Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra kA mukhapatra zrata sAgara AzIrvAda : rASTrasaMta jainAcArya zrI padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. aMka : 10, mAgha vi. saM. 2056 janavarI 2000 : saMpAdaka : DaoN. bAlAjI gaNorakara manoja jaina S 90SBBODARA jJAnamandira kI mukhya zAkhA ke udghATana ke maMgalamaya prasaMgapara virAjamAna pU. AcArya zrI padmasAgarasUri ma. __ ahamadAbAda meM AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamandira __kI jaina pustakAlaya zAkhA kA udghATana ahamadAbAda ke jaina bahula kSetra pAlaDI vistAra meM satyAgraha Azrama ke samIpa AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamandira kI mukhya zAkhA kA udghATana 19 navambara, 1999 ko sampanna huA. isa maMgalamaya prasaMga ko rASTrasaMta AcArya zrI padmasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA AcArya zrI vijayapradyumnasUrIzvarajI ma.sA. AdiThANA ne apanI nizrA dekara avismaraNIya evaM pAvana banA diyA. isa avasara para vibhinna jaina saMghoM ke padAdhikArI evaM nagarajana sahita saradAra sarovara narmadA nigama ke adhyakSa zrI bhUpendra siMha cUDAsamA upasthita the. mAnanIya zrI cUDAsamAjI ne dIpa prajjvalita kara pustakAlaya kA udghATana kiyA evaM prAsaMgika udbodhana kara isake niraMtara pragati kI kAmanA kI. pa.pU. rASTrasaMta AcArya zrI padmasAgarasUri ma.sA. evaM AcArya zrI vijayapradyumnasUri ma.sA. ne prasaMgocita pravacana meM zramaNa evaM zrAvakavarga kI jJAnArAdhanA hetu isa kendra dvArA hone vAle prayAsoM ko apanA zubhAzIrvAda diyA tathA kAmanA kI ki isa kendra dvArA AgAmI For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zatAbdI meM jaina dharma kI upayogitA tathA pracAra-prasAra hetu ullekhanIya saphalatA prApta ho. isa avasara para jJAnamandira ke sahanidezaka DaoN. bAlAjI gaNorakara ne prazAntamUrti zrutabhakta pa.pU. munirAja zrI ajayasAgarajI ma.sA. kI nizrA meM AcArya zrI kailAsasAgarasari jJAnamandira kA paricaya dete hue graMthAlaya sacanA vijJAna ke kSetra meM hAsila haI upalabdhiyoM se zrotAoM ko paricita karAyA. zrI vijayabhAI zAha ne jaina pustakAlaya dvArA kI jAne vAlI gatividhiyoM para prakAza DAlA. kAryakrama kA saMcAlana zrI hitendrabhAI mAraphatiyA ne kiyA tathA anta meM zrI kirITabhAI kobAvAlA ne dhanyavAda jJApana kiyA. vAcakoM ko yaha batAte hue hameM Ananda ho rahA hai ki zrI vijayabhAI haThIsiMga zAha ne zAha inTaraprAIz2a ke saujanya se isa jaina pustakAlaya ke lie agalI yogya vyavasthA hone taka do varSoM ke lie niHzulka bhavana vyavasthA upalabdha karAkara jina zAsana kI anumodanIya sevA kI hai. unake isa udAra sahayoga kA zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra tathA jaina samAja anumodanA karatA hai. zrutasaritA (pustaka vikraya kendra) kA udghATana : * vigata 25 navambara 1999 ke dina zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobA meM navanirmita bhavana meM pustaka vikraya kendra kA udghATana pa.pU. gurudeva AcArya zrI padmasAgarasUrIzvarajI ma.sA. kI nizrA meM gujarAta khanija vikAsa nigama li. ke ceyaramena zrI mukezabhAI jhaverI ke karakamaloM dvArA sampanna huA. isa avasara para gujarAta khanija vikAsa nigama ke nidezaka zrI sunIlabhAI siMgI bhI upasthita the. * parama pUjya zAsanaprabhAvaka rASTrasaMta AcArya pravara zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma.sA. AdiThANA kA sAbaramatI jaina saMgha meM anekavidha dharma ArAdhanAmaya cAturmAsa vyatIta huA. ApakI nizrA meM zrI rAmanagarasAbaramatI jaina saMgha meM vividha japa-tapa, dhArmika anuSThAna, yuvA-bAla zibira evaM pravacanamAlA se zAsana prabhAvanA ke sukRta kArya sampanna hue~. parvAdhirAja paryuSaNa meM mAsakSamaNa, aTThAI, aTTama Adi tapazcaryA huI. ApazrI ke 65veM janmadina evaM jagadguru AcArya zrI hIravijayasUrIzvarajI mahArAja kI puNyatithi ke upalakSya meM eka vizAla anumodana sabhA kA Ayojana huA. isa kAryakrama ke antargata sAdharmika bhakti va bahumAna kA vizeSa Ayojana kiyA gayA jisase aneka madhyamavargIya parivAroM ko jIvana-yApana kI bharapUra sAmagriyA~ upalabdha karAI gaIM. pUjyazrI ne samrATa akabara pratibodhaka jagadguru hIravijayasUrijI ke dvArA hue dhArmika sAmAjika upakAroM kA tAjA bayAna diyA. una mahApuruSa ke prati sabhA sthita hajAroM vyaktioM ne apane kartavyatA ke pAlana dvArA bhAvAMjali samarpita kI evaM pUjya gurudevazrI ke saMyama paryAya ke agaNita satkAryoM kI anumodanA kI. pUjya gurudeva kI nizrA meM Aso mAsa kI zAzvatI olI kI ArAdhanA bhI ullAsa pUrvaka sampanna huI. ApakI nizrA meM sAbaramatI jaina saMgha dvArA navanirmita tIna maMjile upAzraya ke nAmakaraNa hetu Adeza diye gaye. zrAvakoM kI vizAla sabhA meM khuba hI anumodanIya caDhAve hue.. * pUjyapAda rASTrasanta AcAryazrI ke sAnnidhya meM di.21-11-99 ke dina moTerA krikeTa sTeDiyama-sAbaramatI meM jaina DaoNkTarsa pheDarezana dvArA Ayojita prathama vArSika saMmelana (JDCON'99) kA kAryakrama Ayojita kiyA gayA. isa vizAla saMmelana kA bahuAyAmI uddezya sarvajanopayogI hone ke sAtha-sAtha jaina saMgha ke liye bahupayogI rahA. isa adhivezana meM nimnalikhita muddoM para carcA huI. 1. ahiMsA meM zraddhA rakhanevAle ko ahiMsaka TriTamenTa kisa prakAra mila sake. isa hetu krUratA se nirmita abhakSya davAiyoM kA patA lagAkara vikalpa DhUMDhane tathA prasArita karanA. 2. jaina saMgha meM paraspara bhAtR-bhAvanA jAgRta karanA. 3. samAja meM pradUSita vyasanoM ko miTAkara AhAra aura jaina dharma vaijJAnika abhigama pracArita karanA. For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4. jaina Avazyaka kriyAoM kA vaijJAnika abhigama taiyAra karanA. 5. ahiMsA, paryAvaraNa aura jaina dharma ke saMdarbha meM tathyoM ko ujAgara karanA. 6. caturvidha saMgha ke avasara par3ane para suzruSA (bhakti) hetu Avazyaka infra structure banAnA. jisake antargata Blood Bank, Drug Bank aura sAdharmikoM hetu meDIkala sevAeM upalabdha ho sakeM. 7. mahAjana paraMparA ke anurupa logoM meM sadbhAva baDhe tadartha meDIkala kempa Adi kA samaya-samaya para Ayojana karanA. 8. vyaktigata saMparka aura sAhitya kI madada se vaijJAnika dRSTikoNa se bhI jaina dharma kA pracAra-prasAra karanA. 9. sAdhu-sAdhvI zrAvaka zrAvikAoM ke liye khAsa rogoM hetu risarca evaM upAya karane. 