા 'રૂક્ષ અંગવાળા સાધુને શીત પર્શ કરે, ટાઢવાય તથાપિ મુનિએ જિનશાસન સાંભળીને ટાઢની બીકથી સ્વાધ્યાયાદિકને કારણે ક્યાંઈ જવું નહિ, મારે ટાઢનું નિવારણ કરે તેવું છાપરા જેવું કંઈ નથી તેમ ટાઢથી ચામડીનું રક્ષણ કરે તેવું કંબલાદિક પણ નથી તે પછી હું અગ્નિથી તારૂં. એમ ભિક્ષુએ મનમાં કદાપિ વિચાર સરખે પણ કરે નહિ. કારણ કે જીવ અને દેહ બને ભિન્ન છે. દેહની રક્ષા માટે આત્માનું બગાડવું ? નહિ. શીતપરિષહ સહન કરવા ઉપર ભદ્રબાહુના ચાર શિષ્યની કથા.
રાજગૃહમાં ચાર સરખી ઉંમરના વયે દીક્ષા લઈ શાસ્ત્રાધ્યયન કરી વિહાર કરતા ભદ્રબાહુ ગુરુ પાસે આવ્યા. તે વખતે હેમંતઋતુ ચાલતી હતી. તે ચારે ભિક્ષા ભજન કરી પાછા વળતાં છેલ્લી પોરીસી વૈભાર પર્વતની ગુફાના
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦
દ્વારમાં એક જણે પૂરી કરી, બીજાએ નગરના ઉદ્યાનમાં, ત્રિીજાએ ઉદ્યાનની સમીપમાં અને ચોથાએ નગરની સમીપમાં પૂરી કરી રાત્રી રહ્યા. ગુફા પાસેના પહેલા પહેરે ઉદ્યાનવાળે, બીજા પહેરે ઉદ્યાનની સમીપવાળ, ત્રીજા પહોરે નગરની સમીપવાળ, ચોથા પહોરે શીતપરિષહ સહન કરી મૃત્યુ પામ્યા અને દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થયા. તે રીતે સર્વ સાધુએ શીતપરિષહ સહન કરવો જોઈએ. उसिणप्परियावेण, परिदाहेण तज्जिए । धिंसु वा परिदावेणं, सायं नो परिदेवए ॥८॥ उण्हाहितत्तो मेहावी, सिणाणं नो वि पत्थए । गायं नो परिसिंचेज्जा, न वीएज्जा य अप्पयं ॥९॥
ગ્રીષ્મ અને શરદ ઋતુમાં ઉષ્ણુ પરિતાપે કરી સર્વાગ ધામવડે અને સૂર્યના સખત તાપવડે અકળાએલા સાધુઓ હાય ! આ તાપ ક્યારે શાંત થાય એવો પ્રલાપ ન કરે. મેધાવી સાધુ ગરમીથી તપે તથાપિ સ્નાનની ઈચ્છા ન કરે. તેમ પિતાનાં ગાત્રોને જળથી સિંચે નહિ, પંખાથી વીઝ નહિ. અર્થાત્ ઉષ્ણુ પરિસહ સહન કરે તે ઉપર અરણીકમુનિનું દાંત વિચારવું. તપ્તશીલા પર સંથારે કરી અનશન આદરી દેવલોકે ગયા તેમ સાધુએ કરવું. पुट्ठो य दंसमसएहिं, सम एव महामुणी । नागो संगामसीसे वा, सूरो अभिहणे परं ॥१०॥ न संतसे न वारेज्जा. मणं पि न पंओसए । उहे न हणे पाणे, मुंजते मंससोणियं ॥११॥
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧
સમભાવી મહામુનિ દશ મશકાદિવડે ડ′ખ લાગતાં પીડીત થાય તેા પણ સ'ગ્રામની મેાખરે રહેલા હાથી અથવા શૂરવીર જેમ પરશત્રુને હણે તેમ સાધુ અ`તરશત્રુ ક્રોધાદિકને હ.. એ ડાંસ, મચ્છર, મસલાં, જી વગેરેથી ત્રાસ ન પામે. તેને મારે નહિ, પેાતાના મનને દુષીત ન કરે, પોતાના માંસ રૂધિરને ખાતા એવા એ પ્રાણીઓને હણે નહિ પણ તેની ઉપેક્ષા કરે. ચંપા નગરીના જિતશત્રુ રાજાના પુત્ર શ્રમણભદ્ર દીક્ષા લઈ એકાકી વિહાર કરતા જ'ગલમાં એક સ્થળે બેઠા. ત્યાં ડાંસ મચ્છરના ઉપદ્રવમાં નિચળ રહ્યો ને વિચારવા લાગ્યા કે આ જીવે અન'તીવાર નરકની વેદના ભેાગવી છે. તા મા તે સહન કરવી સહેલ છે. અંતે ડાસ મચ્છરની પીડાથી મરણ પામી સ્વગે` ગયા. परिजुष्णेहिं वत्थेहिं, होक्खामि त्ति अचेलए । अदुवा सचेले होक्खामि, इह भिक्खू न चितए || १२ || गयाऽचेल होइ, सचेले आवि एगया ।
"
एयं धम्महियं नच्चा, नाणी नो परिदेवए ||१३||
અતિ જીણુ વજ્રથી હવે હું વસ્ત્ર વગરના થઈ જઈશ અથવા આ જીનાં વસ્ત્ર જોઈ મને કેાઈ વસ્ત્ર આપે તેથી હું વસ્ત્ર સહિત થઇશ. એવી રીતે ભિક્ષુ કદાપિ ચિંતવે નહિ. કાઈ અવસ્થામાં વસ્ત્ર વિનાના અથવા જીણુ વસ્રવાળા હાય તેમ વસ્ર સહિત પણ હાય . આ અન્નેને ધમમાં ઉપકારક માની જ્ઞાની સાધુ કદાપિ ખેદ ન કરે. પામે નહિ, ન મળે તા રક્ષિતના પિતાનું દૃષ્ટાંત જાણવું,
મળે તા હ આષેઆ
ખેદ કરે
નહિ.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
આર્ય રક્ષિતના પિતાએ બે મેટાં વસ્ત્ર, જનેઈ, કમંડલુ, છત્ર ને પગરખાં રાખી દીક્ષા લીધી. સાધુઓએ શીખવી રાખેલ ગૃહસ્થના બાળકેએ તેમને છોડી બધાને વંદન કર્યું. તેથી ખેદ પામી એક છેતી સિવાય બીજુ બધું મૂકી દીધું. છેતી મુકાવવા લાગ જોઈ કહ્યું કે, આ સાધુના દેહને કાંધે ઉપાડતાં ઘણી નિર્જરા થશે. પણ ઉપદ્રવ સહન કરવો પડશે. વૃદ્ધ સાધુએ કબુલ કરી સાધુના મડદાને કાંધે ઉપાડી ચાલ્યા, પાછળથી ગૃહસ્થના બાળકોએ ધોતીયું કાઢી નાખ્યું. તેથી વૃદ્ધ સાધુ નગ્ન થતાં મડદુ નીચે મુકવા લાગ્યા. ત્યારે બાળકેએ કહ્યું કે, મડદુ નીચે મુકશે નહિ. એમ કહી તેમના કેડે વસ લપેટાયું. પછી તે વૃદ્ધ શબને નગરના બારણે મુકી આવી પુત્રોને કહ્યું કે, મહાન ઉપદ્રવ થયે આચાર્યે શિષ્યને કહ્યું કે, છેતીયું લાવી પહેરાવો. ત્યારે વૃદ્ધે કહ્યું કે, હવે પહેરવું નથી. કારણ કે જે દેખાવાનું હતું તે દેખાઈ ગયું. એવી રીતે અલક પરિસહ પાછળથી સહન કર્યો તેમ સર્વ સાધુએ સહન કરે. गामाणुगाम रीयंत, अणगारं अकिंचणं । अरइ अणुप्पविसेज्जा तं तितिक्खे परीसह।।१४॥ अरई पिडओ किच्चा, विरए आयरक्खिए । धम्मारामे निरारंभे उवसंतो मुणी चरे ॥१५॥
ગામે ગામ વિચરતા અણગાર પરિગ્રહ વજીત તે મુનિને સંયમ પાળવામાં અણગમે આવે તે કંટાળો ન
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩
લાવતાં સહન કરવા ટેવાવુ". અરતિને મનથી વેગી કરીને ઉપશમ પામેલા તથા આત્મરક્ષણમાં સાવધાન કાઈપણુ કાને નહિ આરભનારા અને ક્રોધાદિ એમના શમી ગયા છે. એવા મુનિને ધર્મરૂપ આરામ સ્થાનમાં વિચરવું', અરતિ પરિષહ ઉપર રાજપુત્ર અને મ‘ત્રીપુત્રની સ્થા જાણવી.
અચળપુરમાં જિતશત્રુ રાજાનાં પુત્ર અપરાજીતે રાહા
ચાય પાસે દીક્ષા લીધી. એકદા તે વિહાર કરી તગરાનગર આવ્યા. ત્યારે ઉજ્જૈનીથી વિહાર કરી રાહાચાય પણ ત્યાં આવ્યા. અપરાજીતે ઉજ્જૈનીનુ સ્વરૂપ પુછતાં આચાયે કહ્યું કે, બીજી તેા ઠીક પણ ત્યાં રાજપુત્ર ને અમાત્યપુત્ર બન્ને સાધુને બહુ ઉપદ્રવ કરે છે. આ જાણી પેાતાના ભાઇ ભત્રીજાને ખાધ દેવા અપરાજીત મુનિ તુરત ઉજ્જૈની આવી રાજકુલે જઈ ધર્મલાભ આપી ઉભા રહ્યા. ત્યારે રાજપુત્રે ને અમાત્યપુત્રે કહ્યું કે, નૃત્ય કરતાં આવડે છે ? સાધુએ કહ્યું, તમે વાદ્ય વગાડા તે હું નાચુ' પછી તે બન્ને વાદ્યના અજાણુ હાવાથી ખરાખર વગાડતા ન હાવાથી સાધુએ તેમને પકડીને બન્નેના હાથ પગના સાંધાએ મરડી નાખ્યા ને ઉપાશ્રયે જતા રહ્યા. રાજપુત્રને અમાત્યપુત્રે રાડ પાડતા સાંભળી રાજાએ બધી હકીકત જાણી. ઉપાશ્રયે આવી મુનિને ખમાવી કહ્યુ` કે, અપરાધી એવા અમારા પુત્રો ને સાજા કરા, ગુરુએ કહ્યું કે, તેઓ દીક્ષા લે તે સાજા કરૂં, રાજાએ કબુલ કરતાં સાજા કરી બન્નેને દીક્ષા આપી.
રાજપુત્રે દીક્ષા સારી પાળી પણુ અમાત્યપુત્રે ઉદ્વેગ કરી
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪
વિચાર્યુ કે ગુરુએ મને બળજબરીથી દીક્ષા આપી છે.
બન્ને . ચારિત્ર પાળી સ્વર્ગ ગયા. આ અવસરે કૌશ બી નગરીમાં એક તાપસ શેઠીએ મરીને પેાતાને જ ઘરે શુર થયા તે જાતિસ્મરણથી જાણવા છતાં ખેાલી શકતા નથી. એટલે તેના પુત્રોએ તેને મારી નાખ્યા. તે મરીને સર્પ થયા. તે ભવમાં પણ જાતિસ્મરણ જ્ઞાનવાળા હતા. ઘરમાં સાપ દેખી તેના પુત્રોએ તેને મારી નાખ્યા. તે મરીને પેાતાના પુત્રના પુત્ર થઈને અવતર્યાં. જન્મતાં જ જાતિસ્મરણથી પેાતાના પુત્રને પુત્રવધૂ ને માતાપિતા કહી કેમ આલાવાય! એમ સમજી મુંગા રહ્યો. તે નગરમાં ચતુર્ગાની મુનિ પધારતાં તે મુ`ગાને એધ પમાડવા એક શિષ્યને ગાથા ભણાવી તેની પાસે મેલ્યે. તે ગાથાના અ મુંગાએ વિચા' કે, હું તાપસ ! તું મરીને શૂકર થયા, પછી સર્પ થયા અને હુવે પુત્રના પુત્ર થયા તે મુંગા કેમ રહે છે? આ સાંભળી મુંગા મેધ પામ્યા ને શ્રાવક બન્યા. એવામાં અમાત્ય પુત્રના જીવ દેવ થએલેા. તેણે મહાવિદેહમાં વિચરતા તીર્થંકરને પૂછ્યું' કે, હું સુલભખાધી છુ કે દુલ ભખેાધી '? તીથ કરે કહ્યું કે, તું દુલ ભખાધી છું અને કોશ'ખી નગરીમાં મુંગાના ભાઈ થઇને અવતરીશ. આ સાંભળી તૈ દેવે કૌશ’ખીમાં મુંગા પાસે જઈ કહ્યું કે, જ્યારે હું ચ્યવીને તારી માતાના ઉત્તરમાં ઉત્પન્ન થઈશ ત્યારે તેણીને આમ્રફળ ખાવાના દાહલેા થશે તે હું દેખાડુ' તે આંખે બારે માસ ફળે છે. તેના ફળ લાવી માતાના દોહલેા પૂરજે. અને મને ધર્માંની
•
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫
'
પ્રાપ્તિ થાય તેમ કરજે, એમ કહી દેવ ગયા ને ચવીને મુંગાની માના ઉદરમાં ઉત્પન્ન થયેા. દાહલેા ઉત્પન્ન થતાં મુંગાએ આમ્રફળ લાવી દોહલેા પૂર્યાં. અનુક્રમે તે પુત્રના જન્મ થયેા. સુરંગો તેને દેરાસર. ઉપાશ્રયે લઈ જાય છે. પણ દુર્લભખાધી હોવાથી ખાધ પામતા નથી. પછી મુ'ગાએ દીક્ષા લીધી સ'યમ પાળીને સ્વગે ગયા. તેણે ભાઇને પ્રતિમાધ કરવા તેના શરીરમાં જલેાદરના વ્યાધિ ઉત્પન્ન કર્યાં. મુંગે વૈદ્યનુ' રૂપ ધારણ કરી તેના રોગ મટાડી કહ્યું કે, આ દવાઓને કાથળા ઉપાડીને મારી સાથે ચાલ. દેવમાયાથી કાથળા વજનદાર કર્યો તેથી તે ભાર ઉપાડી શકયો નહિ. તે જોઈ વૈદ્યે કહ્યું કે, દીક્ષા લે તે તારે ભાર ઉપાડવા પડશે નહિ. તેણે દીક્ષા લીધી. પછી દેવ ચાલ્યો ગયેા. ત્યારે તેણે દીક્ષા છેાડી દીધી. ફરી દેવે તેને જલેાદરના વ્યાધિવાળા કર્યાં અને ફરી દીક્ષા અપાવી તેના વ્યાધિ મટાડ્યો. પછી દેવે તેને ઘણી ઘણી રીતે પ્રતિધપમાડ્યો. છેવટે તે દુર્લભમાધિએ દેવભવમાં એકુ'ડલ મુ‘ગાને બતાવીને ચૈત્યના ખુણામાં મૂકથા હતાં. તે દેવ થએલ મુ`ગાએ તેને ત્યાં લઈ જઈને બતાવાથી તેને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું અને પ્રતિબંધ પામ્યા. આ રીતે તે સાધુને પ્રથમ અરતિ થઈ અને પાછળથી ઐાધ પામતાં રતિ થઇ. संगो एस मणूस्साणं, जाओ लोगम्मि इत्थिओ ।" जस्स एया परिन्नाया, सुकडं तस्स सामण्णं ॥ १६ ॥ एयमादाय मेहावी, पंका उ इत्थीओ। नो ताहि विणिहनेज्जा, चरेज्जत्तगंवेसए ॥१७॥
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ લોકમાં મનુષ્યને સ્ત્રીઓ બંધનરૂપ છે. જે સાધુએ એ સ્ત્રીઓને સર્વીશે જાણું અનર્થકારીણી તરીકે ઓળખીને ત્યજી છે. તે સાધુનું સાધુપણું સફળ થયું. મેધાવી સાધુ સ્ત્રીઓ કાદવરૂપ મલીનતા આપનારી એમ મનમાં ગ્રહણ કરીને તે સ્ત્રીઓવડે વિહત ન થાય, પિતાના સંયમને જોખમમાં ન નાખે પરંતુ આત્માના ઉદ્ધારને ઉપાય શેતે વિહરે. સ્ત્રી ત્યાગ ઉપર સ્થૂલભદ્રનું દષ્ટાંત જાણવું. જે બાર વર્ષ વેશ્યાને ઘેર સ્થૂલભદ્ર રહ્યા તેના ત્યાં ચોમાસું કરી તેમાં લપટાયા નહિ અને તેને પ્રતિબધી શ્રાવક બનાવી તે સ્થૂલભદ્ર ખરેખર સ્ત્રીના સહવાસમાં પણ અડગ રહ્યા તે ગુરુએ તેના વખાણ કર્યા. एग एव चरे लाढे, अभिभूय परीसहे । गामे वा नगरे वावि, निगमे वा रायहाणिए ॥१८॥ असमाणो चरे मिक्खू, नेव कुज्जा परिग्गरं । असंसत्तो गिहत्थेहिं, अणिएओ परिव्वए ॥१९॥
સંયમી સાધુ સુધાદિ પરિષહ વડે પીડીત છતાં તે સહન કરીને ગામમાં, નગરમાં, વણિકની વસ્તીવાળા પ્રદેશમાં કે રાજધાનીમાં પણ એકલે જ વિચરે, કોઈની સાથે સમાનતા ન ધારતે વિચરે અને પ્રામાદિકમાં કયાંઈ મમતાદિક ન જ કરે તેમ ગૃહસ્થ સાથે લેશ પણ આસક્તિ વગરને ગૃહાદિ રહિત ચારે કેર વિહાર કરે કાંટાની વાડવાળાં ગામ કહેવાય, કિલ્લાગઢવાળાં નગર કહેવાય, વેપારીઓનાં સ્થાન નિગમ કહેવાય, રાજાએ
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭
રહેતા હૈાય તે રાજધાની કહેવાય, ચર્ચાપરિષહ ઉપર સૉંગમ સ્થવિરનું દૃષ્ટાંત આ રીતે છે. કાલ્રાગપુરમાં દુકાળના સમયે શિષ્યાને દેશાંતર માકલી નગરના નવ ભાગ કરી રહેતા હતા ( નવકલપી વિહાર ન્યાયે) નગરપાલિકા દૈવી તેના ગુણાથી રાજી રહેતી હતી. એક વખત દત્ત નામે શિષ્ય ગુરૂવ'દન કરવા ત્યાં આવ્યા, ત્યારે ગુરૂ શિષ્યને લઈ ફાઈ ધનાઢ્યને ઘેર વહારવા ગયા. તેના બાળકને વ્યંતરે ગ્રહિત કરેલા હેાવાથી. રાયા કરતા હતા. તેને ગુરૂએ ચપટી વગાડી રાતેા બંધ કર્યાં ને આહાર વહાર્યો તે સરસ આહાર શિષ્યને આપી ગુરૂએ અંતપ્રાંત આહાર લાવી વાપર્યું, પ્રતિક્રમણ વખતે શિષ્યને આલેાચના કરવા કહ્યું. શિષ્યે ગુરૂને વિચારતાં દેવતાએ અંધકાર કરી દીધા. ત્યારે તે ક્હીવા લાગ્યા ને ગુરૂને કહેવા લાગ્યા કે, હું દૂર રહ્યો ખીવુ છું ગુરૂએ સમીપ આવવા કહેતાં તેણે ધુ અધકારમાં શી રીતે આવું ? ગુરૂએ આંગળી થુંકવાળી કરી દેખાડી તેના અજવાળાથી શિષ્ય ગુરૂ પાસે આવ્યા પણ તેણે વિચાર્યું. કે ગુરૂ પાસે દીવા પણુ રાખે છે. એટલે દેવતાએ તેને થપાટ મારી ઝાટકયા. ગુરૂએ તેનું સ્વરૂપ જાણી યથા સમજાવ્યું. જેમ તે સંગમ સ્થવિરે નવકલ્પી વિહારના ક્રમ પેાતે સાચવ્યા અને શિષ્યાને કરાવ્યા તેમ દરેક સાધુએ નવકલ્પી વિહાર કરવા જ જોઈએ, सुसाणे सुन्नागारे वा, रूक्खमूले व एगओ । अक्कुक्कुओ निसीएज्जा, न य वित्तासए परं ॥२०॥
આહારદોષની ધાત્રીપિંડદોષ
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮
तत्थ से चिट्ठमाणस्स उवसग्गाभिधार | संकाभीओ न गच्छेज्जा, उट्ठित्ता अन्नमासणं ॥ २१ ॥
સ્મશાનમાં અથવા શૂન્યાગારમાં અથવા વૃક્ષના મૂળમાં એકલા જ વ્યૂ લવારા ન કરતાં બેસી રહેવું. ફ્રાઈ અન્યને ત્રાસ ન આપવા. ત્યાં સ્થિત થએલ સાધુને ઉપસર્ગ ઉપદ્રવ થાય ત્યારે તે ઉપસર્ગાનું દૃઢ ચિત્તથી સહન કરવું શકાથી ભય પામી અન્ય સ્થાને ઉઠીને જતા ન રહેવું. તે ઉપર કુરૂવ્રુત્ત સાધુનું દૃષ્ટાંત વિચારવું. હસ્તિનાગપુરમાં કુરૂદત્ત સાધુ વિહાર કરતા અયેાધ્યા નજીક રાત્રે કાઉસ્સગ્ગ ધ્યાને રહ્યો હતા. ત્યાં રાત્રીના પાછલા પહારે ગૌધણનું હરણુ કરવા ચેારા આવી ગાયાને લઇ ગયા. ગાયાના માલીકે ચારે કયા રસ્તે ગયા. એમ મુનિને પૂછતાં તેમણે કઇ જવાબ આપ્યા નહિ. તેથી તે સાધુના મસ્તક પર માટીની પાળ બાંધી અંગારા ભર્યાં તા પણ મુનિ ત્યાંથી ખસ્યા નહિ અને અતગડ કેવળી થઈ મેક્ષે ગયા. તેવી રીતે સાધુએ નિષદ્યાપરિષહ સહન કરવા. उच्चावयाएिं सेज्जाहिं तवस्सी भिक्खु थामवं । નાવેજ વિદ્યુમ્નજ્ઞા, વાવઠ્ઠિી વિનર્ રરા पइरिककुवस्सयं लद्धं कल्लाणं अदुव पावगं । किमेराई करिस्साइ, एवं तत्थ हियासए ॥ २३ ॥
ટાઢ તડકા સહન કરવા સામર્થ્યવાન તપસ્વી ભિક્ષુએ અનુકૂળ કે પ્રતિકુળ શય્યા મળે તેવુ સ્થાન સુવાનું મેળવી સ્વાધ્યાયાદિક કરવા ચુકવું નહિ. સારૂ' નથી ખરાબ છે
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯
એવી બુદ્ધિવાળા આચારભ્રષ્ટ બને છે. ઉત્તમ કે ખરાખ સ્થાન જો ી પશુ વિનાનુ હાય તેા એક રાત્રીના ઉપચૈાગથી મને શું સુખદુઃખ આપશે. એમ ચિતવવુ', તે વિષયમાં યજ્ઞદત્તના બે પુત્રાની કથા છે. કૌશખી નગરમાં યજ્ઞદત્ત બ્રાહ્મણના સેામદત્ત ને સેામદેવ નામે બે પુત્રોએ દીક્ષા લીધી ને ગીતા બન્યા. તેના માતાપિતા ઉજજની
'
ગયા. ત્યારે આ બે સાધુએ પણ વિહાર કરતા ત્યાં જઈ ચઢવા. તે દેશના રિવાજ મુજબ માદક ઔષધીવાળું પાણી સાધુને વહેારાખ્યુ.. તેનુ' સ્વરૂપ જાણ્યા વિના સાધુએ તે પાણી પીને ત્યાં રહ્યા. મદ ચઢતાં તેના સ્વરૂપનું ભાન થતાં પશ્ચાત્તાપ કરી પાદાપગમન નામનુ' અનશન કરી એક નદીના કિનારા પર રહેલા કાષ્ઠ ઉપર બેઠા. આ વખતે અકાળ વૃષ્ટિ થતાં નદીના પુરમાં કાષ્ટ સાથે બન્ને તણાયા ને સમુદ્રમાં જઇ પડયા. ત્યાં જળચર જીવાનેા ઉપદ્ભવ સહન રી, સ્વગે ગયા. એ રીતે શય્યાપરિષહ સહન કર્યો. સાધુએએ પણ આ રીતે શય્યા પરિષહ સહન કરવા. अक्कोसेज्जा परे भिक्खु, न तेर्सि पडिसंजले । सरिसो होइ बालाणं, तम्हा भिक्खु न संजले ॥२४॥ सुच्चाणं फरूसाभासा, दारुणा गाम कंटगा । तुसिणीओ उवेहेज्जा, न ताओ मणसी करे ॥२५॥
રા
અન્ય કાઇ સાધુને આક્રોશે નિંદ્યાદિ વચના વડે તિરસ્કાર કરે તેના પ્રતિ પણ પાતે કાપે નહિ, કારણકે કાપ કરવાથી સાધુ ભૂખ અને છે. સાધુએ કેપ કરી
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦ '
સામા બળી ન ઉઠવું. સાધુએ સંયમનું ધૈર્ય નાશ કરે એવી કઠેર તથા ઈન્દ્રિયોને કંટક તુલ્ય વેદના કરે તેવી ભાષા સાંભળીને પણ ચુપચાપ મૌન ધરી ઉપેક્ષા કરવી. તે ભાષાને મનમાં પણ ન લાવવી. તે ઉપર અર્જુનમાળીનું દષ્ટાંત છે. અર્જુન માળીના શરીરમાંથી યક્ષ ચાલી ગયા પછી તેણે સુદર્શન શ્રેષ્ટિ સાથે પ્રભુ પાસે જઈ દેશના સાંભળી દીક્ષા લીધી, રાજગૃહી નગરીમાં ઘરે ઘરે ભિક્ષા માટે ફરતાં કે તેને ગાળ દે છે. નિંદા કરે છે, તે બધું સહન કરતાં અર્જુન માળીને કેવળજ્ઞાન થાય છે. માટે આક્રોશ સાધુએ સહન કરવો પણ સામી ગાળે આપવી કે મારામારી કરવી નહિ. हओ न संजले भिक्खू, मणपि न पओसए । तितिक्ख परमं नचा, भिक्खू धम्मं विचिंत्तए ॥२६॥ समणं संजय दंतं, हणेज्जा कोइ कत्थई । नस्थि जीवस्स नासुत्ति, एवं पेहेज्ज संजए ॥२७॥
ભિક્ષુને કેાઈ હણે તે પણ કેપ કરે નહિ. મનમાં રેષ ન કરે. તિતિક્ષા પરમ ધમ સાધન છે એમ જાણું ક્ષમાદિ યતિધર્મની ચિંતવના કરે. કોઈ મનુષ્ય સંયમીને હશે ત્યારે તે વિચારે કે દેહને નાશ થશે પણ જીવને નાશ થવાનું નથીઆ વિષે સ્કંદકાચાર્યને તેના પાંચ શિષ્યનું ઘાણીમાં પલાવવું વિચારવું. दुक्करं खलु भो निच्चं, अणगारस्स भिखुणो। सव्वं से जाइयं होइ, नत्थि किंचि अजाइअं ॥२८॥
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૩૧
गोयरग्गपविट्ठस्स, पाणी नो सुप्पसारए । सेओ अगारवासुत्ति, इइ भिक्खू न चितए ॥२९॥
નિશ્ચયે અરે ગૃહવિમાન ભિક્ષુને જીવતાં સુધી કષ્ટ જ છે. કારણ કે તેને સર્વવસ્તુ યાચિત હોય છે. અયાચિત કંઈ પણ હેતું નથી, ભિક્ષાથે ગૃહસ્થના ઘરમાં પેસતાં સાધુને પિતાને હાથ પસાર સહેલું નથી. યાચના કરવી અતિ દુષ્કર છે. માટે ગૃહસ્થાશ્રમ ઉત્કૃષ્ટ છે એમ ભિક્ષુએ ચિંતન ન કરવું. મરવા પડેલાને ગાત્રભંગ, સ્વરમાં દીનતા, પરસે અને શરીરમાં ધ્રુજારી એ ચિહે થાય છે તે ચારે ચિન્હ યાચના વખતે થાય છે, સ્ત્રીઓને પિતાના રૂપથી થતા અનર્થને જોઈને બળદેવમુનિએ પુર પ્રવેશને નિષેધ કરી જેમ યાચનાપરિષહ સહન કર્યો તેમ સાધુએ સહન કર-યાચના કરવામાં સાધુએ શરમાવું નહિ. परेसु घाममेसेज्जा भोयणे परिणिहिए । लद्धे पिंडे अलद्धे वा, नाणुतप्पिज्ज पंडिए ॥३०॥ अज्जेवाहं न लब्भामि, अवि लाभो सुये सिया । जो एवं पडिसंचिक्खे, अलाभो तं न तज्जए ॥३१॥
ગૃહસ્થને ત્યાં ભેજન તૈયાર થઈ જાય ત્યારે સાધુ ભિક્ષાપિંડની ગવેષણ કરે પછી પિંડ મળે કે ન મળે તે સાધુ અનુતાપ ન કરે. આજે ભિક્ષા ન મળી તે કાલે મળશે. - સાધુ આ પ્રમાણે વિચારે તે અલાભપરિષહ. તેને પરાજય કરે નહિ. નહિતર અત્યંત સંતાપ જનક થાય છે.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
કર
ન મળે તે ઉગ કરે નહિ અને મળે તે ખુશી થાય નહિ. આ વિષયમાં ઢંઢણકુમારનું દૃષ્ટાંત વિચારવું. ઢઢણકુમારે પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે મારી લબ્ધિથી આહાર મળશે તે લઈશ.
એક વખત કૃષ્ણ ઢંઢણમુનિને રસ્તે જતા જોઈ વંદન કર્યું ત્યારે કેઈ મિથ્યાત્વીએ ઢંઢણમુનિને મેદક વહેરાવ્યા. નેમિનાથ પ્રભુને ગોચરી બતાવી કહ્યું કે, આજે મારે લાભાંતરાય તુટયો કે નહિ? પ્રભુએ કહ્યું કે, તમારી લબ્ધિથી માદક મળ્યા નથી પણ કૃષ્ણની લબ્ધિથી મળ્યા છે. આ સાંભળી તેઓ ઈંટ નિંભાડે ગોચરી પરંઠવવા ગયા. ત્યાં જ તેમને કેવળજ્ઞાન થયું. नचा उप्पइयं दुक्ख, वेयणाए दुहठिए । अदीणो ठावए पत्रं, पुट्ठो तत्थहियासए ॥३२॥ तेगिच्छं नाभिनंदेज्जा, संचिक्खत्तगवेसए । एवं खु तस्स सामण्णं, जं न कुज्जा न कारवे ॥३३॥
દુઃખ ઉત્પન્ન થયું જાણીને વેદના વડે પીડાતે હાય તથાપિ મનમાં જરાય દીનતા ન લાવતે તેથી થતું દુઃખ સહન કરે સાધુ ચિકિત્સા કરવા ના પાડે કિન્તુ આજ્ઞાને શોધક બની સમ્યફ સ્થિતિ કરે. સાધુ ઔષધેપચાર કરે નહિ ને બીજા પાસે કરાવે નહિ. રેગપરિષહ સહન કરે. રેગ એ કર્મજન્ય છે. તે કર્મ તેડવા રોગ સમભાવે સહન કરે જ છુટકો થાય છે. પણ ઔષધથી જતો નથી. ઔષધ તેમાં નિમિત્ત માત્ર છે. -
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩
સંઘયણબળના અભાવે સમાધિ ન રહે તે દવા કરાવે એ વીરકપીનો આચાર છે. પણ જિનકપીને આચાર નથી. તે ઉપર કાલવૈશિકનું દષ્ટાંત વિચારવું. મથુરાના જિતશત્રુ રાજાને કાલ વશ્યક નામે પુત્ર હતું. તે રાજકુમાર શિયાળને શબ્દ સાંભળી નેકરી પાસે શિયાળ મંગાવી મારવા લાગ્યા, ત્યારે તે શિયાળ ખી ખી કરતે મરણ પામ્યા ને અકામ નિર્જરાથી વ્યંતર થયા.
પછી તે રાજકુમારે દીક્ષા લીધી. એકાકી વિહાર કરતા બહેનના નગરમાં આવ્યા. તે મુનિને હરસને વ્યાધિ થયો પણ દવા કરાવતા ન હતાં. તેની બહેને તેમને રેગ મટાડવા ઔષધમિશ્ર આહાર વહેરાવ્યા. તે જાણી અનશન કરવા નગર બહાર ભક્ત પ્રત્યાખ્યાને રહ્યા. ત્યાં વ્યંતર બનેલા શિયાળે નવી પ્રસૂતા થએલી શિયાણીરૂપે ખીખી કરતાં તે મુનિને ખાવા માંડી. મુનિએ ઉપદ્રવ વ્યાપીડા બને સહન કર્યા. તેમ સાધુએ ગપરિષહને વધપરિષહ સહન કર. अचेलगस्स लहस्स, संजयस्स तवस्सिणो । तणेसु सयमाणस्स, हुज्जा गायविराहणा ॥३४॥ आयवस्स निवाएणं, अउला हवइ वेयणा । एवं नचा न सेवंति, तंतु तणतज्जिया ॥३५॥
વા વિનાને ત્યા રૂક્ષ શરીરવાળે તપાસવી ડાભની સાદડી ઉપર સૂતાં પીડા થાય. તાપથી પીડાતે, ઘાસથી પીડાતે સાધુ કંબલાદિ વસ્ત્રની ઈરછા કરે નહિ, જિન
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪
કલ્પીની આધારક છે. તે ઉપર ભદ્રર્ષનું દષ્ટાંત જાણવું. શ્રાવસ્તિ નગરીના જિતશત્રુ રાજાને પુત્ર ભદ્ર સાધુ બની વિરોધી રાજાના રાજ્યમાં વિહાર કરતે હતે. તેને જાસુસની ભ્રાંતિથી રાજાના માણસોએ પકડે. અને પુછતાં કંઈપણ જવાબ ન આપવાથી ક્રોધે ભરાયેલ રાજપુરુષોએ તેનું શરીર અસાથી છેલી દર્ભથી વીંટાળી મૂકી દીધું. મુનિએ તૃણસ્પર્શ વેદના સહન કરી. એવી રીતે સાધુએ પરિષ હ સહન કરવો. किलिन्नगाए मेहावी, पंकेण व रएण वा । धिंसु वा परियावेणं, सायं नो परिदेवए ॥३६॥ वेएज्ज निज्जरापेही, आरियं धम्ममणुत्तरं । जावं सरीरभेउत्ति, जल्लं काएण धारए ॥३७॥
' મેધાવી સાધુ ગ્રીષ્મઋતુમાં કે અન્ય ઋતુમાં પંકથી કે રજથી મલીન શરીરવાળા હોવા છતાં તે મલીનતા દૂર ન કરે એ સાધુ પિતાના કર્મના ક્ષયને ઈચ્છો સર્વોત્કૃષ્ટ ધર્મને પ્રાપ્ત થએલે જ્યાં સુધી મરણ થાય ત્યાં સુધી મળને ધારણ કરે પણ ઉદ્વેગ ન ધરે શરીરની રોભા દરકાર કરે તે સાધુ કહેવાય નહિ. ન છૂટકે શરીરને અલ્પાહારથી ચલાવે. સાધુના મળની દુર્ગછા કરનાર સુનંદ વણિકની કથા.
ચંપાનગરીમાં સુનંદ શ્રાવકે સાધુને મળ-મલીન જઈ દુર્ગછા કરી, તે મરીને કૌશંબી નગરીમાં ધનાઢ્ય શેઠને ત્યાં જનમ્ય. યુવાવસ્થામાં દીક્ષા લીધી. પૂર્વ કર્મોદયે તેને દેહમાં દુર્ગધ થતાં જ્યાં જાય ત્યાં તિરસ્કાર
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫
પામવા લાગ્યો. ગુરુએ બહાર જવાને નિષેધ કર્યો. આથી ખિન્ન થઈ તેણે રાત્રીમાં જિનદેવ આરાધનાથે કાઉસ્સગ્ન કર્યો. દેવતા તુષ્ટ થઈ તેને સુગંધવાળે બનાવ્યા તે પણ લેકે તિરસ્કાર કરવા લાગ્યા. ત્યારે ફરી દેવતાનું આરાધના કર્યું, ત્યારે દેવે સમાનગંધી કર્યો. આ રીતે ન કરતાં સાધુએ મલપરીષહ સહન કર. अभिवायणमट्ठाणं, सामी कुज्जा निमंतणं । जे ताई पडिसेवंति, न तेसिं पीहए मुणी ॥३८॥ શપુર્ણ વિ, વત્રાણી મા ! रसेसु नाणुगिज्झेज्जा, नाणुतप्पेज्ज पनवं ॥३९॥
રાજા વગેરે વંદન કરે, ઉભા થઈને સામા આવવાનું માન આપે. આજે અમારે ત્યાંથી ભિક્ષા લેજે, એમ નિમંત્રણ કરે તેને પ્રતિસેવે, સ્વીકારે. તેઓની મુનિ સ્પૃહ ન કરે, સત્કારાદિકથી હર્ષ ન પામનાર અલ્પ ઈચ્છાવાન - ત્થા અજાણ્યાને ત્યાં ભિક્ષા જવા ચાહનાર સરસ આહારમાં તૃષ્ણ રહિત એવે સાધુ રસની અભિલાષા ન કરે. પ્રજ્ઞાવાન રહી પિતાને સત્કાર જોઈ કુલાય નહિ. આ વિષયમાં શ્રાવકને સાધુની કથા છે.
મથુરામાં ઈન્દ્રદત્ત પુરોહિત જિનશાસનને વિરોધી હવાથી ગેખમાં બેસી જૈન મુનિએના મસ્તક પર પગ લાંબા કરે, એક શ્રાવકને ક્રોધ ચઢતાં તેના પગ દવા પ્રતિજ્ઞા કરી અને ગુરુને તે વાત કરી. ગુરુએ કહ્યું કે, સાધુઓ સત્કાર પરિષહ સહન કરે પણ શ્રાવકથી રહેવાય
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬
નહિ. ગુરુએ કહ્યું તેના ઘરમાં હમણાં શું ચાલે છે ? શ્રાવકે કહ્યું' કે, તેણે 'હમણાં નવા પ્રાસાદ કરાવ્યા છે. તેમાં રાજાને પધારવા વિનંતી કરી છે. ગુરુએ કહ્યુ, જ્યારે રાજા પ્રાસાદમાં પ્રવેશતા હૈાય ત્યારે તારે રાજાના હાથ ઝાલી આ પ્રાસાદ હમણાં પડી જશે. આમ તું કહેજે. તે વખતે હુ* વિદ્યાથી પ્રાસાદ પાડી નાખીશ. શ્રાવકે તેમ કર્યું કે પ્રાસાદ પડી ગા. પછી રાજાના પૂછવાથી શ્રાવકે કહ્યું કે, પુરાહિત આપને મારવાનુ` કપટ માંડયુ હતુ. તેથી રાજાએ ક્રોધ પામી તે પુરાહિતને શ્રાવકના હવાલે કર્યાં. શ્રાવકે તેના પગે હેડ ઘાલી કહ્યુ` કે, તે. ગુરુના મસ્તક પર લાંબા પગ કરી આશાતના કરી. તેના ફળરૂપે તને શિક્ષા કરી છે, મારી પ્રતિજ્ઞા પૂરી કરવા લાટના પગ બનાવી છેદીશ પણ હવેથી કાઈ દિવસ આવુ' ગાંડપણ કરીશ નહિ. પુરાહિત કબુલ કરવાથી શ્રાવકે દયા લાવી તેને છેડી મુકવો, સાધુની ફરજ સહન કરવાની છે. પણ શ્રાવકે શિક્ષા કરવી જોઈએ. से नूणं मए पुव्वं, कम्माऽणाणफला कडा | जेगाहं नाभिजानामि पुट्ठो केणइ कण्हुइ ||४०|| अह पच्छा उइज्जति, कम्माडणाणकला कडा । વમસ્સાસિ વાળ, નખ્ખા મંવિયાય ॥૪॥
જે નિશ્ચે પૂર્વે અજ્ઞાન જેનુ ફળ હોય તેવાં ક્રમ કર્યાં. જેથી કાંઈ કાઈ પૂછે તે હું જાણતા નથી એવા જવાબ દેવા પડે છે. પણ હવે પાછળથી જ્ઞાન ફળવાળાં વિપાક જાણીને આત્માને
ફર્મ ઉદય પામશે. આમ ક
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૭
આશ્વાસન આપવું, એટલે પ્રજ્ઞામાં ગવ ન કરવેશ અને અજ્ઞાનમાં દીન ન મનવુ. આ વિષયમાં કાલકાચાય ને સાગરચંદ્રની દૃષ્ટાંત જાણવુ..
ઉજ્જૈનીમાં કાલિકાચાય પેાતાના પ્રમાદી શિષ્યાને ત્યાગ કરી સુવર્ણ કુલમાં પોતાના શિષ્ય સાગરચંદ્ર પાસે આવીને રહ્યા, સાગરચંદ્રે એકલા જાણી કઈ લક્ષ આપ્યુ. નહિ કાલીકાચાર્યે પણ કઈ ઓળખાણ કરાવી નહિ. એક વખત તેણે કાલીકાચાય ને પૂછ્યું' કે, મારૂં' વ્યાખ્યાન કેવુ', છે? તેમણે ફ્લુ. ભવ્ય છે. પછી તેમની સામે તર્કવાદ માંડયો તે સરખા ઉતર્યાં. તેથી મનમાં ચમત્કાર પામ્યા, પણ ક'ઇ મેલ્યા નહિ. આ તરફ ઉજ્જૈનીમાં તેમના શિષ્યાને શય્યાતરી શ્રાવકોએ તિરસ્કાર કરતાં તેઓ ગુરુને શેાધતા સુવર્ણ કુલમાં આવ્યા ને ઉપાશ્રયે કાલકાચાય આવે છે તેમ કહેવરાવ્યુ.. સાગરચંદ્રે વૃદ્ધ સાધુને કહ્યું કે, કાલીકાચાય પધારે છે. તેમણે કહ્યુ કે, મેં પણ સાંભળ્યું છે.
સાગરચ'દ્ર સામે ગયા ત્યારે પેલા શિષ્યાએ પૂછ્યું કે, શું અત્રે કાલીકાચા આવ્યા છે? તેણે કહ્યુ કે, એક વૃદ્ધ સાધુ આવેલા છે. તે શિષ્યેા ઉપાશ્રયમાં ગયા ને કાલીકાચાય ને એળખી તેમને વંદન કર્યું. ત્યારે સાગરચ', ગુરુને ઓળખી વંદન કર્યું. પેાતાના અપરાધ ખમાવી મિથ્યાદુષ્કૃત માગ્યું'. ગુરુએ કહ્યું કે, શ્રુતજ્ઞાનના ગવ ન કરવા. આ રીતે જેમ કાલીકાચાર્ય પ્રજ્ઞાપરીષહ સહન કર્યાં તેમ સર્વે સાધુએ સહન કરવા. પ્રથમ સાગરચંદ્રે પરીષહ સહન ન કર્યો પણ પાછળથી સહન કર્યાં.
।
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮ निरडगम्मि विरओ, मेहुणाओ सुसंवुडो । जो सक्खं नाभिजाणामि, धम्म कल्लाणपावगं ॥४२॥ तवोवहाणमादाय, पडिम पडिवज्जओ । एवं पि विहरओ मे, छउमं न नियट्टइ ॥४३॥
મૈથુનથી નિરર્થક નિવૃત્ત થયા. તેમ ઈન્ડિયાના સુખથી પણ નિરર્થક નિવૃત્ત થયા. કારણ કે હું કંઈ જાણતે નથી. તપ કરું છું, ચાર પ્રકારના અભિગ્રહ કરૂં છું. એમ છતાં મારૂં જ્ઞાનાવરણકર્મ નિવૃત્ત થતું નથી તે ફેગટ કલેશથી શું? એમ અજ્ઞાનના ઉદયે કલેશ ન કરે અને પ્રજાના ઉદયે હર્ષ ન કર. પણ જ્ઞાનાવરણીય કર્મ તેડવા માટે ગોખણપટ્ટી કરવી. એટલે અંતરાય તુટે અને સારું જ્ઞાન મેળવી શકે. આ બાબતમાં બે ભાઈઓનું દષ્ટાંત છે. - ગંગાતીરે બે ભાઈઓએ દિક્ષા લીધી. તેમાં એક વિદ્વાન થયો ને એક મૂર્ખ રહ્યો. જે વિદ્વાન થયો તે શિષ્યોને ભણાવાથી ખિન્ન થઈ પિતાના મૂખ ભાઈને વખાણવા લાગે. મૂખના આઠ ગુણ છે. નિશ્ચિત, જડ, આહાર ને ઉંઘ વધુ, રોગરહિત, અલમસ્ત શરીરવાળે અને શરમ વિનાને હોય છે. હવે તે સાધુ જ્ઞાનાવરણીય કમબધી મરીને ભરવાડ થયે.. તેની પુત્રી અત્યંત રૂપવતી થઈ. બીજા ભરવાડે ઘીનાં ગાડાં ભરી વેચવા ચાલ્યા. ત્યારે આ ભરવાડ ઘીનાં બારદાન ભરી પુત્રીને ગાડું હાંકવા મુકી સાથે ચાલ્યો. બીજા જુવાનીયાઓએ તેની પુત્રીના રૂપમાં મેહધ થઈ ગાડાં અવળે માર્ગો ચલાવ્યાં. તેઓનાં ગાડાં
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
'
.
ભાંગી ગયાં ને ઘી ઢળાઈ ગયું. આવું સંસારનું સ્વરૂપ જઈ આ ભરવાડને વૈરાગ્ય ઉત્પન થયે. તેણે પુત્રીને સારે , ઠેકાણે પરણાવી દીક્ષા લીધી. ઉત્તરાધ્યયન ગ ઘારણવસરે અસંખ્યય અધ્યયનને ઉદ્દેશ કરતાં તેને જ્ઞાનાવરણીય કર્મને ઉદય થયે. તે અધ્યયનને એકે અક્ષર ચઢે નહિ. ઉંચે સ્વરે ગેખતાં બાર વર્ષને અંતે તેનું જ્ઞાનાવરણીય કર્મ તુટયું ને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. આ પ્રમાણે દરેક સાધુએ જ્ઞાનાવરણીય કર્મ તેડવા અજ્ઞાનપરીષહ સમતા ભાવે સહન કરી ગેખ્યા કરવું તેથી જરૂર લાભ થાયે છે. नत्थि नूण परलोए, इड्ढि वावि तवत्सिणो । अदुवा वंचिओमित्ति इइ भिक्खू न चिंतए ॥४४॥ अभू जिणा अस्थि जिणा, अदुवावि भविस्सई । मुसं ते एवमासु, इइ भिक्खू नचिंतए ॥४५॥
પરલોક નથી, તપસ્વી સાધુને ઋદ્ધિ પણ નથી, હું. કેઈથી ઠગાયે છું. આવું ચિંતન સાધુ કરે નહિ. ભૂતકાળમાં અનંતા જિન થયા. વર્તમાનકાળે વીશ તીર્થકરે વિચરે અને અનાગતકાળે અનંતાજિન થશે. તે બધું બિટું છે એમ ભિક્ષુએ ચિંતવવું નહિ. આ વિષયમાં આષાઢાચાર્યનું દષ્ટાંત વિચારવું. વત્સાભૂમિમાં આષાઢાભૂતિ આચાર્ય હતા તે ગચ્છમાં અંત સમયે સાધુને નિર્ધામણા કરાવી કહે કે તમે સ્વર્ગમાં જઈ મને દર્શન આપજે. પણ કેઈ ન આવવાથી તેમની શ્રદ્ધા ડગી ગઈ તેથી તે ગચ્છને ત્યાગ કરી મિથ્યાત્વી થઈ ગયા. તેમને એક શિષ્ય
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવ થએલે તેને કેલ કરેલ હોવાથી પ્રતિબધ કરવા આવ્યા ને માર્ગમાં નાટ્યપ્રયોગ કરવા લાગ્યો. આચાર્ય મહારાજે તે નાટચપ્રયોગો જોવામાં છ મહીના વિતાવ્યા છતાં ભૂખ તરસ લાગી નહિ. નાટય બંધ થતાં આગળ ચાલ્યા ત્યારે દેવ થએલ શિષ્ય પૃથ્વીકાયાદિ છ બાળક અલંકારથી શણગારેલ વિકુર્થી. આચાર્યે અનુક્રમે તે એ બાળકનાં ઘરેણાં લઈ પાત્રામાં ભર્યા ને ગળુ મરડીને મારી નાખ્યાં. જેનું શરણું લીધું તેનાથી જ ભય થયાનાં દષ્ટાંતે દેવે વિકુલ બાળકોએ આચાર્યને કહ્યાં. તે પણ આચાર્ય સમજ્યા નહિ.
છેવટે તે દેવ રાજાનું રૂપ લઈ તે આચાર્યની સામે આવ્યા. ને મોદકવ હરવા વિનંતી કરી. આચાર્યે પાત્રામાં અલંકાર ભરેલા હોવાથી કહ્યું કે, આજે મારે વાપરવું નથી. પછી રાજાએ તેમનાં પાત્રો તપાસ્યાં તેમાં આભરણ જોઈ કહ્યું કે, તમે મારા છ બાળકનાં આભરણ લઈ લીધાં લાગે છે. તે બાળકોને ક્યાં મુક્યા છે? રાજાના ભયથી આચાર્યું કંઈ બોલી શક્યા નહિ. ત્યારે દેવે પ્રગટ થઈ બધી હકીકત કહી. સમક્તિ ફરી પમાડયું અને સંયમમાં દઢ કર્યા. આ રીતે આચાર્યે પ્રથમ સમ્યક્ત્વપરિષહ સહન કર્યો નહિ. પણ પાછળથી સહન કર્યો. एए परीसहा सव्वे कासवेण पवेइया । जे भिक्खू न विहणेज्जा, पुट्ठो केणइ कण्हुई तिबेमि ॥४६॥
આ સર્વે બાવીસ પરીષહે શ્રી મહાવીરે પ્રરૂપિત
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરેલા છે તેને જાણીને કેાઈ પણ પરીષહમાં વિહત ન થાય. સંયમથી ભ્રષ્ટ ન થાય પણ સમતાભાવે સહન કરે. આ કર્મપ્રવાદ નામના આઠમા પૂવનું સત્તરમું પ્રાભૂત છે. તેમાંથી સારરૂપે બીજું અધ્યયન કહ્યું છે. આમાંના અગ્યાર પરિષહ વેદનીયકર્મના ઉદયથી હેય છે. દશમેહનીયના ઉદયથી સમ્યકત્વ પરિષહ થાય છે. જ્ઞાનાવરણીયના ઉદયથી પ્રજ્ઞા ને અજ્ઞાન બે પરિષહ થાય છે. અંતરાય કર્મના ઉદયથી અલાભપરિષહ થાય છે અને ચારિત્રમેહનીયન ઉદયથી આક્રોશ, અરતિ, સી, નિષદ્યા, અચલક, યાચના ને સત્કાર પરિષહ થાય છે, ક્ષુધાતૃષા, શીત, ઉષ્ણ, દશ.. મશક, ચર્યા, શય્યા, વધ, રોગ, તૃણ, સ્પશને મલ એ અગ્યાર વેદનીયના ઉદયથી કેવળીને પણ હોય છે.
આષાઢાભૂતિ આચાર્યને બાળકોરૂપીદેવે કહેલા દષ્ટાંતે
૧. કુંભાર માટી ખોદતાં ધસી પડતાં માટીમાં દબાયે તે બોલ્યો કે, મેં આજ સુધી માટીમાંથી આજીવિકા ચલાવી , જેનું શરણ લીધું, તેનાથી જ ભય ઉત્પન્ન થયે ને માટી
માં જ દબાયો. આવું આપ કેમ કરે છે? - ૨. એક પાટલ નામે તાલચર અત્યંત વાચાળ હતે. તે એક સમયે ગંગાના પ્રવાહમાં તણા, ત્યારે તીરે ઉભેલા એક જણે કહ્યું કે, કંઈ સૂકતનો પાઠ કરો. ત્યારે તે બે કે, જેનાથી વર્ષબીજ ઉગે છે અને જેના વડે બધા પ્રાણીઓ જીવે છે. તેના મધ્યમાં મરીશ. એ તે શરણમાંથી ભય ઉત્પન્ન થયે કહેવાય.
૩/૧ એક તપસ્વીની ઝુંપડી અનિએ બાળી ત્યારે
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
તે બોલ્યો કે જેને મેં રાત્રી તથા દિવસે મધ તથા ઘી વડે તૃપ્ત કર્યો તે જ અનિએ મારૂ ઝુંપડું બાળ્યું. આ તે શરણમાંથી ભય ઉત્પન્ન થયે.
૩/૨ એક મુસાફર વાઘની બીકથી અગ્નિ સળગાવી બેઠે. તે અગ્નિએ જ તેનું અંગ દઝાડયું ત્યારે તે બે કે શરણમાંથી જ ભય ઉત્પન્ન થયા. વાઘથી બચવા અગ્નિ કર્યો તે અગ્નિએ જ મને દઝાડો,
૪૩ કેઈ એક દૃઢપુષ્ટ અંગવાળ વાયુ જતિ હતે. તે એક સમયે વાયુથી જેનું અંગ ભગ્ન થયું છે તે હાથમાં લાકડી ઝાલી માર્ગમાં જતું હતું. તેને કેઈએ. કહ્યું કે, તું આમ કેમ થઈ ગયે. તે બેજો કે જેઠ અષાડમાસમાં જે વાયુ સુખકર હોય છે. તેણે મારું અંગ ભાંગી નાખ્યું એટલે શરણમાંથી ભય ઉત્પન્ન થયે.
પ. એક વૃક્ષમાં કેટલાક પક્ષીઓનાં રહેઠાણ હતાં. તેમાં ઘણાંય પક્ષીઓનાં બચ્ચાં જન્મ્યાં હતાં. એ ઝાડના મૂળમાંથી એક વેલ ઉગી. તે ચારેકોરથી વિંટળાઈને ઝાડની ટેચે પહોંચી. એક સમયે તે વેલ પર ચઢીને એક સર્વે ટેચે પહોંચી પક્ષીનાં બચાનું ભક્ષણ કર્યું. ત્યારે તે પક્ષીઓનાં માવતર બેલ્યાં કે વૃક્ષને આશરે માળો બાંધ્યો, તે શરણમાંથી ભય ઉત્પન્ન થયો. બચ્ચાં સર્પ ખાઈ ગયે.
૬/૧ એક નગરમાં પરચકને હલે થયે. ત્યારે નગરમાં પ્રવેશ કરતા ચાંડાલોને આભડછેટની બીકથી બહાર કાઢવા માંડયા. ત્યારે કેટલાક બેલ્યા કે, અંદરના માણસે હીને બહા૨ના જણને પીડે છે. આ તે શરણમાંથી ભય ઉત્પન્ન થયે,
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
४३
૬/૨ એક નગરમાં રાજા સ્વયં ચોર હતે. અને ભાડા કરનાર પુરહિત એ બેયને અન્યાય જોઈ લેકે કહેતા કે નાગરીકેને ભય થયો, શરણમાંથી ભય થયો.
૬/૩એક ગામમાં એક બ્રણ બ્રાહ્મણની સુરૂપ પુત્રી હતી, તેમાં બ્રાહ્મણની વૃત્તિ મલીન થતાં તે મનમાં શેષાતે જોઈ તેની પત્નીએ પૂછયું. તેણે મનની વાત કરી. તેથી તેણીએ એકાંતમાં પુત્રીને કહ્યું કે, પ્રથમ યક્ષ ઉપજે પછી વરને દેવાય છે. તારે ત્યાં ચૌદશે યક્ષ આવશે તે તું તેનું અપમાન કરીશ નહિ ને દી રાખીશ નહિ. આમ કહી યોગ સાધી આપ્યો. પેલે ભ્રષ્ટ ત્યાં જ સુઈ ગયો. પુત્રીએ દી ઉઘાડતાં બાપને ઓળખે. અને માનું કપટ જાણ્ય. સવારે માએ આવી જઈને કહ્યું કે, સૂર્ય ઉગે, કાગડા. બેલ્યા, તડકા ભીંતે ચઢ્યા તેય સુખીયા ન ઉઠે. ત્યારે પુત્રીએ કહ્યું કે, હે અંબ! તું જ બોલી હતી કે યક્ષનું અપમાન કરીશ નહિ તે તે યક્ષ મારો વર થયો. તું હવે મારો બાપ બીજે શોધી લે. ત્યારે માએ કહ્યું કે, નવમાસ ઉદરમાં ધારણ કરી, મળમૂત્ર ધેયાં તેણે જ ઘરને ભર્તાર હર્યો. આ તે શરણ જ અશરણ થયું. આ માતા પિતાએ પુત્રીને વિનાશ કર્યો. તેમ તમે પણ માબાપ થઈને જગતને વિનાશ કરો છે. એમ ત્રસકાય બાળકે કહ્યા છતાં આચાર્યે માન્યું નહિ. ત્યારે ચેથી કથા કહી.
૬/૪એક બ્રાહ્મણે યજ્ઞાથે તળાવ ગળાવ્યું, તેની પાસે વન વવરાવ્યું. ત્યાં અનેક પશુઓ રાખી યજ્ઞ કરનારો તે મરીને તે જ ગામમાં બકર થયે. ત્યારે ચરવા જાય ત્યારે પોતે
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરાયેલ સરોવર ને વન જતાં તેને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું. એક વખત તેના પૂર્વભવના પુત્રે યજ્ઞ કરવા માંડયો. ત્યારે તે બકરાને વધ માટે લઈ જતાં તે બકરે મોટા અવાજે બેં બે કરતે મુનિએ હઠે. તે જ્ઞાની મુનિએ બકરાને કહ્યું કે, હે છગલ ! તે તળાવ કરાવ્યું, વૃક્ષા રોપાવ્યાં અને યજ્ઞ કરાવ્યાં. હવે બેંબેં કેમ કરે છે? આ સાંભળી બકરો મૌન થઈ ગયો. તેને પુત્રે મુનિને પૂછયું કે, બકરે બરાડા પાડતે કેમ બંધ થઈ ગયા. મુનિએ કહ્યું કે, એ તારે પૂર્વભવને પિતા છે. તેણે યજ્ઞમાં બકરાને વધુ કરેલ હોવાથી બકર થઈને જનમ્યો છે. પુત્રે કહ્યું. તેની ખાત્રી શું? મુનિએ કહ્યું કે તારા આંગણામાં તેણે નિધાન દાટેલું છે. તે તને પગથી છેદીને બતાવશે. તે બકરાએ મરણમાંથી, બચવા તે જગા પગથી છેદીને બતાવી એટલે પુત્રને અને બકરાને ધર્મપ્રાપ્તિ થવાથી પણ બંધ કર્યો. બને જણા દેવ કે ઉત્પન્ન થયા.
ત્રીજી અધ્યયન चत्तारि परमंगाणि दुल्लहाणिह, जंतुणो । माणुसत्तं सुई सद्धा, संजमम्मि य वीरियं ॥१॥
આ સંસારમાં પ્રાણને ધર્મમાં મુખ્ય ચાર અંગે દુર્લભ છે. મનુષ્ય જન્મ, ધર્મનું શ્રાવણ, ધર્મમાં શ્રદ્ધા, સ્થા સંયમમાં પરાક્રમ. દશ દાતે માનવભવ મળ બહુ દુર્લભ છે.
૧. ચેહલગ, પાશક, ધાન્ય, ઘુત, રત્ન, સ્વપ્ન, ચક
T
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫ (2)
ચ, યુગ, પરમાણુ ચાલગ એટલે પરિપાટી લેાજનબ્રહ્મદત્ત ચક્રીને બ્રાહ્મણે વરદાન આપતાં તેણે સ્રીની સલાહ મુજબ ઘરદીઠ ભેાજન ને એ દિનાર દક્ષિણામાં મળે તેટલુ માંગ્યું. ચક્રીએ પહેલે દિવસે બ્રાહ્મણને કુટુંબ સહિત પેાતાને ત્યાં જમાડી દક્ષિણા આપી. હવે તે બ્રાહ્મણને ફ઼રીને ચઢ્ઢીને ત્યાં જમવાના વારા આવે નહિ. કારણ કે; છન્નુ ક્રોડ ગામ અને તેમાં ઘર કેટલાં તે બધે ફરતાં તેની પેઢીઓની પેઢીએ પુરી થઈ જાય. છતાં દિવ્યાનુભાવથી કદાચ આવે પણ મનુષ્યભવ ફ્રી મળવા બહુ દુલભ છે.
(૨) ચાણકયે દેવારાધન કરી જુગાર રમવાના પાસા મેળવ્યા. અને એક પુરુષને આપી દ્યુત રમવા માકલ્યા. તે દેવતાઈ પાસા હૈાવાથી ક્રાઇ તેને જીતી શકયુ નહિ. સર્વેને જીતીને રાજ્ય ભડાર ભરી દીધા, હવે તે પુરુષને કાઈ જીતી શકે નહિ છતાં દેવ પ્રભાવે કાઈ જીતે પણ મનુષ્ય જન્મ ફરી મળવા બહુ દુર્લભ છે.
૩. ધાન્ય=આ ભરતખંડના તમામ ધાન્ય ભેગા કરી તેમાં સરસવ નાખી એક વૃદ્ધ ટાસીને જુદા કરવા કહે તે અતિ દુષ્કર છે. તેના કરતાં મનુષ્યભવ ફરી મળવા બહુ દુર્લભ છે.
૪. જુગા૨=એકસે આઠ સ્ત ભ–દરેક સ્તંભના એકસા આઠ પ્રા. તે દરેક ખૂણે એકસે। આઠવાર જુગારમાં જીતે તેને રાજ્ય મળે એ અનવું જેમ મુશ્કેલ છે. તેના કરતાં મનુષ્યભવ ફરી મળવા દુર્લભ છે.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫. રન=એક નગરમાં કઈ વેપારીને ત્યાં જુદી જુદી જાતનાં રત્ન હતાં પણ લાભને લીધે તે વાપરત નહિ. એક વખત બાપ દેશાંતર ગયા. ત્યારે પુત્રોએ કેટી ધ્વજ બનવાના ઇરાદાથી તે રને કઈ ર દેશાંતરના પુરુષના હાથમાં લીધાં. અને તે પુત્રો કેટધ્વજ બન્યા. કેટલેક કાળે પિતા જ્યારે ઘરે આવ્યા. ત્યારે તેણે જાણ્યું કે રન વેચી નાખ્યાં. તેથી રોષે ભરાઈ પુત્રોને કહ્યું કે રત્ન પાછાં લાવે. દૂર દેશાંતર ગએલાં રને પાછાં મળવા તે અતિ દુષ્કર છે તેના કરતાં ફરી મનુષ્યભવ મેળવવું અત્યંત દુર્લભ છે. ( ૬. સ્વપ્ન=મૂળદેવ નામે રાજપુત્ર દેવદત્તા વેશ્યામાં આસક્ત બની ઘણે વખત રહ્યો. નિધન થતાં અકાએ કાઢી મુક્યો. તેને બેનાતટ આવતાં ત્રણ દિવસ અટવીમાં પસાર કરવા પડ્યા. ત્યાં ખાવાપીવાનું મળ્યું નહિ. ચેાથે દિવસે કઈ ગામમાં ભિક્ષા માગતાં રાંધેલા અડદ મળ્યા. તે કેઈ તપસ્વીને વહેરાવ્યા. આવું તેનું સાહસ જોઈ સંતુષ્ટ થએલી દેવીએ કહ્યું કે, તારી ઈચ્છામાં આવે તે, બે પદે માગી લે. મૂળદેવે કહ્યું કે દેવદત્તા ગણિકા અને હજાર હાથી ચુત રાજ્ય આપ. દેવીએ તથાસ્તુ કહ્યું. તે રાત્રીએ એક કુટીરમાં સુતેલા મૂળદેવે સવપ્નમાં પિતાના મોઢામાં પ્રવેશ કરતે ચંદ્ર જે. પડખે સુતેલા કાપડીને પણ તેવું જ સ્વપ્ન આવ્યું. પ્રભાતે ઉઠીને કાપડીએ ગુરુ પાસે જઈ સ્વપ્નની હકીકત કહી. ગુરુએ કહ્યું કે તને ઘી ગોળ સહિત માંડ ખાવાને મળશે.
મૂળદેવ ઉઠીને નગરમાં પાઠકને ત્યાં ગયા
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને ઘણું જ વિનયથી સ્વપ્નની હકીકત કહી. ત્યારે સ્વપ્ન પાઠકે કહ્યું કે, આજથી સાતમે દિવસે તને રાજ્ય મળશે. એમ કહી પિતાની પુત્રી પરણાવી. એ નગરનો અપુત્રીઓ રાજા મરણ પામતાં પંચ દિવ્યપૂર્વક મૂળદેવને રાજ્ય મળ્યું. તેણે દેવદત્તા ગણિકાને બેલાવી પટ્ટરાણી પદે સ્થાપના કરી. પેલો કાપડી મૂળદેવને રાજ્ય મળ્યું જાણું ફરીવાર તેવું સ્વપ્ન આવે એ આશાથી કુટીરમાં જઈ સુઈ ગયે. પણ ફરી સ્વપ્ન આવવું દુર્લભ થયું તેમ મનુષ્ય ભવ મળ અતિ દુર્લભ છે.
૭. ચક્ર=ઈનપુરમાં ઈન્દ્રદત્ત રાજાને બાવીશ પુત્રો હતા. એક સમયે તે રાજા મંત્રીની પુત્રીને પરણ્યા પછી વાણીયાની પુત્રી જાણી ઉપેક્ષા કરી. તે મંત્રી પુત્રી ઋતુને ચોથે દિવસે સ્નાન કરતી રાજાએ ઈ. સેવકને પૂછ્યું કે, આ કેની પરિન છે? સેવકોએ કહ્યું કે, તે મંત્રી પુત્રી આપની જ પત્નિ છે. તેથી રાજા તેને આવાસે ગયે ને તેને ભેળવી તેને ગર્ભ રહ્યો. પૂર્ણ માસે પુત્ર જન્મ્યો તે રાજાના જેવો જ થયો. રાણીએ પોતાના પિતાને તે વાત જણાવી. મંત્રીએ રાજાની બધી હકીકત દિવસ વાર શીખે વહીમાં લખી રાખી. રાજાએ તે પુત્રને જે પણ નથી. મંત્રીએ તેને ભણાવી બેહતર કળામાં પ્રવીણ કર્યો. રાજાના જે બાવીશ પુત્ર હતા તે કંઈ ભણતા હતા. હવે મથુરાના જિતશત્રુ રાજાની નિવૃત્તિ નામે પુત્રીએ રાધાવેધ સાધના વરને વરવાની પ્રતિજ્ઞા કરી. રાજાએ સ્વયંવર રચી રાજાને તેડાવ્યા, તેમાં ઈન્દ્રદત્ત રાજા પિતાના
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
બાવીસપુત્રે લઈને આવ્યો ને રાધાવેધ સાધવા. બાવીસે જણાને ઉઠાડથી પણ કેઈ સાધી શકયું નહિ. તેથી ઈન્દ્ર દત્ત રાજાને બહુ જ ખેદ થયો ત્યારે મંત્રીએ કહ્યું કે, મારી પુત્રીને તમારાથી થએલો પુત્ર છે તે જરૂર રાધાવેધ સાધશે. તે પુત્રની ખાતરી કરી રાધાવેધ સાધવા મેક. તેણે રાધાવેધ સાળે. રાજાએ તે કન્યા પરણાવી. જેમ રાધાવેધ ચક દુર્ભેદ્ય હોય છે તેમ મનુષ્ય ભવ મળ અતિ દુર્લભ છે.
૮. ચર્મ=એક માટે હજાર યોજન પ્રમાણ વ્રત સેવાળથી વ્યાપ્ત હતું તેમાં છિદ્ર પડેલું હતું તેમાં એક કાચબે પોતાની ડેક લાંબી કરી જોયું તે ચંદ્ર નક્ષત્ર સહિત દીઠું. તે પિતાના કુટુંબને જોવા બેલાવી લાવ્યા તે છિદ્ર પુરાઈ જવાથી દેખાયું નહિ. જેમ તે છિદ્ર ફરી મળવું દુર્લભ છે તેમ મનુષ્ય ભવ મળ અતિ દુર્લભ છે.
૯. યુગસમિલા કેઈ દેવે પૂર્વ સમુદ્રના છેડે ધેસરૂ મુક્યું અને પશ્ચિમ સમુદ્રના છેડેસમેલ મુકી તે બને ભેગા થયાં અને ધંસરાના છિદ્રમાં સમોલ આવી જવી બહુ અશકય ગણાય તેથી પણ મનુષ્ય ભવ ફરી મળવો દુર્લભ છે.
૧૦. પરમાણુ-કઈ દેવ કેઈ એક સ્તંભને ચુરો કરી તેનાં રજકણે એક નળીમાં ભર્યા પછી તે દેવ મેરૂપર્વત પર ચઢીને નલીકાને કુક મારી તેમાં ભરેલા પરમાણુ ચારે કોર ઉછાળે. હવે તે પરમાણુ ભેગા કરી તંભ બનાવે જેમ દુષ્કરક છે તેના કરતાં મનુષ્ય ભવ ફરી મળ વધારે દુર્લભ છે.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
समावन्नाणं संसारे, नाणागोत्तासु जाइसु ।' कम्मा नाणाविहा कटु, पुढो विस्संभया पया ॥२॥
આ સંસારમાં જુદી જુદી જાતના ગેત્ર, જ્ઞાતિ ક્ષત્રિયા, દિકમાં મનુષ્યત્વ પામેલી પ્રજા અનેક પ્રકારનાં કામ કરીને પૃથક પૃથક નિમાં ઉદ્દભવી જગતમાં વિસ્તાર પામેલી છે. एगया देवलोएसु, नरएसु वि एगया । કાકા કાનું જા, વાવ જઇ રૂા.
એક સમયે દેવલોકમાં, એકદા પછી નરકમાં અને ક્યારેક આસુરાય ધારણ કરે છે. એમ એ જીવ જેવાં કર્મ બાંધ્યાં હોય તેને અનુસાર ગતિ પામે છે. જે ટાણે જીવ જેવાં કર્મ બાંધે છે, તેવી ગતિ થાય છે. एगया खत्तिओ होइ, तओ चंडालबुकसो । तओ कीडपयंगो य, तओ कुंथुपिवीलिया ॥४॥
એકદા ક્ષત્રિય થાય છે. તે તે વળી ચંડાળ તથા બુક્કસ વર્ણશંકર થાય છે. તદન તર કીડ, પતંગ થાય છે. પછી કુંથુ ને કીડી થાય છે. एवमावट्ठजोणीसु, पाणिणो कम्मकिन्चिसा । न निविज्जति संसारे, सबढेसु व खत्तिया ॥५॥
એ પ્રમાણે ફરી ફરીને આવતી બીજી રાશીલાખ નિઓમાં કર્મજન્ય પ્રાણીઓ ઉગ પામતા નથી. જેમ
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦
ક્ષત્રિયા અર્થ કામની અનેક જાતની ખટપટામાં કટાળતા નથી તેમ..
कम्मसंगेहि संमूढा, दुक्खिया बहुवेयणा । अमाणुसासु जोणीस, विणिहम्मंति पाणिणो ॥६॥
કમ સંગ વડે સમૂઢ બનેલા તથા દુ:ખીત મનવાળા તેમજ મહુ વેદના શરીર પીડા ભાગવતા પ્રાણીએ અમાનુષી મનુષ્ય સિવાયની ચેનિશમાં ભટકથા કરે છે. कम्माणं तु पहाणाए, आणुपुब्बी कयाइ उ । जीवा सोहिमणुपत्ता, आययंति मणुस्सयं ॥७॥
જીવા અનુક્રમે કર્મોની જ્યારે અત્યંત હાનિ થાય ત્યારે કજ સમયે કર્માંની નિવૃત્તિરૂપ સ્થિતિને પ્રાપ્ત થઇને મનુષ્ય જન્મ પામે છે,
माणुस्सं विग्गहं लद्ध, सुई धम्मस्स दुल्लहा | जं सोच्चा पडिवज्जति, तवं खंतिमहिंसयं ॥८॥
મનુષ્ય શરીર પામીને પણ ધર્માંનું શ્રવણુ અંતે દુલ ભ છે. જે સાંભળીને તપ, ક્ષાંતિ તથા અહિંસાને પામે છે. બાષ્પ સવળ જ્જુ, સદ્ધા પરમમુદ્દા ।
सोच्चा नेआउयं मग्गं, बहवे परिभस्स ॥९॥ કદાચિત્ ધર્મ શ્રવણ કરવાનું મળ્યું. તેા પણ શ્રવણુ કરાતા ધર્મોમાં શ્રદ્ધા થવી અત્યંત દુર્લભ હોય છે. કેમકે ન્યાયને અનુમત જૈનમાગ સાંભળીને પણ ઘણા પરિભ્રષ્ટ થયા છે તે ઉપર સાત નિર્હવેનાં દૃષ્ટાંત છે.
'
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૧
૧. જમાલી=કુ ડપુરમાં વીરપ્રભુની મ્હેન સુદનાના પુત્ર જમાલિ નામે હતેા. તેને વીરની પુત્રી પ્રિયદર્શીના પરણાવી હતી આ પ્રિયદર્શના સાથે જમાલીએ પ્રભુ પાસે દીક્ષા લીધી. જમાલી સાથે પાંચસે ક્ષત્રિયા અને પ્રિયદર્શના સાથે હજાર સ્ત્રીઓએ દીક્ષા લીધી હતી. થવીરાએ તેને અગ્યાર અંગ ભણાવીને પાંચસા સાધુ તથા હાર સાધ્વીને પરિવાર આપ્યા. હવે જમાલી ભગવાનની અનુજ્ઞા વિના વિહાર કરી શ્રાવસ્તિનગરના હિંદુક ઉદ્યાનમાં કાષ્ટક ચૈત્યમાં ઉતર્યાં. ત્યાં અ`તપ્રાંત આહાર કરવાથી તેમને રાગ ઉત્પન્ન થયા. તેથી બેસી પણ શકાય નહિ, એવી હાલત થઈ.
જમાલીએ સાધુઓને સથારા કરવા કહ્યું. શિષ્યએ સથા પાથરવા માંડવો. જમાલીએ ફરી પૂછ્યું કે, સ થારા પાથર્યાં? ત્યારે શિષ્યે પથરાય છે. એમ કહ્યું. આ ઉપરથી જમાલીના મનમાં વિચાર આવ્યા કે ભગવાન મહાવીરસ્વામી કહે છે કે કરાતુ હાય તે કર્યું. આ વાત ખાટી છે. એમ પ્રત્યક્ષ દેખાય છે. જ્યાં સુધી કાર્ય પુરૂ' ન થાય ત્યાં સુધી કર્યું” કહેવાય નહિ. એમ વિચારી બધા શિષ્યાને મેલાવી કહ્યું કે, ભગવાન મહાવીર કરાતુ હોય તે કર્યું, ચાલતુ હોય તે ચાલ્યુ' વગેરે કહે છે તે મિથ્યા છે. કેમકે કરાતા સૌંથારામાં કંઈ સુઈ શકાય નહિ, તેથી તેમાં કર્યો એમ ન કહેવાય. ત્યારે કેટલાકે તેનુ` કહ્યુ. માન્યું તે સાથે રહ્યા. અને કેટલાક જુદા પડી ગયા ને પ્રભુ મહાવીરને શરણે ગયા.
પ્રિયદર્શના સાધ્વી પણ જમાલીના મતને અનુસરતી
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર
વિહાર કરી ઢંકકુંભારની શાળામાં ઉતર્યા કકુંભાર પ્રભુને સાચો શ્રાવક હોવાથી પ્રિયદર્શનને પ્રતિબંધવા તેના વશ્વના છેડે અંગારે નાખે. એટલે વસ્ત્ર બળવા માંડયું. પ્રિયદર્શનાએ વ બળતું જેઈ કુંભારને કહ્યું કે, મારું વસ્ત્ર બળી ગયું. કુંભારે કહ્યું કે, તમારા મતમાં બળતું હોય તે બન્યું એમ ન કહેવાય. તે તમે એમ કેમ બેલ્યાં? આ સાંભળી પ્રિયદર્શનાએ ભૂલ કબુલ કરી દુરાગ્રહ છોડ્યો અને જમાલીને સમજાવતાં સાધ્વીનું કહ્યું તેણે માન્યું નહિ ત્યારે હજાર સાધ્વી સહિત પ્રિયદર્શના વીરપ્રભુને શરણે ગઈ.
એક સમયે વીર પ્રભુ ચંપાનગરીમાં સમેસર્યા. ત્યાં જમાલી પણ આવ્યા અને પ્રભુને કહેવા લાગ્યું કે, હું ભગવાન ! તમારા શિષ્ય તે છટ્વસ્થપણાથી પુરુષાર્થ ભ્રષ્ટ થશે હું તે કેવળી થયે છું. ત્યારે ગૌતમસ્વામીએ કહ્યું કે, જે તું કેવળી થયે હે તે કહે કે આ લોક શાશ્વત છે કે અશાશ્વત છે? જીવ શાશ્વત છે કે અશાશ્વત? જમાલી તેને ઉત્તર આપી શકે નહિ. ત્યારે પ્રભુ મહાવીરે કહ્યું કે, આને ઉત્તર તે મારા શિષ્યો પણ આપી શકે તેમ છે. લોક દ્રવ્યથી શાશ્વત છે. જીવ પણ દ્રવ્યથી શાશ્વત અને પર્યાયરૂપથી બને અશાશ્વત છે. - એમ સમજાવવા છતાં જમાલીએ માન્યું નહિ. તે ત્યાંથી નીકળી પિતાને અને પરને બહુ ભમાવતા ઘણું વર્ષ શ્રમણ પર્યાયપાળી છઠ્ઠ અડ્ડમાદિક તપ કરતા વિચરી છેવટે અર્ધ માસની સંલેખણ કરી કાળધર્મ પામી તેર
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાગરોપમની સ્થિતિએ લાંતકદેવલોકની નીચે કિવિષ દેવપણે ઉત્પન્ન થયા. ઉસુત્ર પ્રરૂપણા કરવાથી બહુ સંસાર ઉપાર્જન કર્યો. દેવ મનુષ્ય તિર્યંચના પાંચ પાંચ ભવ કરી તે સર્વ સુખને અંત કરશે.
૨. તિષ્યગુસ–રાજગૃહનગરમાં ગુણશીલક ચૈત્યમાં ચૌદપૂર્વે વસુ નામે આચાર્ય આવ્યા. તેને શિષ્ય તિખ્યગુપ્ત નામે હતું. તે વખતે મુખેથી સર્વાત્મવાદ પૂર્વનું આલા પક ભણતાં. એક અંતિમ પ્રદેશ પણ ઓછો હોય
ત્યાં સુધી જીવ ન કહેવાય તેમ શંકાશીલ તે આમલકપા નગરીમાં ગમે ત્યાં તેને મિત્રશ્રી નામે શ્રાવકે પોતાને ઘરે ભિક્ષાર્થે નિમંત્રણ આપી તેડાવ્યા અને એક લાડુને અંતિમ પ્રદેશ, એક સેવનિકાને અંતિમ પ્રદેશ, એક ભાતને દાણે, એક ઘીનું ટીપું એવી રીતે સર્વ વસ્તુને એક એક અવયવ વહેરાવી કહ્યું કે, ભગવન્આપને આપવાની બધી વસ્તુ વહેરાવી. અમને કૃતાર્થ કર્યા સાધુએ કહ્યું, અરે ભાઈ ! આ તે શું દીધું? શું મારી મશ્કરી કરી, શ્રાવકે કહ્યું કે, તમારા સિદ્ધાંતને અનુસરે મેં પરિપૂર્ણ દીધું. અંતિમ અવયવ દેવાથી તે આખે અવયવી દીધે કહેવાય, કેમકે તમારા મત પ્રમાણે જીવને અંતિમ પ્રદેશ જીવ કહેવાય તે મુજબ મેં વહરાવ્યું છે. આ સાંભળી તિષ્યગુમને પિતાની ભૂલ સમજાઈ ને વીર પ્રભુના જીવતાં ઠેકાણે આવ્યા.
૩. અવ્યક્તવાદી વીર નિર્વાણુથી બસે ચૌદ વર્ષે તાંબીકાનગરીના પિલાસ ઉદ્યાનમાં આષાઢાચાર્ય
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૪
પિતાના શિષ્યોને આગાઢ યેગનું ઉદ્વહન કરાવતાં રાત્રીમાં અકસ્માત શૂળરોગથી મૃત થયા. સ્વર્ગે જઈ ઉપગ દઈ નેહને લીધે પિતાના મૃતદેહમાં અધિષ્ઠાન કરી શિષ્યોને અવગાઢ ગની ક્રિયા પૂરી કરાવી. એક અન્ય નવીન આચાર્યને ત્યાં સ્થાપીત કરી સર્વેને પિતાને વૃત્તાંત નિવેદન કરી પાછા પોતાના સ્થાને ગયા. શિષ્ય તે ગુરુનું સ્વરૂપ જોઈને મનમાં અવ્યક્ત મને માનવા લાગ્યા. નથી જણાતું કે કેણ દેવ, કેણ શ્રમણ કેણુ શ્રાવક આમ વિચારવા તથા બોલવા લાગ્યા, કેઈ કેઈને વંદન ન કરે એમ કરતાં સર્વ વ્યવહારને તેઓએ લેપ કર્યો.
એક સમયે તે સઘળા રાજગૃહનગરમાં ગયા. ત્યાં મૌર્યવંશમાં ઉત્પન્ન થએલા અને પરમશ્રાવક એવા બળભદ્ર નામના રાજાએ તેઓને પ્રતિબંધ કરવા તે બધાયને ચાર છે એમ કહી પકડાવ્યા. લાકડીથી તથા મુઠીથી માર મરાવ્યા ત્યારે તે સાધુઓએ કહ્યું કે હે મહારાજ! તમે તે શ્રમણના ઉપાસક છો અને અમે શ્રમણ છીએ તે અમારા પર આવે અનર્થ શા સારું કરાવે છે ? રાજાએ કહ્યું કે, તમે આવું બોલે નહિ. તમારા અવ્યક્ત મત છે. તદ્દનુસાર તમે શ્રમણ છે, એમ અમે જાણતા નથી. અને અમે શ્રમણના ઉપાસક પણ નથી. આવી યુક્તિઓથી તેઓને પ્રતિબંધ કરી ઠેકાણે લાવ્યા. તેઓ અવ્યક્તમત મૂકી સાચા શ્રમણ બન્યા ને વ્યવહારી થયા.