10.jainoM meM dharma ke prati bhAvanA vRddhigata ho usameM jaina DaoNkTaroM kA yogadAna va sAmAyika, yoga, dhyAna, prArthanA va prabhubhakti Adi abhyantara upAyoM kI preraNA denA ityAdi. isa kAryakrama meM jaina dharma ke jAnemAne vidvAna guru bhagavantoM, jaina samAja tathA DaoNkTaro Alama ke * khyAtanAma vidvAna AgevAnoM evaM tattvacintakoM dvArA jaina dharma aura meDIkala sAyansa ke viSaya meM bhinna-bhinna dRSTikoNoM se carcA kI gaI.. ___* pa.pU. gurudeva AcArya zrI padmasAgarasUrIzvarajI ma.sA. apane ziSya-praziSyavRnda ke sAtha govA kI ora sukhazAtA pUrvaka vihAra kara raheM haiM. AgAmI 18 pharavarI 2000 ke dina maDagAMva, govA meM aMjanazalAkA, pratiSThA mahotsava sampanna karAkara 8 mArca ko vihAra kara ratnAgiri, pUnA Adi hote hue cAturmAsa hetu motIzA jaina zve. mU. saMgha, bhAyakhalA, mumbaI meM di. 9-7-2000 ke zubha dina praveza kareMge. ___* ahamadAbAda ke vAcakoM ko AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamandira, kobA meM upalabdha pustakoM ke viSaya meM online sUcanAyeM pAlaDI sthita pustakAlaya meM bhI prApta ho rahI hai. sabhI pUjya zramaNa-zramaNiyoM evaM jJAnecchukoM kA yahA~ para svAgata hai. zrutasaritA (pustaka vikraya kendra) ke udghATana prasaMga para lie gae avismaraNIya kSaNoM kI durlabha jhalakiyA~ For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mani ni:spRha saMta AcArya zrI hIrasUri kA rAjanItika avadAna muni vimala sAgara dharma aura rAjanIti saMsAra ke do dhruva haiM. jaba bhI ye milate haiM, eka-dUsare para hAvI hone kI ceSTA karate haiM. manuSya ke citta ko rAjanIti hI prabhAvita nahIM karatI, dharma bhI gaharAI se parivartita karane kI kSamatA rakhatA hai. sAmAnyatayA yaha dekhA jAtA hai ki yA to rAjanIti ko dharma mArgadarzita karatA hai athavA dharma meM rAjanIti paiTha jAtI hai, itihAsa sAkSI hai ki jaba bhI dharma ne rAjanIti kA pathapradarzana kiyA to kaI krAntikArI va yugAntarakArI parivartana jagata ne dekhe aura mAnavatA ko naI rozanI milI. kintu jaba bhI dharma meM rAjanIti ne apane varcasva ko dikhAne kI kuceSTA kI taba-taba na sirpha dharma kI asmitA khaNDita huI balki mAnavatA ko kalaMkita honA par3A aura itihAsa meM kAlA adhyAya likhA gayA. yaha dhruva satya hai ki dharma meM rAjanIti kA paiThanA kabhI kalyANakArI nahIM hotA, parantu mAnava samAja ke hita meM yaha bhI utanA hI Avazyaka hai ki dharma rAjanIti kA mArgadarzana kare. bhArata ke itihAsa kA yaha ujjvala pahalU hai ki yahA~ samaya-samaya para vibhinna sAdhu-saMtoM aura RSi-muniyoM ne dharma ke AdhAra para rAjanIti ko niyaMtrita kara samAja ko upakRta kiyA. saMsAra ke bhoga-sukhoM se alipta una dharma-adhinAyakoM ke Atmabala va sAdhanA ke samakSa sattA va zAsaka natamastaka hue aura saMsAra meM dharma kI sarvoparitA siddha huI. ___akhaNDa bhArata ke itihAsa meM mugalakAla dharma meM rAjanIti ke hastakSepa kA hI nahIM, balki atikramaNa kA adhyAya hai. isa daurAna bhAratIya dharma aura saMskRti para kaI jyAdatiyAM huIM. rajavAr3oM meM bikharI yahA~ kI zAsanavyavasthA mugaloM kI sattA ko saphala hone se roka nahIM sakI. isa daura meM Aja se 472 varSa pUrva vikrama saMvat 1583 ke mArgazIrSa zukla navamI ko gujarAta ke pAlanapura nagara kI dhanya dharmadharA para hIrajI ke nAma se eka yugapurUSa ne janma liyA, jo Age calakara mahAna jainAcArya hIravijayasUri ke nAma se jagadvikhyAta hue. ___ pitA 'kurAM' aura mAtA 'nAthIbAI' ke isa svanAmadhanya sapUta ke bahumukhI vyaktitva kI nirmala AbhA ne tatkAlIna samAja va rAjanIti ko naI dizA dI. kabhI-kabhI eka vyakti kI pratibhA aura sAdhanA samagra pariveza ko alaMkRta kara detI hai. AcArya hIravijayasUri ke jIvanakAla se aisA hI phalita huA. apanI tapa-sAdhanA, sAMskRtika niSThA, gahare Atmabala, anekAntavAdI udAra dRSTikoNa aura svAbhAvika sajjanatA ke AdhAra para ve apane yuga ke paryAya ke rUpa meM ubhare. unakA samaya jaina dharma va gurjara itihAsa meM 'hIra yuga' ke nAma se sthApita huA. aise aneka avasara Ae jaba tatkAlIna rAjanIti hIrasUri ke virATa vyaktitva ke samakSa nagaNya bana gaI. hIravijayasUri kA udbhava kAla hindU saMskRti kA saMkramaNa kAlaM thA. isa kAlakhaNDa meM akhaNDa-bhArata varSa aura usakI prajA ne kaI utAra-car3hAva dekhe. eka ora dillI kI rAjagaddI para mugala bAdazAha jalAluddIna mohammada akabara kA zAsana thA to zauryabhUmi mevAr3a meM hindU sUrya mahArANA pratApa apane haka aura dharma kI rakSA ke lie saba-kucha, nyochAvara kara rahe the. udhara mahArAva suratANa sirohI sTeTa ke adhipati the. saMyoga se hIravijayasUri isa trikoNIya rAjanIti ke kendrabindu ho gae the. apane darabAra ke ratna seTha thAnamala kI mAtA caMpAbAI ke niraMtara 180 dina ke upavAsa kI tapa-sAdhanA se prabhAvita hokara akabara ne I.sa. 1582 ke lagabhaga kAbula se lauTane ke bAda gujarAta ke zAsaka zahAbaddIna ahamadakhAna ke pAsa pharamAna bhejakara AcArya hIravijayasari ko AgarA darabAra meN| nimaMtraNa diyA. AcArya gujarAta ke gaMdhAra nagara se paidala calakara AgarA Ae zahara se 19 ki.mI. dUra phatehapura-sIkarI meM 6 lAkha logoM ke sAtha svayaM mugala bAdazAha akabara ne naMge pA~va calakara jaba AcArya kA For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAhI svAgata kiyA to rAjyazAsana ke samakSa dharmazAsana kI mahattA siddha huI. basa, yahIM se eka ora mugala zAsana kI vyavasthA meM mahatvapUrNa badalAva kI zurUAta huI to dUsarI ora hiMdU-saMskRti kI garimA aura hIravijayasUri kI yazaHkIrti ne U~cI chalA~ga bharI. itihAsa sAkSI hai ki bAdazAha akabara kA sabase adhika sArthaka upayoga hIravijayasUri ne kiyA. ve ahiMsA aura zAMti ke bhAratIya saMskRti ke dUta ke rUpa meM vahA~ prastuta hue. unake prabhAva va pratibodha ne akabara kI hIna va hiMsaka mAnasikatA ko camatkArika DhaMga se parivartita kiyA. AcArya ke anurodha para bAdazAha ne jaina paraMparA ke paryuSaNa parva va vaidika paraMparA ke vibhinna parva-tyohAroM ke nimitta prativarSa kula 6 mAha paryanta jIvahatyA para roka lagAI. svayaM akabara ne paryuSaNa parva ke dinoM meM zikAra na karane kI pratijJA kI. khambhAta kI khAr3I meM machaliyoM ke zikAra para bhI pratibaMdha lagAyA gayA. jaina va vaidika paraMparA ke sabhI tIrthoM ko kara mukta kiyA gayA. pratidina 500 cir3iyoM kI jihvA kA mAMsabhakSaNa karane vAle isa zAsaka ne hIravijayasUri ke paricaya ke bAda phira kabhI aisA na karane kA saMkalpa liyA. usa kAla meM hindU bane rahane ke lie diyA jAtA 'jajiyA' nAmaka kara AcAryazrI ke kahane se akabara ne baMda kara diyA. yaha gauravapUrNa tathya hai ki AcAryazrI ke sAtha vArtAlApa ke pazcAta akabara sarvatra gorakSA kA pracAra karane ke lie sahamata ho gayA. isa prakAra mugala kAla meM pahalI bAra hindU prajA ko apane AtmasammAna kI anubhUti huI. AcArya hIravijayasUri ke mugala bAdazAha para bar3hate prabhAva se kaTTarapaMthI mullAoM meM har3akaMpa maca gayA thA. jUna I.sa. 1584 meM akabara ne hIravijayasUri