૪. ક્ષણક્ષયવાદી વીર નિર્વાણથી બસેવીશ વર્ષે મિથિલાનગરીના લક્ષમીગૃહ ઉદ્યાનમાં આર્ય મહાગિરિન એક
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
પિપ કેડિન્ય નામે શિષ્ય હતું. તેને એક શિષ્ય અશ્વમિત્ર નામે હતે. એક સમયે અનુપ્રવાદ પૂર્વનું નપુણિક નામનું વસ્તુ ભણતાં આ આલાપકને પાઠ કરવા લાગ્યો. સર્વે પડુપન્ન નેરઈયા કયુછી જિસ્મતિ એવ જાવ વેમાણિયંતિ, આને અર્થ તેણે એમ વિચાર્યું કે સર્વે નારકી તથા દેવાય દિવ્યુછેદ પામી જશે. આમાં રહસ્ય એ છે કે બધા નારકાદિ ક્ષણવિનશ્વર છે. આવી ક્ષણક્ષયવાદની પ્રરૂપણ કરતે કરતે એક સમયે તે શિષ્ય રાજગૃહનગરમાં ગયે.
ત્યાં શ્રાવકોએ પૈસા દઈ તૈયાર કરેલા જણે પાસે તેને કુટાવા માંડ્યો. ત્યારે તે બે કે તમે શ્રાવક છે અને અમે સાધુ છીએ. કેમ અમને કુટાવો છે? શ્રાવકે એ કહ્યું કે, તમારા મત પ્રમાણે તમે અમને જે શ્રાદ્ધરૂપે જોયા તે તો બીજી ક્ષણમાં વિનષ્ટ થયા. અમે તે નવીન જ ઉત્પન્ન થયા. તેમ તમે યતિ પણ પૂર્વે જે દીઠા તે ઉત્તરક્ષણમાં વિનષ્ટ થયા. આ તો તમે પણ નવીન ઉત્પન્ન થયા. કારણ કે તમે ક્ષણક્ષયવાદી છે. તમારા મત પ્રમાણે સાધુને શ્રાવકે ઉત્તરક્ષણમાં તેના તે રહેતા નથી. આમ કહી તે શ્રાવકે એ સાધુઓને પ્રતિબધ્યા. તેથી તેઓ પોતાની ભૂલ સમજી ઠેકાણે આવ્યા. '
૫. ગંગાચાર્ય=એક સમયે બે ઉપગ માનનારની કથા. વીર નિર્વાણુથી બસે અઠ્ઠાવીશ વર્ષે ઉલ્લકા નદીના તિરે ખેટવનપુર સમીપે ઉલ્લકાતીત નામનું વન છે. ત્યાં મહાગિરિને શિષ્ય ધનગુપ્ત નામે હતે. તે ઉલ્લકાતીતના
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ
સામા તીર પર ઉભે અને તેના શિષ્ય ગંગાચાય પૂર્વ તારે ઊભા. હવે તેને પેાતાના ગુરુનું વદન કરવા જવાની ઈચ્છાથી નદીમાં પડી તરી ઊતરતાં પેાતે ટાલીએ હાવાથી હેઠળ શીતળતા અને ઉપર તડકો લાગતાં એ ક્રિયાઓના એક કાળે અનુભવ થતાં બે ઉપયાગ એક સમયે થાય નહિ એવું પ્રભુનું વચન અન્યથા માનવા લાગ્યા.
આચાર્યાએ ઘણી યુક્તિએથી સમજાવ્યા પણ તેણે માન્યુ નહિ. એક સમયે તે રાજગૃહના વીર પ્રભુ ઉદ્યાનમાં મણિનાયક યક્ષના ભવનમાં ઉતર્યાં. ત્યાં વ્યાખ્યાન સાંભ ળવા આવતા લેાકેાની આગળ એ ક્રિયાએના એકી વખતે અનુભવ થાય છે. એમ પેાતાના મતનું પ્રરૂપણ કરતાં યક્ષે સુગર ઉગામી કાપ દેખાડી તરછેાડયો અને કહ્યુ` કે, અરે ! મે. અહિં જ સમાસરેલા વીર પ્રભુને મુખેથી સાંભળ્યું છે કે એ ક્રિયાના એકી વખતે અનુભવ નથી થતા. સમયની સૂક્ષ્મતાને લીધે અનુભવના અભિમાનની ભ્રાંતિ થાય છે. શું તું વીરથી પણ અધિક જ્ઞાની થયા ? આવી રીતે યક્ષે તેને પ્રતિખાધી ઠેકાણે લાવ્યા. પછી પોતાના મત મૂકી દીધા.
૬. રાહગુપ્તત્રિરાશીકમત = વીર નિર્વાણુથી પાંચસે ચુમ્માલીશ વર્ષે 'અ'તર જીકાપુરીમાં ભૂતગૃહ નામનું ચૈત્ય હતું. તેમાં શ્રી ગુપ્તનામે આચાર્ય સમાસર્યા તેનું વંદન કરવા પાસેના ગામમાંથી રાહÇ નામે શિષ્ય આવ્યું. તેણે એક પરિત્રાજક કે જેણે પેટ ઉપર લેાઢાના પટ્ટો બાંધેલ છે, અને જામ્રૂવૃક્ષની શાખા જેણે હાથમાં ધારણ
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૭
કરી છે. તેને પૂછ્યું કે આ શું? તેણે કહ્યું કે, જ્ઞાનથી મારૂં ઉદર ફુટી જાય માટે લોહપટ્ટ બાંધ્યો છે. અને જબૂદ્વીપમાં મારી બરોબરીએ કેઈ નથી. માટે જ બુની ડાળી હાથમાં બાંધી છે. આમ બેલી તે પરિવ્રાજકે ઢાલ વગડાવ્યું કે આ વિશ્વમાં એ કઈ નથી કે જે મારી સાથે વાદ કરે.
- આ સાંભળી રહગુખે કહ્યું કે, હું વાદ કરીશ. એમ બેલી ઢોલ વાગતે બંધ કર્યો તે પરિવ્રાજક તે પછી રાજદ્વારે ગયે. રેહગુપ્ત ગુરુ પાસે આવી પહ બંધ કરાવ્યો ને સઘળે વૃત્તાંત કહ્યો. ત્યારે ગુરુએ કહ્યું કે, આ તે ઠીક ન કર્યું. એ પરિવ્રાજક વિવિધ વિવાવાળે છે. કદાચ તું તેને સ્યાદ્વાદ યુક્તિઓ વડે પરાજય પમાડીશ ત્યારે તે કુવિદ્યાઓના પ્રયોગથી તને ઉપદ્રવ કરશે. રોહગુખે કહ્યું કે, હવે એ પ્રસાદ કરે કે મારે વાદમાં જય થાય ને કેઈ ઉપદ્રવ ન થાય. ત્યારે ગુરુએ તેને મયુરી નકુળી વિગેરે વિદ્યાએ આપી અભિમંત્રીત કરીને રજોહરણ દીધે અને કહ્યું કે મેં જે વિદ્યાએ આપી તેથી તારે પરભવ નહીં થાય. પણ તેને પરાભવ તારાથી ન થાય ત્યારે આ રજોહરણ તારે ભમાવવું. ગુરુને વંદન કરી રહગુપ્ત રાજસભામાં ગયા. ત્યાં બેય જણ મળ્યા. રહગુપ્ત બે
આ બિચારે પરિવ્રાજક શું જાણે છે? હું જ તેને પૂર્વપક્ષ આપું છું.
એની મરજીમાં આવે તે પ્રશ્ન ભલે મને પૂછે? પરિવ્રાજકે વિચાર્યું કે એના જ સિદ્ધાંતને પૂર્વપક્ષ રૂપે
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
લઉં એટલે એ કંઈ પિતાના સિદ્ધાન્તનું ખંડન કરે નહિ. આમ વિચારી તે પરિવ્રાજકે કહ્યું કે, હું બે રાશી માનું છું. જીવને અજીવ, પુણ્ય ને પાપ, બુદ્ધિમાન રેહશુપ્ત ત્રણ રાશી કહી તેનું ખંડન કર્યું. જીવ, અજીવ ને નજીવ, ત્રસાદિકને જીવ, ઘટાદિક તે અજીવ અને છિન્ન પુછવાળી ગૃહ કે કલા, આદિ, મધ્યને અંત્ય, વગેરે આવાં વચનેથી
એ પરિવ્રાજકને ખૂબ રગડ્યો ત્યારે એ પરિવ્રાજકે રેહ* ગુપ્ત સામે વીંછી મુકયા. રહગુપ્ત મયૂર મુક્યા તે વીંછી ને ખાઈ ગયા.
પછી તેણે સર્ષ મુક્યા ને રોહગુપ્ત નેળીયા મુક્યા તે સર્પોને ખાઈ ગયા પરિવ્રાજકે ઉંદર મુકયા. રેહગુપ્ત બીલાડા મુક્યા તે ઉંદરને ખાઈ ગયા. પરિત્રાજકે મૃગ મુકયા ને રોહગુપ્ત વ્યા મુક્યા તે મૃગોનું ભક્ષણ કરી ગયા. પરિવ્રાજકે શુકર મૂક્યા, હગુપ્ત સિંહ મૂક્યા તે શકોને ખાઈ ગયા. એમ પરિવ્રાજક જે જે જીવને મૂકતે હતું. તેને રોહગુપ્ત તેના ભક્ષક જ મૂકી નાશ કરતે હતે. તે છેવટે પરિવ્રાજકે ગઈભી મૂકી તેની સામે રેહગુપ્ત ગુરુએ મંત્રી આપેલું રજોહરણ ઠેકયું. તેથી તે ગભી પરિવ્રાજક પર લાદ કરતી ચાલી ગઈ. પરિવ્રાજકને પરાજય થતાં રાજાદિકે તેને રાજદ્વારની બહાર કાઢો. હવે રેહગુપ્ત ગુરુ પાસે જઈ સઘળું વાદ સ્વરૂપ કહ્યું, ત્યારે ગુરુએ કહ્યું કે કામ તે ઠીક કર્યું પણ હવે રાજસભામાં જઈ તે ત્રિરાશીનું સ્થાપન કર્યું છે તેને મિચ્છામિ દુકકડે દઈ આવ, કેમ કે જિનશાસનમાં જીવ ને અજીવ બે રાશી જ
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
કહી છે. દેહગુપ્ત કહ્યું કે, “રાજસભામાં જઈ મિથ્યા દુષ્કૃત દઈ મારા પિતાના વચનને અપ્રમાણુ કેમ કહું.” ગુરુએ કહ્યું, તેમાં જરા પણ શરમાવું ન જોઈએ.
અવશ્ય ત્યાં જઈને મિથ્યા દુષ્કૃત દેવું, એમ વારવાર કહેવાથી રાહગુપ્ત ધૃષ્ટ બની કહ્યું કે રાશી ત્રણ છે એમાં કશે દોષ નથી, પછી ગુરૂ શિષ્ય વાદે ચઢયા રાજસભામાં ગુરુ શિષ્યને વાત કરતાં છ મહિના નીકળી ગયા ત્યારે રાજાએ કહ્યું કે અમારું કામ બગડે છે માટે જલ્દી વાદની સમાપ્તિ કરે. ગુરુએ કહ્યું કે કાલે સવારે જ વાદને નિર્ણય કરી નાખીશું. બીજે દિવસે સવારે રાજાદિ સર્વેજનેને સાથે લઈ ગુરુ કૃત્રિકાપણે (ત્રણ લેકની વસ્તુ મળે તેવી દેવાધિષ્ઠિત દુકાન) આવ્યા અને જીવની માગણી કરતાં હાથી ઘેડા આદિ દેખાડયા. અજીવની માગણી કરતાં ઘડા વા વગેરે બતાવ્યા. જીવની માગણું કરતાં માલિકે કહ્યું કે, જીવ જે પદાર્થ છે જ નહિ એમ એકસે ચાલીસ પ્રશ્ન પ્રકરણ વડે રહગુપ્તને બેલતે બંધ કર્યો. તેને નિહ કહી કાઢી મૂક્યો. તેણે વૈશેષિકમત પ્રકટ કરી છે પદાર્થની સ્થાપના કરી તે પડુલક નિહવ તરીકે જાહેર થયો.
- ૭. ગોઝા માહિલ જીવ અને કમને બંધ લેપ જે પણ ખીરનીરની જેમ માન્યો નહિ. વીર નિર્વાણથી પાંચ
રાશી વર્ષે દશપુર નગરમાં ઈશુગૃહ નામના ઉદ્યાનમાં આર્યશિક્ષિત સૂરિ આવ્યા. તેમની સાથે ગોઝા માહિલ, ફગુરક્ષિત ને દુબલિકા પુષ્પમિત્ર નામે ત્રણ શિષ્ય હતા.”
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ તરફ મથુરામાં અક્રિયાવા ઉ. ત્યાં કોઈ પ્રતિવાદી ને લેવાથી ત્યાંના સંધ આર્ય રક્ષિતસૂરિને પધારવા વિનંતી કરી તેઓએ ગઠામાહિલને વાદલબ્ધિમાન જાણ મેકલ્યા. તેણે ત્યાં જઈને રાજસભામાં વાદીને હરાવ્યું. મથુરાવાસી શ્રાવકોએ ગોષ્ઠામાહિલને ત્યાં ચોમાસુ કરાવ્યું. આર્યરક્ષિત સૂરિ પિતાનું મરણ નજીક જાણી પિતાની પાટે કેને સ્થાપે તેની ચિંતા કરવા લાગ્યા. - જે આચાર્ય પિતાની પાટે બીજા આચાર્યને સ્થાપી જતે નથી. તે મહા પાપી છે. એમ વિચારી સર્વ સંઘને તેડાવી કહ્યું કે ગષ્ઠામાહિલ પ્રતિ હું ઘીના ઘડા જે રહ્યો છું. - મતલબ કે મેં તેને ભણાવ્યું તેમાં ડું બાકી રહ્યું છે. ફલગુરક્ષિત પ્રતિ તેલના ઘડા જેવો છું. તેમાં પણ કંઈક બાકી રહી ગયું છે. જ્યારે દુબલિકા પુષ્પને ભણાવ્યો ત્યારે વટાણના ઘડા જેવું કંઈ પણ બાકી રહ્યું નથી. (વટાણા કાઢતાં ઘડે તદ્દન સાફ થાય) તે સાંભળી સંઘે કહ્યું હે ભગવન! દુબલિકા પુષ્પને આચાર્ય પાટે સ્થાપે કેમ કે તે જ સર્વવિદ્યા સંપન્ન હેવાથી યોગ્ય છે. સંઘનું વચન માન્ય કરી ગુરુ એ દુબલિકા પુષ્પને આચાર્યપદે સ્થાપી કહ્યું કે ગષામાહિલ અને ફશુરક્ષિત સાથે મારી જેમ વર્તવું. કુલગુરક્ષિતાદિને કહ્યું કે તમારે દુર્બલિકા પુષ્પની સેવામાં રહેવું. એમ બંનેને હિતશિક્ષા આપી ગુરૂ અનશન લઈ કાળ કરી દેવલોકે ગયા. ગુરુનું દેવલોક ગમન સાંભળી ગોષ્ઠામાહિલ મથુરાથી ઉતાવળા દશપુર આવ્યા. સંઘે દુબલિકાપુષ્પને આચાર્યપદે સ્થાપ્યાની
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાત કરી. આ સાંભળી ગેઝમાહિલ જુદા ઉપાશ્રયે ઉતર્યા. એક વખત ઉપાધિ ત્યાં મૂકી ગઠામાહિલ દુર્બલિકા પુષ્પના ઉપાશ્રયે આવ્યા. ત્યાં સર્વ સાધુઓએ વંદનાદિ કર્યું. આચાર્ય કહ્યું કે, નેખા કેમ ઉતર્યા? અહીં આવીને રહે. પણ તેમણે આવવાની ઈચ્છા બતાવી નહિ અને પિતાના ઉપાશ્રયે ગયા. ત્યાં શ્રાવકોને ઉશ્કેરે પણ કોઈ તેનું માને નહિ. આચાર્ય વ્યાખ્યાન આપે ત્યારે સાધુઓ ગોઝામાહિલને લાવા જાય પણ તે આવે નહિ અને કહે કે એ નિષ્પાવઘટ (વાલના ઘડા જેવા) ની પાસે તમે જ અર્ધપરૂષી કરો. આચાર્ય અર્ધ પ રૂષી કરીને ઉઠે ત્યારે તેમને વિધ્ય નામે શિષ્ય બીજી વ્યાખ્યાન આપે. એક વખત તેણે ગુરુને પૂછયું કે અષ્ટમ કર્મપ્રવાદ પૂર્વમાં કર્મની પ્રરૂપણ કહી છે ત્યાં જીવને કર્મ બંધ કેમ થાય છે? - આચાર્યે કહ્યું કે બદ્ધ, પૃષ્ટ, નિકાચિત આ ત્રણ ભેદથી આત્માને કર્મબંધ છે, તેમાં આત્મપ્રદેશોની સાથે કાચા સુતરથી બાંધેલ સાયની પેઠે બદ્ધકર્મ કહેવાય છે. નિકાચીત તે નાપિત કુટેલા સૂચી કલાપની પેઠે થાય છે. પ્રથમ તે જવ શગદ્વેષાદિ પરિણામ વડે કર્મ બાંધે છે. પાછળથી પરિણામને પકડી રાખી તે કર્મને પૂર્ણ કરે છે. તે અત્યંત સંફિલષ્ટ પરિણામ વડે કરીને જ નિકાચીત ઉપક્રમ વગરનું કરે છે, તે ઉદયગત થાય ત્યારે જ જણાય છે, આ પ્રમાણે વિંધ્ય શિષ્ય કરેલા પ્રશ્નનું દુર્બલિકાપુપ આચાર્યું નિરાકરણ કર્યું. તે પાસેના ઉપાશ્રયમાં બેઠેલા છામાહિલે સાંભળ્યું. ત્યાં બેઠા બેઠા જ તેણે
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
કહ્યું કે આવું તે અમારા ગુરુની સમીપે અમે સાંભળ્યું નથી. જે આ રીતે કર્મ બદ્ધ, પૃષ્ટ અને નિકાચીત થાય તે મેક્ષ ન જ થાય. પણ જેમ કંચુક કંચુકીના શરીરને સર્વતઃ સ્પર્શ કરે છે તેમ કર્મ આત્મપ્રદેશને સ્પર્શે છે. પણ ક્ષીરનીરની જેમ નહિ. તે કર્મ આત્મપ્રદેશની સાથે બદ્ધ સ્પષ્ટ નિકાચીતભાવે કરી દૂધ પાણીની પેઠે એકીભાવને પામતા નથી જે તેમ થતું હોય તે કર્મોને વ્યુચ્છેદ ન જ થાય. આવાં ગેછામાહિતનાં વચન સાંભળી વિંધે કહ્યું કે, “આચાર્ય તે પૂર્વોક્ત રીતે જ કહે છે. ગણામા હિલે કહ્યું કે, “આ વાત તે જાણતા નથી. વિયે તે વાત આચાર્યને કહી ત્યારે આચાર્યે કહ્યું કે ગણામાહિલનું વચન અસત્ય છે જેમ અમે કહ્યું તેમજ ગુરુએ
- જેમ તપેલા લોઢાના ગળામાં અગ્નિ સત્યના સંબંધ પામે છે અને વિયુક્ત થાય છે તેમ આત્મપ્રદેશની સાથે કમ સંબંધ થાય છે અને વિયુક્ત થાય છે. દૂધને પાણી એકમેક થઈ જાય છે. અને હંસની ચાંચ લાગતાં જ પડી જાય છે. તેમ કર્મનો સંગ-વિયોગ થાય છે. તે વાત ગષ્ટામાહિલે માની નહિ. '
એક વખત નવમા પૂર્વમાં પ્રત્યાખ્યાનાધિકાર ગુરુ સાધુઓને ભણાવી રહ્યા હતા. તેમાં આચાર્ય કહ્યું કે સાધુમાં થાવજજીવવિવિધ પ્રાણાતિપાતને ત્રણ પ્રકારે પ્રત્યાખ્યાન કરૂં છું. આ વચને સાંભળી ગોષામાહિલ છે કે, રાવજાજીવ એમ ન કહેવું. એમ કહેવાથી સાવધિક થાય. તેથી પરકમાં
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૩
આશંસા થવાયી એ પ્રત્યાખ્યાનના ભંગના સભવ થાય. માટે પ્રત્યાખ્યાન તા નિવધિક કહેવુ'. જેમ કે સ પ્રાણાતિપાતનુ' પ્રત્યાખ્યાન કરૂ છુ.. અપરિમાણુ ત્રિવિધનુ ત્રણે પ્રકાર વડે, આવી રીતે પ્રત્યાખ્યાન કરવુ.. આમ જ્યારે ગેાષ્ટામાહિલે કહ્યું ત્યારે વિધ્યાદિ શિષ્યાએ પાછા સૂરિ આગળ આવીને ગાષ્ઠામાહિલે કહેલા વચના હી બતાવી પૂછ્યું ત્યારે સૂરિ આવ્યા કે પ્રત્યાખ્યાનને કાળના અવિધ તા અવશ્ય કરવા જોઈએ. એમ ન કરવાથી અમર્યાદાની આપત્તિ આવે તેથી અકાતા થઈ જાય અને પરલેાકમાં આશંસાના સ’ભવને લઇ પ્રત્યાખ્યાન શગ નથી થતા, જેમ હું જીવમાં સદોષ વસ્તુને નહિ જોઉ, મુવા પછી તા અતિ અવશ્ય થવાની એટલે ત્યાં યથાક્ત નિર્વાહ થતાં પ્રત્યાખ્યાન ભંગ નથી થતા, તેમ પરલેાકની આશંસા સ’ભાવનને લીધે પ્રત્યાખ્યાન ભંગ નથી થતા. આ દુખલિકા પુષ્પનુ કથન સર્વેએ સ્વીકાર્યુ. અન્ય ફલ્ગુરક્ષિત આફ્રિક સ્થવીર તે એ જ પ્રમાણે માનવા લાગ્યા તથાપિ ગેાજામાહિલ તા એ સર્વે કઈ જાણતા નથી એમ જ મેલે અને હું કહુ છુ' એમ જ તીર્થંકરા કહી ગયા છે એમ સ્થાપન કરે. આચાર્ય કહેલુ` કે સ્થવીરાએ કહેલુ' માને નહિ ત્યારે સમસ્ત સદ્દે શાસન દેવીને ઉદ્દેશી કાઉસ્સગ કર્યાં. શાસનદેવી આવીને ખેલ્યા, “સલ શુ' ફરમાવે છે? સઘે કહ્યું કે શ્રીસીમંધર તીર્થંકર પાસે જઇને પૂછે કે ગાણામાહીલ કહે છે તે સાચુ` કે દુખલિકા પુષ્પાદિ કહે છે તે સાચુ'. અને અમને કાર્યોત્સર્ગનું બળ આપા, સદે
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાયેત્સર્ગ આદર્યો. શાસનદેવીએ ભગવન સમીપે જઈને સંઘે કહેલ પ્રશ્ન પૂછો ત્યારે ભગવાને કહ્યું કે દુર્બલિકી પુષ્પાદિ સમ્યવાદી છે અને ગોખમાહિલ મિથ્યાવાદી સપ્તમનિન્હવ સમજે. આ ભગવદ્વચન સાંભળી શાસનદેવીએ આવીને સંધ આગળ કહી દેખાડયા. ગેષ્ટામાહીલ છે કે, એ શાસન દેવતા અહ૫ સામર્થ્યવાળ છે.
ભગવાન પાસે કંઈ જ શક્તિ નથી. ત્યારે આચાર્ય એકાંતમાં એમ કહ્યું કે, આર્ય! ભગવાનના કહેલાં વચન માની જાએ. નહિતર સંધ તમારે બહિષ્કાર કરશે. આમ કહેવા છતાંય તેઓ ન માન્યા. તે વારે આ સપ્તમ નિહર છે. એમ કહી બાર પ્રકારના સંગમાં તેને બહિષ્કાર કર્યો તેની સાથે બારે પ્રકારનો સંગ કરવો નહિ એ સંઘે ઠરાવ કરી તેને બહિષ્કાર કર્યો. તે બાર પ્રકાર કહે છે.
૧. ઉપધિ એટલે વસ્ત્રાદિભેટ, ૨. શામ ભણવું ભણાવવું, ૩. અન્ન તથા પાણ, ૪. હાથ જોડવા, ૫. કંઈ વાંચવું વંચાવવું, ૬. અનુષ્ઠાન કરવું કરાવવું, ૭. આવે ત્યારે ઉભા થવું, ૮. ચીંધેલું કામ કરવું, ૯. ભક્તિ પ્રવૃત્તિ, ૧૦ સમુદાય મેળા વગેરેમાં પાસે બેસવું બેસાડવું, ૧૧. વાતચીત કરવી, ૧૨. નોતરાં દેવાં વગેરે. આ સાતે દેશ વિસંવાદી નિન્હવ કહ્યા. હવે પ્રસંગથી બહુતર વિસંવાદી બેટીક દિગંબર જૈનમતે નિન્દવ નિરૂપણ કરે છે. વીર નિર્વાણથી છ નવા વર્ષે રથવીરપુરને વિષે દીપક ઉદ્યાનમાં
યકૃષ્ણ આચાર્ય પધાર્યા. એ નગરમાં એક શિવભૂતિ
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
નામને સહસ્ત્રમલ રાજાની સમીપે આવીને બે કે, આપની સેવા કરવી છે. - રાજાએ કહ્યું કે, પરીક્ષા કરીને તેને સેવાને અવસર અપાશે. એક દિવસ અંધારી ચૌદસે રાજાએ તેને બોલાવી કહ્યું કે, આ ટાણે સ્મશાનમાં જાઓ. આ મદ્ય અને પશુનું બલીદાન આપવાનું છે. બેય વસ્તુ લઈને તે સ્મશાનમાં ગયો. રાજાએ તેને બીવરાવવા પુરુષોને છાનાં પાછળ મોકલ્યા. સહઅમલ ત્યાં બહુ ભૂખ્યું હતું તે પશુ મારીને માંસ ભક્ષણ કરી મદ્યપાન કરીને બેઠો. પેલા છાના પુરુષોએ બીવરાવવા માંડ્યો પણ તે જરાય હીને નહિ, સવારે રાજા પાસે આવી સહસમલે કહ્યું કે બલિ દીધે. સેવકોએ પણ કહ્યું કે, અમે બહુ બીવરાવ્યો પણ જરાએ હીને નહિ ખરેખર વીર છે.
ત્યારે રાજાએ તેને પોતાની નોકરીમાં રાખ્યો. એક સમયે રાજાએ પોતાના સૈનિકોને મથુરા સર કરવા મોકલ્યા. તેની સાથે સહઅમલને મોકલ્યો. માર્ગમાં ચાલતાં પરસ્પર વાત કરતાં સેવકે બેલ્યા કે, આપણે રાજાને કઈ મથુરા લેવી એ પુછવું ભુલી ગયા. સહસમલ બોલે કે જેટલી મથુરા હોય તેટલી. બે હોય તે બે લેવી. જયાં દુષ્કર લાગતી હોય ત્યાં હું જઈશ. આમ બેલીને તે પહેલાં પાંડુ મથુરામાં ગયા અને પોતાના બળે એ મથુરા લીધી. શૂર, દાની તથા વિદ્વાન એ ત્રણ પાસે જ વસે છે અને તે ત્રણ જણ ગુણવાન થાય છે. ઉ. ૫
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગુણવાનને ધન આવી મળે છે. ઘનથી શ્રી, શોભા, સંપત્તિ પ્રભાવ જામે છે અને તેથી રાજ્ય પમાય છે. પાંડુ મથુરાનગરી લઈને સહસમલ પાછો આવ્યો ત્યારે રાજાએ પ્રસન્ન થઈને કહ્યું કે, હું તુષ્ટ થયો છું. તારી ઈચ્છા હોય તે માગ. ત્યારે તેણે કહ્યું કે, મને સર્વત્ર વેચ્છા ભ્રમણ આપો. રાજાએ તેને જે માગ્યું તે આપ્યું. તે પછી એ સહસ્રમલ સર્વત્ર ૨છા પ્રમાણે ભમે. રાત્રે બપોરે સવારે છેલ્લા પહેરે ફરતે ફરતે ગમે ત્યારે ઘરે આવે અને કઈ વખતે ન પણ આવે જ્યાં સુધી તે ઘરે ન આવે ત્યાં સુધી તેની સ્ત્રી ભેજન કરે નહિ અને સૂએ પણ નહિ.
એક વખત બહુ કંટાળીને પિતાની સાસુને તેણીએ કહ્યું કે, મા ! તમારે પુત્ર કેક ટાણે મધરાતે અને ક્યારેક છેલ્લા પહેરે ઘરે આવે છે.
કયારેક તે આવતા જ નથી. કટાણે આવે છે. હું તે ભુખી ભુખી પીડાઉ ને રાતના ઉજાગરા વેઠું છું. સાસુએ કહ્યું કે, આ જ તારે બારણું બંધ કરીને સુઈ રહેવું હું જાગીશ. તે દિવસે એ જ પ્રમાણે કર્યું તે મધ્યરાત્રે આવ્યો અમને બારણું ઉઘાડ એમ રાડ પાડી. ત્યારે માંહેથી મા એ જવાબ આપ્યો કે, જ્યાં બારણાં ઉઘાડાં હોય ત્યાં જા. તે તો રોષમાં ચાલી નીકળ્યો. માર્ગમાં કૃષ્ણાચાર્યને ઉપાશ્રય ઉઘાડે જોઈ અંદર પ્રવેશ કર્યો. આચાર્યને જેઈ વંદન કરી બોલ્યો કે, મને દીક્ષા આપો, આચાર્ય આનાકાની કરતાં તેણે પોતાની મેળે લેચ કર્યો. ત્યારે આચાર્યો તેને સાધુ વેશ આપ્યો. તેને સાથે લઈ આચાર્ય અન્યત્ર વિહાર
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
કર્યો. કાળાંતરે પાછા ત્યાં આવ્યા એટલે રાજા વંદન કરવા આવ્યા. ગુરુની અનુજ્ઞા લઈ સહમલને પોતાના ઘરે બોલાવી રાજાએ રત્નકંબળ આપી તે લઈને ગુરુ પાસે આવ્યો. ગુરુએ પિતાને પૂછયા વગર રત્નકબળ તેણે લીધે જાણી સહસ્ત્રમલ ઉપાશ્રયમાંથી બહાર ગયા કે પેલે રત્નકંબળ લઈ તેના કટકા કરીને સાધુઓને પગ લુછવા આપી દીધા. સહસમલ બહારથી આવ્યું તેનું સ્વરૂપ ગુરુ કાણુ ગયા કે હજુ તે કષાય સહિત જ છે
એક વખત ગુરુએ વ્યાખ્યાન ચાલતાં વચ્ચે જિનકલ્પીનું વર્ણન ચલાવ્યું. પાણિપાત્ર તથા પતદ્દગ્રહઘર એવા બે પ્રકારના જિનકલ્પી કહ્યા છે. તેમાં પણ અપ્રાવરણ તથા સમાવરણ એટલે વસ્ત્ર રાખનારા તથા વસ્ત્ર રહિત એમ બે પ્રકારને જિનકલ્પીમાર્ગ બતાવ્યો, સહસ્રમલે પુછયું શું એ માર્ગ હમણું ન કરાય? ગુરુએ કહ્યું કે, હાલમાં એ માર્ગ બુચ્છિન્ન થયે છે. ત્યારે ફરી તેણે કહ્યું કે, જે આજે પણ એ માર્ગ ચલાવીએ તે વ્યુછેદ ન થાય.
પરલેકાર્થીએ તે એ જ માર્ગ અનુષ્ટય છે. સર્વથા નિષ્પરિગ્રહ રહેવું એ જ શ્રેયસ્કર છે. સૂરિએ કહ્યું, ધર્મના ઉપકરણને પરિગ્રહ ન કહેવાય. ચર્મચક્ષુથી ન જોઈ શકાય તેવાં ઘણાં જંતુઓ હોય છે. તેઓની દયાને અર્થે રજોહરણ રાખવાનું છે. આસન, શયન, સ્થાન, નિક્ષેપ, ગ્રહણ તથા ગાત્ર સંકચનમાં તેનાથી પ્રથમ પ્રમાર્જન કરવાનું બની શકે છે. તેમજ સંપાતિમ મુખ્ય સક્ષમ જતુઓ ચારે કોર વ્યાપક હોય છે.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેની રક્ષા નિમિત્તે મુહપત્તિ સમજવાની છે. કયાંક ક્યાંક અન્ન પાનાદિકમાં જતુઓ હોય છે તેની રક્ષા માટે પાત્રગ્રહણ ઈરછાય છે, સમ્યક્ત્વ જ્ઞાન શીલ અને તપ એ સિદ્ધિનાં સાધન મનાય છે. તેના ઉપગ્રહણાર્થે વસ્ત્ર ધારણ વિહિત છે. ટાઢ, વાયુ, તડકે, ડાંસ મસલાં ઈત્યાદિ જીતુઓથી ખેદિત મનુષ્ય સમ્યક્ત્વાદિકને વિષયે સારી રીતે ધ્યાન વિધાન નહિ કરી શકે. જે ઉપર કહેલાં ઉપકરણેનું ગ્રહણ ન કરે તે ક્ષુદ્ર પ્રાણીઓનું વિનાશ ન થઈ જાય અથવા જ્ઞાન ધ્યાનને ઉપઘાત થાય તે તે મહેટે છેષ ગણાય. એ ધર્મોપકરણ રાખ્યા વિના જે મહાત્મા પર કહેલા દોષેનું વજન કરી શકે તેણે ન ગ્રહણ કરવું હક છે, એ જે હોય તે તે સાક્ષાત્ જિનપ્રભુ જે જ ગણવા ગ્ય છે.
જિનકલ્પી પ્રથમ સંઘયણવાળો હેય આ સમયમાં પ્રથમ સંઘયણને અભાવ છે. તેથી જિનકલપીમાર્ગનું અનુષ્ઠાન નથી કરાતું. આ પ્રમાણે ગુરુએ ઘણું સમજાવ્યા પણ તે સમયે નહિ. ઉલટ અસહનતાથી પોતે પહેરેલું wાવરણ પણ ફેંકી નાખી વનમાં ચાલી નીકળ્યો. એક જિલ્લાનમાં તે હતું ત્યાં તેની ઉત્તરા નામની બહેન વંદન કરવા આવી. ભાઈને વસ્ત્ર રહિત જોઈ તેણીએ પણ વસ્ત્ર ત્યજ્યાં. નગરમાં એકવાર બને સાથે ભિક્ષાર્થે પેઠાં. ત્યાં ઉપર અટારીમાંથી ગણિકાએ દીઠાં.
અમારી જાતથી લેકે વિરક્ત ન થાઓ એમ માનીને તે ગણુકાએ એક સાડી પેલી સાધ્વીની છાતી પર ફેંકી.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૯
એ સાધ્વી તેા સાડી નહેાતી ઇચ્છતી પણ તેના ભાઈએ આતા અંતરીક્ષથી દેવતાએ દીધી છે એમ કહ્યું. એટલે તેણીએ પહેરી લીધી. આ શિવભૂતિએ કાડીન્ન તથા કાટ્ટવીર એ નામના એ શિષ્યાને પ્રતિમાધ કરી દીક્ષા આપ તેનાથી આ એટીકમત-મિથ્યા દ્રુન પ્રવૃત્ત થયું. નૈયાયિકમાગ ને સાંભળીને ઘણાય પરિભ્રષ્ટ થયા છે. સ્પા બે પદ્મ ઉપર આ સાત નિન્દ્વવના ઉદાહરણ કહ્યાં છે. सुई च लढुं सद्धं च वीरिथं पुण दुल्ल | વરે તૈયમાળા ત્રિ, નો ય “ પરિવાર્ ॥?||
ધમ શ્રવણુ મળ્યુ તે સાંભળીને શ્રદ્ધા થઈ તા પણ સાંભળેલ ધમ પ્રમાણે વર્તવાનુ' સામર્થ્ય અતિ દુર્લભ છે. કેમકે ઘણા જના ધર્માંમાં રૂચિ ધારણ કરતા હૈાવા છતાં એ પ્રમાણે સયમનું બરાબર પાલન કરી શકતા નથી. माणुसत्तम्मि आयाओ, जो धम्मं सोच सद्दहे । तवस्सी वीरियं लद्धं, संबुडे निद्धणे रयं ॥११॥ જવું, સંયુકે નિદ્ધ” શા મનુષ્યત્વને વિષે આવેલા જીવ ધર્મને સાંભળીને શ્રદ્ધા કરે છે તે તપસ્વી પ્રાણી વીય પામીને સંવર સુન્ન થઈ રજકરૂપી રજને ખંખેરી નાખે છે. सोही उज्जुअभूयस्स, धम्मो सुद्धस्स चिट्ठह | णिव्वाणं परमं जाइ, घयसित्ति व्व पावए ॥१२॥ સરળતાથી નિર્માંળતા થાય છે તેથીએ શુદ્ધ થએલા ધમ સ્થિર થાય છે. અને તેથી સીંચેલા અગ્નિની જેમ તેજસ્વી મેાક્ષગામી બને છે.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
૦૭
विर्गिच कम्मुणो हेउं, जस संचिणु खतिए ।
सरीरं पाढवं हिच्चा, उडूढं पक्कमई दिसं ||१३||
•
હે શિષ્ય તુ કના હેતુને શેાધી કાઢ અને ક્ષમા વડે સયમને એકત્ર કર. એમ કરવાથી પૃથ્વી વિધારભૂત આ શરીરને ત્યજીને માક્ષમાગે સ'ચરીશ. विसालिसेहिं सीलेहिं, जक्खा उत्तर उत्तरा । महासुका व दिपंता मन्नता अपुणचयं ||१४||
એક બીજાથી શીલને લીધે સાધુએ યક્ષદેવ થઈ ઉત્તરાત્તર ઉજ્જવળ તથા દીપતા અને ફ્રીને શ્રુત થવાનુ’ નથી એમ માનતા થાય છે. કાળિયા, ટ્રેવજામાળ, જામહવત્રિકવિળો । उड कप्पेसु चिट्ठति, पुव्वा वाससया बहु || १५॥
વળી તે સાધુએ દેવાના કામ ભાગ પ્રત્યે દેવ વૈભવ પામેલા તથા ઈચ્છા થાય તેવાં રૂપ ધારણ કરી શકે એવા તે દેવા ઘણા જ પૂર્વ વર્ષ શત પ ́ત ઉર્ધ્વ કલ્પને વિષે સ્થિતિ ભાગવે છે. પૂર્વથી જઘન્ય પ્રકારે પત્યેાપમ ઘણાંક વર્ષશતથી એક પૂર્વ થાય અનેક પૂશતથી એક સાગરાપમ થાય છે.
तत्थ द्विच्चा जहाठाणं, जक्खा आउक्खए चुया । उवेंति माणुस जोणि, से दसंगेऽभिजायए || १६ ॥
તંત્ર દેવલાકમાં યથાસ્થાન સ્થિતિ કરીને એ યક્ષા આયુ ક્ષય થવાથી દેવલાકથી વ્યુત થઇને મનુષ્ય ચેાનિમાં આવે છે અને તે ત્યાં દર્શાવધ ભેગ સામગ્રીવાળા થાય છે.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૧
खेत्तं वत्युं हिरणं च पसवो दासपोरुसं । चत्तारि कामखंधाणि, तत्थ से उववज्जइ ॥१७॥
ક્ષેત્ર=ગ્રામાદિક, વાસ્તુ=ઘર સુવર્ણ, પશુઓ નાકર ચાકર વગેરે ચાર સ્કધ જ્યાં હોય ત્યાં તે ઉપજે છે. मित्तवं नायव होइ, उच्चागोए य वण्णवं । अप्पायंके महापन्ने, अभिजाए जसो बले ||१८ ॥
મિત્રવાન ત્થા જ્ઞાતિ કુટુંબી જનવાળા થાય છે તથા ઉચ્ચ ગાત્રવાળા અને રૂપાળે તેમજ રાગ રહિત મહાબુદ્ધિવાન વિનયવાન હૈાઇ યશ તથા ખળવડે યુક્ત થાય છે.
૧. જેને મિત્ર હોય તે મિત્રવાન્, ૨. જ્ઞાતિ સ્વજન હાય તે જ્ઞાતિમાન્, ૩. ઉંચ્ચગેાત્ર હાય તે ઉચ્ચૉંત્ર, ૪. વણુ વાન્ એટલે શરીરે રૂપાળા, ૫. અલ્પરાગી અથવા અપમનઃ ક્ષેભવાળા, ૬. મહા બુદ્ધિશાળી, ૭. કુલીન તથા વિનીત, ૮. યશસ્વી, ૯. બળવાન એ પદમાં બન્ને ઠેકાણે પ્રત્યયના લાપ સમજવા, ઉપરનુ એક મળી કા અંગ થયાં.
भोच्चा माणुस्सर भोए, अप्पाडरूवे अहाउयं । पुवि विशुद्धसद्धम्मे, केवल बोहिबु जिया ॥ १९ ॥
चउरंग दुल्लह नच्चा, संजमं पडिवज्जिया । तवसा धूयकम्मं से, सिद्धे हवइ सासए ॥२०॥
એ મનુષ્ય ત્યાં જીવીત પ ત મનુષ્યના અનુપ્રમ
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભેગે ભોગવીને પૂર્વ જન્મમાં વિશુદ્ધ ધર્મ યુક્ત સમ્યકત્વ જાણુને તદનંતર પૂર્વોક્ત મનુષ્યત્વ શ્રવણ શ્રદ્ધા, સંયમમાં વીર્ય એ ચતુરંગ દુર્લભ છે એમ જાણું - સદેષ ક્રિયાથી ઉપશમ પામી સંયમ તપ વડે નાશ કર્યા છે કે જેણે તે સિદ્ધ થાય છે. લૌકિક દશવિધ બેગ સામગ્રી નીચે મુજબ છે.
૧. એકછત્રી રાજ્ય, ૨. સૌભાગ્યશાળી પત્નિ, ૩. પુત્ર પૌત્રાદિ પરિવાર, ૪. સુંદર રૂપ, ૫. કાવ્યચાતુરી, ૬. સુસ્વર, ૭. નિરોગી, ૮. ગુણને પરિચય, ૯ સજ્જનપણું, ૧૦ સારી બુદ્ધિ. ધર્મથી ઉપરની દશ વસ્તુઓ મળે છે ને છેવટે મોક્ષ મળે છે.
ચોથું અધ્યયન असंखयं जीवियं मा पमायए, जरोवणीयस्स हु नत्थिताण। एवं विजाणाहि जणे पमत्ते, किण्णु विहिंसा अजया गहिति।।
હે શિષ્ય, આ જીવિત અસંસ્કૃત છે. તેથી તે પ્રમાદ ન કર, કારણ કે જરાવસ્થાને પહોંચેલા પુરુષને કેઈ પણ શરણ નથી તથા આ તુ વિશેષે કરીને જાણ કે પ્રમાદી હિંસક સ્વભાવવાળા અને અજિતેન્દ્રિય એવા મનુષ્ય કેનું શરણ ગ્રહણ કરશે? जे पावकम्मेहिं धणं मणूसा, समाययंती अमई गहाय । पहाय ते पासपयट्टिए नरे, वेराणुबद्धा नरयं उर्वति ।।
જે મનુષ્ય પાપકર્મ વડે ધન ઉપાર્જન કરે છે. તે
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૩
પૂર્વોપાર્જિત શ્રેષ બંધનથી બદ્ધ થએલા નરકે જાય છે. કેમકે એવી રીતે ધન મેળવીને તેઓ કુમતિ ગ્રહણ કરીને અર્થાત્ આ લોકમાં સુખને હેતુ ધન વિચારીને પાપકર્મથી મેળવેલું તે ધન અને ત્યાગ કરી પુત્ર શ્રી ધન આદિક બંધનમાં જકડાએલા નરકે જાય છે. નરકે જનાર પુરુષની સાથે ધન કઈ જતું નથી. કિંતુ મહારંભ પરિગ્રહ ને વશ વર્તી એકાકી જ નરકે જાય છે. આ ગાથામાં જરાએ મરણ સમીપે દોરી લઈ જવાતા મનુષ્યને કઈ રક્ષણ આપી શકતું નથી એમ કહ્યું. મતલબ કે મરણ વખતે શરણભૂત કઈ થતું નથી. तेणे जहा संधिमुहे गहीए, सकम्मुणा किच्चइ पावकारी । एवं पया पेच्च इहं च लोए, कडाण कम्माण न मुक्ख अस्थि ।३
જેમ પાપ કરનાર ચોર ખાતરના છિદ્રમાં ગ્રહણ કરા થકે પોતાના જ કર્મ વડે છેદાય છે. એ રીતે મનુષ્ય પરલોકમાં અને આ લોકમાં દુઃખ પામે છે. કરેલા કર્મોને ભેગવ્યા સિવાય ક્ષય થતું નથી. संसारमावन परस्स अट्ठा, साहारणं जं च करेइ कम्मं । कम्मस्स ते तस्स उ वेयकाले, न बंधवा बंधवयं उवेति ।४।
સંસારને પામેલે જીવ પરને અર્થે અથવા સ્વપૂરને અર્થે જે ખેતી આદિ કર્મને કરે છે. તે પણ કર્મના ઉદયકાળે તે બંધુઓ બંધુપણાને પામતા નથી. અર્થાત્ પાપ બધાને માટે કરે છે. પણ તેને એકલાને જ ભગવનું પડે છે.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૪ वित्तेण ताणं न लमे पमत्ते, इमम्मि लोए अदुवा परत्था । दीवप्पणद्वेव अणंतमोहे, नेयाउयं दद्रुमदट्ठमेव ॥५॥
પ્રમાદી મનુષ્ય આલોકને વિષે અથવા પરલોકને વિષે ધન વડે રક્ષણને પામતે નથી. નાશ પામ્યો છે દીપક જેને એવા અનંત મહિવાળા પુરુષે ન્યાયમા જોયા છતાં નથી જે એમ જાણવું, આ વિષયમાં વેશ્યાના ઘરે રહેલા પુરોહિત પુત્રનું દષ્ટાંત જાણવું. કેઈ નગરમાં ઈન્દ્ર મહેત્સવ વખતે રાજાએ નગરમાં પડયે વગડાવ્યો કે સર્વે પુરુષોએ નગરની બહાર આવવું, જે રહેશે તેને માટે દંડ થશે. આ સમયે રાજાના માનીતા પુરોહિતને પુત્ર વેશ્યાના ઘરમાં પડેલે પડતો સાંભળવા છતાં નિકળ્યો નહિ. તેથી રાજપુરુષ તેને પકડી રાજા પાસે લાવ્યા. રાજાએ દેહાંત દંડની શિક્ષા કરી તેના પિતા પુરોહિતે રાજાને સર્વસ્વ આપી પુત્રને છોડવા વિનંતી કરી પણ રાજાએ શુળીએ ચઢાવ્યો. सुत्तेसु यावी पडिबुद्धजीवी, न वीससे पंडिए आसुपन्ने । घोरा मुहुत्ता अबलं सरीरं, भारंडपक्खी व चरेऽप्पमत्ते ।।
જાગતે પુરુષ તત્કાળ ઉત્પન્ન થએલી બુદ્ધિવાળો કાર્ય અકાર્યને વિષે જાણતે દ્રવ્ય અને ભાવથી સુતા હેય તે પણ તેમને વિષે વિશ્વાસ ન કરે. કારણ કે મરણ કાળ ક્ષણમાત્ર મહા ભયંકર છે. તથા શરીર પણ બળ રહિત છે તેથી કરીને પ્રમાદ રહિત ભારેડ પક્ષીની જેમ તું ચાલ. घरे पयाई परिसंकमाणो, जं किंचि पास इह मन्नमाणो । लाभतरे जीवीय वुहहत्ता, पच्छा परिन्नाय मलावधंसी ।।
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૫
ધમ સ્થાનાને વિષે જે કાંઈ આ ચારિત્રને વિષે પાસલાં જેવાં માનતા સાધુએકબીજાને લાભ થયે જીવિતને વૃદ્ધિ પમાડીને પછી સરનાએ જાણીને ક્રરૂપ મળના નાશ કરનાર થાય. મતલબ કે સાધુ સ`ચમ માગે ચારિત્ર દુષણેાને વખતા વખત વિચાર કરતા રહી ધમ સ્થાનામાં વિચરે કેવી રીતે? તાકે ગૃહસ્થ પરિચયાદિ ખંધા હેતુ હોવાથી પાસ જેવું માનતા જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રના વિશેષ લાભ હાય તા શરીરને આહારરૂપી ભાડુ' આપી પછી શરીર કામ ન આપે ત્યારે ભક્ત પ્રત્યાખ્યાન કરી શરીરને મળ સમજી ત્યજી દે, જેમ મૂળદેવ રાજાએ મ`ડક ચારને પેાતાની પાસે રાખી તેની મ્હેનન પરણીને ચાર પાસેથી ધીમે ધીમે બધું ચારેલું ધન પાછુ` મેળવી જેનું હતું તેન આપી દીધું. પછી તે ચાર પાસે કઈ પણ રહ્યુ નહિ ત્યારે તેને શૂળીએ ચઢાવી
પાસે ભાડુ' આપી આપે તેા અનશન
મારી નાખ્યા. તેમ સાધુએ શરીર કામ લેવું અને પછી શરીર કામ ન કરી કાયાને ત્યજી દેવી. छंद निरोहेण उवेइ मोक्खं, आसे जहा सिक्खियवम्मधारी । पुव्वाई वासाईं चरेऽप्पमत्तो, तम्हा मुणी खिष्पमुवेइ मुक्ख |८| જેમ શિક્ષા પામેલા અખ્તરને ધારણ કરનારા અશ્વ શિક્ષકની ઈચ્છા પ્રમાણે ચાલવાથી નિર્ભીય સ્થાને પહોંચે છે. તેમ મુનિ ગુર્વાજ્ઞાપૂર્ણાંક સ્વચ્છ #પણાના નિરોધે કરી મેાક્ષ પામે છે. તેથી તે સાધુ પૂર્વ વર્ષો સુધી પ્રમાદ રહિત વિહાર કરવાથી શીઘ્ર માક્ષને પામે છે,
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૬
स पुव्वमेवं न लभेज पच्छा, एसोवमा सासयवाइयाणं । विसीयई सिढिलं आउयम्मि कालोवणीए सरीरस्स भए : ९ |
તે પુરુષ પ્રથમની જેમ પછી પણુ અપ્રમત્તપણાને પામતા નથી. એમ કહેવું તે શાશ્વતવાદીની ઉક્તિ છે. એવા તેઓના નિશ્ચિત નિયમ છે. કેમકે સાધુ શિથિલ થયે તે અને શરીરના ભેદ એટલે નાશ કાળ નજીક આવે સતે તે ખેદ પામે છે. તેથી પ્રથમથી જ પ્રમાદના ત્યાગ કરવા, खिप्यं न सकेइ विवेगमेउं, तम्हा समुट्ठाय पहाय कामे । समिच्च लोयं समया महेसी, अप्पाणुरवखी चरे अप्पमत्ते |१०|
હે પ્રાણી! શીઘ્રપણે વિવેક પામવા તું શક્તિમાન નથી. તે માટે સમ્યગ્ પ્રકારે કામને તજી સ` પ્રાણીના સમુહને સમતાપણે જાણીને મેાક્ષને ઈચ્છનાર થઈ આત્માનું રક્ષણ કરનાર તથા પ્રમાદ રહિત તું વિચર. એક બ્રાહ્મણની શ્રી આભૂષણ પહેરેલાં નિત્ય રાખતી. તેના પતિએ કહ્યુ` કે, ચાર લાકા જાણશે તે તને હેરાન કરશે તેણીએ કહ્યું કે, ચેારા આવશે તે હું તરત ઘરેણાં ઉતારી સંતાડી દઈશ. પછી ચારા આવ્યા ત્યારે તે સ્ત્રી ઘરેણાં ઉતારી શકી નહિ, તેથી ચેારાએ તેના આભૂષણા ન નીકળવાથી તેના હાથપગ કાપીને ઘરેણાં લઈ ગયા.
એક વિષુક પરદેશ ગયા. ત્યારે તેની સ્ત્રી પાતાના શરીરની જ સુશ્રુષા કરતી અને ઘરનાં કામ ખરાખર સંભાળતી ન હતી. નાકર ચાકરાપ્રત્યે પણ બેદરકાર રહેતી. તેથી તેનાં નાકર ચાકરા નાકરી છેાડી ચાલ્યાં ગયાં. તે વણિકે
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઘેર આવી ઘરની અવ્યવસ્થા જોઈ તે સ્ત્રીને કાઢી મુકી. બીજી સ્ત્રી પર. તે સ્ત્રીને મુકી પરદેશ ગયો. હવે આ સ્ત્રી પ્રમાદ રહિત થઈ ઘર સાફ રાખતી અને નેકર ચાકર પાસે કામ લેતી અને તેમને ખુશ રાખતી હતી. વણકે પરદેશથી આવી જોયું તે ઘરની આબાદિ ને સ્વચ્છતા જઈ તેને અધીષ્ઠાત્રી બનાવી. આ રીતે શિષ્ય ગુર્વાજ્ઞાપૂર્વક અપ્રમતપણે વિચરે. मुहं मुहं मोहगुणे जयंतं अणेगरूवा समणं चरं तं । फासा फुसंती असमं जसं च,न तेसि मिक्व मणसा पउस्से।११ मंदा य फासा बहुलोहणिजा, तहप्पगारेसु मणं न कुज्जा । रक्खिज्ज कोहं विणएज्ज माणं, मायं न सेवेज्ज पयहिज्ज लोह।
વારંવાર મેંહગુણને છતી અનેક રૂપે ચરતા સાધુને રૂ૫ રસાદિક સ્પર્શે છે તે સારું નહિ માટે એ પાંચે ઈબ્રિના વિષયને ભિક્ષુ મનથી પણ ચિતવે નહિ. સ્પર્શ ઈન્દ્રિયાઈ વિવેકીને મંદ કરનારા તેમજ બહુ લાભ ઉત્પન્ન કરનારા હોય છે. તેથી તેમાં મન ન કરે વળી ક્રોધનું નિવારણ કરે, ગર્વને વિનયવડે કરી ફેડી નાખે, કપટને સેવે નહિ અને લોભને પ્રકર્ષ કરીને ત્યજે. મતલબ કે પાંચે ઈન્દ્રિયોના વિષયોને તથા ધાદિ ચાર કષાયોને તજી સંયમને સારી રીતે પાળે. जे संखया तुच्छपरप्पवाई, ते पिज्जदोसाणुगया परज्झा। एए अहम्मे त्ति दुगुंछमाणो, कंखे गुणे जाव सरीरभेओ।१३।
. तिबेमि પરવાદીઓ પરની નિંદા કરનારા રાગદ્વેષથી ગ્રસ્ત
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૮ બનેલા અધર્મ કહેવાતા. તેને પરિચયને છેડી જ્યાં સુધી શરીરનું પતન ન થાય ત્યાં સુધી નિંદાનો ત્યાગ કરી જ્ઞાનાદિગુણ મેળવવામાં તત્પર રહે. એમ હું બોલું છું. એટલે સુધર્માસ્વામી જંબુસ્વામીને કહે છે.
પાંચમું અધ્યયન
પંડિતમરણ अण्णवंसि महोहंसि, एगे तिण्णे दुरुतरं । तत्थ एगे महापण्णे, इमं पण्हमुदाहरे ॥१॥
કેટલાએક ગૌતમ આદિ મહાપુરુષે દુખે કરીને તરી શકાય એવા સંસાર સમુદ્રને પાર પામેલા પરંતુ તેમાં મોટી પ્રજ્ઞાવાળા તીર્થકર તે આ પ્રશ્નને કહે છે. संति मे य दुवे ठाणा, अक्खाया मरणंतिया । अकाममरणं चेव, सकाममरणं तहा ॥२॥
મરણ અવસ્થામાં થનારા બે સ્થાને તીર્થકરે એ કહ્યા છે. અકામમરણ એટલે બાલમરણ અને સકામ મરણ એટલે પંડિતમરણ મરણના સત્તર પ્રકાર છે. ૧ આવીચી, અવધિ, અંતિમ, વલય, વશા, અંતઃશ, તદ્ભવ, પંડિત, બાલ, મિત્ર, છવાસ્થ, કેવળી, વિહાયસ, ગૃપૃષ્ટ, ભક્તપરિઝા, ઇગિની અને પાદપપગમન बालाणं अकाम तु, मरणं असई भवे । पंडियाणं सकामं तु, उक्कोसेणं सई भवे ॥३॥
બાળમૂખનું મરણ ઈચ્છાપૂર્વકનું નથી પણ અણગમતાં
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૯
મરે છે તેથી અકામમરણ કહેવાય છે. અને તે વારવાર થ ય છે. `ડિતાનુ` સકામ મરણ ઉત્કૃષ્ટ ગણાય છે તે એક જ વાર થાય છે અને શેષ ચારિત્રવાનને સાત આઠવાર થાય છે.
તસ્થિમ પમ ઢાળ, મહાવીરે ટેનિય હ્રામનિર્દે ગદ્દા વાછે, મિસારૂં જીન્દર્ IIII
તેમાં પહેલું સ્થાન અકામમરણ એટલે ઇન્દ્રિય સુખમાં લાલસાવાળા તથા ક્રૂર વિષયીજીવા વારંવાર અકામમરણુ પામ્યા કરે છે. શક્તિ વિના મનથી દુષ્કર્મો કરી ફીક્રીને મરે છે.
जे गिद्धे कामभोएस, एगे कूडाय गच्छइ । न मे दिट्ठे परे लोए, चक्खदिट्ठा
इमा रई ॥५॥
કામભાગમાં જે રચ્યાપચ્યા રહે છે. રહે છે. તે ક્રૂર કમ ક્રમ કરનાર નરકે જાય છે. જે કામલેાગમાં ગૃદ્ધ રહે છે, તે મૃષા ભાષણ વગેરેમાં પ્રવર્તે છે. તેને કાઈ પૂછે કે તમે કઈ ધમ કરે ત્યારે તે ઉત્તર આપે છે કે મને પરવે ક દેખાતા નથી, મને તે આ કમભાગથી થતા સુખમાં પ્રીતિ પ્રત્યક્ષ અનુભવાયછે. પ્રત્યક્ષ સુખી પરાક્ષ સુખને કાણુ વળગે हत्थागया इमे कामा, कालिया जे अणागया । को जाणइ परे लोए, अस्थि वा नत्थि वा पुणो ॥ ६ ॥ ॥
આ કામાગ હાથમાં આવેલા સ્વાધીન રહ્યાા છે. તેમ જે આવતા જન્મમાં થવાના હોય તે આગામી કામ
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભોગ સુખ તે તે કાળે થવાના હોવાથી અનિશ્ચિત છે. કેણ જાણે છે કે પરલોક છે કે નથી? जण सद्धि होक्खामि, इइ बाले पगभइ । कामभोगाणुगएणं, केसं संपडिवज्जई ॥७॥
લોકની સાથે હું પણ ભેગો ભેગવીશ. આ પ્રમાણે અજ્ઞાની માણસ ધીટ્ટો થઈને બોલે છે, વળી તે કામભેગને અનુરાગે કરીને ફલેશને પામે છે. तओ से दंडं समाभाई, तसेसु थावरेसु. य । अट्टाए य अणट्ठाए, भुयग्गामं विहिंसइ ॥८॥
તે કામગના અનુરાગથી તે જીવ ત્રસ અને સ્થાવર જીને પ્રયોજન વિના મન, વચન, કાયદંડને આરભે છે, પ્રાણીઓના સમુહની હિંસા કરે છે. ધન મેળવવા પંચેન્દ્રિય જીવની વિશેષે કરી હિંસા કરે છે. हिंसे बाले मुसावाई, माइले पिसुणे सढे । भुंजमाणे सुरं मंसं, सेयमेयं ति मन्नइ ॥९॥
હિંસક સ્વભાવવાળા અજ્ઞાની મૃષાવાદી થાય છે તથા માયાવી તથા પિશુન તથા શઠ, તથા મદિશ, માંસને ખાતે સતે આ કલ્યાણકારક છે એમ માને છે. कायसा मत्ते, वित्ते गिद्धे य इथिम् । दुहओ मलं संचिणइ, सिसुणागु व मट्टियं ॥१०॥
કાયા અને વચન વડે ગર્વિષ્ટ તથા ધન અને સ્ત્રીઓને વિષે આસક્તિવાળે રાગદ્વેષે કરીને કર્મમળને સંચય કરે છે. બાંધે છે. જેમ અળશી બહાર માટીથી લીંપા જાય છે
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૧
અને અંદર પશુ માટી ખાતા જાય છે. માટીથી મહાર નીકળે તેા સૂર્યના તાપથી તરફડીને વિનાશ પામી માર્ટીમાં ઉમેરી કરે છે તેમ મૂખ કમ મળને વધારે છે. तओ पुढो आयंकेणं, गिलाणो परितप्यह । पभीओ परलोगस्स कम्माणुप्पेहि अप्पणो ॥११॥
}
પછી મૃત્યુ કરનારા રાગવડે પરાભવ પામેલા તથા પરલેાકથી ભય પામેલા તથા શ્વેતાના અશુભકમના વિચાર કરતા તે ખેદ પામે છે.
सुया मे नरए ठाणा, असीलाणं च जा गई । बालाणं कूरकम्माणं, पगाढा जत्थ वेयणा ॥१२॥ મે' નરકમાંના સ્થાન સાંભળ્યાં. વળી શીલભ્રષ્ટ કુત્સિત આચરણ કરનારની જે ગતિ થાય તે પણ જાણી, જે ગતિમાં ક્રૂર કમ કરનારા બાલમૂર્ખ કે જેઓ પેાતાના જ હિતના સ્વયં વિધ્વંસ કરે છે તેને ત્યાં નરકમાં મમ - લેઇક વેદના થાય છે.
તત્ત્વોવવાથ ઢાળ, નદ્દા મૈથમનુસ્મુથૈ । अहाकम्मेहि गच्छतो, सो पच्छा परितप्पह ॥१३॥
નરકમાં ઉપપાત થાય તે સ્થાને મુહૂર્તની અંદર છેદન-ભેદન, તાડન તર્જન-આકિ યાતનાએ દેવાય છે તે સ્થાન મે' સાંભળેલુ' છે. આમ નિશ્ચિત ચિંતન કરતા તે પામર પશ્ચાત્ આયુ ક્ષય થતાં કર્મ પ્રમાણે નરકાર્ત્તિ ગતિ પામી પરિતાપ કરે છે.
૬. હૃ
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
जहा सागडिओ जाणं, समं हिच्चा महापहं । विसमं मग्गं ओइण्णो, अक्खे भग्गम्मि सोयइ ॥१४॥
જેમ કેઈ ગાડાવાળે રાજમાર્ગ છેડીને વસમે માગે ઉતરી ગાડાનો ધરો ભાગે ત્યારે શોક કરે છે અરે મને ધિક્કાર છે, જાણી જોઈને મેં અવળે માર્ગો ઉતરી ઘર ભાંગ્યો, એમ મનમાં પશ્ચાત્તાપ કરે છે. एवं धम्म विउकम्मं, अहम्मं पडिवज्जिया । बाले मच्चुमुहं पत्ते, अक्खे भग्गे व सोयइ ॥१५॥
એ જ પ્રકારે ધર્મનું ઉલ્લંઘન કરી અને માર્ગે ઉતરી બાળમૂખ મૃત્યુ મુખ થઈને શોક કરે છે, જેમ ધરો ભાંગતાં ગાડાવાળો કરે તેમ. तओ से मरणंतम्मिं बाले संतसई भया । अकाममरणं मरई. धुत्ते व कलिणा जिए ॥१६॥
તદનંતર તે મૂખે મરણાંત ભયથી સંવાસ પામી અકામ મરણને પ્રાપ્ત થાય છે. મરતી વેળાએ જેમ કેઈ જુગારીઓ કપટી જુગારીએ જીતી લેતાં સઘળું દ્રવ્ય હરાઈ જવાથી શેક કરે કે મેં આની સાથે રમીને સઘળું દ્રવ્ય ગુમાવ્યું. તેમ તે મૂખ અકામ મરણે મરતે શેક કરે છે. एयं अकाममरणं, बालाणं तु पवेइयं । एत्तो सकाममरणं, पंडियाणं सुणेह मे ॥१७॥
અજ્ઞાનીજનેનું અકામ મરણ કહ્યું. હવે પંડિતનું સકામ મરણ જે હું કહું તે તમે શ્રવણ કરે.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
मरण पि सपुण्णाणं, जहा मेऽयमणुस्सुयं । विप्पसण्णमणाघायं, संजयाण वुसीमओ ॥१८॥ - પુણ્યવાન થા સંયમવાન જનનું જેવું મરણ મેં સાંભળ્યું છે તે સકામ મરણ. હે ભવ્ય છે ! તે વિશેષતા કષાયાદિ મલરહિત લેવાથી નિમલ તથા જેમાં યત્નવાન રહેનાર અન્ય જીના સંયમ જીવિતને નાશ નથી તેવું જિતાત્માનું સકામમરણ સાંભળે. न इमं सन्वेसु भिक्खुसु, न इमं सव्वेसु ऽगारिसु । नाणासीला अगारत्था, विसमसीला य मिक्खूणो ॥१९॥
આ પંડિત મરણ દરેક સાધુને નથી થતું પણ કેકને જ થાય છે, તેમ સર્વ ગૃહસ્થને પણ થતું નથી પણ કેકને જ થાય છે. કારણ કે ગૃહ ભિન્નભિન્ન આચરણવાળા હોય છે. અને સાધુઓ પણ એક બીજાથી મળતા ન આવે તેવા શીલવાન હોય છે. કેઈક નિદાન સહિત તપવાળા અને કેઈક નિયાણા રહિત તપવાળા હોય છે. કેઈ નિર્મળ ચારિત્રવાળા અને કઈ બકુશ ચારિત્રવાન હોય છે. આથી સર્વેને પંડિતમરણ થતું નથી. વેષધારીને તે થાય જ નહિ. संति एगेहि भिक्खूहि, गारत्था संजमुत्तरा । गारत्थेहि य सम्वेहि, साहवो संजमुत्तरा ॥२०॥
કેટલાક નિહવ અને ભગ્ન ચારિત્રીયા કરતાં ગૃહસ્થ પણ દેશવિરતીપણાથી અધિક સારા હોય છે. તેઓમાં સરસવ થા મેરૂ જેટલું અંતર હોય છે. તેમજ દ્વિવિધ થા વિવિધ પ્રત્યાખ્યાન ધારણ કરનારા ગૃહસ્થો
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરતાં સત્તર પ્રકારના સંયમવાળા, છ કાયના રક્ષક સાધુએ અધિક શ્રેષ્ટ હોય છે. चीरायिणं नगिणिणं, जडी संघाडिमुंडिणं । एयाई वि न तायंति, दुस्सीलं परियागयं ॥२१॥ " આ બધાં દ્રવ્યલિંગ જેવાં કે વલ્કલ, મૃગચર્મ, નગ્નપણું, જટાધારી, વસ્ત્રખંડની કથા રાખવી, મસ્તકે મુંડીત થવું. દીક્ષિતને શરણ નથી દેતાં. દુરાચારી સાધુને એ દ્રવ્યલિંગ દુષ્કર્મ વિપાકથી રક્ષણ આપી શકતાં નથી તે પછી મિક્ષ તે કયાંથી જ આપી શકે. पिंडोंलए व्व दुस्सीले, नरगाओ न मुच्चइ । भिक्खाए वा गिहत्थे वा, सुव्वए कम्मई दिवं ॥२२॥ - પરદત્ત અન્નગ્રાસને સેવનાર ભિક્ષુ પણ જે નરકથી મુક્ત ન થાય તે પછી કષાયાદિ યુક્ત તે નરકથી કેમ મુક્ત થાય? સાધુ હોય કે ગૃહસ્થ હોય એ બેયના મધ્યમાં જે શોભન વ્રત આચરતો હોય તે જ સ્વર્ગે જાય. ભિક્ષુપણ દુર્બાન કરવાથી મકની જેમ સાતમી નરકે જાય છે. अगारि सामाई अंगाई, सड्ढी कारण फासए । पोसहं दुहओ पक्खं, एगरायं न हावए ॥२३॥ .
ગૃહસ્થ નિઃશંકિત નિકાંક્ષિત નિર્વિચિકિત્સા, તથા અમૂઢદષ્ટિ વગેરેને શરીરે કરી અડકે છે. શ્રદ્ધાવાન તેમજ ચૌદસ પૂર્ણિમા અમાવાસ્યા આદિ પર્વણીએ પિષધ બરાબર કરે તેમાં એક રાત્રી કે એક દિન છોડે નહિ. આ
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
પિષધ પાળવાનું સામાયિકના અંગરૂપે સિદ્ધ હોવા છતાં અધિક આદર દર્શાવવા માટે કહેલ છે. एवं सिक्खासमावन्ने, गिहिवासे वि सुब्बए । मुच्चई छविपवाओ.. गच्छे जक्खसलोगयं ॥२४॥
ધર્મ શિક્ષા પામેલે દેશવિરતીધર ગૃહસ્થાશ્રમમાં પણ ધર્મ કરી દારિક શરીરથી મુક્ત થાય છે એટલે દેવ થાય છે. અને પંડિતમરણ તો નહિ પણ બાળપંડિત મરણે દેવ થાય છે. અહ સંge fમ, હોદ્દે શબરે રિયા ! सव्वदुक्खपहीणे वा, देवे वावि महिडिढए ॥२५॥
- હવે જે સાધું પંચશ્રવને નિરોધ કરનારા હોય તે સર્વ પ્રકારના દુખેથી રહિત એવા દેશમાં અથવા મેટી સમૃદ્ધિવાળા દેવલેકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય, પ્રમાદ ને વેગ એ પાંચ આશ્રવ કહેવાય છે. उत्तराई विमोहाई, जुईमताऽणुपुव्वसो । समाईण्णाई जक्खेहि, आवासाई जसंसिणो ॥२६॥ दीहाउआ इड्ढिमंता, समिद्धा कामरुविणो । अहणोववनसंकासा, भुज्जो अच्चिमालिप्पभा ॥२७॥ ताणि ठाणाणि गच्छति, सिक्खित्ता संजमं तवं । भिक्खाए वा गिहित्थे वा, जे संति परिनिव्वुडा ॥२८॥
જે સાધુઓ અથવા ગૃહસ્થ ગુરુ પાસેથી ઉપદેશ દ્વારા સંયમ તથા તપ આદરી કષાય અને મલથી રહિત
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
થાય ત્યારે તેઓ અનુત્તરવિમાનમાં ઉત્પન્ન થતા દેને મિથ્યાત્વને અભાવ હોવાથી સમ્યકત્વ સદ્ય થાય છે. તથા અજ્ઞાન રહિત દીપ્તિયુક્ત આહારપૂર્વક જેમાં રહેવાય છે એવા સ્થાને પામે છે. તે સાધુ તથા ગૃહસ્થ પત્યસાગરોપમજીવી બને છે. તે દેવે હેમ રત્નાદિ સમૃદ્ધિ સંપન્ન વેચ્છા પ્રમાણે રૂપ ધારણ કરનારા હમણાં જ ઉતપન્ન થયા હોય તેવા તેજસ્વી કેટીસૂર્ય સમાન નતિ વડે શોભતા એવા તે સાધુઓ અથવા ગૃહસ્થ તપે કરી પૂર્વોક્ત સ્થાનેને પ્રાપ્ત થાય છે. આમ આ ત્રણે ગાથાને સાથે અર્થ કર્યો છે. સાધુ ઉત્કૃષ્ટથી અનુત્તરે જાય છે અને શ્રાવક ઉત્કૃષ્ટથી બારમા દેવ કે જાય છે. तेसिं सोच्चा सपुज्जाणं, संजयाणं वुसीमओ । न संतसंति मरणंते, सीलवंता बहुस्सुया ॥२९॥
શીલવાન સાધ્યાચાર સંપન્ન તથા બહુશ્રુત સાધુ પુરુષો મરણ સમીપ આવે ત્યારે જરા પણ સંત્રાસ પામતા નથી કેમકે તે સપૂજ્ય સંયમવાન તેમજ જિતેન્દ્રિય ભાવિત ભિક્ષુઓની સ્થાન પ્રાપ્તિ સાંભળીને હૃદયમાં નરકાદિકને ત્રાસ રહેતું નથી. तुलिया विसेसमादाय, दया धम्मस्स खंतिए । विप्पसीएज्ज मेहावी, तहाभूएण अप्पणा ॥३०॥
બુદ્ધિમાન સાધુ કષાયાદિકથી રહિત આત્મા થઈ પ્રસન્ન રહે તે કહે છે. બાલમરણ અને પંડિતમરણ બનેની તુલના કરી એ બેમાંથી વિશિષ્ટતા ગ્રહણ કરીને દશવિધયતિધર્મની વિશેષતા સમજીને કષાયાદિકથી વિરક્ત થાય.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
02
तओ काले अभिप्पेए, सड्ढी तालिसमंतिए । विणएज्ज लोमहरिसं, भेयं देहस्स कंखए ॥ ३१ ॥ કષાયેાપશમ થયા પછી હવે મરણુ ભલે થાય એવી મનેાદશા થાય ત્યારે તે સાધુ ગુરુ સમીપે દેહભેદની આકાંક્ષા કરે, જેવા હર્ષી ીક્ષા અવસરે હાય તેવા હ સલેખના વખતે રાખીને જરા પણ ભય ન પામે. अह कालमि संपत्ते, आघायाय समुस्सयं । सकाममरणं मरइ, तिण्हमन्नयरं मुणी ||३२| तिबेमि
જયારે મરણ પ્રાપ્ત થાય ત્યારે કાળુ તથા ઓઢાકિ બન્ને શરીરના ત્યાગ કરીને ભક્તપરિજ્ઞા, ઈંગિની કે પાદપાપગમને પંડિત મરણે કરે.૧.ચતુર્વિધ આહારના ત્યાગ તે ભક્તપરિજ્ઞા, ૨ મંડળની બહાર ન નીકળવું તે ઇગિની, ૩. છેલ્લી વૃક્ષની ડાળી પેઠે પડખુ` બદલાવે નહિ તે.
છઠ્ઠું' અધ્યયન
जावंत विजापुरिसा, सव्वे ते दुक्खसंभवा । लुप्पंति बहुसो मूढा, संसारंमि अनंत ॥१॥
જેટલા તત્ત્વજ્ઞાન રહિત પુરુષો છે તે સૌંસારમાં વારંવાર લાપાય છે. દુ:ખના સ્થાનરૂપ આ સંસારમાં આધિ વ્યાધિ વિયાગાદિથી પીડાય છે.
समिक्खं पंडिए तम्हा, पासजाईपहे बहू । अप्पणा सच्चमेसिज्जा, मिति भूएस कप्पए ॥२॥ તે કારણ માટે પડિત પુરુષ એકેન્ક્રિયાદિ જાતિને
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૮ પમાડે તેવા માર્ગને જોઈને પિતાની મેળે જ સંયમને ઈ છે. તથા સર્વ પ્રાણીઓને વિષે મૈત્રીભાવ કરે. સત્સંગ કરે. माया पिया न्हुसा भाया, भज्जा पुत्ता य ओरसा। नालं ते मम ताणाय, लुप्पंतस्स सकम्मुणा ॥३॥
માતા, પિતા, પુત્રવધૂ, ભાઈ, ભાર્યા, પુત્રરૂપે માનેલા તથા પિતે જ ઉત્પન્ન કરેલા પુત્રે તે સર્વે પિતાના કર્મો કરીને પીડા પામતા એવા મારા રક્ષણ માટે સમર્થ નથી. एयमढे सपेहाए, पासे समियदंसणे । छिद गेद्धि सिणेहं च, न कंखे पुव्वसंथवं ॥४॥
સમ્યગ્દર્શની પુરુષ ઉપર કહેલે અર્થ પિતાની બુદ્ધિ વડે જોઈ વિષય લોલુપતાને અને સ્ત્રી પુત્રાદિના પ્રેમને છેડે. પૂર્વ પ્રસંગને યાદ કરે નહિ गवास मणिकुंडलं, पसवो दासपोरुस । सव्वमेयं चइत्ताणं, कामरूची भविस्ससि ॥५॥
બળદ અને ઘેડે, મણીઓ અને કુંડલ વગેરે આભૂષણે તથા બકરાદિ પશુઓ, નેકર, ચાકરો આ સર્વેને તજીને સંયમ પરિપાલન કર. थावरं जंगम चेव, धणं धर्म उवाखरं । पच्चमाणस्स कम्मे हिं, नालं दुक्खाओ मोयणे ॥६॥
ઘર વગેરે સ્થાવર, જંગમ, પુત્રાદિ, દ્રવ્ય, ધાન્ય, ઘરવખરી પોતાના કર્મ વડે માતા એવા જીવને દુખથી મુક્ત કરવા સમર્થ નથી.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
अज्झत्थं सघओ सम्बं, दिस्स पाणे पियायए । न हणे पागिणो पाणे, भयवेराओ उवरए ॥७॥ - ભય અને વેરથી નિવૃત્તિ પામેલા સાધુએ સર્વ પ્રકારે સર્વ સુખ દુઃખાદિ આત્મામાં રહેલું જાણીને સર્વ પ્રાણીઓને પિતાને આત્મા જ પ્રિય હોય છે. એમ . જાણુને કોઈ પ્રાણીની હિંસા કરવી નહિ.
आयाणं नरयं दिस्स, नायएज्ज तणामवि । दोगुंछी अप्पणो पाए. दिन भुजेज्ज भोयणं ॥८॥
ધન ધાન્યને પરિગ્રહ નર કરૂપ જાણીને તૃણ સરખી પારકી વસ્તુ ગ્રહણ કરવી નહિ. પરંતુ પિતાના આત્માની દુર્ગછા કરનાર સાધુ ધમ નિર્વાહ કરવા આ દેહને ભાડું દેવું પડે છે એમ વિચારી પિતાના પાત્રમાં ગૃહસ્થ નાખેલું ભેજન વાપરે, અદત્તાદાન ને પરિગ્રહ બે આશ્રવમાં બીજા ત્રણ આશ્રાને પણ નિરોધ સમજી લે. इहमेगे उ मन्नंति, अप्पच्चक्खाय पावगं । आयरियं विदित्ताणं, सव्वदुक्खाणं मुच्चइ ॥९॥
આ સંસારમાં કપિલાદિ જ્ઞાનવાદીઓ એમ માને છે કે હિંસાદિનું પચ્ચકખાણ કર્યા વિના પિતપિતાના મતમાં નિર્દિષ્ટ અનુષ્ઠાન સમૂહને જાણીને સર્વ દુઃખથી મુક્ત થવાય છે. જ્યારે જૈનદર્શન જ્ઞાનક્રિયા બેથી મોક્ષ માને છે. જ્યારે કપિલાદિ જ્ઞાનવાદીઓ કેવળ જ્ઞાનને જ મુક્તિનું અંગ માને છે.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૦
भयंता अकरता य, बंधमोक्खपइण्णिणो। वायाविरियमेत्तेण, समासासेंति अप्पयं ॥१०॥
જ્ઞાન ભણતા પણ મેસના ઉપાયનું અનુષ્ઠાન નહિ કરતા તથા બંધમોક્ષની વાત કરનારા ફક્ત જ્ઞાનને જ મુક્તિના અંગ તરીકે સ્વીકાર્ય પરચકખાણ તપ વ્રત પષધ આદિની નિંદા કરે છે ને પિતાના આત્માને આશ્વાસન આપે છે. न चित्ता तायए भासा, कुओ विज्जाणुसासणं । विसन्ना पावकम्मेहि, बाला पंडियमाणिणो ॥११॥
પિતાને પંડિત માની જ્ઞાનને અહંકાર કરનારા એમ નથી જાણતા કે જુદી જુદી ભાષાઓ કંઈ દુઃખથી રક્ષણ નહિ આપે. રોહિણું વગેરે છેડશ વિદ્યાએ નરકથી રક્ષણ કરે નહિ. વિદ્યાએથી પાપ કર્મ બાંધી ફલેશ પામે છે. जे केइ सरीरे सत्ता, वण्णे रूवे य सव्वसो।। मणसा कायवक्केणं, सव्वे ते दुक्खसंभवा ॥१२॥
જે કઈ શરીરને વિશે આસક્ત છે. વર્ણ સૌંદર્ય સ્પર્શાદિ વિષયોમાં આસક્ત હોય છે તે સર્વે મન વચન કાયા વડે દુખનાં સ્થાનરૂપ થાય છે. आवन्ना दीहमद्धाणं, संसारंमि अणतए । तम्हा सव्यदिसं पस्स, अप्पमत्तो परिव्वए ॥१३॥
આ અનંત સંસારમાં અઢાર ભાવદિશાને પામ્યા સતા દુઃખ ભોગવે છે, તેથી સર્વ દિશા જોઈને સાધુ
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રમાદ રહિત સંયમમાર્ગમાં વિચરે. ૧. પુઢવિ ૨ જલ ૩ જલણ ૪. વાઉ પ. મૂળ ૬. ખંધ ૭. અગ્ર ૮, પર્વબીજ ૯-૧૧ વિગલેક્ટ્રિ ૧૨. પંચેન્દ્રિય ૧૩. નારક ૧૪. દેવ ૧૫. સમુર્ણિમ ૧૬. સૂક્ષમ પુદ્ગલ ૧૭. સ્નાતક ૧૮. તનુજ ૧૬. કર્મભૂમિ ૧૭ અકર્મભૂમિ ૧૮ અંતરદ્વીપના મનુષ્ય. बहिया उड्ढमादाय, नावकंखे कयाइ वि । पुचकम्मक्खयहाए, इमं देहं समुद्धरे ॥१४॥
સંસારથી બહાર રહેલા (ઉંચે મેક્ષને ગ્રહણ કરીને) મેક્ષની અભિલાષાએ કદાચિત વિષયને અભિલાષ ન કરે. પૂર્વે કરેલાં કમનો ક્ષય કરવા આ દેહનું પાલન કરવું યોગ્ય છે. विविच्च कम्मुणो हेर्ड, कालखी परिव्वए । मायं पिंडस्स पाणस्स, कडं लद्धण भक्खए ॥१५॥
અવસરને જાણ સાધુ કર્મના હેતુને આત્માથી જુદા કરીને સંયમમાર્ગમાં વિચરે. જેટલા આહાર પાણીથી સંયમ નિર્વાહ થાય તેટલો જ પરિમિત અને ગૃહસ્થ પિતાના માટે કરેલે જ આહાર જ લે, પણ કરાવે નહિ. सन्निहिं च न कुग्विज्जा, लेवमायाए संजए । पक्खीपत्तं समादाय, निरवेक्खो परिव्वए ॥१६॥ ' સંયમી સાધુ લેપ માત્રથી પણ પાત્રા લેપાય તેટલો પણ ઘી ગોળ આદિક પદાર્થોને સંચય ન કરે. જેમ પંખી આહાર કરીને પિતાની પાંખ માત્ર લઈને ઉડી જાય છે તેમ સાધુઓ પણ આહાર વાપરી પાડ્યાં સાફ કરે.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
एसणासमिओ लज्जू , गामे अणियओ चरे । अप्पमत्तो पमत्तेहि, पिंडवायं गवेसए ॥१७॥
એષણ સમિતિમાં તત્પર અને લજજાવાન ગામ નગરમાં એક ઠેકાણે નિયત વાસ ન કરતાં પ્રમાદ રહિત વિચરે. અણધાર્યા ગૃહસ્થને ત્યાંથી ભિક્ષા દેતી ને ગ્રહણ કરે. બેંતાલીશ દોષ રહિત આહાર લે. एवं से उदाहु अणुत्तरनाणी, अणुत्तरदंसी अणुत्तरनाणदं सण धरे अरहा नायपुत्ते, भगवं वेसालिए वियाहिए. त्ति बेमि॥१८॥
સર્વોત્કૃષ્ટ જ્ઞાનદર્શનવાળા મહાવીર પ્રભુએ સિદ્ધાર્થના પુત્ર અતિશય વડે યુક્ત ત્રિશલાના પુત્ર આ પ્રમાણે કહ્યું છે તે હું તને કહું છું, એમ સુધર્માસ્વામી જંબૂસ્વામીને કહે છે.