ko 'jagadguru' kI upAdhi dekara unakA rAja-sammAna kiyA. I.sa. 1582 se 1586 taka AcAryazrI ne phatehapura sIkarI va AgarA ke AsapAsa hI vicaraNa kara zahenazAha akabara ko bAra-bAra pratibodhita karane kA mahatvapUrNa kArya kiyA. jaina paraMparA ke aitihAsika grantha to ina prasaMgoM kA ullekha karate hI haiM, akabara kI sabhA ke udbhaTa vidvAna abula fajala ne bhI ina bAtoM kA vistAra se varNana kiyA hai. usake anusAra akabara ko hIravijayasUri ne sarvAdhika prabhAvita kiyA. vinseNTa smitha ne apanI kRti akabara meM ina sArI bAtoM kA pratipAdana kiyA hai. AIne akabarI nAmaka mugalakAlIna aitihAsika grantha bhI uparokta sAre tathyoM kI puSTi karatA hai. akabara ke ina ahiMsaka kAryoM kA ullekha ala badAUnI ne bhI kie hai. 1585 IsvI meM purtagAlI pAdarI pinhero ne bhI inameM se adhikAMza bAtoM kA samarthana kiyA hai. lokazruti ke anusAra hIravijayasUri ke jIvana-prasaMgoM ke sAtha bAdazAha akabara ko prabhAvita kara dene vAlI kaI camatkArika ghaTanAeM saMbaddha haiM para unakA koI prAmANika AdhAra upalabdha nahIM hai. aitihAsika taura para yaha ullekhanIya hai ki eka varSa Ida ke samaya hIravijayasUri akabara ke pAsa hI the. Ida se eka dina pahale unhoneM samrAT se kahA ki aba ve yahAM nahIM ThahareMge, kyoMki agale dina Ida ke upalakSya meM aneka pazu mAre jAyeMge. unhoMne kurAna kI AyatoM se siddha kara dikhAyA ki kurbAnI kA mAMsa aura khUna khudA ko nahIM pahuMcatA, vaha isa hiMsA se khuza nahIM hotA, balki parahejagArI se khuza hotA hai. anya aneka musalamAna granthoM se bhI unhoMne bAdazAha aura unake darabAriyoM ke samakSa yaha siddha kiyA aura bAdazAha se ghoSaNA karA dI ki isa Ida para kisI prakAra kA vadha na kiyA jAya. prApta ullekhoM ke anusAra apanI vRddhAvasthA meM hIravijayasUri ne gujarAta lauTane se pahale dharma-bodha dene ke lie prAraMbha meM apane ziSya upAdhyAya zAMticandrajI ko tathA unake pazcAt upAdhyAya bhAnucaMdrajI ko akabara ke darabAra meM chor3A thA. akabara ne apane do zAhajAdoM salIma aura darredAniyAla kI zikSA bhAnucaMdragaNi ke adhIna kI thI. abbula fajala ko bhI upAdhyAya bhAnucandrajI ne bhAratIya darzana par3hAyA thA. ina tathyoM ke samarthana meM bahuta sAmagrI upalabdha hotI hai. akabara ne AgarA kA apanA bahumUlya sAhitya-bhaNDAra hIravijayasUri ko samarpita kara diyA thA. bAda meM AgarA ke jaina saMgha ne use saMbhAlA. mevAr3a ke gaurava 5 For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hindUsUrya mahArANA pratApa ne AcArya hIravijayasUri ke vyaktitva aura kRtitva se prabhAvita hokara unheM patra likhA thA aura AgarA se lauTate vakta mevAr3a padhArane kA anurodha kiyA thA. mevAr3I bhASA meM likhe gae Der3ha paSTha ke patra ke anta meM pravAnagI pacolI goro- samata 1635 rA varSe Asoja suda 5, gurUvAra Alekhita hai. mahArANA ke nivedana para hIrasUri mevAr3a kI yAtrA para Aye the. eka bAra unhoMne sasaMgha khaMbhAta se cittaur3agar3ha kI yAtrA bhI kI thI. sirohI sTeTa va usake zAsaka mahArAva suratANa AcAryazrI ke vizeSa priya the. 13 varSa kI umra meM IsvI san 1540 me gujarAta ke pATaNa zahara meM dIkSita hue hIravijayajI ko 27 varSa kI yuvAvasthA meM san 1554 meM sirohI meM hI AcArya pada se vibhUSita kiyA gayA thA. apane gurU ke isa vizeSa samAroha ko saphala banAne ke lie sirohI darabAra ne kaI prabaMdha kiye the. mahArAva suratANa hIravijayasUri ko sirohI kA surakSA-kavaca mAnate the. sirohI ke sAtha hue dattANI ke aitihAsika yuddha meM mugaloM kA parAbhava huA thA tathApi hIravijayasUri ke nirdeza para akabara ne apane gurU kI isa vicaraNa-bhUmi ko zAnti-kSetra mAnakara yuddha, utpIr3ana aura pratizodha se mukta kara diyA thA. sva-parAjaya ke dAha kI upekSA AcAryazrI ke prati akabara ke sammAna kI dyotaka hai. yuddha ke bAda kA zAnti-kAla sirohI ke lie svarNayuga siddha huA. 69 varSa kI Ayu meM san 1596 meM gujarAta ke 'UnA' grAma meM hIravijayasUri ne antima sAMsa lI. akabara ne unake agnisaMskAra hetu 100 bIghA bhUmi pradAna kara saMta kI milI saubhAgyazAlI sannidhi ko yAda kiyA. vyavahAra-kuzala va madhurabhASI AcAryazrI ko apane jIvana meM 'rAjAoM ke gurU va lokasaMta' ke rUpa meM apAra khyAti milI. unakA jIvana aneka aitihAsika ghaTanAoM kA sAkSI rahA. rAjAoM aura rAjanItijJoM ke sannikaTa rahate hue bhI ve rAjanIti se sadaiva alipta rahe. zvetAmbara mUrtipUjaka paraMparA ke sabase bar3e samudAya 'tapAgaccha' ke Apa akele AcArya the. hajAroM sAdhu-sAdhviyoM kA Apane netRtva kiyA. (eka gaccha meM eka AcArya kI paraMparA Apake jAne ke bAda 'tapAgaccha' meM aTUTa nahIM raha sakI.) AcArya hIravijayasUri para vibhinna rUpoM meM aneka granthoM kI racanA bhI huI. udgAra Excellent pioneer work. For the new millenium Jain Shasan has lot to offer and this institution will surely be a measure contributor. Ms. Rashmi & Kusum R. Shah, 1401,P.V. Est Calif- 90274 "... its computerization is verygood opportunity for the research scholars." Mr. S. C. Choudhary, C.G.M., Gujarat Telecom Amazing collection and excellent upkeep of everything. The heritage will be handed down for generations for which Jains and Indians will be extreemely proud of and indebted to Parama Pujya Gurubhagwant Padmasagarasuriji Saheb Mr. Samveg Lalbhai, Shalimar, Shahibaugh, Ahmedabad Remarkable collection and thought for making Jainism widely known and inspirational to many generations. Mr. Siddharth Dudhoria, Azimganj House, Calcutta 17. Precious Experience. Miss. Kazako Tsunematsu, Osaka, Japan For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMthAlaya-sUcanA ke kSetra meM AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamandira kI advitIya upalabdhiyA~ DaoN. bAlAjI gaNorakara - rASTrasaMta AcAryadeva zrIpadamasAgarasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se sthApita zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra meM sthita AcAryazrI kailAsasAgarasari jJAnamaMdira vartamAnakAla ke eka viziSTa evaM vilakSaNa jaina jJAnabhaMDAra ke rUpa meM khyAti prApta kara rahA hai. isa jJAnabhaMDAra meM 2,50,000 se jyAdA prAcIna hastaprateM surakSita haiM. inameM 3000 se jyAdA tADapatrIya graMtha haiM. choTe-choTe gA~voM meM asta-vyasta par3e aura naSTaprAya sthiti ko prApta isa durlabha saMgraha ko pa. pU. rASTrasaMta zAsana-prabhAvaka AcArya zrI padmasAgarasUrIzvarajI ma.sA. ne apane aba taka ke 80,000 kilomITara se jyAdA lambe vihAra ke daurAna ekatrita karavA kara bhArata meM hI surakSita evaM saMrakSita karane kA anupama prayAsa kiyA hai, jo samucita dhyAna na diye jAne para naSTa hone athavA