સાતમું અધ્યયન जहाऽएसं समुहिस्स, कोइ पोसेज्ज एलयं । ओदणं जवसं देज्जा, पोसेज्जा वि सयंगणे ॥१॥
જેમ કેઈ નિર્દય પુરૂષ પરોણાને ઉદ્દેશીને પોતાના આંગણે ઘેટાને પાળે છે. એ ઘેટાને સારૂ ઘાસ અનાજ આપી પિષણ કરે છે તે જોઈ આંગણામાં બાંધેલી ગાયને વાછડે ધાવવું છોડી દઈ ખિન્ન થયા. તેની માતાએ પૂછ્યું કે વત્સ! દૂધ કેમ પતે નથી? તેણે કહ્યું કે હેમા ! જે તે ઘરનાં બધા માણસો આ ઘેટાનું કેવું લાલન પાલન કરે છે. હું તે મંદભાગી છું કે સુકુ ઘાસ પણ માંડ
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
મળે છે. નિર્મળ પાણું પીવા મળતું નથી. માતાએ પુત્રને કહ્યું છે. આ આતુર ચિહે છે “ધેટાંના જેમ મરવા પડેલો આતુર જે માગે તે પશ્ય હેય કે અપશ્ય હોય તે બધુંય તેને આપે છે. પણ જ્યારે તેને મારશે ત્યારે તું જઈશ. એમ કરતાં એક દિવસ તે ગૃહસ્થને ઘેર મહેમાને આવ્યા. ત્યારે તેના માટે પેલો ઘેટે મરાતે તે વાછડે દીઠે. તે વખતે પણ એ વાછડે ધાવતે રહી જઈ ઉભું રહ્યો. ત્યારે તેની મા ગાય બેલી કે, હે પુત્ર! શું તું બહીનો ! મેં તેને પૂર્વે કહ્યું હતું કે, આ આતુર ચિન્હ છે તે યાદ નથી આવતું કે આ ઘેટાને ભાત ચરાવીને ખૂબ લાલન કર્યું તેને જ આ ટાણે મારે છે. તેને તે સુકું ઘાસ ખવડાવે છે. તારે આ ટાણે જરાએ બીવાનું કારણ નથી તને કેાઈ મારશે પણ નહિ. - માના આવા આવા વચન સાંભળીને તે વાછડે સુખેથી નીર ને સ્તનપાન કર્યું. એમ-જે પુરુષ પેતાને ભાવતા વિવિધ પ્રકારના આ સ્વાદમાં લંપટ થઈ અધમ આચરણ કરે છે તે નરકનું આયુષ્ય બાંધે છે. तओ से पुढे परिवूढे, जायमेए महोदरे । पीणिए विउले देहे, आएम परिकंखए ॥२॥
ત્યારપછી પુષ્ટ થએલે લડવામાં સમર્થ વૃદ્ધિ પામ્યો છે તથા મોટા ઉદરવાળે અને ખવરાવી પીવરાવી સંતુષ્ટ કરેલો તે ઘેટે વિશાલ દેહ થએ છતે પરોણાને ઈચ્છે છે. પણાની વાટ જેતે થાય છે.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
जाव न एइ आएसे, ताव जीवह सो दुही । अह पत्तमि आएसे, सीस छेत्तण भुजा ॥३॥
જ્યાં સુધી પરણે આવ્યા નથી ત્યાં સુધી તે દુઃખી થતું નથી પછી પરોણે આવે છતે મસ્તક છેદીને મહેમાનની સાથે ઘરધણી પણ ખાય છે जहा से खलु उरन्भे, आएसाए समीहिए । एवं बाले अहम्मिटुं, ईहई नरयाउयं ॥४॥
જેમ નિશે તે ઘેટે પરણાને ઈચ્છતે થયે એ જ પ્રકારે અતિ અધર્મી એ મૂઢ નરકના આયુષ્યને ઈરછે છે. हिंसे वाले मुसावाई, अद्धाणंमि विलोवए । अन्नदत्तहरे तेणे, माई कं नु हरे सढे ॥५॥ इत्थीविसयगिद्धे य, महारंभपरिग्गहे । भुंजमाणे सुरं मंसं, परिवूढे परंदमे ॥६॥ अयककरभोई य, तुंदिल्ले चियलोहिए । आउयं नरए कंखे, जहाएस व एलए ॥७॥ - હિંસક, અજ્ઞાની, મૃષાવાદી, વટેમાર્ગુને લુંટનાર, અદત્ત ગ્રહણ કરનાર, ઘેર માયાવી કેનાં દ્રવ્યનું હરણ કરૂં? શઠ તથા સ્ત્રીમાં આસક્ત, મદિરા માંસના ભક્ષણમાં હૃષ્ટ થએલે, તેથી કરીને બીજાઓનું દમન કરનાર તથા બકરાના કર્કર શબ્દવાળા પકાવેલ માંસ ખાનાર તેથી કરીને મેટા પેટવાળે એને પુષ્ટ રૂધિરવાળે મૂઢ નરકને વિષે જવાને ઈરછે છે. જેમ હૃષ્ટ પુષ્ટ ઘેટે પરાણાને (મરણને) ઈરછે છે. તેમ તે નરકને ઈરછે છે.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૫
आसणं सयणं जाणं, वित्तं कामाणि भुंजिया । दुस्साहडं धणं हिच्चा, बहुं संचिणिया रयं ॥८॥ तओ कम्मगुरू जंतू, पच्चुप्पन्नपरायणे । अए व्व आगयाएसे, मरणंतंमि सोय ||९॥
આસન, શયન, વાહન, દ્રવ્ય અને કામાને લાગવીને તથા દુઃખે કરીને મેળવી શકાય તેવા ધનને તજીને આઠ પ્રકારના કર્મના સ`ચય કરીને ત્યારપછી ક વડે વિષય સુખમાં લીન પ્રાણી મરણ નજીક આવે છતે શાક કરે છે. જેમ ધેટાપરાણા આવે છતે શેાક કરે છે તેમ તે શાક કરે છે.
तओ आउपरिक्खीणे, चुया देहा विहिंसगा । आसुरीयं दिसं बाला, गच्छंति अवसा तमं ॥ १० ॥
ત્યારપછી વિવિધ પ્રકારે હિંસા કરનારા મૂઢ આયુષ્ય ક્ષીણ થયે છતે દેહથી ચ્યવ્યા થકા પરાધીન એવા અધકારવડે યુક્ત અસુર સ.બધી નરક પ્રત્યે જાય છે. ત્યાં પરમાધામી પીડે છે.
जहा कागणिए हेउ, सहस्सं हारई नरो ।
अपच्छे अंबगं भोच्चा, राया रज्जं तु हारए || ११ || જેમ કાઈ માણસ એક કાકિણીને કારણે હાર અપથ્ય એવા આમ્રકાકિણી લેવા હજાર છુપાવીને ગયા ત્યાં ઉપાડી ગયું તેથી
રૂપીયાને ગુમાવે તથા કેાઈ રાજા ફળને ખાઇને રાજ્યને ગુમાવે છે. રૂપીયા ભરેલી વાંસ કૈાઇ જગ્યાએ કાંકિણી મળી નહિ. અને વાંસ ક્રાઇ
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉભય ભ્રષ્ટ થર્યો. એક રાજાને આમ્રફળ બહુ ખાવાથી કોલેરા થયો. વૈદ્ય ઉપચાર કરી મટાડીને કહ્યું હવે પછી આમ્રફળ ખાશે તે મરી જશે પછી તે જંગલમાં ભુલો પડીને એક આમ્રવૃક્ષ નીચે બેઠો. ઉપરથી પાકુ આમ્રફળ પડયું તે ખાધું ને મરણ પામ્યા તેમ, જે મનુષ્ય કામગ ભગવી દુઃખી થાય છે તેને પાછળથી શેક ઘણે થાય છે. एवं माणुस्सगा कामा, देवकामाण अंतिए । सहस्सगुणिया भुज्जो, आउ कामा य दिविया ॥१२॥
દેવના કામગની પાસે મનુષ્ય ભવના કામે કાકિણ તુલ્ય છે તથા તે કામગથી દિવ્ય કામગે ભોગવાય તે હજાર ગુણા છે તેમજ દેવનું આયુષ્ય મનુષ્યના આયુષ્યથી હજાર ઘણું વધારે છે. अणेगवासानउया, जा सापभनओ ठिई। जाणि जीयंति दुम्मेहा, ऊणवासयाउए ॥१३॥
પ્રજ્ઞાવાન ! જે તે પ્રસિદ્ધ એવી અનેક દેવની પલ્યોપમ સાગરોપમની નિવૃત્ત વર્ષોની સ્થિતિ છે કે જે વિષયી પ્રાણીઓ ઓછા આયુષ્યમાં હારી જાય છે. મતલબ કે મનુષ્યના તુચ્છ ભેગમાં રાચીને દેવનું સુખ મેળવવાનું હારી જાય છે. जहा य तिन्नि वाणिया, मूलं घेत्तण निग्गया ।
ડરથ #જ ામ, પણ મૂળ ગાગો एगो मूलं पि हारिता, आगओ तत्थ वाणिओ । ववहारे उवमा एसा, एवं धम्मे वियाणह ॥१५॥
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેમ ત્રણ વણિકે મૂળ મૂડીને ગ્રહણ કરી બહાર નિકળ્યા. તેમાં એક વણિક લાભને મેળવે છે અને બીજે મૂળ ધન પાછું લઈ આવ્યો પણ લાભ થયો નહિ અને ત્રીજે મૂળ મૂડી ગુમાવીને આવ્યો. આ વ્યવહારની ઉપમા ધર્મમાં તમારે પણ જાણવી. माणुसत्तं भवे मूलं, लाभो देवगई भवे । मूलच्छेएण जीवाणं, नरगतिरिक्खत्तणं धुवं ॥१६॥
મનુષ્યપણું મૂળ મૂડીરૂપ છે. તથા લાભના જેવી દેવગતિ છે. મૂળ મૂડીને નાશ થવા વડે જીવને નારકી અને તિર્યચપણું પ્રાપ્ત થાય છે. दुहओ गई बालस्स, आवई वहमूलिया । देवत्तं माणुसतं च, जं जिए लोलयासढे ॥१७॥
મૂખની આપત્તિ અને વધ એવી નરકને તિર્યંચ એ બે ગતિ થાય છે, જેથી લંપટપણુએ કરીને જીતાએલે શઠ એ તે દેવપણું અને મનુષ્યપણું હારી ગયા છે. तओ जिए सई होइ, दुविहं दोग्गई गए । કુછદા તક્ષ ઉભુજા, દ્વાણ સુવિ રવા
ત્યાર પછી હારી ગએલો તે મૂખ સદા નરકતિચાદિ દુર્ગતિને પામેલે એ જ હોય છે તે મૂખને ઘણે કાળ ગએ છ સાયનસુરિયસ ગતિથી નીકળવું દુર્લભ છે.
I
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯િ૮
एवं जियं सपेहाए, तुलिया बालं च पंडियं । मृलियं ते पवेसंति, माणुसिं जोणिमेति जे ॥१९॥ - આ પ્રમાણે મૂખને જીતાએ જોઈને તથા મૂખની અને પંડિતની તુલના કરીને જે મનુષ્ય સંબંધી નિને પામે છે. તે મૂળ ધનને જાળવી રાખનાર બીજા વણક જે છે. वेमायाहिं सिक्खाहि, जे नरा गिहिसुव्वया । उर्वति माणुसं जोणि, कम्मसच्चा हु पाणिणो ॥२०॥
જે મનુષ્ય વિવિધ પ્રકારની શિક્ષાવડે કરીને ગૃહસ્થી છતાં મનુષ્ય સંબંધી નિને પામે છે. તે સત્ય કર્મવાળા હોય છે. जेसिं तु विउला सिक्खा, मूलियं ते अइच्छिया । सीलवंता सवीसेसा, अदीणा जंति देवयं ॥२१॥
પરંતુ જેઓને વિપુલ શિક્ષા હોય છે તેઓ મૂળ ધનરૂપ ઓળંગીને શીલવંત ઉત્તરોત્તર ગુણ અંગીકાર કરનારા દીનતા રહિત દેવલોકમાં જાય છે. एवमद्दीणवं भिक्खु, आगारिं च वियाणिया । कहण्णु जिचमेलिक्खं, जिचमाणे न संविदे ॥२२॥
એજ રીતે દીનતા રહિત એવા સાધુને અને ગૃહસ્થીને જાણીને કેવી રીતે દેવત્વાદિ લાભને હારી જાય તથા હાર થતે કેમ ન જાણે. મતલબ કે પંડિત પુરુષ ધર્મમાર્ગમાં સાવધાન રહે.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
जहा कुसग्गे उदगं समुद्देण समं मिणे । ' . एवं माणुस्सगा कामा, देवकामाण अतिए ॥२३॥
જેમ કુશના અગ્ર ભાગ પર રહેલા જળના બિંદુને સમુદ્રના જળની સાથે માપ કરે એ જ રીતે મનુષ્ય સંબંધી ભેગો દેવભેગની પાસે બિન્દુ સમાન છે. कुसग्गमेत्ता इमे कामा, संनिरुद्धमि आउए । कस्स हेउं पुराकाउं, जोगक्खेमं न संविदे ॥२४॥
સમ્યગ્ન પ્રકારે આયુષ્યને વિષે આ કામગે કુશના અગ્રભાગ પર રહેલા બિન્દુ સમાન છે. કયા હેતુને આશ્રીને યોગક્ષેમને જાણ નથી એ આશ્ચર્ય થાય છે. પ્રાપ્તિ તે યંગ ને રક્ષણ તે ક્ષેમ જાણવું. મતલબ કે ધર્મ કરવાથી દેવલોકના સુખ મળે છે. इह कामाणियहस्स, अत्तढे अवरज्झइ । सोच्चा नेयाउय मग्ग, जं भुज्जो परिभस्सइ ॥२५॥ .
આ મનુષ્ય ભવમાં કામાસક્ત મનુષ્યોને આત્માથે લાભ નાશ પામે છે. જે માટે ન્યાયી એવા મુક્તિમાર્ગને સાંભળીને વારંવાર ભ્રષ્ટ થાય છે. આ પાંચ દષ્ટાંતમાં કમથી અપાય, બહુલત્વ તુચ્છત્વ, આય, વ્યથથી લાભ, હારણ થા સમુદ્ર જળ દષ્ટાંત એ સકલ જાણીને આ નરભવમાં કામગથી અનિવૃત્ત કેઈ ભારે કર્મીજીવ-વિષયી જીવને મોક્ષ થતું નથી કારણ કે તે જીવ નિયાયિકમાર્ગને મોક્ષમાર્ગ તરીકે સાંભળી સંસારરૂપી ખાડામાં પડે છે.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૦
इह कामाणियट्ठस्स, अत्तट्टे नावरज्झइ । पूइदेहनिरोहेणं, भवे देवि त्ति मे सुयं ॥२६॥
આ કામગથી નિવૃત્ત મનુષ્યને આત્માથે નાશ પામતે નથી. દુર્ગધી દેહના નાશ વડે તે દેવરૂપ થાય છે એ પ્રમાણે મેં સાંભળ્યું છે इंडढी जुई जसो वण्णो, आउं सुहमणुत्तरं । भुज्जो जत्थ मणुस्सेसु, तत्थ से उववज्जइ ॥२७॥
સર્વોત્કૃષ્ટ એવી ઋદ્ધિ તથા ઘુતી તથા યશ, વર્ણ, આયુષ્ય ને સુખ આ છ વસ્તુઓ જ્યાં ઉત્કૃષ્ટ હોય ત્યાં તે વારંવાર ઉતપન્ન થાય છે. बालस्स पस्स बालतं, अहम्मं पडिवज्जिया ।। चिच्चा धम्म अहम्मिढे, नरए उववज्जइ ॥२८॥
હે શિષ્ય તું મૂખનું મૂખ પણ જો, અધમી મનુષ્ય અધર્મને અંગીકાર કરીને ધર્મને ત્યાગ કરી નરકને વિષે ઉત્પન્ન થાય છે. धीरस्स पस्स धीरतं, सच्चधम्माणुवत्तिणो । चिच्चा अधम्मं धम्मिठे, देवेसु उववज्जइ ॥२९॥ - હે શિષ્ય! પડિતનું ધીરત્વ જે એ સર્વ ધર્મને અનુવર્તનાર અર્થાત્ ક્ષાંતિ આદિ દશ ધર્મને અનુકુળ જેનું આચરણ છે. તે ધર્મિષ્ઠ ધીર પુરુષ અધર્મને ત્યાગ કરી દેમાં ઉત્પન્ન થાય છે. तुलियाण बालभावं, अबालं चेव पंडिए । चइऊण बालभावं, अबालं सेवए मुणी ॥३०॥
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૧
આ પ્રમાણે પૉંડિત એવા સાધુ ખાલપણાની અને પડિતપણાની તુલના કરીને માળપણાના ત્યાગ કરી અખાલપણાનું સેવન કરે. એ પ્રમાણે હું કહુ છુ.. સુધર્માસ્વામી જ’મુસ્વામીને કહે છે.
અધ્યયન આઠમું કપિલમુનિ
કૌશામ્બી નગરીમાં જિતશત્રુ રાજા રાજ્ય કરતા હતાં ત્યાં ચૌદ વિદ્યામાં પારગત કાશ્યપ નામે બ્રાહ્મણને યશા નામે પત્નિથી કપિલ નામે પુત્ર થયેા. કાશ્યપ બ્રાહ્મણુ મૃત્યુ પામતાં રાજાએ તેના અધિકાર પર ખીજા બ્રાહ્મણને મુકો તે એક વખત ઘેાડા પર બેસી માથે છત્ર ધરીને નગરમાં જતા હતા. ત્યારે કપિલની માતા તેને જોઈ રૂદન કરવા લાગી. કપિલે માતાને રૂદન કરવાનું કારણ પૂછતાં તેણીએ કહ્યુ કે, તારા પિતા આ પ્રમાણે નગરમાં ફરતા હતા પણ તું અભણ હોવાથી રાજાએ તારા પિતાના અધિકાર તને આપ્યા છે. કપિલે કહ્યું, હું ભણીશ. માતાએ કહ્યું કે, અહિયાં આ બ્રાહ્મણની ત્રીકથી કાઈ તને ભણાવશે નહિ માટે તારે ભણુવુ' હાય તા શ્રાવસ્તીનગરીમાં તારા પિતાના મિત્ર ઇન્દ્રદત્ત રહે છે, ત્યાં જા તે તે તને ભણાવશે. આ સાંભળી કપિલ શ્રાવસ્તી નગરે ઇન્દ્રદત્ત પાસે ગયેા. ઇન્દ્રદત્તના પુછવાથી તેણે માતાએ કહેલી બધી હકીકત કહી ત્યારે ઇન્દ્રદત્ત પેાતાની પાસે રાખી ભણાવવાનુ` શરૂ કર્યું., તેને ભાજનની
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૨
વ્યવસ્થા શાલીભદ્ર નામે શેઠને ત્યાં કરાવી. કપિલ રાજ શાલીભદ્રને ઘેર જમતા હતા.
એક વખત તે શેઠની દાસી તેના પર આસક્ત થઈ. પરિણામે દાસીને ગર્ભ રહ્યો. ત્યારે તેણે કપિલને કહ્યું કે, હવે તારે મારૂક ભરણ પાષણ કરવુ' પડશે. આ સાંભળી કપિલ બહુ ચિંતામાં પડ્યો. તેને શત્રે ઉંઘ પણ આવે નહિ. કપિલને ચિંતાતુર જાણી સ્ત્રીએ કહ્યું કે, આ ગામમાં ધન નામે શેઠ છે. તેને સવારમાં જઇ કેાઇ આશીર્વાદ આપે તા તેને એ માસા સુવણુ આપે છે. તે લાવા તા આપણા વ્યવહાર ચાલશે. કપિલ મધ્યરાત્રે ઉઠી શેઠને ઘેર જવા નિકળ્યેા. રસ્તામાં જતા કપિલને ચાર જાણી કાટવાળે પકડવો અને રાજા પાસે લઇ ગયા. રાજાએ પુછ્યું “તું કાણ છે. અને મધ્યરાત્રે શા માટે નિકળ્યેા હતા.” તેણે સાચી હકીકત રાજાને કહી. રાજા તેના સત્ય વચનથી ખુશ થઈ વરદાન માગવા કહ્યું. એટલે શુ` શુ` માગવું? અને કેટલું માગવું તે વિચારવા લાગ્યા ત્યારે રાજાએ કહ્યુ* કે, જાએ સામે અશેકવાટીકામાં વિચાર કરીને આવે. કપિલે ત્યાં જઈ વિચાયુ” કે, જો બે માસા સુવર્ણ માણુ' તા સ્ત્રીને માટે કપડાં લાવી શકાય પણ આભરણુ અલકાર લાવી શકાય નહિ માટે સેા માસા સુવર્ણ માંગું, વળી વિચાર થયા કે જો રાજા વરદાન દેવા તૈયાર છે તા આખા જન્મનું દારિદ્ય ત્રૂટે તેટલું શા માટે ન માગવુ... એટલે અનુક્રમે હજાર લાખ કોડ માગવા ઈચ્છા કરી તા પણ તેની ઈચ્છાની તૃપ્તિ થઈ નહિ, ત્યારે તેના વિચાર
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૩
બદલાયા કે એ માસા સુવણુ લેવા નિકળ્યેા હતા અને રાજાની પાસે ક્રોડ ઘણુ' માગવાની ઈચ્છાથી પણ સ‘તેાષ થતા નથી. તેનુ કારણુ :जहा लाहा तहा, लोहो तहा, लोहो लाहा लोहो पवड्ढr | दोमासकयं कज्जं, कोडीए वि न निट्ठियं ||१||
જેમ લાભ થાય તેમ લેાભ થાય, લાભથી લેાભ વધે છે. એ માસા લેવા નિકળેલ ક્રોડથી પણ સ તાષ થયા નહિ માટે તૃષ્ણાને ધિક્કાર છે. ઇચ્છા આકાશ સમી છે. આકાશના અંત આવે પણ ઇચ્છાના અત આવતા નથી. એમ વિચારી સ્વયંબુદ્ધ કપિલે પેાતાના મસ્તકે લાચ કર્યાં. શાસનદેવતાએ તેને રજોહરણાદિ આપ્યું. એટલે અને ભાવ ખન્ને પ્રકારે સયમી થઈ રાજા પાસે આવ્યા. રાજાએ કહ્યું શું વિચાર્યુ^?
મૂલ્ય
·
કપિલે સવ` હકીકત કહી છેવટે કહ્યુ કે મારી ઇચ્છા તૃપ્ત ન થતાં મે' સ`યમ લીધું છે. શજા તેને ક્રોડ સુવર્ણ આપવા માંડ્યા. પણ તે લીધા વિના ત્યાંથી નિકળી ગયા અને છ મહીના સુધી વિચરતા ને સ`યમ સારી રીતે પાળતાં તેમને કેવળજ્ઞાન થયુ. તેથી જાણ્યુ` કે રાજગૃહ નગર તરફના ખળભદ્રાદિક ચારાને મારાથી પ્રતિમાધ થશે એમ જાણી ત્યાં ગયાં. ચારેાએ તે શ્રમણને જોઈ છું કે નૃત્ય કરો ” કેવળીએ કહ્યું કે કાઈ વગાડનાર હાય તે નૃત્ય કરૂ', ' હવે ચાર લાકા તાલી પાડવા લાગ્યા અને કપિલ કેવળી નીચે મુજબ લેાક ખેલી નૃત્ય કરવા
લાગ્યા.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૪
अधुवे असासयम्मी, संसारम्मि दुक्खपउराए । कि नाम होज तं कम्मर्थ, जेणाहं दुग्गइं न गच्छेजा ॥१॥
હું મનુષ્યજના ! આ સ'સારમાં એવું તે કયું ક્રિયાનુછાન છે કે જે કર્મ વડે કરીને હું દુર્ગતિ ન પામું આ સઁસાર અસ્થિર ત્થા અનિત્ય, દુઃખથી ભરેલે, જન્મ જરા મરણાદિ દુઃખાથી અને દુર્ગતિથી ખચાય એવું કયુ કમ છે? विजहित्त पुञ्चसंजोगं, न सिणेहं कहिचि कुब्वेज्जा । असिणेह सिणेहकरेहिं, दोसपओसेहि मुच्चए भिक्खू |२|
સાધુ તે પૂર્વના સ`જોગાને તજીને કાંઈ પણ પરિગ્રહને વિષે સ્નેહને કરે નહિ. સ્નેહ કરનારાઓમાં પણ સ્નેહ રહિત એવા સાધુ દોષ પ્રદોશથી મુકાય છે. तो नाणदंसणसमग्गो, हियनिस्साए सव्वजीवाणं । तेसिं विमोक्खणट्टाए, भासई मुणिवरो विगयमोहो || ३ ||
ત્યાર પછી કેવળજ્ઞાન-દનવડે ત્યા મેાહનીય ક્ષીણુ થયુ છે એવા કિપલ નામના મુનિવર સર્વ જીવાના હિતને માટે તે ચારેાના વિશેષે કરીને મેક્ષ માટે કહે છે. सव्वं गंथं कलहं च, विप्पजहे तहाविद्दं भिक्खू । सव्वेसु कामजाए, पासमाणो न लिप्यई ताई || ४ ||
સાધુ ક "ધના સર્વ પ્રકારના પરિગ્રહના સ્થા કલહના ત્યાગ કરે ( બાહ્ય-અભ્યતર પરિગ્રહ ત્થા ક્રોધાદિ ચાર કષાયના ત્યાગ કરે, વળી તે સાધુ સવ ઈન્દ્રિયના વિષયમાં વિષયવિપાકને વિચારતા આસક્ત થતા નથી. સર્વ જીવાને અભયદાન દેનાર થાય છે.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૫
भोगाभिसदोसविसन्ने, हिय निस्सेय सबुद्धिवोच्चत्थे । बाले य मंदिए मूढे, बज्झई मच्छिया व खेल म्मि ||५|| વિષયમાં આસક્ત થયેલે ત્યાં મ' અને મૂઢ એવા અજ્ઞાની માણસ શ્લેષ્મને વિષે માખીની જેમ બધાય છે. दुपरिच्चया इमे कामा, नो सुजहा अधीरपुरिसेहि । अह संति सुव्वया साहू, जे तरंति अतरं वणिया वा ॥६॥ આ શબ્દાદિ કામા
થી નિવારી શકાય તેવા છે.
તેથી તે અધીર પુરુષાથી સુખે તજી શકાય તેવા નથી પણ સુસાધુએ જેમ વહાણવટી વ્યાપારીએ વહાણુ વડે મહાસમુદ્રને તરી જાય છે. તેમ સ‘સારસમુદ્રને તરીને પાર
પામે છે.
समणानुएगे वयमाणा, पाणवहं मिया अयाणंता ।
मंदा निरयं गच्छंति, बाला पावियाहिं दिट्ठीहिं ॥७॥ અમે સાધુ છીએ એમ ખેલતા અન્ય તીર્થીઓ વિવેક રહિત મંદ અજ્ઞાની છે. તે પાપના હેતુરૂપ દૃષ્ટિવડે પ્રાણીના વધને નહિ જાણતા થકા નરકમાં જાય છે. બ્રહ્મને બ્રાહ્મણ, ઇંદ્રને ક્ષત્રિય, મરૂદને વૈશ્ય અને તમસૂને શૂદ્ર માને છે.
न हु पाणवहं अणुजाणे, मुच्चेज कयाइ सव्वदुक्खाणं । एवायरिएहि अक्खायं, जेहिं इमो साहुधम्मो पत्तो ॥८॥ પ્રાણવધની અનુમેદના કરનારા કદાપિ સવ દુઃખાથી મુકાતા નથી એ પ્રમાણે તીથ કરાએ કહ્યુ છે. તેમ
.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૬, આચાર્યોએ સાધુધર્મ કહ્યો છે (મતલબ કે પાંચે મહાવતે નવકેટીએ શુદ્ધ પાળવાનાં છે.) पाणे य नाइवाएज्जा, से समीए त्ति वुच्चई ताई। तओ से पावयं कम्मं, निज्जाइ उदगं व थलाओ ॥९॥
જે પ્રાણીને વિનાશ ન કરે તે સમિતિવાળે કહેવાય છે. જેમ સ્થળ થકી પાણી જતું રહે તેમ સમિતિ પાળવાથી પાપકર્મ જતું રહે છે. जगनिस्सिएहिं भूएहिं, तसनामेहिं थावरेहिं च । नो तेसिमार भेदंड, मणसा वयसा कायसा चेव ॥१०॥
જગતને આશ્રયી ત્રસ અને સ્થાવર પ્રાણીઓને વિષે હિંસારૂપ દંડને આરંભે નહિ. મન વચન કાયાથી કઈ પણ પ્રાણીને વધ કરે નહિ, કરાવે નહિ, કરતાને અનુમદે નહિ सुद्धसणाओ नचाणं, तत्थ ठवेज्ज भिक्खू अप्पाणं । जायाए घासमेसेज्जा, रसगिद्धे न सिया भिक्खाए ॥११॥
સાધુ શુદ્ધ એષણને જાણને એ એષણાને વિષે આત્માને સ્થાપન કરે. ભિક્ષાને ખાનાર સાધુ યાત્રાને માટે ગ્રાસની ગષણ કરે પરંતુ રસવૃદ્ધિ થાય નહિ. કેવળ શરીર નિર્વાહ માટે આહાર લે પણ રસ લંપટી બને નહિ. નિર્દોષને રસકસ વગરને આહાર પેટને ભાડુ આપવા પુતે કરે. સ્વાદ માટે કરે નહિ. पंताणि चेव सेवेज्जा, सीयपिंडं पुराणकुम्मासं । अदु बुक्कसं पुलागं वा, जवणहाए निसेवए मथु ॥१२॥
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૭
શરીર પિષણ માટે અસ્વાદિષ્ટ આહાર લે. શીત જુના અડદ, મગ અથવા કુસકા, ચેળા, વટાણા, બેરને ભુક્કો વગેરે રૂક્ષ અંતપ્રાંત પદાર્થો વાપરે વૃદ્ધ અને પ્લાન હોય તે શરીરને સુખાકારી આહાર લે. કારણ કે શરીર વડે ધર્મ સાધી શકાય છે. जे लक्खणं च सुमिणं, अंगविज्जं च जे पउंजंति । न हु ते समणा वुच्चंति, एवं आयरिएहिं अक्खायं ॥१३॥
જે લક્ષણવિદ્યા, સ્વપ્નશાસ્ત્ર, અંગવિદ્યાના શાસ્ત્રને સાધુઓ વાપરે છે તે મુનિ કહેવાતા નથી. એમ આચાર્યોએ ફરમાવ્યું છે. સાધુએ મિથ્યાશ્રુત જાણે તેને ઉપયોગ કરવો નહિ. જ્યોતિષનિમિત્ત, અક્ષર, કૌતુક, આદેશ, ભૂતિકર્મ ઇત્યાદિ સાધુ કરે કે અનુદે તે તેના તપને ક્ષય થાય છે. इहजीवियं अणियमेत्ता पन्भट्ठा समाहिजोएहिं । ते कामभोगरसगिद्धा, उववज्जति आसुरे कायं ॥१४॥
આ જીવિતને અનિયમિત રાખીને સમાધિ ભ્રષ્ટ થયા હોય અને કામગમાં આસક્ત હેય તેઓ મરીને અસુરનિકાયમાં ઉત્પન્ન થાય છે. तत्तो वि य उव्वट्टित्ता, संसारं बहुं अणुपरियटति । बहुकम्मलेवलित्ताणं, बोही होइ सुदुल्लहा तेसिं ॥१५॥
તે અસુરનિકાયમાંથી નીકળીને ઘણું સંસારને વિષે નિરંતર પરિભ્રમણ કરે છે. તથા કર્મના લેપથી લીંપાયેલા તેઓની બાધિ (જિનધર્મની પ્રાપ્તિ) અત્યંત દુલભ થયા છે.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૮ कसिणं पि जो इम लोय, पडिपुण्णं दलेज्ज इकस्स । तेणावि से न संतुस्से, इइ दुप्पूरए इमे आया ॥१६॥
જે એક માણસને ધન ધાન્યાદિથી પૂર્ણ એવો સમગ્ર લેક આપી દે તે પણ તે તેના દાન વડે પણ તે માણસ સંતુષ્ટ થતું નથી. આ આત્મા દુઃખે કરીને પુરાય એવે છે. અર્થાત્ પુરાતે નથી. जहा लाहो तहा लोहो, लाहा लोहो पवड्ढइ । दोमासकयं कज्ज, कोडीए वि न निद्वियं ॥१७॥
જેમ લાભ તેમ લાભ થાય છે. લાભથી લાભ વધે છે. બે માસા સુવર્ણને માટે કરેલું કાર્ય કેટી દ્રવ્ય વડે પણ પૂર્ણ થયું નહિ. नो रक्खसीसु गिज्झेज्जा, गंडवच्छासुऽणेगच्चित्तासु । जाओ पुरिसं पलोभित्ता, खेळंति जहा व दासेहिं ॥१८॥
| ગુમડા જેવા કુચ છે. અને ચંચળ યુક્ત એવી રાક્ષસી જેવી સ્ત્રીઓને વિષે અભિલાષા કરવી નહિ. વળી જે સ્ત્રીઓ પુરુષને વચનથી લોભ પમાડીને જેમ દાસની સાથે ક્રીડા કરે તેમ ક્રીડા કરે છે. સ્ત્રીઓને વશ થયેલા પુરુષ દાસની જેમ વર્તે છે. नारीसु नोवगिज्झेज्जा, इत्थी विप्पजहे अणगारे । धम्मं च पेसल नच्चा, तत्थ ठविज्ज भिक्खू अप्पाणं ॥१९॥
સાધુ શ્રીઓની અભિલાષા ન કરે. તેને ત્યાગ કરે, અને ધર્મને જ અત્યંત મનોહર જાણુને તેમાં પિતાના આત્માને સ્થાપે.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૯
इइ एस धम्मे अक्खाए कविलेणं च विसुद्धपत्रेणं । तरिहिंति जे उ काहिंति, तेहिं आराहिया दुवे लोगे ॥२०॥
આ પ્રકારે પૂર્વે કહેલો સાધુધર્મ નિર્મળ જ્ઞાનવાળા કપિલ મુનિએ કહ્યું છે. જે મનુષ્યો ધમ કરશે. તેણે આ લેકને પરલોક બને લોક આરાધ્યા ગણાશે, એમ હું
આ પ્રમાણે કપિલકેવળીને બેધ સાંભળી કેટલાક એક ગાથાથી, કેટલાક બે ગાથાથી એમ પાંચસો વેરો પ્રતિબુદ્ધ થઈ દીક્ષિત થયા. આ રીતે આઠમું કપિલીયાધ્યયન પુરૂં થયું.
નવમું અધ્યયન-નમિત્રજ્યા ચારે પ્રત્યેકબુદ્ધો એક કાળે દેવકથી થવ્યા. એક કાળે જમ્યા. કેઈપણ એક વસ્તુ જોઈ બોધ પામ્યા. દીક્ષા લઈ કેવળજ્ઞાન પામી મોક્ષે ગયા. તે ચારેનાં નામે, કયા દેશમાં ઉત્પન્ન થયા તે તથા તેમનું દરેકનું ચરિત્ર કહેવાય છે. કરકંડુ કલિંગ દેશમાં, દુર્મુખ પંચાળમાં, નમિરાજા વિદેહમાં અને નગાતિ ગાંધારદેશમાં રાજા થયા.
ચંપાનગરીમાં દધિવાહન નામે રાજા રાજ્ય કરતે હતું. તેને ચટક રાજાની પુત્રી પદ્માવતી નામે પ્રિય પટ્ટરાણી હતી. તે રાણી ગર્ભવતી થતાં દોહદ ઉત્પન્ન થયો કે હું પુરુષને વેશ ધારણ કરું. મારા પતિ મારા પર છત્ર ધારણ કરે અને હું હાથી પર બેસી બગીચામાં ફરું. આ
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૧૧૦ દેહદ રાજાને કહી શકી નહિ. તેથી તે દુર્બળ થવા લાગી, રાજાએ દુર્બળતાનું કારણ પૂછતાં તેણે દેહદની વાત કરી. - રાજાએ રાણીના કહેવા મુજબ તેને હસ્તિપર બેસાડી તેના મસ્તક પર છત્ર ધારણ કરતા રાજા પાછળ બેઠા. તે સમયે મેઘ વરસવાથી વનનાં પુપની ગંધથી અને જળથી ભીંજાએલી માટીની ગંધથી હાથી ઉન્મત્ત થઈ અટવી તરફ દોડવા લાગ્યો. પાછળ ઘેડેસ્વારે અને સિનિકે દેડ્યા પણ હાથીને પહોંચી શક્યા નહિ. એ હાથી જંગલમાં ઘણે દૂર ગયે જાણ રાજાએ રાણીને કહ્યું કે આગળ જે વડ આવે છે તેની એક શાખા તું પકડીને ટીંગાજે. હું પણ ડાળી પકડી લઈશ પછી ભલે હાથી ગમે ત્યાં જાય.
વડ આવતાં રાજાએ ડાળ પકડી લીધી પણ રાણી સગર્ભા હેવાથી ડાળ પકડી શકી નહિ તેથી હાથી તેણીને ઘણે દૂર જંગલમાં લઈ ગયો. રાજાનું સૈન્ય આવતાં રાજા દુઃખી હૃદયે ચંપાનગરીમાં ગયો અને હાથી સરોવરમાં પાણી પીવા ઉતરતાં રાણી વૃક્ષની શાખાને પકડી નીચે ઉતરી. તે વિચારવા લાગી કે હિંસક પ્રાણીઓથી પ્રમાદવશાત્ મારૂં મૃત્યુ થાય તે દુર્ગતિ થશે. એમ માની અપ્રમત્ત બની આરાધના કરવા લાગી. .
સર્વ જીની ક્ષમાપના, દુષ્કૃતની નિંદા અને સુકૃતની અનમેદના અને ચાર શરણાંને યાદ કરવા લાગી. પછી મનમાં નવકારનું સ્મરણ કરતી એક દિશા તરફ જવા લાગી. ત્યાં આવેલ તાપસે તેને જોઈ પૂછયું કે, હે વત્સ!
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૧
તે કેની પ્રિયા અને કેની પુત્રી છું ? તે કહે. અમારાથી કઈ જાતને ભય રાખીશ નહિ. રાણીએ તાપસને બધી હકીકત કહી ત્યારે તાપસે કહ્યું કે, ચેટક રાજા મારા મિત્ર હતા. તેથી આ તારું પોતાનું ઘર સમજી આશ્રમમાં આવીને રહે.
એમ કહી તાપસ પોતાના આશ્રમે લઈ ગયો અને ફળાહાર કરાવી તેની સુધા શાંત કરી પછી તે તાપસ રાણીના દેશને સીમાડે મૂકી આવ્યા અને કહ્યું કે, હળ ખેડેલી સદોષ ભૂમિ અમારે ઓળંગાય નહિ. તેથી હું અહિંથી પાછો જઈશ. આ માર્ગ તપુર જાય છે. દંતપુરમાં દંતવકત્ર રાજા છે. ત્યાંથી સારો સાથ મળે તેની સંગાથે તારા નગરમાં જજે. એમ કહી તાપસ પિતાના આશ્રમે ગયે.
રાણી દંતપુરમાં જઈ એક સાધવીઓને ઉપાશ્રય જોઈ તેમાં ગઈ સાલ્વીએ પૂછતાં તેણીએ પિતાની બધી હકીકત કહી. પણ પિતાને ગર્ભ રહ્યો છે તે વાત કરી નહિ અને સાધના ઉપદેશથી તે જ વખતે દિક્ષા ગ્રહણ કરી. થોડા વખત પછી તેનું ઉદર વધેલું જોઈ સાધવીએ પૂછ્યું, ત્યારે તેણીએ કહ્યું કે, વ્રત લેવામાં વિદન થાય તેથી કહ્યું ન હતું. સાવીએ તેને એકાંત પ્રદેશમાં રાખી દિવસે પુરા થતાં તે પાવતી સાધ્વીને પુત્ર જન્મે.
તે પુત્રને રાતા ધાબળામાં વીંટી પિતાની નામવાળી મુદ્રિકા ચિહિત કરી સમશાનમાં મૂકી આવી. ત્યાં સ્મશાનને રખેવાળ ચંડાળ આવ્યો ને ધાબળામાં વીંટેલા
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૨
બાળકને જોઈ પિતાના ઘેર લઈ જઈ પત્નિને સેં. આ બધું ગુપ્ત રીતે ઉભી રહેલી સાધ્વીએ જોયું. પછી તેણે ઉપાશ્રયે આવી ગુરુણને કહ્યું કે, મને મરેલું બાળક અવતરેલું હતું તેથી સ્મશાનમાં મૂકી આવી છું. ચંડાળે તે બાળકનું ઘણું તેજ જોઈ તેનું અણિક નામ પાડયું.
સાવી પણ પુત્ર સ્નેહને લીધે ચાંડાલ વાસમાં જઈ પુત્રની ખબર લેતી આવે છે. પુત્રને આખા શરીરે ખંજવાળ આવતી જોઈને તેણુએ વિચાર્યું કે, મેં ગર્ભાવસ્થામાં શાકાદિનું બહુ ભજન કરેલું તેનું આ પરિણામ છે. હવે તે બાળક રમતમાં બીજા છોકરાઓને કહે કે, હું તમારો રાજા છું. તમે મારા સામંત છે.
તેથી મને કર આપ જોઈએ. માટે મારા શરીરે ખણે. આમ કહી પોતાના શરીરને ખણાવતે હેવાથી તેનું કર કુટુંનામ પાડયું. સાદવી તેના માટે માદક વગેરે વહેરી લાવી તેને ખવરાવતી અને રાજી થતી હતી. એમ કરતાં તે બાળક છ વર્ષને થતાં તેના પિતાએ સ્મશાનની રક્ષાનું કામ તેને સેપ્યું. એક વખતે તે બાળકે ત્યાંથી જતા બે સાધુને પરસ્પર વાત કરતા સાંભળ્યા કે આ સ્મશાનમાં ઉગેલે વાંસ મૂળથી ચાર આંગળ કાપીને પોતાની પાસે રાખે તે અવશ્ય રાજા થાય. આ વાત ત્યાં ઉભેલા એક બ્રાહ્મણે પણ સાંભળી તે વાંસ કાપીને લઈ જવા મંડ્યો. ત્યારે તેના હાથમાંથી કરકડુએ ઝુંટાવી લઈ કહ્યું કે, મારા સ્થાનમાં ઉગેલે વાંસ તું કેમ લઈ જાય છે?
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૩
પછી તે બન્ને વચ્ચે જીયા થતાં તેએ નગરના અધિપતિએ પાસે ગયા. તેઓએ ખાળકને કહ્યું કે, આ વાંસને તારે શું કરવું છે? તેણે કહ્યું' કે, એ વાંસ મને રાજ્ય આપશે. અધિકારીએ હસીને તે બાળકને કહેવા લાગ્યા કે, ભલે વાંસ તુ' લે પણ જ્યારે તને રાજ્ય મળે ત્યારે એક ગામ આ બ્રાહ્મણને જરૂર આપજે. બાળક તે વાત કબુલ કરી વાંસ લઈ પેાતાને ઘેર ગયા. પેલા બ્રાહ્મણ બીજા બ્રાહ્મણેા સાથે મળીને કરક ડુને મારવાની તૈયારી કરતા જોઈ તેના ચ'ડાળ પિતા પાતાનાં અરા છે.કરાં લઈને આ દેશ છેાડી પરદેશ ચાલ્યા ગયા. અને ક'ચનપુર આવ્યા. ત્યાંના રાજા અપુત્રી ગુજરી જવાથી મ'ત્રીઓએ ઘેાડાને અધિવાસિત કરી છૂટા મૂકયા. તે ઘેાડા નગર બહાર જ્યાઁ ચંડાળ કુટું...ખ સુતું હતું ત્યાં આવી કરક ડું સામે જોઈ હૈષા૨વ કર્યાં. એટલે નાગરિકાએ કરક’ડુને શુભ લક્ષણવાળા જાણી જય જય શબ્દ કર્યાં. વાજીંત્રો વાગ્યાં. તેના મસ્તક પર છત્ર ધરાયું. મ`ત્રીઓએ નવાં વસ્ત્ર પહેશવી કરક'ડુને ઘેાડા પર બેસાડી નગર પ્રવેશ કરાવ્યા.
બ્રાહ્મણા આ તા મ્લેચ્છ છે એમ કહી તેની અવગણના કરવા લાગ્યા. ક્રોધ પામેલા કરક'ડુએ પેાતાની પાસે જે દંડ હતા તે ઉગ્રામ્યા. એટલે તેના અધિષ્ઠાયિક દેવાએ આકાશવાણી કરી કે જે કાઈ આ રાજાની અવગણના કરશે તેના મસ્તકે આ ૪ ડ પડશે.
આમ હી કરક`ડુ ઉપર પુષ્પની વૃષ્ટિ કરી ! તે જોઇ
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૪
બ્રાહ્મણે કરકડની સ્તુતિ કરવા લાગ્યા અને આશીર્વાદ આપવા લાગ્યા.
કરકંડુએ બ્રાહ્મણને કહ્યું કે આ બધા ચંડાળને સંસ્કાર આપીને બ્રાહ્મણ બનાવે. કારણ તમારા શામાં પણ કહ્યું છે કે, જાતિથી બ્રાહ્મણ નહિ પણ સંસ્કારથી બ્રાહ્મણ કહેવાય છે.
આથી ભયભીત બનેલા બ્રહ્મણેએ રાજાના હુકમથી બધા ચંડાળને બ્રાહ્મણ બનાવ્યા. મંત્રીઓએ કરઠંડુને રાજ્યાભિષેક કર્યો. તે બહુ પ્રતાપી થયે. તેની ખબર પડતાં પેલો બ્રાહ્મણ કરકંડુ રાજા પાસે આવ્યો. રાજાએ તેને ઓળખી વરદાન માગવા કહ્યું.
તેણે કહ્યું કે, ચંપાનગરીમાં મારું મોટું ઘર છે. તે તેની નજીકનું કેઈ ગામ આપે. કરકડુએ ચંપાનરેશ દધિવાહન પર આજ્ઞા પત્ર લખ્યું કે આ બ્રાહ્મણને એક ગામ તમારા દેશમાંનુ આપશે.
દધિવાહન રાજાએ ઈન્કાર કરતાં કરકડુ ક્રોધ પામે ને પિતાના તમામ સૈન્ય સાથે ચંપાનગરી આવી શહેરને ઘેરે ઘાલીને રહ્યો. દધિવાહન પણ રક્ષણ માટે કિલ્લામાં બધે બંદોબસ્ત કરી નગર બહાર સિન્ય લઈને લડવા માટે આવ્યા.
યુદ્ધની વાત સાંભળી કરકડની માતા પદ્માવતી સાધી કરક પાસે આવી કહેવા લાગી કે, હે કરક! હું તારી માતા છું અને દધિવાહન રાજા તારા પિતા છે અને જે
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૫
પાસે ગઈ અને .નહિ. તેથી માં
એમ કહી
ચંડાળ માતાપિતા છે તે તે પાલક માતાપિતા છે. એમ કહીને મુદ્દારત્ન બતાવી સાચી વાત સમજાવી. છતાં કરકંડુ પિતાને નમવા તૈયાર થયો નહિ. તેથી સાવી દધિવાહન રાજા પાસે ગઈ અને કાકડું તમારો પુત્ર છે એમ કહી બધી હકીક્ત સમજાવી.
દધિવાહન રાજા પ્રસન્ન થયા અને પિતે ચાલીને કરકડુ પાસે આવ્યો અને વત્સ ઉઠે કહીને તેણે આલિંગન આપી ભેટી પડે, કરકડુ પણ પિતા જાણ દધિવાહનને નમી પડયો. પછી દધિવાહને પિતાનું રાજ્ય કરકડને આપી દીક્ષા ગ્રહણ કરી. કરકડુ બને રાજ્યનું પાલન કરતે ચંપાનગરીમાં રહેવા લાગ્યા. કરકને ગાયોના ટેળાં બહુ જ ગમતાં હોવાથી ઘણાં ગોકુળ બનાવ્યાં હતાં. તેમાં એક વાછડાને સ્ફટિક સમાન જોઈને ગોવાળોને ભલામણ કરી કે આ વાછડાને પેટ ભરીને ખવરાવો. હવે તે વાછડે ખૂબ રૂછ પુષ્ટ બની બીન બળદોને ત્રાસ આપતું હતું, છતાં રાજા તેના પર પ્રેમ દર્શાવતું હતું !
રાજા કેટલાક વર્ષ સુધી ગોકુળમાં જઈ શક્યા નહિ. એક વખત તેમને વાછડે યાદ આવતાં તે કુળમાં ગયા અને તે ન દેખાવાથી ગેપાળને પૂછતાં જીણું વૃદ્ધ અને પડી ગયેલા દાંતવાળો તે વાછડે બતાવ્યું.
આ ઉપરથી રાજાને વૈરાગ્ય થયો કે સંસાર અનિત્ય છે. જે વસ્તુ આજે સુંદર દેખાય છે તે કાળે કરીને ખરાબ
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૬
થઈ જાય છે અને ખરાબ વસ્તુ સારી થઈ જાય છે. પર્યાયે ફર્યા કરે છે. મેક્ષ અવસ્થામાં જ ફેરફાર થત નથી. સાદિ અનંતસ્થિતિ મેક્ષમાં જ છે. .
એમ વિચારી તેઓ પ્રત્યેકબુદ્ધ વૈરાગી થયા. શાસનદેવીએ તેમને સાધુ વેશ આપે. તેઓ વિહાર કરતા ક્ષીતિપ્રતિષ્ઠિત નગરની બહાર ચાર દ્વારના દેવકુળમાં ઉતર્યા. બીજા ત્રણ દ્વારેથી અનુક્રમે દ્વિમુખ, નમિ. નગતિ પ્રત્યેક બુદ્ધી પ્રવેશ્યા. તે ચારેને આદર સત્કાર ચાર મુખવાળા યક્ષે કર્યો. કરકંડુ મુનિએ પિતાના અંગની ખરજ મટાડવા કાન ઉપર રાખેલી શલાકા કાઢી.
તે જોઈ દ્વિમુખે કહ્યું કે, દેશ, નગર, રાજય, અંતાપુર આ બધાને ત્યાગ કર્યો. હવે સંચય કેમ કરે છે ! કરકંડ મુનિ તેને પ્રત્યુત્તર આપવા જતા હતા તેટલામાં નમિરાજાએ કહ્યું કે, બધાં રાજ્ય કાર્ય છોડ્યાં હવે આ શું શિક્ષા કાર્ય આદર્યું !
તેને ઉત્તર દ્વિમુખ આપવા જતા નગાતિરાજર્ષિ બેલ્યા કે, જ્યારે તમે રાજ્યને ત્યાગ કરી મુક્તિ પામવા ઉત્સાહ કરે છે ત્યારે કેઈને કંઈ પણ કહેવાનું તમને ઘટતું નથી. તે વખતે કરકડુ બેલ્યા કે સાધુઓનું હિત કહેવાય, દેષ કહેવાય નહિ. ખરજ મટાડવા કાન પર રાખેલી શલાકા પણ સાધુને અયુક્ત છે પણ એ પીડા આમ સહન ન થઈ શકવાથી મેં શાલકા રાખી છે. ચારે મુનિઓ પરસ્પર સંબુદ્ધ થઈ સત્યવાદી સંયમ આરાધક થઈ કેવળજ્ઞાન પામ્યા અને ચારે સાથે મોક્ષે ગયા.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૭
ચેટક રાજાની એક પુત્રી પ્રભાવતી વિતભયપટનના રાજા ઉદાયીને પરણી હતી, ખીજી શીવા ઉજ્જૈનીના રાજા ચ'ડપ્રદ્યોતને, ત્રીજી મૃગાવતી કૌશ'બીના રાજા શતાનીને, ચેાથી જ્યેષ્ઠા મહાવીર પ્રભુના ભાઇ ન`ઢીવનને, પાંચમી ચેલા રાજગૃહીના રાજા શ્રેણીકને પરણી હતી.
સુજ્યેષ્ઠાને ધારેલા પતિ ન મળવાથી તેણીએ દીક્ષા લીધી હતી. પદ્માવતી સહિત આ સાતે બહેનેા મહાસતી હતી. પ્રભાવતીને અભિચિ, શીવાને પાલક, પદ્માવતીને કરક’ડુ, મૃગાવતીને વત્સરાજ ઉત્ક્રાયનને,ચેલણાને કુણીક વગેરે પુત્રો હતા.
પ્રભુ મહાવીરના મામા ચેટક રાજા ખાર વ્રતધારી શ્રાવક હતા. કાણીક સાથેના યુદ્ધમાં પરાભવ પામી “આપઘાત કરવા જતાં ધરણેન્દ્ર પેાતાના આવાસમાં લઈ ગયા હતા.
સુજ્યેષ્ઠા ઉપાશ્રયની અગાશીમાં નગ્નપણે આતાપના લેતી હતી. તેને આકાશમાંથી જતાં વિદ્યાધરે જોઈ. માહ પામી ભ્રમરના રૂપે તેણીને ભાગવી. સુજ્યેષ્ઠાને ગર્ભ રહ્યા. તેને સત્યકી નામે પુત્ર થયેા. રાહીણી વિદ્યા સાધી અજેય અન્યા. સક્તિધારી છતાં પરસ્ત્રી સેવનમાં લપટી બન્યા. ચડપ્રદ્યોતે ઉમા વૈશ્યા દ્વારા તેના નાશ કરાવ્યેા. તે મરીને નરકે ગયા. તેના એક શિષ્ય સ્વગે થયા.
તેણે ઉજ્જૈની નગરી પર શીલા વિધ્રુવી કહ્યુ કે જે અવસ્થામાં મારા ગુરુના વધ કર્યો તે અવસ્થામાં તેની પૂજા કરશે તે જીવાડીશ, નગરજનાએ કબુલ કર્યું ત્યારથી
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૮
મહાદેવના લીંગની પૂજા શરૂ થઇ. શીલા સ`હરી લઇ તે દૈવ ચાલ્યા ગયા. સર્વ દેવાનું મસ્તક પૂજાય છે. પણ આ અગ્યારમા રૂદ્ર સત્યકીનું લીંગ પૂજાય છે. તે કલીયુગના
પ્રભાવ.
બીજા પ્રત્યેકબુદ્ધ દ્વિમુખ ચરિત્ર
કપીલપુરમાં જયવર્મા રાજા રાજ્ય કરતા હતા. તેને ગુણીયલ વનમાલા નામે રાણી હતી. એક દિવસે રાજાએ શિલ્પીઓને ખેલાવી મહાન અદ્ભૂત રચનાવાળા આ સ્થાન મંડપ બનાવવા કહ્યુ. વાસ્તુવિદ્યામાં પ્રવીણ કારીગાએ શુભમુહૂતે ખાતમુહૂર્ત શરૂ કર્યું. એ ભૂમિ ખાદતાં મણિ રત્ન જડેલા ઉજવળ મુકુટ જોવામાં આવ્યા. રાજાએ તે મુકુટ મહાત્સવપૂર્વક રાજમહેલમાં લાવીને મૂકયા. આસ્થાનમ`ડપ તૈયાર થતાં રાજા તે મુકુટ મસ્તકે ધારણ કરી, સુવર્ણ ના સિંહાસન પર બેઠા. તે વખતે મુકુટના પ્રભાવે રાજાનાં બે મુખ દેખાવા લાગ્યાં. તે ઉપરથી લેાકાએ રાજાનુ' અપરનામ દ્વિમુખ પાડયું. અવ‘તીના રાજા ચ'ડપ્રદ્યોતનને ખબર પડતાં તેણે દુત માકલી મુકુટની માગણી કરી. જો હું આપે। તા રાજ તમારા ઘાત કરી મુકુટ લઈ જશે. દ્રુતે જયવર્મા પાસે આ પ્રમાણે માગણી કરતાં દ્વિમુખે દૂતને કહ્યુ કે, તારા સ્વામીને કહેજે કે તારી પટરાણી શીવાદૈવી, અનગિરિ હાથી, અગ્નિભીરૂરથ અને લાહજ'ધકૃત એ ચારે રત્ના મને સોંપી દે. એમ કહી ને કાઢી મૂકયા. દૂતે તે વાત ચંડપ્રદ્યોતને કહેતાં તે ચતુરીંગ સન્ય સજી પાંચાલ દેશના સીમાડે
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૯ આવ્યું. પ્રિમુખ રાજા પણ પિતાના સાત પુત્રો સાથે સૈન્ય લઈ સામે આવ્યા. ભયંકર યુદ્ધ થયું. ચંડપ્રદ્યતનું સૈન્ય ભાગી ગયું. જયવર્મા રાજાએ ચંડપ્રદ્યોતને પકડી બાંધીને પિતાના નગરમાં લઈ ગયા અને સત્કારપૂર્વક રાખો. એક વખત ચંડપ્રદ્યોતે પ્રિમુખ રાજાની પુત્રી મદન મંજરીને જોઈ વિચાર્યું કે, જે આ મારી પત્ની થાય તે મારું જીવીત સફળ થાય અને હું જીવતાં સુધી દ્વિમુખ રાજાને સેવક થઈને રહું. આ વાત પહેરેગીરે જાણી. દ્વિમુખરાજાને તે વાત જણાવી એટલે ચંડપ્રદ્યોતને રાજસભામાં તેડાવી અર્ધાસને બેસાડો. ચંડપ્રદ્યોતે દ્વિમુખ રાજાને હાથ જોડી કહ્યું કે મારી તમામ રાજલક્ષમી અને મારા પ્રાણ પણ તમારે આધીન છે. આજથી હું તમારો હમેશને સેવક છું. દ્વિમુખ રાજાએ ચંડપ્રદ્યોતને આ ભાવ જાણું પિતાની પુત્રી મદનમંજરી તેને પરણાવી અને અવંતીનું રાજ્ય તેમજ કન્યાદાન વખતે આપેલું દ્રવ્ય સાથે તેમના દેશ પહોંચાડડ્યા પછી એક વખત નગરજનેએ ઈસ્તંભ ઉભું કરી તેની પૂજા કરી, પ્રિમુખ રાજાએ પણ તેની પૂજા કરી. ઓચ્છવ પૂરો થતાં બીજે દિવસે તે ઈસ્તંભની શેભા નષ્ટ પામી. તે જોઈ પ્રિમુખ રાજાએ વિચાર્યું કે ઈન્દ્રસ્તંભથી જેમ સંસારી છે પણ ભિન્નભિન્ન અવસ્થાને પામે છે તેનું મૂળ કારણ રાગદ્વેષ છે. તેનો નાશ સમતાથી થાય. મમતાના પરિત્યાગથી સમતા. પ્રાપ્ત થાય. મમતાને પરિત્યાગ સંયમ લીધા વિના થાય નહિ. આવા વિચારથી તેઓ સંયમ લેવા તૈયાર થયા
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૦ ત્યારે શાસનદેવે સાધુવેશ આપ્યો. તેઓ સ્વયમેવ પ્રત્યેકબુદ્ધ થયા. વિહાર કરતા અનુક્રમે ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠિત નગરની બહાર ચાર દ્વારવાળા દેવકુળમાં આવ્યા. ત્યાં ચારે પ્રત્યેકબુદ્ધો મળ્યાની વાત અગાઉ કહી દીધી છે. રાજા પ્રત્યેકબુદ્ધ નમિ રાજર્ષિનું ચરિત્ર
માલવદેશમાં સુદર્શનપુરમાં મણિરથ રાજા રાજ્ય કરતા હતા. તેને યુગબાહુ નામે નાના ભાઈ હતું. તેની મદન રેખા નામે શ્રી હતી. તે શ્રાવિકા બારતત્રધારી અને અદભૂત રૂપવાળી હતી. એક વખત રાજા મણિરથ તેને જોઈ કામવશ બની પુષ્પ-તાંબુલ-વસ્ત્રાલંકાર મોકલવા લાગ્યા. મદનરેખા જેઠને વડીલ જાણ તે વસ્તુ સ્વીકારતી હતી. એક વખત એકાંતમાં મણિરથે મદનરેખાની આગળ કામગની ઈચ્છા કરી. મદન રેખાએ કહ્યું, કે તમે વડીલ થઇને આવું અયુક્ત કેમ બેલે છે? અગ્નિમાં બળી મરવું સારું પણ કુલાચાર રહિત જીવવું સારું નહિ. એમ ઘણું સમજાવ્યા છતાં મણિરથે માન્યું નહિ અને વિચાર્યું કે જ્યાં સુધી મારે ભાઈ યુગબાહુ જીવતે હશે ત્યાં સુધી મદનરેખા મને વશ થશે નહિ આમ વિચારી તેને મારવાને લાગ શોધવા લાગ્યા. તે પછી એક વખતે મદન રેખાએ સ્વપ્નમાં પૂર્ણ ચંદ્ર જે. તેણીએ સવપ્નની વાત પિતાના પતિ યુગબાહુને કહી. યુગબાહુએ કહ્યું, કે તને ઉત્તમ પુત્ર થશે. પછી મદનરેખાને જે જે દેહદ ઉત્પન્ન થયા તે તે દોહદ યુગબાહુએ પુર્યા. એક વખત તેઓ અને ઉદ્યાનમાં ફરવા ગયા. રાત્રી
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૧.
એટલે
પડતાં ત્યાં જ કલીગૃહમાં સુઈ ગયા. લાગ સાધીને રાત્રે મણિરથ ત્યાં આવ્યા. પહેરેગીરે યુગમાહુને જગાડી કહ્યું કે તમારા મેાટાભાઇ મણુિથ બહાર ઉભા છે. ચુગબાહુ બહાર આવી માટાભાઈને નમવા લાગ્યે મણિરથે તેના સ્કંધપર ખડ્ગ ફ્રેંકયું અને ભૂલથી પડી ગર્યું તેમ બચાવ કરવા લાગ્યા. યુગમાહુએ તેની ચેષ્ટા જાણી તેની ઉપેક્ષા કરી કહ્યું કે “ અહિં‘થી જાઓ ’ એટલે મણિરથ જલ્દી ચાલ્યે! ગયા. ચંદ્રયશને ખબર પડતાં તે વૈદ્યને તેડીને ત્યાં આવ્યા પણ યુગમાહુની અતિમ અવસ્થા જાણી વૈદ્યે કહ્યુ કે, હવે ધર્મ જ આપનું પરમ ઔષધ છે. એટલે મદનરેખા પતિને નિર્યોમા કરાવા લાગી. ી, પુત્ર, ધન ઉપરથી મમતા ઉતારા. ચાર શરણાં અ‘ગીકાર કરો. સર્વ જીવાને ખમાવા, સ પાપાની સિદ્ધની સાક્ષીએ આલેાચના કરી, પરંચ પરમેષ્ટિનુ સ્મરણુ કરેા. શુભ ભાવના ભાવેા. આવાં મઢનરેખાનાં વચના શ્રદ્ધાપૂર્વક સાંભળી યુગમાહુ પંચ પરમેષ્ટિતુ સ્મરણ કરતા કાળ કરી દેવલાકે ગયા પછી મઢનરેખાએ વિચાયુ" કે મણિરથ મારા શિયળના નાશ કરે તે અગાઉ મારે નિકળી જવાના અવસર છે એમ, વિચારી એકલી જ ગલમાં ચાલી ગઈ. માર્ગમાં ભૂલી પડી ને મેાટી અટવીમાં આવી પડી. રાત્રી નિદ્રામાં વીતી ગઈ. પ્રભાત થતાં દેવ ગુરુનું સ્મરણ કરતા જાગી, શીલના પ્રભાવે તેણીને કાઈ ભય નડયે। નહિ. એક રાત્રે તેણીએ પુત્રને જન્મ આપ્યા. તે બાળકને બાપના નામવાળી વીંટી પહેરાવી રત્નક ખલથી
"
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૨
વીંટાળીને પવિત્રભૂમિમાં બાળકને સુકી તળાવમાં ચાચાથે સ્નાન કરવા ગઈ. સ્નાન કરતાં જળ હસ્તિએ સુંઢથી પકડીને આકાશમાં ઉછાળી ત્યાંથી આકાશમાર્ગે જતા વિદ્યાધરે તેને જોઈ ઝીલી લીધી અને પેાતાના સ્થાને લઇ ગયા. તેણે વિદ્યાધરને પેાતાની હકીકત કહી, છેવટે કહ્યું કે, મારા પુત્રને અહિ' લઈ આવા અગર મને ત્યાં મૂકી દ્યો. વિદ્યાધર તેના ઉપર રાગી થઈ કહેવા લાગ્યા કે ગધાર દેશમાં રત્નવાહ નામે નગરમાં મણિચૂડ નામે વિદ્યાધરેન્દ્ર રહે છે. તેની પ્રિયા કમલાવતીએ મણિપ્રભ નામે પુત્રને જન્મ આપ્યા. તે હું જ્યારે યુવાવસ્થા પામ્યા ત્યારે બન્ને શ્રેણીનું રાજ્ય મને આપીને મણિચૂડે દીક્ષા લીધી. તે ચારણમુનિ ચતુર્રાની થઈ હમણાં ન‘દીશ્વરદ્વીપમાં યાત્રાએ આવ્યા છે. હું તેમને વંદન કરવા જતા હતા તેટલામાં તને જોઈ પડતી ઝીલી લીધી ને અહીં લાવ્યેા છે: પ્રજ્ઞપ્તિ વિદ્યાથી તારા પુત્રની હકીકત જાણી લીધી છે. તેને મિથિલાપુરીના રાજા પદ્મરથ ધાડાથી હરાએલા બાળક પાસે આવ્યા ને રૂપવાન જોઈ ઉપાડી પોતાની પત્નીને સપ્ટે છે. ત્યાં તે બાળક અત્યંત સુખ ભાગવે છે. જો તું મારી પત્ની થા તા હું તારા સેવક બનીને રહીશ. મદનરેખાએ વિચાર્યું" કે, આ મારા શીલના ભંગ કરે તે પહેલાં ન'ીશ્વરદ્વીપની યાત્રા કરાવી તેના પિતામુનિને વદન કરે ત્યાં સુધી કાળ વિતાવી દેવા ઠીક છે, મુનિના ઉપદેશથી તે સુધરી જશે એવું વિચારી વિદ્યાધરને કહ્યુ કે, હમણાં મને ન દીશ્વરની યાત્રા કરાવેા પછી તમારૂ" કહ્યું.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૩
વિચારીશ. મણિપ્રભ તેના વચનથી હર્ષ પામી તેણીને વિમાનમાં બેસાડી નીશ્વરદ્વીપે લઈ ગયા.
ત્યાં શાશ્વત જિનાને વદન કરી પ્રાસાદ મ‘ડપમાં બેઠેલ ચારણ શ્રમણુ મણિચૂડને વંદન કર્યાં. મુનિએ મદનરેખાને સતિ અને મણિપ્રભુને લ'પટી જાણી ઉપદેશની ધારા વરસાવી. તેથી મણિપ્રભના કામ શાંત થઇ ગયા અને મદનરેખાને પોતાની માતા ને બહેન તુલ્ય માનવા લાગ્યા.
મદનરેખાએ મુનિને પેાતાના પુત્રના કુશળ સમાચાર પૂછતાં મુનિએ તેના પૂર્વભવ સાથેની અત્યાર સુધીની બધી હકીકત જણાવતાં કહ્યુ` કે જ`બુદ્વીપની પુષ્પકલાવતી વિજયમાં મણ તરણાપુરીમાં મિતયશા નામે ચક્રવર્તી રાજા હતા. તેને પુષ્પાવતી નામે રાણીથી પુસિંહ ને રત્ન સિ‘હુ નામે બે પુત્રો થયા. તેમને રાજ્ય સાંપી ચક્રવર્તિએ દીક્ષા લીધી. બન્ને રાજપુત્રોએ ચારાશી લાખ પૂર્વ સુધી રાજ્ય કર્યું.
પછી બન્નેએ દીક્ષા લીધી અને સેાળ લાખ પૂર્વ દીક્ષા પાળી સમાધિપૂર્વક કાળધર્મ પામી અચ્યુતકલ્પે સામાનિક દેવા થયા. ત્યાંથી વી ધાતકીખ'ડના ભરતમાં હરિષેણ રાજાની સમુદ્રદત્તા રાણીની કુક્ષીએ સાગર અને દેવદત્ત નામે એ સહેાદર ભાઈએ થયા.
એક વખતે બન્ને ભાઈએ દૃઢસુવ્રત નામે બારમા તીર્થંકરના શાસનમાં સદ્ગુરુ પાસે દીક્ષા લીધી. ખીજે દિવસે વિજળી પડવાથી કાળ કરી મહાશુક્ર દેવલાકમાં
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૪ મહાસમૃદ્ધિવાળા દેવ થયા. એક વખત તે બને આ ભરતક્ષેત્રમાં નેમિ જિનેશ્વર પાસે જઈ પૂછવા લાગ્યા કે, હે પ્રભો ! અમારા બનેને સંસાર કયાં સુધી ચાલુ રહેશે. ભગવાને કહ્યું કે, તમારા બેમાંથી એક મિથિલાપુરીમાં પવરથ નામે રાજા થશે, એ જ પરથ રાજાને ઘડે દૂર અટવીમાં લઈ ગયે.
એ રાજાએ તારો પુત્ર દીઠે ને મિથીલામાં લઈ જઈ પત્નીને સેં. તે દિવસે રાજાએ પુત્રને જન્મોત્સવ ઉજવ્યો. આ વાત ચાલતી હતી, તેવામાં અંતરીક્ષમાંથી એક વિમાન ઉતર્યું. તેમાંથી નીકળીને એક દેવે આવી મદન રેખાને ત્રણ પ્રદક્ષિણા આપી પ્રથમ પ્રણામ કર્યા પછી મુનિને વંદન કરીને બેઠે. મણિપ્રભ વિદ્યારે તેને ઉલટા ક્રમે વંદન કેમ કર્યું તેમ પૂછતાં દેવે કહ્યું કે હું પૂર્વભવમાં યુગબાહુ રાજા હતે. મારા મોટા ભાઈ મણિરથે મને ઘાયલ કર્યો, મરતી વખતે મારી પ્રિયા આ મદન રેખાએ મને આરાધના કરાવી. તેના પ્રભાવથી હું બ્રહ્મ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થયા. મેં ધર્માચાર્ય તરીકે પ્રથમ તેણીને વંદન કર્યું હતું.
એ પ્રમાણે વિદ્યાધરને પ્રતિબંધ આપી. મદનરેખાને કહ્યું કે, “તારું શું પ્રિયે કરૂં તે કહે.” તેણીએ કહ્યું કે, મને તે મુક્તિ જ પ્રિય છે. બીજુ કંઈ પ્રિય નથી. તે પણ પુત્રનું મુખ જેવા ઉત્સુક છું. તે મને મિથિલાપુરી લઈ જાઓ ત્યાં હું પુત્ર મુખ જોઈ આત્મહિત સાધીશ. દેવે તેને મિથિલાપુરી પહોંચાડી. -
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૫
મદન રેખાએ પ્રથમ જિનમંદિરમાં જઈ ચૈત્યવંદન કર્યું. પછી શ્રમણીના ઉપાશ્રયમાં આવી સાધ્વીઓને વંદન કર્યું. પ્રવર્તિની એ તેને ધર્મને ઉપદેશ આપી કહ્યું કે માતા પિતા, પુત્ર, સી સર્વેને સંબંધ અનેક વાર થયો છે. તે સઘળું વિનશ્વર છે. ધર્મ એક શાશ્વત છે. આ સાંભળી મદન રેખા પ્રતિબોધ પામી. - પછી દેવે કહ્યું કે હવે ચાલે તમારા પુત્રને જોવા જઈએ. ત્યારે મદન રેખાએ કહ્યું કે ભવની વૃદ્ધિ કરે તેવા પ્રેમરાગનું હવે મને પ્રયોજન નથી. એમ કહી સાથ્વી પાસે દીક્ષા લીધી. દેવ પિતાને ઠેકાણે ગયે. મિથીલામાં પવરથ રાજાને ત્યાં બાળક જેમ જેમ માટે થાય છે તેમ તેમ બીજા રાજાઓ આવી પરથને નમે છે. તેથી પુત્રનું નામ નમિરાજા પાડયું. માટે થતાં આ બાળકે આચાર્યોની સેવા કરી, સકળ કળા સંપાદન કરી અનુક્રમે યુવાવસ્થા પામ્યો. ત્યારે રાજાએ એક હજાર ને આઠ કન્યાઓ પરણાવી. તેને પિતાનું રાજ્ય આપી પ્રવ્રજ્યા લઈ કેવળજ્ઞાન પામી . મણે ગયા. નમિશા ન્યાયપૂર્વક રાજ્ય સંભાળવા લાગ્યા.
મણિરથ યુગબાહુને મારી ઘેર ગયો ત્યાં જ તેને સર્પ ડેસવાથી મરણ પામી ચોથી નરકે ગયો. તેની ઉત્તર ક્રિયા કરી મંત્રીઓએ રાજ્ય ચંદ્વયશાને આપ્યું. તે પણ ન્યાયપૂર્વક રાજ્ય ચલાવે છે. એક વખત નમિરાજાને ધવળહસ્તિ આલાનસ્તંભ ઉખેડી બીજા હાથી, ઘોડા અને મનુષ્યોને ત્રાસ પમાડતે ચંદ્વયશા રાજાના નગર પાસે આવ્યું. ચંદ્રયશાએ સુભટે એકલી હાથીને વશ કરી પકડી
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૬
મંગાવ્યો. આ વાતની ખબર પડતાં નમિરાજાએ દૂત મેકલી હાથી પાછો મંગાવ્યા. પણ ચંદ્રયશાએ તે દૂતનું અપમાન કરી કાઢી મુકો.
દૂતે ઉશકેરવાથી નમિરાજા ક્રોધ પામી સૈન્ય લઈ લડવા માટે સુદર્શનપુર આવ્યો. ચંદ્વયશા તેને સામને કરવા નિકળતાં અપશુકન થયા. તેથી કિલામાં રહ્યા. નમિરાજાના સૈન્યનું કિલ્લા પર રહેલા ચંદ્વયશાના હૈયે નાશ કરવા માંડયું. એટલે નમિરાજાએ કેટ તેડવા અનેક ઉપાય
જ્યા. આ અવસરે મદનરેખા સાદેવી ગુણીની આજ્ઞા લઈ પ્રથમ નમિરાજાના સૈન્યમાં આવ્યા અને નમિરાજાને કહ્યું કે પોતાની મેળે આવેલા હાથીને પકડી લીધે તેમાં આટલું મોટું યુદ્ધ શા માટે આવ્યું છે? મોટાભાઈ સાથે યુદ્ધ કરવું તમને શોભતું નથી. આ સાંભળી નમિરાજાએ કહ્યું કે અમે બને ભિન્ન ભિન્ન કુળમાં ઉત્પન્ન થએલાને ભાઈ કેમ કહે છે ત્યારે મદનરેખા સાધ્વીએ કહ્યું કે હું તમારી માતા છું અને યુગબાહના તમે બને દીકરા છે. પહારથરાજા તમારા પાલક પિતા હતા.
પછી નમિરાજાએ યુગબાહુના નામવાળી વીંટી જોઈને સાઠવીની વાત સત્ય માની કહ્યું કે, આપની વાત તદ્દન સાચી છે. પરંતુ મોટાભાઈ વાત્સલ્યથી મારી સામા આવે તે હું તેમને ઉચિત વિનય જરૂર કરીશ. આ સાંભળી સાવી દુર્ગના દ્વારે થઈ રાજમહેલમાં જઈ ચંદ્વયશાને મળ્યા ને સઘળી હકીકત જણાવી. તેથી ચંદ્રયશા ભાઈને મળવા નગર બહાર નિકળ્યા. નમિરાંના મોટાભાઈને સામા
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૭
આવતા જોઈ સિંહાસન પરથી ઉતરી મસ્તક નમાવી ભાઈને પગે લાગ્યા. બન્ને ભાઈ પરસ્પર ભેટી પડ્યા. લોકોએ તેમને સહેદર ભાઈ તરીકે ઓળખ્યા. તે જ વખતે ચંદ્રયશાએ લઘુબંધુ નમિરાજાને સુદર્શનપુરનું રાજ્ય આપી દિક્ષા લીધી. હવે નમિરાજા અને રાજ્યના માલિક થયા.
એક વખત તેમને પૂર્વકના દોષથી શરીરમાં દાહજવર થયે. છ માસ સુધી તેની પીડાથી રાજાને ઉંઘ આવતી નથી. અંતાપુરની રાણીઓના પગના ઝાંઝરના શબ્દો કાનમાં શૂળની જેમ ખુંચવા લાગ્યા. દાહજવરની શાન્તિ માટે રાણીઓ ચંદન ઘસતી ત્યારે કંકણને અવાજ ખમાતું ન હતું. એટલે એક સૌભાગ્ય ચિહ્ન રાખી બીજ કંકણે ઉતારી નાખ્યાં. તે વખતે નિમિરાજાએ સેવકને પૂછ્યું કે હવે કંકણનો અવાજ કેમ સંભળાતે નથી.
સેવકે કહ્યું કે, આપને પીડા થતી હોવાથી એકેક કંકણ રાખી બીજ કંકણે ઉતારી નાખ્યાં છે. તેથી અવાજ થતું નથી. આ સાંભળી નમિરાજા બોધ પામી વિચારવા લાગ્યા કે, સગથી દુઃખની પરંપરા પ્રાપ્ત થાય છે. હવે જે હું આ રોગથી મુક્ત થાઉં તે સર્વ સંગને ત્યાગ કરી દીક્ષા લઉં. એકલા રહેવામાં મજા છે. બે હોય ત્યાં ખટપટ થાય છે. આજે તેમને નિદ્રા આવી, તેમાં હાથી પર આરૂઢ થઈ મદારગિરિ પર ચડ્યો તેવું સ્વપ્ન જોઈને જાગ્યા. તેમને દાહજવર મટી ગયે. સ્વપ્નને વિચાર કરતાં મેં આ પર્વત ક્યાંક જે છે એમ ઉહાપોહ કરતાં પૂર્વભવનું સ્મરણ થયું. હું મહાશુક્રકલ્પમાં દેવ હતું, ત્યાર
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૮ અહતને જન્માભિષેક કરવા આવ્યા હતા. તે જ ક્ષણે નમિરાજાએ રાજ્ય તજી દીક્ષા લીધી. ઈન્દ્ર તેમની પરીક્ષા
વા બ્રાહ્મણનું રૂપ લઈને આવ્યા. અને પ્રણામ કરી પૂછવા લાગ્યા તે, બીના આગળ કહેવાશે. चइऊण देवलोगाओ, उववन्नो माणुसम्मि लोगमि । उवसंतमोहणिज्जो, सरई पोराणियं जाइं ॥१॥ जाइ सरित्तु भयवं, सयंसंबुद्धो. अणुत्तरे धम्मे । पुत्तं ठवेत्तु रज्जे, अभिणिक्खमई नमी राया ॥२॥
દેવકથી ચ્યવને મનુષ્યલકમાં ઉત્પન્ન થયા. જેમના મોહને નાશ થયે છે તેવા નમિરાજા પૂર્વની જાતિને સંભારે છે. પૂર્વની જાતિનું સ્મરણ કરીને સર્વોત્કૃષ્ટ ચારિત્ર ધમને પિતાની મેળે બોધ પામી પુત્રને રાજ્ય પર સ્થાપી દીક્ષા લીધી. सो देवलोगसरिसे, अंतेउरवरगओ वरे भोए । अँनित्तु नमी राया, बुद्धो भोगे परिच्चयइ ॥३॥
અંતઃપુરમાં રહેલાતે નમિરાજા દેવલેક જેવા ઉત્તમ એવા ભેગેને ભોગવીને પ્રતિબંધ પામ્યા થકા ભેગનેત્યાગ કર્યો. मिहिलं सपुरजणवयं, बलमोरोहं च परियणं सव्वं । चिचा अभिनिवखतो, एगतमहिडिढओ भयवं ॥४॥
બીજ નગર અને જનપક મિથિલાનગરીને, ચતુરંગી સેનાને તથા અવરહ ને પરિવાર એ સર્વેને તજી દઈને દિક્ષા લીધેલા મિરાજપએ દ્રવ્યથી હું કોઈને નથી એવી ભાવનાને આશ્રય કર્યો.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૯
कोलाहलसंभूय, आसी मिहिलाए पचयंतमि । तइया रायरिसिमि, नमिमि अभिणिक्खमंतमि ॥५॥
તે વખતે પ્રવ્રયા લીધેલા નમિરાજષ ઘર બહાર નીકળે છતે મિથિલાને વિષે કેલાહલ થયા છે જેમાં એવું ઘર કેલાહલથી વ્યાપ્ત થયું. अन्मुट्ठियं रायरिसिं, पव्वज्जाठाणमुत्तमं । सको माहण वेसेणं, इम्मं वयणमब्बवी ॥६॥
ઉત્તમ એવા દીક્ષાના સ્થાનને વિષે ઉલમવત થએલા નમિર કર્થી પાસે કેન્દ્ર બ્રાહ્મણ રૂપે આવીને આ પ્રમાણે બોલ્યા किण्णु भो अज्ज मिहिला, कोलाहलगसंकुला । सुव्वंति दारुणा सद्दा, पासाएसु गिहेसु य ॥७॥
હે મુનિ ! આજ મિથિલાનગરીમાં પ્રાસા અને ઘરોને વિષે કોલાહલ કરીને વ્યાસ એવા ભયંકર શબ્દો શેના સંભળાય છે? एयमट्ठ निसामित्ता, हेउकारणचोइओ । तओ नमी रायरिसी, देवेन्दं इणमब्बवी ॥ ८॥
આ અર્થને સાંભળીને ત્યારપછી તેના હેતુ કારણે વડે પ્રેરણા કરાએલા મિરાજવી દેવેન્દ્ર પ્રત્યે આ પ્રમાણે વચન બોલ્યા. मिहिलाए चेइए वच्छे, सीयच्छाए मणोरमे । पत्तपुफ्फफलोवेए, वहणं बहुगुणे सया ॥९॥
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૦
वारण हीरमाणमि, चेहयमि मणोरमे ।
''
दुहिया असरणा अता, एए कंदंति भो खगा ॥ १० ॥ મિથિલાનગરીમાં ચૈત્યને વિષે શીતળ છાયાવાળા મનેાહર પત્ર, પુષ્પ અને ફળા વડે કરીને સહિત સદા ઘણા પક્ષીઓને બહુ ગુણકારી વૃક્ષ છે. તે મનહર વૃક્ષ વાયુ વડે જેમ તેમ કે તે છતે હૈ બ્રાહ્મણું! દુઃખી શરણુ રહિત પીડીત થએલા આ પક્ષીએ આક્રંદ કરે છે एयम निसामित्ता, हेउकारणचोड़ओ ।
तओ नमि रायरिसिं, देविदो इणमब्ववी || ११|| આ અને સ'ભળીને ત્યા પછી હેતુના કારણથી પ્રેરાએલા દેવેન્દ્ર નમિશજા પ્રત્યે આ પ્રમાણેના વચના માલ્યા.