videzoM meM sthAnAntarita hone kA bhaya thA. sAtha hI yahA~ 85,000 se jyAdA mudrita pustakeM bhI haiM. AcArya zrI kailAsasAgarasari jJAnamaMdira meM eka sundara va samRddha saMgrahAlaya bhI hai. jisameM jaina evaM Arya saMskRti kI bahumUlya nidhirUpa prAcIna pratimAyeM, zilpa, kalA-hastakalA se yukta vividha vastue~ evaM sacitra hastaprateM saMgRhita kI gaIM haiM.. jJAnamandira ke isa viziSTa rUpa se saMgRhita jaina dharma evaM bhAratIya saMskRti ke itane vizAlakAya sundara saMgraha kA vyavasthApana vastutaH eka bahuta bar3I cunautI hai. lekina kampyUTara kI sahAyatA se isa kArya ko bahuta hI AsAna banA diyA gayA hai. yaha ullekhanIya hai ki ina sabhI graMthoM kI sUkSmatama jAnakArI khAsa vikasita kI gaI sUcIkaraNa praNAlI ke dvArA sarvaprathama bAra kampyUTara meM bharI jA rahI hai. jaina sAhitya evaM sAhityakAra koza ke antargata zakya sabhI jaina graMthoM evaM unameM antarnihita kRtiyoM kA kampyUTarAijezana yahA~ kA eka bahuta bar3A mahatvAkAMkSI projekTa hai. isa kArya ko 19 kampyUTaroM ke upayoga se nau paMDitoM (jo kampyUTara ke upayoga ke liye vizeSa rUpa se prazikSita kie gae haiM) evaM anya aneka saha karmacAriyoM ke sahayoga se kiyA jA rahA hai. isa graMthAlaya kI sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki yahA~ para graMthoM kI sacanA paddhati ki jo anya sabhI graMthAlayoM meM dvistarIya paddhati (yaha prakAzana evaM pustaka ina do para hI AdhArita hotI hai) ke sthAna para tristarIya sUcanA paddhati (kRti, prakAzana evaM pustaka ina tIna bhAgoM meM vibhakta kara) bahuAyAmI dizAoM meM vikasita kI gaI hai. graMthAlaya sUcanA paddhati meM kRti kI yaha vibhAvanA apane-ApameM anUThI evaM bahUpayogI siddha huI hai. kampyUTara kI sahAyatA se hama kisI bhI pustaka kA prakAzana nAma, saMpAdaka, saMzedhaka, graMthamAlA blikezana sIrija), prakAzaka, prakAzana sthala, prakAzana varSa Adi muddoM ke AdhAra para kucha hI kSaNoM meM nA prApta kara sakate haiM jo rajisTaroM athavA kArDoM dvArA prApta nahIM ho sakatI. isakI anupama viziSTatA yaha hai ki uparyukta muddoM/madoM ke antargata Ane vAle prArambhika akSaroM para kampyUTara anukramaNikA taiyAra karatA hI hai sAtha hI ina nAmoM ke prArambhika akSara jJAta na hone para bhI nAma meM kahIM bhI Ane vAle akSaroM ke choTe se choTe samUha (kama se kama do akSara) kI jAnakArI hone para purA nA jAnakArI ke sAtha skrIna para pradarzita ho jAtA hai. jaise : 1. kisI vAcaka ko prakAzana nAma ke antargata dIkSA zabda hI yAda hai to aisI sthiti meM eka vizeSa progrAma ke antargata kverI rana karane para kisI bhI prakAzana yA kRti nAma meM kahIM bhI dIkSA zabda AyA ho to unakI sampUrNa sUcI vistRta sUcanAoM ke sAtha upalabdha ho jAtI hai. sampU For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2. isI prakAra eka udAharaNa rUpa meM kalpasUtra kI pradIpikA TIkA kI AvayakatA hai. ise upalabdha karanA kisI ke lie bahuta bar3I samasyA ho sakatI hai kintu yahA~ para pradIpikA TIkA kI khoja karane para svataH isa kRti kA mUla va saMlagna prakAzana nAma yA hastaprata kA nAma evaM anya sUcanAyeM palaka jhapakate mila sakatI hai. 3. sabhI nAmoM ke zakya ekAdhika apara nAma praviSTa kiye gaye haiM jisake pariNAmasvarUpa jisa vAcaka ko jo bhI nAma smaraNa ho vAJchita sUcanAyeM prApta kI jA sakatI hai. jaise bArasAsUtra, kappasUtta yA kalpasUtra koI bhI kampyUTara para dene para vAJchita sUcanAyeM prApta kI jA sakatI hai. 4. kisI bhI prakAzaka vizeSa dvArA prakazita evaM nizcita vidvAna dvArA saMpAdita kRti vizeSa kI zodha karanI ho to saMlagna prakAzana evaM vistRta sUcanAyeM saralatA se prApta kI jA sakatI hai 5. kisI prakAzaka dvArA prakAzita sabhI prakAzanoM kI sUcanA prApta kI jA sakatI hai. jaise kisI ko devacaMdra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaNDa se prakAzita pustakoM kI sUcI cAhie to sabhI saMlagna sUcanAoM ke sAtha skrIna para upalabdha hone ke sAtha hI isakI prinTa bhI turanta mila sakatI hai. 6. isI prakAra kisI graMthamAlA se saMlagna sabhI prakAzanoM kI jAnakArI upalabdha ho sakatI hai. udAharaNa ke lie kisI ko yadi AtmAnanda jaina graMtha mAlA kA prakAzana cAhie aura koI eka prakAzana nAma use smaraNa nahIM hai taba graMthamAlA se saMlagna prakAzanoM kI sUcI dekhakara turanta vAJchita prakAzana kI zodha kI jA sakatI hai. 7. kisI eka kRti kA pUrA parivAra arthAt mUla kRti para putra-pautra-prapautrAdi ke stara para rahe hue TIkA, vivaraNa, anuvAda, sArAMza, adhyayana Adi ke viSaya meM vistRta sUcanA tathA ina sabhI kRtiyoM se saMlagna prakAzanoM tathA anya sUcanAoM kI jAnakArI prApta kI jA sakatI hai. udAharaNa ke lie AvazyakasUtra kA hissA prathama adhyayana, isakI niyukti, niyukti kA bhASya, bhASya kA hissA gaNadharavAda, gaNadharavAda kA (saM.) vivecana, vivecana kA (hindI) anuvAda. eka dUsare udAharaNa meM kalpasUtra (mUla), isakI subodhikA TIkA, subodhikA TIkA kI vRtti, vRti kA (gu.) anuvAda, (gu.) anuvAda kA (hindI) anuvAda yA mUla tathA TIkA kA (aM.) vivecana. ina dono udAharaNoM meM mUla kRti ke sampUrNa parivAra kI vistRta sUcanAyeM yathA- ekAdhika apara nAma, ekAdhika AdivAkya, parimANa, bhASA, adhyAya, ekAdhika kartA, racanA varSa, racanA sthala tathA ina sabhI kRtiyoM ke prakAzana nAma, prakAzaka, varSa, pRSTha, saMpAdakAdi evaM pustaka saMkhyA Adi kA vivaraNa prApta ho jAtA hai. 8. kartA evaM saMpAdaka se sambaddha kRtiyoM evaM prakAzanoM kI jAnakArI prApta ho sakatI hai. jaise sampAdaka ke rUpa meM pa. pU. munirAja zrI jambUvijayajI tathA prakAzaka ke rUpa meM mahAvIra jaina vidyAlaya, mumbaI kA prakAzana yA kRti khojanI ho itanI jAnakArI saralatA se prApta ho sakatI hai. isa udAharaNa meM zrI jambUvijayajI ke sAre prakAzana yA zrI mahAvIra jaina vidyAlaya kI pUrI sUcI dekhane kI AvazkatA nahIM rahegI. aisI sthiti meM zrI jambUvijayajI kI mAtra zrI mahAvIra jaina vidyAlaya se prakAzita kRti yA prakAzana mileMge anya nahIM. isase zrama evaM samaya kI paryApta bacata hogI. 9. lAyabrerI progrAma meM eka aura krAntikArI suvidhA upalabdha kI gaI hai jisake antargata pratyeka prakAzana kI kRti se svataMtra usakI svayaM kI lAkSaNikatAoM ke sUcaka lagabhaga 100 zabdoM/saMketoM kA saMkalana kiyA gayA hai. pratyeka prakAzana ko vAcaka kI upayogitA evaM AvayakatA tathA prakAzana ke svarUpa, sAmagrI, mAdhyama, kalevara Adi ko dRSTigata rakhate hue lAkSaNikatAsUcaka zabdoM ke sAtha saMyojita kiyA jA rahA hai. lAkSaNikatA kI sUcI meM abhinandana graMtha, smRti graMtha, smArikA, pada saMgraha, subhASita saMgraha, zodha graMtha. For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSita graMtha pATha, svAdhyAya pothI, citra kathA, citra sampuTa, stavana saMgraha, patra saMgraha, lekha saMgraha, zilAchApa, moTe akSara, eka hI ora chapA, moTA kAgaja ityAdi zabda haiM. ina zabdoM para se saMlagna prakAzana saralatA se khojA jA sakatA hai. jaise kisI ko stuti saMgraha se sambandhita prakAzana dekhane ho aura prakAzana kA nAma jJAta nahIM hai, vaisI sthiti meM bhI stuti saMgraha zabda se sambandhita prakAzanoM ko dekhane para sahajatA se jAnakArI prApta kI jA sakatI hai. 10. pustakoM kI zodha meM samaya kI bacata ke lie vAcakoM kI 12 zreNiyA~ kI gaI hai. jaise bAlaka, jijJAsu, mahilA, vidyArthI sAmAnya, vidyArthI mAdhyamika, vidyArthI uccatara, saMzodhaka Adi, ina zreNiyoM ko pratyeka prakAzana ke saMlagna karane kA kArya cala rahA hai. isa paddhati ke antargata yadi bAlaka hetu pustakoM kI khoja karanI hai to mAtra bAlaka vAle prakAzanoM ko zIghratA se prastuta kiyA jA sakatA hai. bAlaka ko citrakathA vAle prakAzana cAhie to inakI sUcI tatkAla prApta kI jA sakatI hai. inase vAcakoM ko sandarbha sevA meM pahale se jyAdA tIvra gati AI hai tathA aise prakAzana jinheM sambhavataH unake nAma se khojanA asambhava ho unheM bhI ausata sAmAnya lAkSaNikatA ke AdhAra para AsAnI se khojA jA sakatA hai. 11. kRtinAma, kRti svarUpa (mUla, TIkA, anuvAdAdi), kartA, TIkAkAra, anuvAdaka, kRti ke AdivAkya, adhyAya nAma Adi ke AdhAra para sambandhita kRti tathA prakAzana kI sUcanA avilamba prApta kI jA sakatI hai. 12. karttA kI guru paramparA kI sUcanA ekatrita karanI bhI isa projekTa kA eka vizeSa bhAga hai. isake antargata vidvAna ke ekAdhika apara nAma, guru paramparA, gaccha, ziSya-paramparA, samaya, itihAsa, unake dvArA nirmita kRtiyA~, likhita hastaprateM yA saMpAdita/saMzodhita prakAzana Adi ke viSaya meM vistAra se jAnakArI ekatra kI jA sakatI hai. jaise yadi kisI vAcaka ko zrI vijayahIrasUri kA itihAsa jAnanA ho to unakI samasta kRtiyoM, pratilekhanoM, guru paramparA evaM Aja taka unakI paramparA meM hue ziSyoM kA vivaraNa prApta kiyA jA sakatA hai. 13. kabhI-kabhI eka pustaka meM kaI paraspara asambaddha evaM svataMtra kRtiyA~ bhI prakAzita hotI hai. inake viSaya meM paramparAgata keTalaoNgiMga athavA rajisTara dvArA bahuta kama hI jJAta ho pAtA hai kintu yahA~ para isa prakAra kI racanAoM ko peTA aMka (peTAMka, Peta card/Sub-card no.) diye jAte haiM. isase inake nAma, kartA, TIkAkAra, anuvAdakAdi tathA AdivAkya ityAdi ke AdhAra para kampyUTara inheM khoja letA hai ki aisI kRti kisa prakAzana meM kisa pRSTha para prakAzita huI hai. jaise kisI vAcaka ko upAdhyAya yazovijayajI kI stuti cAhie to vaha sambhavataH svataMtra prakAzana ke rUpa meM kahIM nahIM mila sakatI kintu AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamandira kI kampyUTarIkRta sUcanA-paddhati dvArA turanta prApta kI jA sakatI hai aura Apako Azcarya hogA ki yaha 9 lokoM kI kRti bhadraMkara sAhitya saMdoha nAmaka prakAzana ke pRSTha saMkhyA 236-237 para chapI hai tathA isake racayitA AcArya zrI bhadraMkarasUri haiM tathA AdivAkya- vaMde yazovijayavAcakavarya dhuryaM.. hai, ityAdi anekAneka sUcanAyeM upalabdha ho sakatI hai. isa prakAra eka-eka prakAzana meM sAmAnyataH ekAdhika (arthAt 2 se 1000 se bhI jyAdA kabhI-kabhI) kRtiyA~ hotI haiM. 14. pratyeka kRti kI viSayavastu kI pahacAna kara viSaya koDiMga kA bhagIratha kArya bhI prArambha kiyA gayA hai. viSaya koDiMga ke antargata vAcaka ko udAharaNa ke lie yadi mahAvIra svAmI ke atizayoM se sambandhita kRtiyoM kI jAnakArI cAhie to aisI sabhI kRtiyoM kI sUcI saMlagna adhyAyoM kI sUcanA ke sAtha mila sakatI hai. isa adbhuta kArya meM paryApta samaya tathA adhikArI vidvAnoM kA zrama apekSita hai. nissandeha yaha kArya bahuta upayogI siddha hogA kintu paryApta dhana ke abhAva meM ise sampanna karanA asambhava hai. For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 15. kRti kI sUcanAoM ke sAtha hI prAcIna hastalikhita prata ke lekhaka, lekhanasthala, lekhanavarSa, usakI zuddhatA, hastaprata kI dazA Adi evaM anya Dhera sArI lAkSaNikatAoM ke AdhAra para vidvAna yogya hastaprata kA saMzodhana Adi ke kArya hetu zIghratA va sugamatA se cayana kara sakate haiM. yathA- kisI vidvAna ko vikrama saMvat 1500 ke pahale kI likhita bhagavatIsUtra kI cUrNi kI hastaprata cAhie jo ki saMzodhita ho va TippaNiyoM se yukta ho evaM usakI dazA jIrNa na ho to unheM isa taraha kI icchita haspratoM kI sUcI mila sakatI hai. cAhe vaha kisI bhI jJAnabhaNDAra / graMthAlaya meM kyoM na ho. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16. yaha to eka jhalaka mAtra hai. inake alAvA bhI anya anekAneka tarIkoM se bahuvidha sUcanAe~ AsAnI se prApta kI jA sakatI hai. sAtha hI aura bhI anya suvidhAe~ upalabdha karAne ke prayAsa kie jA raheM haiM jaise ki kisI varSa meM prakAzita kisI sAmayika / Periodical kI sUcanA yA usameM prakAzita / samIkSita kisI kRti kI sUcanA Adi. abhI taka lagabhaga 54,902 hastalikhita graMthoM kI praviSTi kampyUTara para ho cukI hai tathA 38,205 pratoM ke sAtha 72,800 kRtiyoM kI sUcanA kampyUTara para upalabdha kI jA cukI hai. isI prakAra 86,000 pustakoM kI sUcanAyeM kampyUTara para enTrI kI jA cukI hai. inake vyavasthApana evaM rakharakhAva ke lie upayogitAnusAra 25 vibhAga banAye gaye haiM. sabhI hastalikhita graMthoM evaM mudrita pustakoM kI surakSA ke lie unake phyUmigezana karane kI prakriyA nirantara calatI rahatI hai. jisase kITAdi tathA vAtAvaraNajanya doSa se isa bahumUlya nidhi kI rakSA ho sake. graMtha saMgrahaNa evaM saMzodhanayukta isa vizAlakAya jaTila kampyUTarIkaraNa ke kArya ko Age cala kara bRhat jaina sAhitya evaM sAhityakAra koza ke rUpa meM vikasita karane kI yojanA hai. isI ke tahata jaisalamera, pATaNa, khaMbhAta evaM lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira - ahamadAbAda, bhANDArakara prAcyavidyA mandira-pUnA Adi ke tAr3apatrIya va anya viziSTa graMthoM kI vistRta sUcI kampyUTara para lI jA cukI hai (hamAre liye gaurava kA viSaya hai ki jaisalamera bhaMDAra saMbaMdhI yahA~ upalabdha sUcanAoM kA upayoga pUjya munirAja zrI jaMbUvijayajI ne bhI jaisalamera bhaMDAra ko vyavasthita karate samaya evaM skeniMga ke kArya ke samaya kiyA thA. ) evaM anya viziSTa bhaMDAroM kI sUcI bhI kampyUTara para lene kA kArya kramazaH jArI hai. sAtha hI aneka bhaMDAroM ke viziSTa graMthoM kI mAikro-philma evaM jeraoNksa nakaleM bhI yahA~ para ekatra kI gaI haiM. isa kArya ke pUrA hote hI prAyaH samagra upalabdha jaina sAhitya evaM sAhityakAroM kI sUcanAe~ eka hI jagaha se upalabdha ho sakegI. vaise Aja bhI jaina sAhitya evaM sAhityakAroM ke viSaya meM isa saMsthA meM jitanI sUcanAe~ upalabdha haiM ve anyatra kahIM bhI nahIM hai. cU~ki yaha jJAnamaMdira jainoM kI nagarI ahamadAbAda ke ekadama samIpa sthita haiM ataH pUjya sAdhu-sAdhvIjI ma. sA., vidvadvarga evaM sAmAnya zraddhAlujana bhI ina sUcanAoM kA mahattama mAtrA meM upayoga kara raheM hai. bhArata ke sudUra kSetroM ke sAtha hI videzoM se bhI vidvAnoM evaM saMzodhakoM kA yahA~ tAMtA lagA rahatA hai. sAtha hI yaha prayAsa bhI kiyA jA rahA hai ki aura bhI jyAdA loga yahA~ kI sUcanAoM / suvidhAoM kA upayoga kareM. videzI bhAratIyoM hetu mahatvapUrNa upalabdha sUcanAoM kA saMkalana kara inTaraneTa para rakhane kI bhI yojanA hai. apanI isa prAcIna dharohara ko susaMrakSita karane kA yaha kArya atyaMta hI zramasAdhya hai evaM isa kArya ke varSoM taka jArI rahane kI saMbhAvanA hai. udAharaNa ke lie asta-vyasta ho cuke bikhare pannoM vAle graMthoM ke patroM kA paraspara milAna kara ke unheM punaH ikaTThA karane kA prAthamika kArya hI paMDito kA bahuta sA samaya evaM zrama mAMga letA hai. isake bAda saMzuddha rUpa se sUcIkaraNa hetu hastaprata projekTa se saMbaddha lagabhaga ATha vividha prakriyAe~ hotI hai. itane vizAla paimAne para isa taraha kA bahUpayogI kArya sarvaprathama bAra hI ho rahA hai. yaha kArya jyoM-jyoM Age bar3hatA jAegA, tyoM-tyoM jaina sAhitya ke saMzodhana evaM abhyAsa ke kSetra meM eka nae yuga kA udaya hotA jAegA. 10 For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSTha 16 kA zeSa ] bharuca se prApta jina dhAtu pratimAe~ dUsarI chora para devI aMbikA hai. pIThikA ke donoM chora para nikale staMbha para cAmaradhAriyoM ke aMkana haiM. pIThikA ke Upara madhya meM dharmacakra evaM hirana ke aMkana hai jo ghisa cuke haiM evaM eka chora para cAra aura dUsarI chora para pA~ca grahoM ko aMkita kiyA gayA haiM. tIrthaMkara ke Upara trichatra, donoM ora AkAzacArI mAlAdhara evaM stUpI ke donoM ora azoka patra va parikara ko alaMkRta karane hetu rekhAMkana Adi kiyA gayA hai. pratimA ke pIche agralikhita lekha aMkita hai saM. 1143 varadeva varAIka suta kA. pra. nApa (se.mI.) U~cAI 16.5 laMbAI 11.5 caur3AI 5.5 2. tIrthaMkara pArzvanAtha paMcatIrthI pratimA prAyaH vi. saM. 10-11vIM zatAbdI (parigrahaNa kra. 74) mukhya tIrthaMkara ke rUpa meM pArzvanAtha madhya meM padmAsanastha mudrA meM birAjamAna haiM. donoM ora kAyotsarga mudrA meM do tIrthaMkara pIThikA se nikale kamalAsana para khar3e haiM. Upara chatrAMkana hai, aura isa ke Upara padmAsanastha do tIrthaMkara ke aMkana haiM. mukhya trichatra ke donoM ora mAlAdhara ke aMkana haiM. tIrthaMkara ke siMhAsana ke nIce prathama kI taraha do nAga cakra ke bIca kuMbha jaisA aMkana laga rahA hai. pIThikA ke madhya meM dAMDIyukta dharmacakra va hiranoM ke aMkana hai. donoM ora eka tarapha cAra va dUsarI ora pA~ca kula navagrahoM ke aMkana hai. pIThikA ke donoM chora se nikale kamalAsana para eka ora sarvAnubhUti aura dUsarI ora zizu yukta devI aMbikA vIrAsana meM sthita hai. pratimA para pUjAvidhi hone ke kAraNa aMkanoM ke mukha Adi bhAga naSTa ho cuke haiM. pratimA ke pIche mAtra vihila aMkita kiyA gayA hai. nApa (se.mI.) U~cAI - 15 laMbAI - 11.5 caur3AI - 14 3. pArzvanAtha tritIrthI pratimA vikrama saMvata 1178 (parigrahaNa kra. 11) aSTa pratihAra yukta tIrthaMkara pArzvanAtha ke siMhAsana meM do cakra ke aMkana haiM. jinameM se pratimA ke dAIM ora kA cakra khaMDita hai. mukhya tIrthaMkara ke donoM ora kAyotsarga mudrA meM khar3e do tIrthaMkara ke aMkana haiM. pIThikA ke donoM chora se nikale kamalAsana para cAmaradhArI ke aMkana hai. nIce siMhAsana ke donoM ora sarvAnubhUti yakSa evaM yakSI aMbikA ke aMkana hai. pIThikA ke madhya meM dharmacakra va navagraha evaM donoM chora para zrAvaka-zrAvikA ke aMkana hai. parikara ke ardha golAkAra bhAga meM tA~be kI do paratoM ke bIca cA~dI kI parata, nAga chatra ke bhItara cA~dI kI parata, kAyotsarga mudrA meM khar3e tIrthaMkara kI kamara para, cAmaradhArI kI kamara para evaM tIrthaMkara kI gAdI va siMhAsana ke UparI chora para cA~dI - tA~be kI parata jar3I huI hai. pratimA ke pIche agralikhita lekha hai. 90 saMvata 1178 posa vadI 11 zukre zrI hAIkapurIya gacche zrI guNasenAcArca saMtAne savaNI TThalaTThame Tha. jagaNoga sutanavIlena bhA. jayadevi samanvitena deva zrI pArzvanAtha pratimA ubhaya zreyArthe kAritA pra. - TippaNI : hAIkapurIya gaccha ke nApa (se.mI.) U~cAI - 23.5 4. pArzvanAtha ekatIrthI pratimA lekha atyalpa mAtrA meM mile haiM. laMbAI- 17.5 caur3AI - 9.5 vikrama saMvata 1215 (parigrahaNa kra. 34) aSTapratihArya sahita tIrthaMkara pArzvanAtha kI gaddI ke nIce unake lAMchana cihna ke rUpa meM sarpa kA rekhAMkana hai. donoM ora siMhAkRti, siMhAsana ke donoM chora para yakSa-yakSI, pIThikA ke madhya meM dharmacakra, hirana, navagraha va donoM chora para zrAvaka-zrAvikA ke aMkana kie gae hai. parIkara ke UparI bhAga meM stUpI kiMvA kalaza ke donoM ora azokapatra kA aMkana kiyA gayA haiM. pratimA ke pIche nimmAMkita lekha hai 11 For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saM. 1215 vaizAkha sa 12 zrI thArAgacche hImakasthAne jasadhara patra jasadhavalena jasadevI zreyase kAritA. thArAgaccha ke kucha lekha pahale prApta ho cuke haiM zAyada isase thArAprada-gaccha abhipreta ho. nApa (se.mI.) U~cAI - 18 laMbAI - 11 caur3AI - 7 5. tIrthaMkara zAMtinAtha - ekatIrthI pratimA - vikrama saMvata 1218 (parigrahaNa kra. 14) . padmAsanastha mudrA meM virAjita tIrthaMkara ke siMhAsana ke madhya meM unakA lAMchana hiraNa kA rekhAMkana prAyaH naSTa ho cukA hai. donoM ora siMhAkRti, yakSa-yakSiNI, tIrthaMkara ke donoM ora cAmaradhArI, sira ke donoM ora uDDuyamAna mAlAdhara evaM pIche alaMkRta prabhAmaMDala kA rekhAMkana, trichatra ke donoM ora nRtyamudrA meM gAMdharva, pIThikA ke donoM chora para ArAdhaka rUpa meM zrAvaka-zrAvikA, madhya meM dharmacakra, hirana va navagraha aura parikara ke UparI bhAga meM stUpI ke donoM ora azokapatra ke aMkana kie gae haiM. ardhagolAkAra parikara meM, tIrthaMkara kI A~khoM meM, zrIvatsa va gaddI ke madhya bhAga meM cA~dI kI parata jar3ita hai. pratimA ke pIche lekha isa prakAra hai saM. 1218 vaizAkha vadi 5 zanau zrI bhAvadevAcArya gacche jasadhavala putri kayA saha jiyA svAtma zreyArthe zrI zAMtijina kAritaM. madhyayuga meM bhAvadevAcArya kA eka prasiddha caityavAsI gaccha thA jo kabhI kabhI bhAvaDAcArya gaccha ke nAma se bhI pahacAnA jAtA thA. isa gaccha ke aneka pratimA lekha prApta ho cuke haiM. nApa (se.mI.) UMcAI -22 laMbAI - 135 cauDAI - 8 6. tIrthaMkara pArzvanAtha kI ekatIrthI pratimA - vikrama saMvata 1225 (parigrahaNa kra. 259) aMga racanA yukta tIrthaMkara pArzvanAtha kI pratimA meM siMhAsana ke madhya meM sarpa lAMchana kA rekhAMkana hai. lAMchana ke donoM ora kI siMhAkRti khaMDita ho cukI hai. nAgaphaNA vistRta hai. phaNoM ke donoM ora khecara mAlAdhara evaM nRtya karate hue gAMdharva, tIrthaMkara ke donoM ora cAmaradhArI, jinameM se pratimA ke bAI ora ke cAmaradhArI ghuTane se nIce taka khaMDita hai. siMhAsana ke donoM ora yakSa-yakSiNI, dharmacakra, navagraha Adi ke aMkana pUrvokta pratimAoM kI taraha hI hai. pratimA ke pIche agralikhita lekha hai 90 saMvat 1225 jyeSTha sudi 8 gre(gu). aMpiga(Na) palyA rUpiNIkayA lakhamaNa pAlhaNa delhaNa sagetayA pArzvanAtha biMba kAritaM zrI paramAnaMda. zrI paramAnaMda se yahA~ pratiSThitaM zrI paramAnaMda sUri aisA vivakSita ho. isa nAma ke sUri ke kAla ke lekha pUrva meM bhI mile hai. nApa (se.mI.) U~cAI - 23.5 laMbAI - 15 caur3AI - 9 7. mahAvIrasvAmI kI ekatIrthI pratimA - vikrama saMvata 1234 (parigrahaNa kra. 13) anya pratimAoM kI taraha yaha pratimA bhI aSTa pratihAra yukta hai. tIrthaMkara gaddI ke nIce madhya meM vIrAsana mudrA meM zAMtidevI kA aMkana pazcima bhAratIya zailI kI vizeSatA hai jo anyatra dekhane meM nahIM AtI hai. jinapIThikA para madhya meM dharmacakra evaM hiranoM kA spaSTa aMkana, donoM chora para golAkAra AdhAra para vIrAsana evaM ArAdhaka kI mudrA meM zrAvaka-zrAvikA aMkita kie gae hai. 1 saM. 1234 mArga sudi 15 zukre Uoha kAlija(je) zrI mahAvIra pratyAmA kArApitA guNadevyA AtmazreyArtha pratiSThita zrI caMdraprabhAcAryeH / / nApa (se.mI.) U~cAI - 21 laMbAI - 14.5 caur3AI - 9.5 8. jina pratimA - ekatIrthI - vikrama saMvata 1239 (parigrahaNa kra. 22) For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTa pratihAra yukta isa pratimA kI pahacAna saMbhava nahIM hai kyoMki pUjAvidhi se pratimA kI UparI parata evaM lAMchana naSTaprAya hai para yaha pratimA tIrthaMkara mallinAtha kI hone kI saMbhAvanA hai kyoMki lekha meM zrI mala aspaSTa rUpa se vAcya hai. anya pratimAoM kI taraha hI isa pratimA meM cAmaradhArI, yakSa-yakSiNI, dharmacakra evaM navagraha, zrAvaka-zrAvikA Adi zobhAyamAna haiM. saMvata 1239 kArtika sudi 1 bhrAtR raMrAlena_. sarvadevasUribhiH nApa (se.mI.) U~cAI 18 laMbAI- 13.5 caur3AI - 8 9. tIrthaMkara pArzvanAtha kI ekatIrthI pratimA - vikrama saMvata 12 - - www.kobatirth.org ( parigrahaNa kra. 20) tIrthaMkara pArzvanAtha kI isa pratimA meM bhI prathama kI taraha pratimA kI UparI parata evaM lekha naSTaprAya hai. sirfa saMvata 1223 varSe itanA hI vAcya hai bAkI hissA vAcya nahIM hai. nApa (se.mI.) U~cAI 20 laMbAI 13 caur3AI - 7.5 - 10. tIrthaMkara pArzvanAtha tritIrthI pratimA saMvata 1301 (1310) (parigrahaNa kra. 66 ) - madhya meM tIrthaMkara pArzvanAtha, Upara sapta nAgaphaNA, zarIra ke bAqI hisse kA rekhAMkana tIrthaMkara kI pIThikA taka kiyA gayA haiM. donoM ora cAmaradhArI, yakSa-yakSiNI, siMhAsana ke madhya bhAga meM sarpa lAMchana kA spaSTa rekhAMkana, pIThikA para dharmacakra, navagraha evaM ArAdhaka strI-purUSa Adi aSTapratihAryoM ke aMkanoM ke sAtha hI parikara ko bhI alaMkRta kiyA gayA hai. isa pratimA para nimnalikhita lekha aMkita hai 90 / / saMvata 131 varSe phAguNa vadi 5 sa (za) nau zrI prAgavATatvaye (prAgvATAnvaye) po. tihuNapAla pAlaka ( tra, tva) tUtaye zreyase prA. kSImasIhena bhA._ yakayA sahitena zrI pArzvanAtha pratimA kAritA pra. zrI yazodevasUribhi. nApa (se.mI.) U~cAI 17.5 laMbAI- 11.5 caur3AI - 7.5 11. AdinAtha ekatIrthI pratimA vikrama saMvata 1327 (parigrahaNa kra. 38 ) viziSTa prakAra ke parikara yukta tIrthaMkara AdinAtha kI yaha pratimA aSTa pratihArya yukta hai. pratimA meM naz2ara A rahI lAlimA tA~be ke adhikatara prayoga se hai. dvipIThikA yukta isa pratimA kI prathama pIThikA para yakSa-yakSiNI, dharmacakra evaM navagraha ke aMkana haiM aura dvitIya pIThikA ke donoM chora para zrAvaka-zrAvikA ke aMkana hai. isa pratimA para nimnalikhita lekha par3hA jA sakatA hai - mAtR priyama zrI mala_ - - - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - (sA) t kuvAra bhAryA Tha. jayatU paramAnaMda sUribhiH ||Tha|| kAritA pratiSThatA zrI 9 saM. 1327 mAha sudi 5 zrImAla jJAtiya zAMtAnvaye bhAMDA rAjA suta bhAMDA. nAga (ge) ndra bhAyA~ va ( ba ) uladevi tayoH suta rANAkena pitroH zreyArthe zrI AdinAtha biMba kAritaM pratiSThitaM bhAvaDAra gacche zrI bhAvadevasUribhiH Tha / / - yaha gaccha Upara kathita bhAvadevAcArya gaccha kA hI nAmAMtara hai. nApa ( se.mI.) U~cAI 16.5 laMbAI 12 caur3AI - 6.5 12. caMdraprabhasvAmI kI ekatIrthI pratimA vikrama saMvata 1326 (parigrahaNa kra. 35 ) aSTapratihArya sameta isa pratimA meM bhI anya pratimAoM kI taraha cAmaradhArI, dharmacakra, navagraha, yakSa-yakSiNI Adi aMkita haiM. pratimA para lekha isa prakAra hai- 90 / / saMvata 1326 varSe mAgha vadi 2 ravau moDha jJAtiya zreyArthe Tha AhaDena zrI caMdraprabhabiMba kAritaM pratiSThitaM zrI 13 For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa pratimA ko banavAnevAlA moDha jJAtIya hone se lekha aitihAsika dRSTi se mahatvapUrNa hai. nApa (se.mI.) U~cAI - 17 laMbAI - 12 caur3AI - 6.5 13. AdinAtha - ekatIrthI pratimA - vikrama saMvata 1331 (parigrahaNa kra. 16) AdinAtha kI aSTapratihArya yukta isa pratimA meM anya pratimAoM se alaga kucha naI vizeSatAe~ hai jinameM pratimA kI pIThikA ke donoM chora para bane laMba catuSkoNa AdhAra para aMkita aSTagraha, siMhAsana ke donoM chora para yakSa-yakSiNI ke aMkana nahIM hai para unake sthAna para do catuSkoNa ke aMkana kie gae haiM. jina para sUrya jaisA rekhAMkana kiyA gayA hai. pratimA ke pIche daMDadhArI sevaka kA aMkana mahatvapUrNa hai jo kisI vizeSa gaccha yA sthAna kI viziSTatA hai. pratimA lekha meM kisI gaccha yA sthAna kA nAma aMkita nahIM kiyA gayA hai. saMvata 1331 vaizAkha sudi 1 somai zrI prAgvATa jJAtIya mahaM. rUpAsuta mahaM. sAga(ma)ndena zrI AdinAtha biMba kAritaM pratiSThitaM. nApa (se.mI.) U~cAI - 21 laMbAI - 14 caur3AI - 8.5 14. tIrthaMkara pArzvanAtha - paMcatIrthI pratimA - vikrama saMvata 1353 (parigrahaNa kra. 77) tIrthaMkara pArzvanAtha kI yaha pratimA anya pratimAoM se vizeSa hai. isa pratimA meM eka-do pratihArya ko chor3akara anya pratihArya evaM kinnara-gAMdharva Adi ke aMkanoM kA abhAva hai jo isa kAla kI anya pratimAoM meM hote hai. do nAgaphaNA ke AdhAra para padmAsanastha mudrA meM tIrthaMkara virAjita hai, ghuTane thor3e nIce kI ora jhuke hue haiM. tIrthaMkara ke