एस अग्गी य वाऊ य, एवं उज्झइ मंदिरं । भयवं अंतेउरं तेणं, कीस णं नाव पेक्खह ॥ १२ ॥ આ અગ્નિ અને વાયુ તમારા મહેલને ખાળે છે તેથી હું ભગવન્ ! તમરા અંતઃપુરની સન્મુખ કેમ તમે જોતા નથી?
एयमहं निसाभित्ता, हेऊकारणचोइओ । તો સમી ાયસી, તેવેન્દ્ર ફળમી
શા
આ અને સાંભળીને ત્યારપછી હેતુના કારણથી પ્રેરાએા નમિરાજ દેવેન્દ્ર પ્રતિ આ પ્રમાણે મેલ્યા
सुहं बसामो जीवामो, जेसि मो नत्थि किचण ।
:
मिहिलाए डज्झमाणीए, न मे डज्झइ किंचणं || १४ ||
#
;
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૧
સુખે કરીને અમે વસીએ છીએ અને જીવીએ છીએ. જે અમારૂં કઈ પણ ખળતું નથી. મિથિલાનગરી ખળતે સતે મારુ' કઈ પણ અળતું નથી. તેથી કરીને જ્ઞાનન યુક્ત મારા આત્મા જ શાશ્વત છે. શેષ સર્વે સચાગ પેલા છે. મારાથી ભિન્ન છે. તેના વિનાશ થતાં મારું કંઇ બગડતુ નથી.
चत्त पुत्तकलत्तस्स, निव्वावारस्स भिक्खुणो ।
पियं न विज्जइ किंचि, अपियन विज्जइ ||१५|| પુત્ર કક્ષત્ર પરિવારને ત્યજી દ્વીધા છે, ખેતી આદ વ્યાપ ૨ રહિત ભિક્ષુને કાંઈ પશુ પ્રિય નથી તેમજ અપ્રિય પણ કાંઈ નથી.
बहुं खु मुणिणो भद्दे, अणगारस भिक्खुणो । सव्वओ विमुक्कस्य, एगतमणुपस्सओ ||१६||
સ પરગ્રહથી વિમુક્ત હું એકલેા વિચરતા ઘર રહિત એવા સુનિને ભિક્ષુક છતાં ઘણું સુખ છે. एमट्ठे निसामित्ता, हेऊकारण वोइओ । तओ नर्मि रायरिसिं, देविंदो इणमब्बवी ॥१७॥
આ અર્થાંને સાંભળી હેતુ કારણુ વડે પ્રેરીત નમિરાજર્ષી પ્રત્યે દેવેન્દ્ર આવું વચન આલ્યા. पागारं कारइत्ताणं, गोपुरट्टालगाणि य । उस्सूलगसयग्घीओ, तआ गच्छसि खत्तिया ॥१८॥ કિલ્લા, દરવાજા, અને ઝરૂખા, ખાઇ, માટી તાપ, એ સર્વે કરાવીને ત્યારપછી હું ક્ષત્રિય તમે જાઓ,
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૨
एयमट्ठे निसामित्ता, हेऊकारणचीइओ । तओ नमी रायरिसी, देविदं इणमन्ववी ॥१९॥
આ અને સાંભળીને હેતુ કારણુ વડે પ્રેરીત નમિરાજર્ષી દેવેન્દ્ર પ્રત્યે આવું વચન મળ્યા. सर्द्ध नगरं किच्चा, तब संवरमग्गलं । खेती निउणपागारं तिगुतं दुप्पधंसयं ॥ २० ॥ धणु परकर्म किया, जीवं च इरियं सया । धि च केयणं किच्चा, सच्चेण पलिमंथए ॥२१॥ तवनारायजुत्तेण, भित्तणं कम्मकंचुयं । मुणी विगयसंगामो भवाओ परिमुच्चए ||२२||
શ્રદ્ધાને નગરરૂપ કરીને માહ્ય તપરૂપ સ`વરને કમાડની અગલા કરીને શાંતિરૂપી પ્રાકારને કરીને ત્રણ ગ્રુતિ વડે ગુપ્ત. ખીજાથી પરાભવ ન પમાડી થાય તેવા પ્રાકાર કરીને પરાક્રમરૂપી ધનુષ વડે કરીને ઇસમિતિને હમેશાં ધનુષની પ્રત્ય ચારૂપ કરીને ધમ' પરની રતિને ચેતનરૂપ સત્યતાથી તે ધનુષને ખાંધી તપરૂપી આણુ વડે યુક્ત એવા કર્રરૂપી અક્ખેતરને ભેદીને કમ રૂપી સ*ગ્રામને જીતેલા સાધુ સ`સાર થકી મુક્ત થાય છે.
एयमहं निसामित्ता, हेऊकारणचोइओ ।
तओ नमि रामरिसिं, देविंदो इणमन्बवी ||२३|| એ અને સાંભળી હેતુ કારણુ વડે પ્રેરાએલ ઇન્દ્ર નમિરાજર્ષી પ્રત્યે આવું વચન ખેલ્યા.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૩
पासाए कारइत्ताणं, बद्धमाणगिहाणि य । वालग्गपोइयाओ य, तओ गच्छसि खत्तिया ॥२४॥
પ્રાસાદ થી વર્ધમાન ઘર ત્થા છાપરાં માળ વગેરે કરાવીને ત્યારપછી હે ક્ષત્રિય તમે જાઓ. एयमई निसामित्ता, हेऊकारणचोइओ। तओ नमी रायस्सिी , देविदं इणमब्बवी ॥२५॥
એ અર્થને સાંભળી હેતુ કારણ વડે પ્રેરાએલ ઈન્દ્રને નમિરાજર્ષ આ પ્રમાણે છેલ્યા. संसयं खलु सो कुणई, जो मग्गे कुणइ घरं । जत्थेव गंतुमिच्छेज्जा, तत्थ कुम्वेज्ज सासयं ॥२६॥
જે માણસ માર્ગમાં ઘર કરે છે તે માણસની અને એવે સંશય કરે છે તેથી જ્યાં જવાની ઈચ્છા હોય ત્યાં જ પિતાને આશ્રય કરવો જોઈએ. एयमटुं निसामित्ता, हेऊकारणचोइओ। तओ नमि रायरिसिं, देविंदो इणमब्बवी ॥२७॥
આ અર્થને સાંભળી હેતુ કારણ વડે પ્રેરીત ઈન્દ્ર નમિરાજર્ષો પ્રત્યે આવું વચન બેલ્યા. आमोसे लोमहारे यय गंठिमेए य तकरे । नगरस्स खेमं काऊण, तओ गच्छसि खत्तिया ॥२८॥
લુંટારાએ, સર્વસ્વ ખુંચવી લેનારા, ગાંઠ કાપનારા, ચારેને વિનાશ વડે નગરનું રક્ષણ કરીને હે ક્ષત્રિય! તમે જાઓ.
'
અર્થમાં,
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૪ एयमढे निसामित्ता, हेऊकारणचोइओ । तओ नमी रायरिसी, देवेदं इणमब्बवी ॥२९॥
આ અર્થને સાંભળીને હેતુ કારણ વડે પ્રેરાએલા નમિરાજ દેવેન્દ્ર પ્રત્યે આ પ્રમાણે વચન બેલ્યા. असई तु मणुस्सेहि, मिच्छा दंडो पजुज्जइ । अकारिणोऽस्थ बझंति, मुच्चइ कारओ जणो ॥३०॥
અનેકવાર મનુષ્ય વડે મિથ્યાદંડ કરાયા છે. આ જગતમાં ચર્યાદિ નહિ કરનારાઓ બંધાયા છે. અને ચોરી કરનારા છુટી ગયા છે. एयमढे निसामित्ता, हेऊकारणचोइओ। तओ नमि रायरिसिं, देविदो इणमब्बवी ॥३१॥
આ અર્થને સાંભળીને હેતુ કારણ વડે પ્રેરીત દેવેન્દ્ર નમિરાજર્ષો પ્રત્યે આવું વચન બેલ્યા. जे केइ पत्थिवा तुज्झ, नानमंति नराहिवा । क्से ते ठावइत्ताणं, तओ गच्छसि खत्तिया ॥३२।।
હે નધિપ! જે કોઈ રાજાઓ તમને નમતા ન હોય તેઓને વશ કરીને ત્યારપછી હે ક્ષત્રિય તમે જાઓ. एयमढ निसामित्ता, हेऊकारणचोइओ । तओ नमी रायरिसी, देवेदं इणमब्बवी ॥३३॥
આ અર્થને સંભાળીને હેતુ કારણ વડે પ્રેરીત નમી શષ દેવેન્દ્ર પ્રત્યે આવું વચન બેલ્યા.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૫ जो सहस्सं सहस्साणं, संगामे दुज्जए जिणे । ... एगं जिणेज्ज अप्पाण, एम से परमो जओ |३४||
દુર્જય એવા સંગ્રામને વિષે લાખે સુભટેને જીતે તે કરતાં જે એક આત્માને જ જીતે તે તેને ઉત્કૃષ્ટ જય છે. अप्पाणमेव जुज्झाहि, किं ते जुज्झेश बज्झओ । .... अप्पाणमेवमप्पाणं, जइत्ता सुहमेहए ॥३५।।
આત્માની સાથે જ તું યુદ્ધ કર. બાહ્ય રાજાઓની સાથે યુદ્ધ કરવાથી શું ફળ છે? કેવળ આત્મા વડે આત્માને જીતી સાધુ મુક્તિ સુખ પામે છે. पंचिंदियाणि कोहं, माणं मायं-तहेव लोहं च । दुज्जयं चेव अपाणं, सव्वं अपे जिए जियं ॥३६॥
દુર્જય એવી પાંચે ઈન્દ્રિયે, ક્રોધ માનમાયા લોભ અને દુર્જય એવું મન એ સર્વ આત્મા છતાયે સર્વ છતાયા છે. एयमहूँ निसामित्ता, हे ऊकारणचोइओ । तओ नर्मि रायरिसिं, देविंदो इणमब्बवी ॥३७॥
એ અર્થને સાંભળીને હેતુ કારણ વડે પ્રેરીત દેવેન્દ્ર નમિરાજર્ષો પ્રત્યે આવું વચન બેયા. जडत्ता विउले जन्ने, भोत्ता समणमाहणे । दत्ता भोच्चा य जिट्ठा य, ती गच्छसि खत्तिया ॥३८॥
વિસ્તીર્ણ એવા જ કરાવીને શ્રમણ બ્રાહ્મણને
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૬
ભાજન કરાવીને દાન આપીને ભાગા ભાગવીને થા યજ્ઞ કરીને ત્યારપછી હું ક્ષત્રિય તમે જાઓ. एयम निसाभित्ता, हेककारणचोहओ । तओ नमी रायरिसी, देवेंदं इणमब्बवी ॥ ३९ ॥ એ અને સાંભળીને હેતુ કારણુ વડે પ્રેરીત નમિરાજર્ષી દેવેન્દ્ર પ્રત્યે આવુ. વચન ખેલ્યા, जो सहस्सं सहस्साणं, मासे मासे गवं दए । तस्सा वि संजमो सेओ, अर्दितस्स वि किंचण ॥४०॥
જે મનુષ્ય મહીને મહીને દશ લાખ ગાયાનું દાન આપે તે કરતાં કઈ પણ દાન ન કરનારનું સયમ વધારે પ્રશસ્ત છે સાધુ સર્વ ત્યાગીને નિકળ્યા છે. તે દાની ગૃહસ્થ કરતાં ઉત્તમ છે.
एयम निसाभित्ता, हेऊकारणचोइओ । तओ नर्म रायरिसिं, देविंदो इमन्बवी ॥ ४१ ॥ એ અને સાંભળીને હેતુ કારણુ વડે પ્રેરીત મિ. રાઈઁને દેવેન્દ્ર આ પ્રમાણે મેલ્યા. घोरासमं चहत्ताणं अन्नं पत्थेसि आसमं । इहेव पोसहरओ, भवाहि मणुयाहिवा ||४२||
ગૃહસ્થાશ્રમના ત્યાગ કરીને ખીજા ચારિત્ર આશ્રમને તમે સેવા છે તે શું ચે!ગ્ય છે? આ સંસારમાં રહ્યા થકા તમે પૈ.ષધવ્રતમાં રક્ત થાએ તે ઉત્તમ છે. एयम निसामिता, हेऊकारणचोहओ ।
तो नमी रायरिसी, देवेंदें इणमब्बची ||४३||
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૭
એ અ સાંભળીને હેતુ કારણુ વડે પ્રેરીત નિમરાજર્ષી દેવેન્દ્રને આ પ્રમાણે મેલ્યા. मासे मासे तु जो बालो, कुसग्गेण तु झुंजए । न सो सक्खायधम्मस्स, कलं अग्घर सोलसिं ॥४४॥
જે બાળ અજ્ઞાની મહીને મહીને કુશના અગ્રભાગ પર રહે એટલું ભાજન કરે તે માશુસ જિનપ્રરૂપીત મુનિની સેાળમી કળાને પણ લાયક થાય નહિ. एयमङ्कं निसामित्ता, हेऊकारण चोइओ । तओ नर्मि रायरिसिं, देविंदो इणमब्बवी ॥४५॥
એ અથ સાંભળીને હેતુ કારણ વડે પ્રેરીત દેવેન્દ્ર નમિરાજર્ષી પ્રત્યે આ પ્રમાણે ખાલ્યા.
•
हिरण्णं सुवण्णं मणिमुत्तं कंसं दूसं च वाहणं । कोर्स वड्ढावइत्ताणं, तओ मच्छसि खत्तिया ॥४६॥ ઘડેલું સાનું, સુવણુ, મણુિ, કાંસુ વિવિધ જાતના વચ્ચે વાહને તથા ખજાનાની વૃદ્ધિ કરીને પછી હું ક્ષત્રિક તમે (મુનિ થાએ) જાઓ.
एयम निसामित्ता, हेउकारण चोइओ । तओ नमी रायरिसी, देवेंदं इणमच्चवी ॥४७॥ એ અથ સાંભળીને હેતુ કારણુ વડે પ્રેરીત નમિરાજર્ષી દેવેન્દ્ર પ્રત્યે આ પ્રમાણે મેલ્યા. सुवण्णरुपस्स ऊ पव्वया भवे,
सिया हु केलाससमा असंख्या ।
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૮ नरस्स लुद्धस्स न तेहिं किंचि, इच्छा उ आगाससमा अणंतिया ॥४८॥ पुढवी साली जवा चेव, हिरणं पसुमिस्सह । पडिमुण्णं नालमेगस्स, इइ विज्जा तवं चरे ॥४९॥
સુવર્ણ ને રૂપાના કદાચિત કેલાસ પર્વત જેટલા અસંખ્ય પર્વતો હોય તે વડે લેભી મનુષ્યોને જરા પણ તૃપ્તિ થતી નથી. મનુષ્યની ઇચ્છા આકાશ તુલ્ય અનંતી છે. સમગ્ર પૃથ્વી, ધાન્ય, પશુ, સુવર્ણાદિ એકની તૃપ્તિ માટે સમર્થ નથી એમ જાણી ચારે પ્રકારને તપ કરે. एयमढे निसामित्ता, हेऊकारणचोइओ। तओ नर्मि रायरिसिं, देविंदो इणमब्बवी ॥५०॥
એ અર્થને સાંભળીને હેતુ કારણ વડે પ્રેરીત દેવેન્દ્ર નમિજાજણ પ્રત્યે આ પ્રમાણે છેલ્યા. अच्छेरयमन्भुदए, भोए चयसि पत्थिवा । असंते कामे पत्थेसि, संकप्पेण विहन्नसि ॥५१॥
હે પાર્થિવ ! આ તે આશ્ચર્ય છે કે તમે આવા હેવા છતાં રમણીય ભેગને તજે છે અને અવિદ્યમાન સ્વર્ગાદિકામગની ચાહના કરી છે. એમાં તમારે દેષ નથી પણ અતિ લોભને જ પરિણામ છે. વિવેક મનુષ્ય લબ્ધ છેડી અલબ્ધને અભિલાષ કરે નહિ. एयमढे निसामित्ता, हेउकारणचोइओ। तओ नमी रायरिसी, देवेदं इणमब्बवी ॥५२॥
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૯
એ અર્થ સાંભળીને હેતુ કારણ વડે પ્રેરીત દેવેન્દ્રને નમિરાજર્ષ આ પ્રમાણે છેલ્યા. सल्लं कामा विसं कामा कामा आसीविसोवमा । कामे य पत्थेमाणा, अकामा जंति दोग्गई ॥५३॥ | શબ્દાદિ કામ ભેગો શલ્યરૂપ છે. કામ વિષ જેવાં છે. કામે સપની ઉપમાવા ના છે. કામની સ્તુતિ કરતા (ઝંખના) છતા પ્રાણુઓ કામની પ્રાપ્તિ રહિત દુર્ગતિમાં જાય છે. अहे क्यइ कोहेणं, माणेणं अहमा गई । माया गई पडिग्धाओ लोभाओ दुहओ भयं ॥५४॥
પ્રાણી કોધ વડે નરકાદિ ગતિમાં જાય છે. માન વડે અધમગતિમાં, માયા વડે સારી ગતિને નાશ થાય છે તેથી બંને પ્રકારને ભય પ્રાપ્ત થાય છે આ લકને પરલોકમાં દુઃખ જ પ્રાપ્ત થાય છે. अवउझिऊण माहणरुवं, विरूविउण इंदत्तं । वंदइ अभित्थुणंतो, इमाहि महुराहि वग्गूहि ॥५५॥
તદનંતર ઈન્દ્ર બ્રાહ્મણ રૂપ બદલીને પિતાનું ઉત્તર રૂપે પ્રગટ કરી મધુર વાણી વડે સ્તુતિ કરતાં નમિરાજર્ષ ને વંદન કર્યું. अहो ते निजिओ कोहो, अहो माणो पराजिओ। अहो निरकिया माया, अहो लोभो वसीकओ ॥५६॥
અહીં તમે ક્રોધને છે, અહી તમે માનને
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૦
પરાજય કર્યાં, અહા તમે માયાને દૂર કરી, અહા તમે લેાભને વશ કર્યો છે.
अहो ते अज्जवं साहु, अहो ते साहु मद्दवं । अहो ते उत्तमा खेती, अहो ते मुत्ति उत्तमा ॥५७॥
અહે। તમારૂ' સરળતાપy', તમારૂ' મ વપણું, અહા તમારી ઉત્તમ ક્ષમા અને અડે। તમારી ઉત્તમ નિભિતા. इहं सि उत्तमो भंते, पच्छा होहिसि उत्तमो | लोगुत्तमुत्तमं ठाणं, सिद्धिं गच्छसि नीरओ ॥ ५८ ॥
હે ભગવ'ત! તમે આ લેાકને વિષે ઉત્તમ ગુણવાળા છે પરલેાકમાં ઉત્તમ થશે! ક રહિત અત્યંત ઉત્કૃષ્ટ સિદ્ધિ સ્થાનને પામશે.
एवं अभित्थुणतो, रायरिसिं उत्तमाए सद्धाए । पायाहिण करेंतो, पुणो पुणो वंदई सको ॥५९॥
આ પ્રમાણે ઉત્તમ શ્રદ્ધા વડે નમિરાજર્ષીને સ્તુતિ કરતા ત્થા પ્રદક્ષિણા કરતા એવા શક્રેન્દ્ર વારવાર વંદના કરી. तो बंदिऊण पाए, चकंकुस लक्खणे मुणिवरस्स । आगासेऽणुप्पइओ, ललियचल कुंडलतिरीडी ॥ ६०॥
ત્યારપછી તે શ્રેષ્ટ મુનિના ચક્ર અને અ‘કુશાદિ ચિહ્નવાળા પાને વાંઢીને મનેાહર અને ચપળ એવા મુકુટને ધારણ કરનાર ઇન્દ્રે આકાશ માર્ગે સ્વસ્થાને ગયા. नमी नमेह अप्पाणं, सक्खं सक्केण चोइओ । चहऊण गेहं च वेदेही, सामण्णे पज्जुवडिओ ॥ १६ ॥
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૧
સાક્ષાત્ શક્રેન્દ્ર વડે પ્રેરણા કરાએલા નમિરાજર્ષી પેાતાના આત્માને નમ્ર કરતા હતા. વિદેRsદેશના રાજા નમિધરના ત્યાગ કરીને ચારિત્રને વિષે ઉદ્યમવ`ત થયા. एवं करेंति संबुद्धा, पंडिया पवियक्खणा । विणियति भोगेसु, जहा से नमी रायरिसि ॥६२॥
એ પ્રમાણે તત્ત્વના જાણકાર પ`ડિત અને પ્રવિચક્ષણ કરે છે તથા કામ ભેગા થકી પાછા ફરે છે તે નમિરાજર્ષી કામ લેગથી નિવૃત્ત પામ્યા એમ હું કહું છું.
નગાતિ ચેાથા પ્રત્યેકબુદ્ધનું ચરિત્ર
આ ભરતક્ષેત્રમાં પુંડવન નામે નગરમાં સિંહરથ નામે રાજા રાજ્ય કરતા હતા. તે રાજાને ગાંધારદેશના રાજાએ ઘેાડા ભેટ તરીકે માકળ્યા. આ એ ઘેડાની પરીક્ષા કરવા એક ઘેાડા ઉપર રાજા ભેઠા અને ખીજા ઘેાડા ઉપર બીજો પુરુષ બેઠા તેને સાથે લઈ તેમજ બીજા પણ સેંકડે ઘેાડેસ્વારાથી પરિવરેલ રાજા ઉદ્યાનમાં ગયા. ત્યાં રાજાએ પાતાના ઘેાડાની પરીક્ષા કરવા ઘેાડાને પૂર્ણ ગતિમાં છેડ્યો. આ ઘેાડા વેગથી નિકળી પડ્યો. રાજા જેમ જેમ ચાકડુ ખેંચતા જય છે તેમ તેમ વાયુ જેવા વેગથી ધાડા દોડ્યો જાય છે.
રાજાને લઇને તે ઘેાડા મોટા જ'ગલમાં પેઠા, થાકેલા રાજાએ ચાકડુ' છેાડી દીધું એટલે ઘેાડા ઉભા રહ્યો ત્યારે રાજાએ એ ઘેાડાને વિપરીતપણે જાણ્યા. રાજા ઘેાડા
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૨
પરથી ઉતરી ચાલવા માંડયો. ઘેાડાને પાણી પાઈ એક ઝાડે ખાંધી કળાદિથી આહારવૃત્તિ કરી. પછી પર્યંત ઉપર ચઢ્યા. ત્યાં સુંદર પ્રદેશમાં એક માટે આવાસ જોઈ કુતુહલથી રાજા તેમાં પેઠા ત્યાં એકલી કન્યા પવિત્ર ગાત્રવાળી જોઇ.
•
તે કન્યાએ રાજાને આવતા જોઈ ઘણુંા જ હુ પામી બેસવા આસન આપ્યું. રાજાએ તેણીને જ્યારે પુછ્યુ` કે તમે કાણું છે. અને આ પર્વતમાં કેમ વાસ કરા છે. અને આ રમણીય ધામ શું છે? ત્યારે કન્યાએ કહ્યુ કે હે રાજન્ ! પહેલાં આપ મારૂં પાણિગ્રહણ કરે. હમણાં ઉત્તમ લગ્નવેળા છે, તા મને પરણા. પછી હુ મારા સઘળે! વૃત્તાંત કહીશ. કન્યાનાં આવાં વચન સાંભળી તેણીની સાથે પુજત જિનબિંબને પ્રણામ કરી રાજા તેણીને પરણ્યા. તે વારે તે કન્યા રાજ્યને માટે વિવિધ પ્રકારના ભાગોપચાર કરવા લાગી. અને પેાતાની વિવિધ ભક્તિ દર્શાવવા લાગી. પછી રાજાના કહેવાથી તેણીએ પોતાના પૂર્વ ભવ નીચે મુજખ વિસ્તારથી કડી સ`ભળાવ્યા.
ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠિતનગરમાં જિતશત્રુ રાજા રાજ્ય કરતા હતા. એક વખતે તેણે સવ ચિત્રકારેાને ખેલાવી સભાગૃહની ભીંતા ચીતરવા માટે સર્વ ચિત્રકારેાને સરખા ભીંતાના ભાગ નીમી દીધા. તેથી દરેક ચિત્રકાર પેાતપેાતાને ભાગે સાંપેલા ભીંતના પ્રદેશાને દૃઢ ઉદ્યમથી ચીતરવા માંડયા, તેમાં એક વૃદ્ધ ચિત્રકાર સકળ ચિત્રકળાના જાણકાર
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૩
હતા. તેણે પાતાના ભાગે આવેલ ભીંતના વિભાગને ચીતરવાના આર‘ભ કર્યાં, પાતે સહાય રહિત હેાઈ હમેશાં તેને ઘરેથી તેની કનકવતી નામે અતિ રૂપતિ કન્યા ભાત લઈને આવતી.
એક વખત તે કન્યા ભાત લઇને આવતી હતી ત્યાં રાજમાગ માં એક ઘેાડેસ્વારને દીઠા. આ ધૈાડેસ્વાર બાળક, સ્ત્રી, ગરીબ અશક્ત વગેરે જનાથી સ'કી!' રાજમાગમાં ઘેાડાને વેગથી હાંકતા હતા. તેના ભયથી લેાકા આમ તેમ નાસભાગ કરતા હતા. આ કન્યા પણ એક ખાજી ભાગીને ઉભી રહી તેથી ઘેાડી વાર પછી ત્યાં આવી ભાત પાણી લઇને આવતી પુત્રીને જોઈને પેલેા વૃદ્ધ ચિત્રકર શૌચ કરવા બહાર ગયે.
•
તે વારે કન્યાએ ભાત પાણીનાં ઠામ એક ઠેકાણે સુકી ભીંતના એક છેડામાં ર'ગની પીછી વતી એક માર પીંછુ ચિતયું થે ડીવારમાં રાજા ત્યાં આવ્યા. તેણે ભીંતા ઉપરના ચિત્રા જોતાં આ કુમારીકાએ ચીત્રેલું મારપીંછ જોયું. તે સાચુ' માની લેવા માટે હાથ નાખ્યા. તે ભીંત સાથે અથડાયા. તેથી તેના નખ જરા ભાંગતાં રાજા ભોંઠા પડ્યો. તેને જોઇ આ કાઈ સામાન્ય પુરુષ હશે. એમ જાણી ચિત્રકારની પુત્રીએ કહ્યું કે મને ચેાથેા પાદ આ જ તમે જગ્યા,
રાજએ કહ્યુ` પહેલાં ત્રણુ પાદ કયા તને મળ્યા છે. અને હુ· ચાથા કેવી રીતે મળ્યા. તેણીએ કહ્યુ કે
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૪
સાંભળે ! આજે મેં રાજમાર્ગમાં ઘોડો દોડાવતે બાળ, સ્ત્રી, અશક્ત જનેને ત્રાસ આપતે એક માણસ જે તે મૂર્ખતાને પહેલે પાર તે પછી અહિંને રાજા કે જેણે કુટુંબ સહિત ચિત્રકારોની સાથે મારા વૃદ્ધ પિતાને સરખે ભાગ ચિતરવા આવે તે બીજે પાદ હું રોજ ભાત લઈને આવું ત્યારે મારા પિતા જંગલ જવા બહાર નિકળે છે. તે ત્રીજે પાદ અને આ ભીંતમાં ચિત્રેલા મોરપીંછ લેવા હાથ નાખનાર તમે ચેાથે પાદ એટલે પણ વિચાર ન કર્યો કે ચકચકતી ભીંત પર નિરાધાર મોરપીંછ કેમ રહી શકે. આવી તેણની વાક ચાતુરીથી રંજીત થએલા રાજાએ તે કન્યાને પરણવાની ઈચ્છાથી પિતાના મંત્રીને તેણીના પિતા પાસે માગું કરવા મોકલ્યો. પિતાએ આપવા હા પાડી તેથી સારું મૂહુર્ત જેવડાવી રાજા તે કન્યાને પરણ્યા. રાજાએ તેને વસ્ત્રાભૂષણ આપી સર્વ રાણીઓમાં મુખ્ય બનાવી. તેણીએ એક વખત મદનાદાસીને એકાંતમાં કહ્યું કે, જયારે રાજા મારી સાથે દિડા કરીને સુઈ જાય ત્યારે તારે આવી મને પૂછવું કે કથા કહેશે” દાસીએ કહ્યું “ભલે તેમ કરીશ” તે દિવસે આ રાણીને વારે હોવાથી રાજ તેણીના મહેલે પધાર્યા ને ક્રિડા કરી સુવાની તૈયારી કરી કે મદનાદાસી આવી ગણીને કહેવા લાગી કે “કથા વાર્તા કહેશે” રાણીએ કહ્યું કે રાજા ઉંઘી જાય પછી કથા કહીશ. આ વાત રાજા સાંભળી ગયા. એટલે કથા સાંભળવાની ઈચ્છાથી ઉંઘવાને ડેળ કર્યો. દાસીએ કહ્યું કે, રાજા પોઢી ગયા છે હવે વાર્તા કહે.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૫
રાણીએ વાર્તા શરૂ કરી, મધુપુરમાં વરૂણ નામે શેઠે એક હાથ પ્રમાણનુ' દેવાલય કરાવી તેમાં ચાર હાથની મૂર્તિની સ્થાપના કરી. તે દેવ શેઠને મનમાં ધારે તે પદાર્થ આપતા. વચમાં દાસી ખેાલી કે એક હાથના દેવળમાં ચાર હાથની મૂર્તિ કેમ માય. રાણીએ કહ્યુ. તેનું રહસ્ય કાલે કહીશ. આજ તા નિઢ્ઢા આવે છે તેથી સુઈ જઇશ. એમ કહી રાજાના પલંગ પાસે ભૂમિ પર સુઇ ગઈ. દાસી પેાતાને ઘેર ગઈ. રાજાએ વિચાયુ" કે કાલ રાત્રે મારે એ વાર્તા સાંભળવી. એટલે ખીજે દિવસે પણ રાજા તેણીના મહેલે આર્વ્યા. અને ક્રીડા કરી કપટ નિદ્રાએ સૂતા. દાસીએ આવી કાલની વાર્તા પૂરી કરવા રાણીને કહ્યુ.. ાણી માલ્યાં કે એક હાથના વળમાં જેના ચાર હાથ છે એવી મૂર્તિ સમજવી. હવે તું ખેલ કે એવી ચાર હાથવાળી મૂર્તિ માય કે નહિ ? ત્રીજે દિવસે પણ રાજા કથા સાંભળવા તેણીના મહેલે આવ્યા અને ક્રીડા કરી કપટ નિન્દ્વ એ તા. દાસીએ આવી કહ્યું કે, કથા સ`ભળાવા.
રાણી મેલ્યાં કે, વિંધ્યાચળ પર્વતમાં એક રાતા અનુ' વૃક્ષ હતું. તેના પાંદડાં ઘાટાં હતાં પશુ છાયા નહેાતી. દાસીએ કહ્યુ' પાંદડાં હાય તા છાયા કેમ ન હોય. રાણીએ કહ્યુ. એ વાતનું રહસ્ય કાલે કહીશ. ચાથે દિવસે રાજા તે વાતનું રહસ્ય સાંભળવા રાણીના મહેલે આવ્યા અને ક્રીડા કરી કપટ નિદ્રાએ સૂતા. દાસીએ આવી રાણીને કથા પૂરી કરવા કહેતાં રાણીએ કહ્યું કે, તે વૃક્ષ સૂર્યના
૧૦
*
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૬
તડકાથી તપતું હતું તેના મસ્તક પર છાયા ન હતી. પણ નીચે હતી. રાજા કથાને રસી બની રોજ તેના મહેલે આવવા લાગ્યા. અને રાણી દરરોજ નવી નવી વાર્તા દાસીને સંભળાવતી. એમ કરતાં છ મહિના વીતી ગયા. તેથી તેની બીજી રાણીઓ ઈર્ષાથી નવી રાણીનાં છિદ્ર જેવા લાગી. આ ચિત્રકારની પુત્રી કનકમંજરી રાણી રોજ મધ્યાહ્ન સમયે એકાંતમાં પોતાના ઓરડામાં કમાડ બંધ કરી એકલી પિતાનાં પહેલાના જુનાં વસ્ત્ર પહેરી પિતાના આત્માને નિંદતી કે હું આત્મા ! હમણાં રાજાની પ્રસન્નતાથી ઉત્તમ અવસ્થા મળી છે તેને ગર્વ કરીશ નહિ. એમ પિતાના આત્માને શિખામણ આપતી હતી, પણ બીજી રાણીઓએ રાજાને કહ્યું કે નવી રાણું તમારા પર કામણ કરે છે. મધ્યાહે તેના ઘરમાં જઈને નજરે જુવે તે ખબર પડશે. રાજાએ તપાસ કરતાં તેણીને પોતાના આત્માને શિખામણ દેતી જોઈ હર્ષ પામ્યા. અને તેને પટ્ટરાણ બનાવી. વાર્તા વિનેદમાં રાજા દિવસે ગાળ હતે.
એક વખત તે નગરમાં વિમળાચાર્ય નામે સાધુ આવ્યા. તેમને વંદન કરવા રાજા રાણું આવ્યા. તેમની દેશના સાંભળી રાજા રાણુએ શ્રાવકધર્મ અંગીકાર કર્યો. એક વખત તે રાણી કનકમંજરીએ તેના પિતાને પંચપરમેષ્ટિ નમસ્કારમંત્રને ઉપદેશ દીધે. તે મરીને વ્યંતર થયે. કાળાંતરે તે રાણી પણ મૃત્યુ પામીને દેવી થઈ દેવકમાંથી ચવીને તે દેવી વૈતાઢય પર્વત પર તેરણપુરમાં દશક્તિ વિવારની કનકમાળા નામે પુત્રી થઈ તે જ્યારે
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૭ યુવાવસ્થામાં આવી ત્યારે તેને જોઈને કામાતુર થએલ. વાસવ નામે વિલાધર તેણીનું હરણ કરી પર્વત પર મૂકી વિવાના બળથી વિવાહને યોગ્ય સર્વ સામગ્રી એકઠી કરી ગાંધર્વ વિધિથી તેને પરણવાની તૈયારી કરે છે તેટલામાં કનકમાળાને મોટે ભાઈ બહેનને શોધતે ત્યાં આવ્યા. ને વાસવ વિદ્યાધર સાથે યુદ્ધ કરવા લાગ્યા. પરસ્પર લડીને બને મૃત્યુ પામ્યા. ત્યારે એક દેવે આવી કનકમાળાને કહ્યું કે, હે પુત્રી ! ભાઈને શોક મૂકી તારૂ ચિત્ત સ્વસ્થ કર. આ સંસાર એ જ છે. તે પૂર્વભવમાં મારી પુત્રી હતી. હવે તું અહિં જ સ્થિતિ કર. તારૂં હું શુભ કરીશ.
કનકમાળાએ વિચાર્યું કે આ દેવને મારા પર સનેહ થાય છે તેમ મને પણ તેમના પર સ્નેહ થાય છે. તે નક્કી તે મારા પૂર્વભવના પિતા ચિત્રકાર હશે. એટલામાં તે કનકમાળાને પિતા દશક્તિ વિલાધર પુત્ર પુત્રીને શેતે ત્યાં આવ્યા તે વાસવ વિદ્યાધર અને પિતાના પુત્રને મરેલા જોયા. સાથે પોતાની પુત્રીનું છેદાયેલ મસ્તક જોયું. એટલે વિચારવા લાગ્યા કે, આ ત્રણેનું મૃત્યુ થયું. જગત્ સ્વપ્ન સમાન છે આવું વિચારતાં તેમને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું. અને વૈરાગી બનતાં શાસનદેવીએ સાધુવેશ આપ્યો. એટલે તેઓ યતિ થયા. પેલે વ્યંતર પુત્રી સહિત આ ચારણશ્રમણને નમ્યા ત્યારે પુત્રીને જીવતી જોઈ ચારણશ્રમણે વ્યંતરને પૂછ્યું કે શું મેં ઈજળ દીઠી ! વ્યંતરે કહ્યું કે, તમારે પુત્ર ને શત્રુ મરી ગયા. અને આ કન્યા તે જીવતી છતાં પણ તમને મુએલી
ને તે મારા
શક્તિ
ને પોતાના
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૮
બતાવી. મુનિએ કહ્યું શું તે માયા કરી ? વ્યંતરે કહ્યું કે, તેનું કારણ કર્યું તે સાંભળો. ' આ કન્યા પૂર્વે જિતશત્રુ રાજાની પત્ની હતી. અને હું તેને ચિત્રાંગદ નામે પિતા હતે. પૂર્વભવે અંત સમયે, તેણે મને નવકારમંત્ર સંભળાવ્યું. તેના પ્રભાવે હું વ્યંતર થયો. અને તે મરીને દેવી થઈ ત્યાંથી ચ્યવી તારી પુત્રી થઈ છે. વાસવ વિદ્યાધર તેનું હરણ કરી અહિં લાવી તેને પરણવાની તૈયારી કરતો હતો. તેટલામાં તેના મોટા ભાઈ કનકતેજે આવી વાસવ વિદ્યાધર સાથે યુદ્ધ કર્યું. અને પરસ્પર લડી મૃત્યુ પામ્યા. તે વખતે ભાઈને મરણથી તે શેક કરવા લાગી. બીજે દિવસે યાત્રાથે આવેલા મે તેને દીઠી. હું તેને આશ્વાસન આપતું હતું, તેટલામાં તમે આવ્યા. મેં વિચાર્યું કે, તેના પિતાની સાથે તે ન જાય તે સારૂં એમ વિચારી મેં તેણીને મુએલી બતાવી હતી. મુનિએ કહ્યું કે, તમે જે માયા કરી છે તે મને ઉપકાર કરનાર થઈ. તે મારો કંઈ અપરાધ કર્યો નથી. એમ કહી મુનિ વ્યંતરને ધમશીષ આપી અન્યત્ર વિહાર કરી ગયા.
કન્યાને જાતિસ્મરણ થતાં તેના પિતા વ્યતરને કહેવા લાગી કે મને મારા પૂર્વભવના પતિ મેળવી દ્યો. વ્યંતરે કહ્યું કે તે તારા પૂર્વભવને પતિ જિતશત્રુ કા મરીને દેવ થયે હતું. ત્યાંથી અવીને હાલમાં સિંહરથ નામે રાજા થએલ છે. તે ગંધારદેશમાં આવેલ પંડ્રવર્ધન નગરથી ઘોડાથી હરણ કરાએલે અહિં આવશે. અને વિવાહની સામગ્રી તૈયાર હોવાથી તેને પરણશે. તે આવે ત્યાં સુધી
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૯
',
તારે અહિં જ રહેવુ'. એમ કહીને તે વ્યંતર શાશ્વતતીર્થોને વદન કરવા ચાલ્યેા ગયા છે. આ સર્વ હકીકત કહીને તે કન્યા રાજા પ્રત્યે એટલી કે હે સ્વામી! મારા સદ્ભાગ્યથી આપ ખે‘ચાઈને આવ્યા છે. સિંહરથ રાજાએ પૂર્વભવના સસાવ્યતરને યાદ કરતાં તેણે વાંછના પૂરી કરી. એક માસ સુધી પછી રાણીને કહ્યું કે, હું હવે મારા છુ'. રાણીએ કહ્યુ કે, જો તમે અહિં રહી શકે! નહિ તે મારી પાસેથી આકાશગામીની વિદ્યા ગ્રહણુ કરો. તેથી તમા સુખેથી આવજા કરી શકશે, સિંહરથ રાજાએ તે વિદ્યાગ્રહણ કરી. પછી રાણીની રજા લઇ રાજા પેાતાના નગરે આવ્યેા. ત્યાં થાડા વખત રહી પાછા પર્વત પર આવ્યા. આમ પર્યંત પર આવ જા કરવાથી લેાકેામાં તેમનુ નગાતિ નામ પ્રસિદ્ધ થયું.