donoM ora kAyotsarga mudrA meM do tIrthaMkara chatra yukta, saptaphaNoM ke donoM ora padmAsanastha mudrA meM do tIrthaMkara, pIThikA ke madhya meM navagraha evaM donoM chora para do yakSiNiyoM ke aMkana kie gae haiM. parikara ke UparI bhAga meM stUpI pI khaMDita ho cukI hai. saM. 1353 vai. su. 13 __ zrI pArzva biMba kAritaM zrI __ grA. gacche zrI zrI caMdrasUribhiH / pratiSThitaM. nApa (se.mI.) U~cAI - 8 laMbAI - 8 caur3AI -3 15. pArzvanAtha kI ekatIrthI pratimA - vikrama saMvata 1374 (parigrahaNa kra. 46) dvipIThikA para AsIna tIrthaMkara pArzvanAtha aSTapratihArya yukta hai. prathama pIThikA para siMhAsana ke donoM chora para yakSa-yakSiNI, dvitIya pIThikA para madhya meM dharmacakra evaM donoM ora navagraha va pIThikA ke bhUtala para madhya meM lAMchana sarpa kA aMkana kiyA gayA hai. saMvata 1374 varSe mAgha sudi 10 gurau ukesIya vaMze sAdhu tihuNa suta bhImasIha bhA. DAkenabAI khe(Se)ndra zreyase zrI pArzvanAtha biMba kA. pratiSThitaM zrI paramAnaMdasUribhiH nApa (se.mI.) U~cAI - 14 laMbAI - 9 caur3AI - 5.5 16. AdinAtha kI ekatIrthI pratimA (parigrahaNa kra. 91) tIrthaMkara AdinAtha aSTapratihArya evaM dvipIThikA yukta, prathama pIThikA para dharmacakra, navagraha evaM yakSa-yakSiNI, dvitIya pIThikA ke donoM chora para zrAvaka-zrAvikA Adi kA aMkana hai. isa para saM. 1391 varSe prA. jJA. zre. kelaNa bhA. bhopala pu. _ _ ubhAdena _ lajI_ _pitro zreyase zrI _ di. bi. kA. pra. zrI sarvadevasUribhiH lekha aMkita hai. ___ nApa (se.mI.) U~cAI - 11 laMbAI - 6.5 caur3AI - 4 zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra parisara meM sthita samrATa saMprati saMgrahAlaya meM jaina dharma evaM bhAratIya saMskRti ke gauravamaya bhavya atIta kA darzana kara bhaviSya ko saMvArane jijJAsuoM ko AmaMtraNa hai. 14 For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org tadA te paramaM sukhaM * anuvAda : manoja jaina yadedaM niHspRhaM bhUttvA parityajya bahirdhamam sthiraM sampatsyate cittaM tadA te paramaM sukham / / he jIvAtmA ! niHspRhI banake bAhya jagata ke paribhramaNa ko chor3a kara jaba terA citta (AtmA meM) sthira banegA taba tumheM parama sukha hogA. pahale kabhI nahIM milanevAlA mAnasika sukha prApta hogA. bhakte stotari kopAndhe, niMdA krtricotthite| yadA samaM bhaveccittaM, tadA te paramaM sukham / / jaba anurAgI vyakti stuti karatA ho yA kopAndha vyakti niMdA karane ke liye upasthita huA ho, jaba donoM ke prati samAna bhAvavAlA citta banegA taba tujhe parama sukha hogA. svajane snehasambaddhe, ripuvarge'pakAriNI / syAt tulyaM te yadA cittaM, tadA te paramaM sukham / / mIThe madhure sneha yukta svajana ho yA apanA ahita karanevAlA duzmana ina donoM ke prati jaba tumhArA citta samAna vRtti rakhane lagegA taba tumheM utkRSTa mAnasika sukha hogA. zabdAdiviSayagrAme, sundare'sundare'pi ca / ekAkAraM yadA cittaM, tadA te paramaM sukham / / madhura zabda ho yA kaTuvAkya ho, SaDrasa bhojana meM aura arucikara padArtha meM, A~khoM ko sukha dene vAlA suMdara rUpa athavA kurUpa sAmane A jAya, ghrANendriya ko prasanna karane vAlI surabhigandha ho yA nAka sikur3Ane vAlI durgaMdha A rahI ho, sparzadriya ko bhAnevAlA komala sparza ho yA apriya karkaza sparza ho ina sabhI dvandvoM meM jaba eka jaisA citta hogA taba tumhe utkRSTa mAnasika sukha milegA. gozIrSacandanAlepi, vaasiicchedkyorydaa| abhinnacittavRttiH syAt, tadA te paramaM sukham / / gozIrSa caMdana se bhakti karanevAle bhakta ke upara aura talavAra se ziraccheda karanevAle duSTa ke upara jaba abhinna citta vRtti hogI taba tumhe paramasukha kI prApti hogI. sAMsArikapadArtheSu, jala kalpeSu te ydaa| azliSTaM cittapadmaM syAt, tadA te paramaM sukham / / jala jaise saMsAra ke sabhI padArthoM ke prati terA mana rupI kamala azliSTa (alipta) rahane lage taba tumheM parama sukha hogA. dRSTeSUddAmalAvaNyabaMdhuraGgeSu yoSitAm / nirvikAraM yadA cittaM, tadA te paramaM sukham / / uddAma rupa-lAvaNya se yukta suMdara aMgoMvAlI lalanAoM ko dekhane para bhI yadi terA mana nirvikAra dazA meM rahe taba tumhAre citta meM akalpya sukhAnubhUti arthAt vikalpa rahita sukha utpanna hogA. yadA sttvaiksaartvaadrthkaampraangmukhm| dharme rataM bhaveccittaM, tadA te paramaM sukham / / arthalobha evaM kAmAsakti se parAGmukha hokara jaba (eka dharma hI manuSya janma kA sAra hai aisA samajha kara) tuma dharma meM ramaNa karane lagoge taba tumheM vAstavika sukhaM kA anubhava karane milegA. * vidvad ziromaNi zrI siddharSi mahArAjA viracita 'upamitibhavaprapaMcakathA' se saMkalita - mana ko sukhAnubhava karavAne ke parama-upAya. 15 For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira sthita samrATa saMprati saMgrahAlaya meM saMrakSita bharuca se prApta jina dhAtu pratimAe~ Asita zAha bharUca gujarAta kA prasiddha nagara hai. narmadA nadI para sthita yaha nagara prAcIna kAla meM bhRgu kaccha ke nAma se pracalita thA. yahA~ sthita jina maMdira ke pAsa kucha varSa pUrva khudAI meM 78 dhAtu nirmita jina pratimAe~ prApta huI thIM, jinameM tIrthaMkara pArzvanAtha kI 31, zAMtinAtha kI 8, AdinAtha kI 7, arhata mahAvIra kI 4, caMdraprabha kI 2. vimalanAtha kI 1, kuMthunAtha kI 1 evaM 24 ajJAta jina pratimAoM kA samAveza hotA haiM. inameM se kucha pratimAe~ parama pUjya rASTrasaMta AcArya zrI padmasAgarasUrIzvarajI mahArAja kI preraNA se evaM zrI bharUca jaina saMgha kI udAratA se AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira ke samrAT saMprati saMgrahAlaya meM saMgRhIta kI gaI haiM. salekha pratimAe~ vi. saM. 1143 se 1391 ke bIca kI haiM. pratimAoM ke pIche aMkita z2yAdAtara lekha naSTaprAya hai yA ghisa cuke haiM. phira bhI inameM se 16 pratimAoM ke vAcya lekhoM ko yahA~ para prakAzita kiyA jA rahA hai. 1. tIrthaMkara pArzvanAtha - tritIrthI jina pratimA - vikrama saMvata 1143. (parigrahaNa kra. 67) saptaphaNoM se yukta tIrthaMkara pArzvanAtha siMhAsana para madhya meM padmAsanastha mudrA meM virAjita haiM. donoM ora kAyotsarga mudrA meM anya do tIrthakara khar3e haiM, jinakI pahacAna saMbhava nahIM haiM. siMhAsana ke nIce do nAgacakra ke bIca kuMbha kA aMkana hai. pIThikA ke Upara, siMhAsana ke eka chora para sarvAnubhUti yakSa evaM [zeSa pR. 11 para SHES Book Post/Printed Matter preSaka : sevA meM saMpAdaka, zruta sAgara AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra kobA, gAMdhInagara 382 009 (INDIA) phona: (02712) 76252,76204,76205 pheksa :91-2712-76249 prakAzaka : saciva, zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobA, gAMdhInagara 382 009. 16 For Private and Personal Use Only