આવી રાજની સકળ તે પર્વત પર રહ્યા. નગરમાં જવા ઇચ્છું
... "
એક વખતે તે રાજાને વ્યંતરે કહ્યું કે, હુ· મારા સ્વામીની આજ્ઞાથી દેશાંતર જવાનો છું. તા તમેા મારી પુત્રીને લઈ જઈ પર્વતને શૂન્ય કરશેા નહિ. એમ કહી વ્યંતર સ્વસ્થાને ગયે. રાજાએ તે પ`ત પર માટુ' નગર વસાવી તેનું નગાતિપુર નામ સ્થાપી રાણીની સાથે સુખેથી રહેતા હતા. એક વખતે નાતિપુરની સમીપે વસ'તાત્સવ જોવા નિકળ્યા. ત્યાં માર્ગમાં આંખાની મજરીથી ખીલેલા આંખે જોયા. તેમાંથી એક મંજરી રાજાએ તેાડીને લીધી. રાજાનું' અનુકરણ બધી પ્રજાએ કર્યું, ખીજે દિવસે આંબાને માઁજરી વગરના શુષ્ક જોઈ રાજાને વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થયા.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૦
અનિત્ય ભાવના ભાવતા એધ પામી ચારિત્ર લેવા તૈયાર થતાં શાસનદેવતાએ સાધુવેશ આપ્યા. તેઓ વિહાર કરી દેવકુળમાં આવ્યા.
અધ્યયન દેશમુ
આ ભારતવષ માં પૃષ્ટ ચપા નામે નગરીમાં શાલ નામેરાજા અને મહાશાલ નામે યુવરાજ અને ભાઇઓ હતા. તેમને યશેામતિ નામે વ્હેન હતી. તે પીઠર સાથે પરણાવી હતી. તેણીને ગાંગલી નામે પુત્ર થયા હતા.
એક સમયે મહાવીર પ્રભુ પૃષ્ટ ચંપા નગરીના ઉદ્યાનમાં સમાસ ચાલરાજા, યુવરાજ મહાશાલ તથા સકળ પરિવાર સાથે પ્રભુને વંદન કરવા આવ્યા. વન કરી ધ દેશના સાંભળવા બેઠા. પ્રભુએ ચારે ગતિના દુઃખાનુ વર્ણન કરી કહ્યું કે, મનુષ્ય જીવનમાં ધર્મની સામગ્રી મળવી ઘણી દુલ ભ છે. સ`સાર પરિભ્રમણના હેતુ કષાયે છે. તેના ત્યાગ કરવાથી મેક્ષ પ્રાપ્ત થાય છે. આ પ્રમાણે વૈરાગ્યમય દેશના સાંભળી શાલ રાનએ કહ્યુ કે, હું સ'સારથી ક"ટાળ્યા છુ. તા જ્યાં સુધી મારા ભાઈને રાજ્ય પર સ્થાપન કરી પાછે ન આવું ત્યાં સુધી આપ સ્થિરતા કરશેા. પ્રભુએ કહ્યું કે, પ્રતિબધ ન કરશેા. એટલે સારા ક્રામમાં વિલ`બ કરશે નહિ. શાલ રાજાએ મહાશાલને રાજ્ય સ'ભાળવા કહેતાં તેમણે ચાખી ના પાડી. અને કહ્યું કે, હું' પણ તમારી સાથે જ દીક્ષા લઇશ. તેથી ભાણેજ ગાંગલીને રાજ્ય પર સ્થાપી અને ભાઇઓએ પ્રભુ પાસે આવી દીક્ષા લીધી.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૧
તે વખતે યશામતીમ્હેને પણ દેશવિરતીધમ સ્વિકાર્યાં. પ્રભુ ત્યાંથી વિહાર કરી ગયા. શાલે મહાશાલ મુનિ અગ્યાર અંગ ભણી ગીતા થયા. રાજગૃહી આદિ નગરીમાં વિહાર કરતા પ્રભુ પરિવાર સાથે ચ'પાનગરીમાં આવ્યા. ત્યાં શાલ અને મહાશાલ મુનિએ પ્રભુને વદન કરી ખ્યુ કે, આપની આજ્ઞા હૈાય તે પૃષ્ટ ચ'પામાં જઈ કાઈને પ્રતિબંધ આપીએ. પ્રભુએ ગૌતમસ્વામીને તેમની સાથે મેલ્યા. ગાંગલી રાજાને ખબર પડતાં પેાતાના માતાપિતાને લઈ વઢન ક્રવા આવ્યા. વઢન કરી દેશના સાંભળવા બેઠા. ગૌતમસ્વામીની વૈરાગ્યમય દેશના સાંભળી રાજાએ કહ્યું' કે, હુ' મારા પુત્રને રાજ્ય સેપી આપની પાસે દીક્ષા લઇશ. એમ કહી ઘેર જઈ માતાપિતાને તે વાત કહી. તેઓએ કહ્યુ કે, અમે પુછુ તમારી સાથે જ દીક્ષા લઇશું. પછી પુત્રને રાજ્ય સોંપી ત્રણે જણાએ ગૌતમસ્વામી પાસે દીક્ષા લીધી.
ગૌતમસ્વામી બધાને લઈ પ્રભુ પાસે આવવા નિકળ્યા. માગમાં શુભ અધ્યવસાયથી શાલમહાશાલ મુનિઓને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. ત્યાંથી આગળ જતાં શુભધ્યાનથી પીઠર ગાંગલી તેમજ યશામતીને પણ કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. ગૌતમસ્વામીએ પ્રભુ પાસે જઈ તેમના ચરણમાં પ્રણામ કર્યાં. પણ પેલા પાંચે જણા તા પ્રભુને પ્રદક્ષિણા આપી તીર્થ ને પ્રણામ કરી કેવળી પઢા તરફ જવા લાગ્યા. ત્યારે ગૌતમસ્વામીએ પડકાર કરી કહ્યું કે, હે શિષ્યા ! કાં જાએ છે ? આ તીથાને વદન કરા, પ્રભુએ કહ્યું કે, હું
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૨
ગૌતમ ! કેવળીની આશાતના ન કશ. આ સાંભળી ગૌતમસ્વામી કેવળીએને ખમાવવા લાગ્યા. અને મનમાં દુભાતા વિચારવા લાગ્યા કે, મને તેા કેવળજ્ઞાન થયુ' નહિ તે પહેલાં શિષ્યાને થઈ ગયું.
તે વખતે દેવાને પરસ્પર સ'લાપ થયા કે જે મુનિવર પોતાની લબ્ધિથી અષ્ટાપદ પર્વતના ચૈત્યાને વદન કરે તે આ જ ભવે સિદ્ધિને પામે. આ સાંભળી ગૌતમસ્વામીએ પ્રભુને પૂછ્યું કે, હુ' અષ્ટાપદના ચૈત્યાને વંદન કરવા જાઉ ? પ્રભુએ કહ્યુ` ભલે ! જાઓ ને ચૈત્યાને વાંઢો. આજ્ઞા મળતાં પ્રભુને વદન કરી અષ્ટાપદ તરફ ચાલ્યા. તેમની પહેલાં કૌડિન્ય, દિન્ત અને સેવાલ નામે તાપસે પાંચસે પાંચસેાના પરિવારે અષ્ટાપદે ગએલાં. તેમાં કૌડિન્ય પરિવાર સહિત એકાંતર ઉપવાસ કરી પારણે કંદમૂળના આહાર કરતા અષ્ટાપદની પ્રથમ મેખલાએ રહ્યા હતા. મીજા દિન્ન તાપસ પરિવાર સહિત છઠ્ઠ′ના પારણે પાકીને ખરી ગએલાં પાંદડાંનું ભક્ષણ કરતા બીજી મેખલાએ પહોંચ્યા હતા. ત્રીજા સેવાળ તાપસ પરિવાર સહિત અમ અઠ્ઠમના પારણે સેવાળ ખાતા. અષ્ટાપદની ત્રીજી મેખલાએ પહેાંચ્યા હતા.
ગૌતમસ્વામી તેા અષ્ટાપદ પર્વતે આવી સૂર્યના કિરણાનું અવલંબન લઇ ચઢવા લાગ્યા. ત્યારે તે તાપસા વિચારવા લાગ્યા કે અમે તપસ્વી છતાં આગળ ચઢી શકતા નથી તે। આ સ્થૂળ શરીરવાળા કેવી રીતે ચઢશે. તેમ વિચારતા હતા તેટલામાં તા ગૌતમસ્વામી ઉપર ચઢી ગયા. આ ોઈ તેમણે વિચાયું' કે, તેએ ઉતરશે ત્યારે તેમના
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૩
શિષ્ય થઈશું. ગૌતમસ્વામીએ ચોવીશે તીર્થકરેની પ્રતિમાઓને જગચિંતામણી સૂત્ર બેલીને વંદન કર્યું. અને પૂર્વ દિશા તરફ આવેલ શીલાપટ્ટ પર અશોકવૃક્ષની નીચે શત્રિ નિવાસ કર્યો. તે વખતે તીર્થયાત્રા કરવા આવેલ ઈન્દ્રના કપાળ વૈશ્રમણદેવ પણ ચૈત્યને વહન કરી ગૌતમસ્વામી પાસે આવ્યા ને વંદન કરી ને બેઠા. ત્યારે ગૌતમસ્વામીને દેવ, ગુરુ ધર્મતત્વ સમજાવતાં ગુરુતત્વનું વર્ણન કરતા કહ્યું કે, મુનિઓ અંતપ્રાંત આહાર કરી માંસ રૂધિર સુકવી દુબળા શરીરવાળા થાય છે. અને આત્માને બળીઓ બનાવે છે. તે સાંભળી વૈશ્રમણને શંકા થઈ કે, આ સાધુનું શરીર તે પુષ્ટ અને કાતિવાળું દેખાય છે અને વર્ણન જુદી રીતે થાય છે.
બીજાના મનના પરિણામને જાણનારા ચઉનાણી ગૌતમસ્વામી દેવના મનની શંકા જાણી ગયા. તેનું નિવારણ કરવા પુંડરીક કંડરીક અધ્યયન કહી બતાવ્યું. પુષ્કલાવતીવિજયમાં પુંડરીકિણનગરીમાં મહાપદ્મ રાજા રાજ્ય કરતે હતો. તેને પ વતી રાણીથી પુંડરીક અને કંડરીક નામે બે પુત્ર થયા હતા. પિતાનું અવસાન થતાં પુંડરીક રાજા થયે અને કંડરીક યુવરાજ થયા.
એક સમયે ત્યાં વૃદ્ધ સાધુઓ આવ્યા ને નલીનીવન નામે ઉદ્યાનમાં રહ્યા. પુંડરીક રાજા કંડરીકને લઈને વંદન કરવા આવ્યા. વંદન કરી દેશના સાંભળી પુંડરીકે શ્રાવકધર્મ અંગીકાર કર્યો અને કંડરીક બંધ પામી ચારિત્ર લેવા તૈયાર થયા ત્યારે પુંડરીકે કહ્યું કે, હું આજે જ તારો
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૪
રાજ્યાભિષેક કરૂ' છું તે હમણાં દીક્ષા લઇશ નહિ. રાજ્યનું પાલન કર ને રાજ્ય સુખ ભાગ, સયમ પાળવું ઘણું કઠીન છે. એમ સમજાવ્યા છતાં કડરીક તા મક્કમ રહ્યા અને દીક્ષાના આગ્રહ મુકશો નહિ. ત્યારે પુ'ડરીકે મહાત્સવપૂર્વક દીક્ષા અપાવી. પછી તે સ્થવિર મુનિએ પાસે અગ્યાર અગ ભણ્યા. ક'ડરીક મુનિ તપસ્યા કરતાં અને પારણામાં તુચ્છ આહાર વાપરતાં તેમને દાહવરાદિ રાગા થયા. તે સમભાવે સહન કરતા સ્થવિરા સાથે વિહાર કરવા લાગ્યા.
એક વખતે સ્થવિશ સાથે ક'ડરીક મુનિ વિહાર કરતા પુરિકણી નગરીના ઉદ્યાનમાં આવ્યા. પુ‘ડરીક રાજા વંદના કરવા આવ્યા. દેશના સાંભળી પછી ક’ડરીક મુનિને વદન કર્યું. ત્યારે તેમનું શરીર રાગવાળું જોઈ સ્થવિરાને કહ્યુ કે, જો આપની આજ્ઞા હાય તા કડરીક મુનિની દવા કરાવું!
આપ અમારી યાનશાળ માં સ્થિરતા કેરા. સ્થવિરાએ સમતિ આપતાં ઔષધેાપચાર કરી ક'ડરીકને રાગ રહિત કર્યાં. પછી સ્થવિર વિહાર કરવા તૈયાર થયા. પણ ક‘ડરીક આહારમાં લાલુપી બની ત્યાં જ રહેવા લાગ્યા. આ જોઈ પુ'ડરીકે આવી ક'ડરીક મુનિનાં વખાણ કરી છેવટે કહ્યુ કે, વહેતા પાણી નિર્માળા. ફરી પણ જરૂર લાભ આપશે. પછી કડરીકે શરમાઈને સ્થવિરેશ સાથે વિહાર કર્યો
સયમ પાળવામાં શિથિલ બનેલા ક'ડરીક મુનિ ધીમેધીમે સ્થવિરાથી છૂટા પડી પુડિરિકણી નગરે આવ્યા. અને
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૫
અશેકવાટીકામાં ઉદ્વિગ્ન થઈને શીલાપટ્ટ પર બેઠા. પુંડરીક રાજાએ આવી વંદન કરી તેમનાં વખાણ કર્યા પણ કંડરીકને તેમનાં વચન ગમ્યાં નહિ. ત્યારે પુંડરીકને લાગ્યું કે, આ તે સર્વથા સંયમથી ભ્રષ્ટ થઈને આવ્યા છે. એટલે કહ્યું કે, તમો જે વિષયે ભેગવવા ઈચ્છતા હો તે આ રાજ્ય ગ્રહણ કરે. કંડરીકે તે વાત સ્વીકારતાં તેને નગરમાં લઈ જઈ રાજ્યાભિષેક કર્યો. અને પોતે વયમેવ પંચમુષ્ટિ લોચ કરી સંયમ ગ્રહણ કર્યો. કંડરીકનાં પાત્રો ને ઉપકરણ લઈ
સ્થવિર પાસે જઈ ચારિત્ર લીધું. - કંડરીકે રાજગૃહમાં જઈ તે જ દિવસે સરસ આહાર પેટ ભરીને ખાધે. તે તેમના શરીરમાં પચે નહિ, અને પેટમાં શૂળ ઉત્પન્ન થયું. મંત્રી સામંતવમાં તેમની પાસે આવ્યે નહિ. આથી કંડરીક રાજ આતરી ધ્યાનમાં પડી મરણ પામી સાતમી નરકે ગયા. પુંડરીક સુનિએ અઠ્ઠમ કરી પારણે શીત અને રૂક્ષ આહાર વાપરતાં શરીરમાં મહા વેદના થઈ. તે સમભાવે સહન કરવાપૂર્વક અનશન કરી ચઉ શરણપૂર્વક કાળધર્મ પામી સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાને ઉતપન્ન થયા.
આ વાત કહી વૈશ્રમણને કહ્યું કે, દુર્બળ શરીર સંયમ સાધક છે અને પુષ્ટ શરીર સંયમને બાધક છે એમ ન સમજવું પણ જેનું શુભધ્યાન છે તે આરાધક છે. અને અશુભ થાનવાળો વિરાધક છે એમ સમજવું. આ પ્રમાણે વૈશ્રમણની શંકાનું નિવારણ થતાં તેઓ વંદન કરી
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૬
સ્વસ્થાને ગયા. પ્રભાતમાં ગૌતમસ્વામી ચૈત્યાને વન રી અષ્ટાપદ પર્વત પરથી ઉતર્યાં, ત્યારે પેલા તાપસે એ કહ્યુ કે, તમે અમારા ગુરુ થાએ. અમે તમારા શિષ્યા થવા
ઈચ્છીએ છીએ.
ગૌતમસ્વામી ખેલ્યા કે, મારા ધર્માચાર્ય ત્રણે લેના સ્વામી મહાવીર પ્રભુ છે. ત્યારે તાપસેા ખેલ્યા કે, વળી આપના પણ ગુરુ છે. ગૌતમરવામીએ કહ્યુ કે, તે સજ્ઞ, સર્વદર્શી સકળ સુરાસુર જેના કિંકર ખની સમવસરણની રચના કરે તે તેના પર બેસી ધર્મોપદેશ આપે છે. જેમના ઉપર છત્રત્રય શૈાભી રહ્યાં છે અને દેવે ચામર વીંઝે છે. ચાત્રીસ અતિશયવાળા છે તે આ સાંભળી તે તાપસેા સમકિત પામ્યા. અને તેમની પાસે દીક્ષા લીધી. શાસનદેવાએ સાધુવેશ આપ્યા. પછી તેઓને સાથે લઇ કોઇ ગામમાં ગયા.
મારા ગુરુ છે.
શિષ્યાને કહ્યુ` કે, તમને જે ભાજન રૂચે તે લાવું. તેઓએ ખીરમ'ગાવી. ગૌતમસ્વામી અક્ષીણુ મહાનસ લબ્ધિવાળા હૈાવાથી કાઇ ગૃહસ્થને ત્યાંથી ખીર વહારી લાવ્યા. પછી પદરસે ત્રણ શિષ્યાને સાથે બેસાડી એક જ પાત્રામાં લાવેલી ખીરમાં અ'ગુઠા નાખી બધાને પીરસી છતાં પાત્ર' ખાલી થયુ' નહિ. સેવાળ પ્રમુખ પાંચસા શિષ્યાને લેાજન કરતાં કરતાં જ શુભ ભાવનાથી કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું, દિન્ન આદિ પાંચસા શિષ્યાને સમેાવસરણને આઠ પ્રાતિહાય દૂરથી જોતાં જ શુભ ભાવનાથી કેવળજ્ઞાન થયુ.. કોડિન્ય વગેરે પાંચ શિષ્યાને પ્રભુનુ' દન
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૭
થતાં જ કેવળજ્ઞાન થયું. ગૌતમસ્વામીએ સમાવસરણમાં આવી ભગવતને વંદન કર્યુ. ત્યારે પેલા પદરસા ત્રણ શિષ્યા તા પ્રભુને પ્રદક્ષિા કરી કેવળી પદા તરફ
' '}
ચાલવા લાગ્યા.
ગૌતમસ્વામીએ તેમને ખેાલાવી પ્રભુને વંદન કરવા કહ્યુ. ત્યારે મહાવીર પ્રભુએ કહ્યુ કે, 'હું ગૌતમ ! કેવળીની આશાતના ન કરે.. આ સાંભળી ગૌતમસ્વામીએ તે સર્વેને મિથ્યા દુષ્કૃત આપી ખમાવ્યા. પણ તેમના મનની અધીરતા જોઇ પ્રભુએ કહ્યુ` કે, તમેને પૂર્વ પરિચયના કારણે મારા પ્રત્યે રાગ છે. તેથી કેવળજ્ઞાન થતું નથી. જ્યારે રાગનું 'ધન છૂટશે. ત્યારે તરત જ કેવળજ્ઞાન થશે અને અન'તાકાળ સાથે રહીશું. એમ કહી ક્રુમપત્ત અધ્યયનની પ્રરૂપણા કરી તે આ પ્રમાણે
दुमपत्तए पंडुयए जहा निवडइ राइगणाण अच्चए | एवं मणुयाण जीवियं, समयं गोयम मा पमाय ॥ १ ॥
જેમ રાત્રી વીતી ગયા પછી પાકી ગએલ વૃક્ષનુ પાંદડુ' પડી જાય છે. એ જ પ્રમાણે મનુષ્યનું આયુષ્ય ક્ષીણુ થાય છે. તેથી હું ગૌતમ! એક સમય માત્રના પણ પ્રમાદ કરીશ નહિ.
कुसग्गे जह ओस बिंदुए, थोत्रं चिहइ लंबमाणए । एवं मणुयाण जीवियं समयं गोयम मा पमायए ||२||
જેમ દના અગ્રભાગ ઉપર લટકતું ઝાકળનું બિન્દુ અલ્પકાળ રહે છે. તેવુ' મનુષ્યનુ' જીવીત છે. એમ જાણી હે ગૌતમ! એક ક્ષણ માત્ર પણ પ્રમાદ કરીશ નહિ.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૮
इइ इत्तरियम्मि आउए, जीवियए बहुपच्चवायए । विहुणाहि रयं पुरे कडं, समयं गोयम मा पमायए || ३ ||
આ પ્રમાણે આયુષ્ય અલ્પકાળનુ છતે જીવિત ઘણા વિઘ્નવાળુ' હાઇ પૂર્વે કરેલા કરૂપી રજને તુ દૂર કર. હું ગૌતમ ! એક ક્ષણના પણુ પ્રમાદ કરીશ નહિ. दुल्ल हे खलु माणुसे भवे, चिरकालेण वि सव्वपाणिणं । गाढा य विवाग कम्पुणो, समयं गोयम मा पमायए || ४ ||
સવ પ્રાણીને ચિષ્કાળે કરીને પણ મનુષ્યભવ દુલ ભ જ છે કારણ કે કર્મોના વિપાકા ગાઢ છે. તેથી હું ગૌતમ !
સમય માત્ર પણ પ્રમાદ ન કર.
पुढविकाय महगओ, उक्कोसं जीवो उ संवसे । कालं संखाईयं समयं गोयम मा पमाय || ५ |
પૃથ્વીકાયને પામલે જીવ ઉત્કૃષ્ટ સ`ખ્યાતીત કાળ સુધી રહે છે. ( અસંખ્યાત ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણી) માટે હે ગૌતમ! સમય માત્ર પણ પ્રમાદ ન કર. आउकायम गओ, उक्कोस जीवो उ संवसे । कालं संखाईयं, समयं गोयम मा पमाय ॥ ६ ॥ तेउकायम गओ, उक्कोसं जीवो उ संवसे । कालं संखाईयं, समयं गोयम मा पमाय ||७| वाउक्कायमइगओ, उक्कोसं जीवो उ संवसे । कालं संखाईय, समयं गोयम मा पमायए ॥८॥
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૯
॥ १० ॥
वणस्स कायम गओ उकोसं जीवो उ सबसे । कालमणंत दुरंतयं, समयं गोयम मा पमायए ॥९॥ बेदिय कायम गओ, उक्कोसं जीवो उ संवसे । कालं संखिज्जसन्नियं, समयं गोयम मा पमाय આ ઉકાય તેકાય વાઉકાયમાં પૃથ્વીકાય મુજબ કાર્યસ્થિતિ છે. કારણ વનસ્પતિકાયની કાર્યસ્થિતિ અન'તી ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણી છે. तेइंदकायम गओ, उक्कोसं जीवो उ संवसे । कालं संखिज्जसन्नियं, समयं गोयम मा पमाय ॥ ११ ॥ चउरिदियकायमइगओ, उक्कोसं जीवो उ संवसे । कालं संखिज्जसन्नियं, समयं गोयम मा पमायए || १२ || पंचिदियकायमइगओ, उक्कोसं जीवो उ संवसे । सत्तभवगहणे, समयं गोयम मा पमायए || १३ ॥
विगबेन्द्रियनी अयस्थिति संख्याता (वर्ष, हिवस, માસ) ૫'ચેન્દ્રિયની કાયસ્થિતિ સખ્યાતા સાત ભાવ અને અસખ્યાત એક ભવની છે. આઠમા ભવ યુગલીકના કરે પછી દેવલાકે જાય.
देवे नेrse यमगओ, उक्कोसं जीवो उ संवसे । इकेक भवगहणे, समयं गोयम मा पमायए ॥१४॥
ધ્રુવ નારકને પામેલેા જીવ એક જ ભવ કરે. મતલબ કે દૈવ મરીને દેવ કે નારકી થાય નહિ. અને નારકી મરીને નારકી કે દૈવ થાય નહિ. તેમજ ચુગલીક તિય "ચ કે મનુષ્ય
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૦
પણ થાય નહિ, પણ સંખ્ય'તાયુ મનુષ્ય કે તિર્યંચ થાય. ઈશાન સુધીના દેવે પૃથ્વીકાય, અપકાય ને પ્રત્યેકવનસ્પતિકાય બાદરમાં પણ ઉત્પન થાય. પણ સૂક્ષમ, સાધારણ, તેલ વાઉ કે વિગલેનિદ્રયમાં ઉત્પન્ન થાય નહિ. સહસ્ત્રાર સુધીના દેવે જ તિર્યંચમાંથી આવે ને તિર્યંચમાં જાય. તેથી ઉપરના દેવ ફક્ત મનુષ્યમાંથી આવે ને મનુષ્યમાં જાય. સાતમી નરકના છ તથા તેઉકાય વાઉકાયના જે મનુષ્ય થાય નહિ. एवं भवसंसारे, संसरइ सुहासुहेहि कम्मेहिं । जीवो पमायबहुलो, समयं गोयम मा पमायए ॥१५॥
ઉપર પ્રમાણે આ સંસારને વિષે ઘણા પ્રમાદવાળો જીવ શુભ કે અશુભ કર્મોએ કરીને સંસારમાં ભ્રમણ કરે છે. માટે હે ગૌતમ! સમય માત્રને પ્રમાદ ન કર, लद्धण वि माणुसत्तणं, आयरिअत्तं पुणरावि दुल्लहं । बहवे दसुया मिलक्खुया, समयं गोयम मा पमायए ॥१६॥
મનુષ્યપણું પામીને પણ આદેશમાં ઉત્પન્ન થવું ઘણું દુર્લભ છે. ઘણા છ દસ્યુ એટલે પર્વતાદિમાં રહેનારા ચારે હોય છે અને નવ જાતના છે હેય છે. ૧. પુલિંદ, ૨. નાઈલ, ૩. નેણ, ૪. શબર, ૫. વરદ, ૬. ભટ, ૭. માલ, ૮, ભિલ્લ તથા ૯. કિશત. તેમાં ઘમ જેવું નામ પણ નથી. માટે હે ગૌતમ! એક સમય માત્ર , પ્રમાદ ન કર,
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૧
लण वि आरियतणे, अहीण पंचेंदियया हु दुल्लहा । विगलिंदियया हु दीसई, समय गोयम मा पमायए ॥१७॥
આર્યદેશમાં ઉત્પન્ન થવા છતાં પંચેન્દ્રિયની પટુતા મળવી દુર્લભ છે ઘણું જ આંખ, કાન, નાક, જીભ ને પશેન્દ્રિયની છેડખાંપણવાળા હોય છે. તેથી ધર્માનુષ્ઠાન કરવામાં હાથ, પગ વગેરે અશક્ત બની જાય છે. કેટલાક રેગથી પીડાય છે. માટે હે ગૌતમ! ક્ષણ માત્ર પ્રમાદ ન કર. अहीणपंचेंदियत्तं पि से लहे, उत्तमधम्मसुई हु दुल्लहा । कुतिस्थिनिसेवए जणे, समयं गोयम मा पमायए ॥१८॥
પંચેન્દ્રિયની પદ્ધતા પામ્યા છતાં પણ ઉત્તમ ધર્મનું શ્રવણ દુર્લભ છે. ઘણા લોકે કુતીથીએાને સેવનાર હોય છે માટે હે ગૌતમ! સમય માત્ર પ્રમાદ ન કર. लध्धूण वि उत्तमं सुई, सद्दहणा पुणगवि दुल्लहा । मिच्छत्तनिसेवए जणे, समयं गोयम मा पमायए ॥१९॥
ધર્મનું ઉત્તમ શ્રવણ પામીને પણ શ્રદ્ધા થવી અતિ દુર્લભ છે. ઘણા માણસે મિથ્યાત્વને સેવનારા છે તેથી હે ગૌતમ! સમય માત્ર પ્રમાદ ન કર धम्म पि हु सद्दहंतया, दुल्लहया काएण फासया ।। इह कामगुणेहि मुच्छिया, समय गोयम मा पमायए ॥२०॥
ધર્મની શ્રદ્ધા થતાં પણ તેને કાયાવડે સ્પર્શ કરનારાઆચરનારા અતિ દુર્લભ છે. કારણ કે ઘણા જીવો કામભેગમાં મૂછવાળા હોય છે. તેથી હે ગતમ! સમય માત્ર પણ પ્રમાદ કર.
૧૧
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૨
परिज़रइ ते सरीरयं, केसा पंडुरया हवंति ते । से सोयबले य हायई, समयं गोयम मा पमायए ||२१||
તારૂ શરીર સર્વ પ્રકારે જીણુ થાય છે. તારા વાળ વૃદ્ધાવસ્થાને લીધે શ્વેત થાય છે તથા કાને આછું" સભળાય છે. માટે હે ગૌતમ સમય માત્ર પ્રમાદ ન કર परिजूर ते सरीरयं, केसा पंडुरया हवति ते । से चक्खुबले य हायई, समयं गोयम मा पमायए ||२२|| परिज्ररह ते सरीरय, केसा पंडुरया हवंति ते । से घाणवलेय हायइ, समयं गोयम मा पमायए ||२३|| परिजूरइ ते सरीरयं, केसा पंडुरया हवंति ते । से जिन्भवलेय हायई, समयं गोयम मा पमायए ||२४|| परिज़रइ ते सरीरयं, केसा पंडुरया हवंति ते । से फासबले य हायई, समयं गोयम मा पमायए ||२५|| परिजूरई ते सरीरयं, केसा पंडुरया हवंति ते । से सव्ववलेय हायई, समयं गोयम मा पमायए ||२६||
વૃદ્ધ થતાં આંખે ઓછુ દેખાય, નાકે સુ'ધાય નહિ, જીભ, દાંતે ચવાય નહિ, ચામડીએ કરચલી પડે, હાથપગ થાકી જાય, માટે હે ગૌતમ! સમય માત્ર પ્રમાદ ન કર. अरई गंड विसूइया, आर्यका विविधा फुसति ते । विहडs विद्धंसह ते सरीरयं, समयं गोयम मा पमायए ||२७||
ઉદ્વેગ, લેાહી વિકાર, વિસૂચિકા, રાગ તારા શરીરને થાય છે તેથી તારૂક શરીર ખળની હાનિ થવાથી પડે છે. વિવસ પામે છે માટે હે ગૌતમ ! સમય માત્ર પ્રમાદ ન કર.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૩
वोच्छिद सिणेहमप्पणो, कुमुयं सारइयं पाणियं । से सव्वसिणेहवज्जिए, समय गोयम मा पमायए ॥२८॥
કમળ જેમ શરદઋતુના નિર્મળ પાણીને તજી દે છે તેમ મારા પ્રત્યે જે સ્નેહ-રાગ છે. તે છેદી નાંખ. હે ગૌતમ! સમય માત્ર પ્રમાદ ન કર. चिच्चाण धणं च भारियं, पव्वइओ हि सि अणगारियं । मा वंतं पुणो वि आइए, समर्थ गोयम मा पमायए ॥२९॥
કંચનકામીનીને ત્યજીને મુનિપણાને પામે છું તેથી વમેલાને ફરી પીશ નહિ–ગ્રહણ કરીશ નહિ. હે ગૌતમ સમય માત્ર પ્રમાદ કર. अवउझिय मित्तबंध, विउलं चेव घणोहसंचय । मा तं बिइयं गवेसए, समयं गोयम मा पमायए ॥३०॥
મિત્રે બાંધ અને વિસ્તારવાળા ધનના સમૂહને તજીને પુનઃ તે મિત્રાદિકની ગષણ ન કર. હે ગૌતમ! સમય માત્ર પ્રમાદ ન કર. न हु जिणे अज्ज दिस्सई, बहुमए दिस्सइ मग्गदेसिए । संपइ नेयाउए पहे, समयं गोयम मा पमायए ॥३१॥
આજે જિનેશ્વરે દેખાતા નથી તે પણ મેક્ષમાર્ગને દેખાડનાર ગુરુ ભગવંતે છે જ. તો તેને ધર્મ આદર. હે ગૌતમ! સમય માત્ર પ્રમાદ ન કર अवसोहिय कंटगा पह, ओइण्णो सि पहं महालयं । गच्छसि मग्गं विसोहिया,समयं गोयम मा पमायए ॥३२॥
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૪
કંટકરૂપ ભવને ત્યાગ કરીને મેક્ષરૂપી ભાવમાર્ગમાં તું ચાલે છે. તેથી હે ગૌતમ! સમય માત્ર પ્રમાદ ન કર.
સમ્યકત્વ પામ્યા પછી દેશવિરતી કે સર્વવિરતીનું પાલન કરવા ઉદ્યમ કર તેમાં પ્રમાદ ન કર. अबले जह भारवाहए, मा मग्गे विसमे वगाहिया । पच्छा पच्छाणुतावए, समय गोयम मा पमायए ॥३३॥
જેમ અશક્ત ભારવાહક વિષમ માર્ગમાં પ્રવેશ કરીને પશ્ચાત્તાપ કરે તેવું કરીશ નહિ ચારિત્ર પ્રમાદ તજીને સારી રીતે પાળજે હે ગૌતમ સમય માત્ર પ્રમાદ કરીશ નહિ. तिण्णो हु सि अण्णवं मह किं पुण चिहसि तीरमागओ। अमितुर पारं गमित्तए, समय गोयम मा पमायए ॥३४॥
મોટા સંસાર સમુદ્રને તું તરી ગયો છે. હવે કોઠે આ થકે કેમ અટકી રહે છે, પાર પામવા ઉતાવળ કર, હે ગૌતમ! સમય માત્ર પ્રમાદ ન કર. अकलेवरसेणिमूसिया, सिद्धि गोयम लोयं गच्छसि । खेमं च सिवं अणुत्तरं, समयं गोयम मा पमायए ॥३५॥ તું કલેવર રહિત શ્રેણીને પ્રાપ્ત કરીને ક્ષેમ તથા કુશળ સર્વોત્કૃષ્ટ મોક્ષ પ્રત્યે જઈશ. તેથી હે ગૌતમ! સમય માત્ર પ્રમાદ ન કર. बुद्धे परिनिब्बुडे चरे, गामगए नगरे व संजए । संतीमग्गं च बृहए, समयं गोयम मा पमायए ॥३६॥
ગામ નગરને વિષે રહેલ સંયમી તથા તત્ત્વજ્ઞ એ તું કષાયથી શાંત થયા થકે ચાગ્નિનું સેવન કર, મોક્ષમાર્ગને વૃદ્ધિ પમાડ હે ગૌતમ! સમય માત્ર પણ પ્રમાદ ન કર.
(અનુસંધાન મુખપેજ ૪ ઉપર જુઓ)
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
છપાયેલ પુસ્તકની યાદી કાવ્ય વિભાગ દ્રવ્યાનુયોગ તત્વજ્ઞાન વગેરે ૧ કલ્યાણક સ્તવન ટોડર ૨૧ ભેગાપભેર વિરમણવ્રત
ચેઈયથયથઇ સક્ઝાયમાળા ૩૪–૫૪ ભૂભુવઃ સ્વઃ ભા. ૧-૨ ૮-૪૮-૪૯-૭૮–૧૧૧-૨૦ ૫૧ જેના દર્શન ને શ્રાવકદિન કૃત્ય -૧૧૦-૫૩-૧-૯૫ -
જેન ધમ પ્રવેશક ભા. ૧ થી ૫ | વિવિધ પૂજાસંગ્રહ અથ સાથે ૫૮ ૬૯ ૮૩ ૧૪૮ ૧૪૯ ૯૧ થી ૯૪-૧૧૭
૬૨ ઉપદેશ સીત્તરી ૧૦ સમકિતના સડસઠ બેલની
૬૩ સહસ્ત્રક્ટ નામાવલી - સઝાય અર્થ સાથે
૭૪/૧૬૩ નવપદ મહાસ્ય ૧૩/૧૬૧ ભક્તામર અથ સ્થા સહિત ૯૬ ૧૫૪ જૈન ધમનો પરિચય
૯૭ આગમ સાર ૧૬ પ્રકરણ ભાષ્યસાર
૧૦૧ પારસમણિ ૧૪ ૧૮ ૫૦ છ કર્મગ્રંથસાર
૮૧ નવકારના જાપની નોંધ ૫૭ બૃહસંગ્રહણી સાથ ૧૧૮ ષડૂદ્રવ્યાત્મક જગતું ૭૩ નવસ્મરણ મૂળ
૧૩૯ શ્રાવક ધમ ૭૫ લઘુક્ષેત્ર સમાસ સાથે ૧૪૦ ધર્મોપદેશ તત્વજ્ઞાન ૧૬૪ સામાયિક ચૈત્યવંદન ૮૪ ૮૫ ૮૬ જૈન પશ્નોત્તરી ૧૦૦ દેવચંદ્રજી વીશી સાથે | ભા ૧ ૨ ૩ ૯૮ પ્રશમરતિ સાથે
૧૬૭/૭૭ સાધુ-સાધ્વી આવશ્યક ૧૦૩ જ્ઞાનસાર સાથ
સૂત્રાર્થ ૧૦૫ વીતરાગસ્તેત્ર સાથે
૮૭ બે પ્રતિક્રમણ અને પ્રકીર્ણ
સંગ્રહું ૧૦૨ શાન્ત સુધારસ સાથ
૮૨ તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્રાર્થ ૧૧૪ દશવૈકાલિક સૂત્રાર્થ
૩૩ ભક્તિમુક્તિ પર્યુષણ પર્વ માળા ૧૧૫ સ્વાધ્યાય સંગ્રહ
( ૩૯ નેમિ વિવાહ ૧૧૬ ભક્તામર ક૯યાણ મંદિર સાથે
૧૪૩ પ્રશાંતરસ ઝરણાં ૧૩૬ સબોધ સિત્તરી તે ૧૫૬ પંચસૂત્રાદિ સંગ્રહ ૧૭૦ બે ચોવીશી સ્તવનો અથ ૧૬૬ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રાર્થ સહિત
ભાગ - ૧
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ અભિપ્રાય અhક ગ્રંથમાળા તરફથી પ્રગટ થતા કથા સાહિત્યનાં પુસ્તક ઉપરાંત અન્ય વિષયનાં પુસ્તકે સામાન્ય માણસને પણ ઉપયોગી થઈ શકે તેમ છે આવાં પુસ્તકના પ્રકાશનની જરૂરીઆત છે અને આપની જ્ઞાનની પ્રવૃતિથી આનંદ થાય છે. લિ. પૂ. આ. શ્રી અભયદેવસૂરિ તા. 1-7-92 અમારા પરમશ્રુત જ્ઞાનપ્રેમી અને ધરખમ પ્રચારક તપસ્વી મુનિ અલંક વિજયજીએ પુસ્તક પ્રકાશનને ભારે યજ્ઞ માંડયા છે. - હું એમના પ્રચંડ પુરૂષાર્થને જોઈને આનંદ અનુભવું છું. લિ. પૂ. આ. શ્રી યશૈદેવ સૂરિ પાલીતાણા, તા. 5-8-92 તમારી શ્રુતભકિત અવર્ણનીય છે. તપસ્યાની સાથે સમ્યજ્ઞાનની લગની અને લાગણી અપૂવ છે. આપના પુસ્તકે ઘણાં ઉપયોગી છે. લિ. પૂ. આ. શ્રી ધનેશ્વરસૂરિ અહમદનગર તા. 31-7-92 જૈન ધર્મ અને તત્વજ્ઞાનના ભવ્ય વારસા સામગ્રીરૂપ અકલક ગ્રંથમાળા તરફથી પ્રગટ થતાં પુસ્તક આબાલ ગોપાળને શ્રુતજ્ઞાનની આત્મોન્નતી તરફને અનન્ય પ્રેરક માહિતિ ઉપલબ્ધ થાય છે. સામાન્ય વાચથી આરંભીને વિદ્વાન વર્ગને પણ એમનાં પુસ્તકો દ્વારા જ્ઞાન સંપાદન કરવાની અમૂલ્ય તક મળી રહે છે આ પુસ્તક પોકેટ બુકની ગરજ સારે તેવાં હોવાથી સત્સંગ અને સ્વાધ્યાયને અને આનંદ આપે તેવાં છે. લિ ડો. કવિન શાહ બીલીમોરા તા 10-10-92 આપશ્રી સરળ ભાષામાં સાહિત્યનું સર્જન કરીને જ્ઞાનને લાભ આપી રહ્યા છે તેની જેન સમાજને ખરેખર આવશ્યકતા છે. આપશ્રીનું પ્રકાશન કાય જ્ઞાન જ્યોતને જલતી. રાખી ભવ્યાત્માએના આત્મકલ્યાણમાં ઉપકારક નીવડે એવી અભિલાષા છે. લિ. મુનિ અરૂણવિજયજી તા. 10-8-92