Book Title: Shrutsagar 2016 07 Volume 03 02
Author(s): Hiren K Doshi
Publisher: Acharya Kailassagarsuri Gyanmandir Koba
Catalog link: https://jainqq.org/explore/525312/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ARNI GUJMUL/2014/66126 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ISSN 2454-3705 zrutasAgara | zrutasAgara SHRUTSAGAR (MONTHLY) July-2016, Volume : 03, Issue : 2, Annual Subscription Rs. 150/- Price Per copy Rs. 15/ EDITOR: Hiren Kishorbhai Doshi For Private and Personal Use Only BOOK-POST/PRINTED MATTER gurumandira, zrImahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobA AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rASTrasaMta pa.pU.AcAryazrI padmasAgarasUrIzvarajI ma.sA. ke seTelAiTa jainasaMgha ahamadAbAda meM cAturmAsa praveza prasaMga kI jhalaka For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra RNI : GUJMUL/2014/66126 www.kobatirth.org zrutasAgara ( AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kA mukhapatra vArSika sadasyatA zulka ru. 150/ aMka zulka - ru. 15/ zrutasAgara SHRUTSAGAR (Monthly) varSa-3, aMka-2, kula aMka-26, julAI-2016 Year-3, Issue-2, Total Issue- 26, July-2016 AzIrvAda DaoN. uttamasiMha evaM Yearly Subscription - Rs.150/Issue per Copy Rs. 15/ rASTrasaMta pa. pU. AcArya zrI padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. * saMpAdaka * saha saMpAdaka * saMpAdana nirdezaka hirena kizorabhAI dozI zrI gajendrabhAI paDhiyAra mahAvIra jaina Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnamaMdira parivAra 15 julAI, 2016, vi. saM. 2072, ASAr3ha sudi-11 ISSN 2454-3705 ArAdhanA kendra, 5 For Private and Personal Use Only amRtaM tu vidyA prakAzaka AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira (jaina va prAcyavidyA zodha-saMsthAna evaM granthAlaya) zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra kobA, gAMdhInagara-382007 phona naM. (079) 23276204, 205, 252 phaiksa : (079) 23276249, vaoNTsa-epa 7575001081 Website : www.kobatirth.org Email : gyanmandir@kobatirth.org Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukrama 1 saMpAdakIya 2 gurujI 3 Beyond Doubt 4 zrI somasuMdarasUri sajjhAya 5 bana 2 tht| haina graMtho 6 ArSa prAkRta eka samIkSA DaoN. uttamasiMha A. zrI buddhisAgarasUrijI Acharya Padmasagarsuri gaNizrI suyazacaMdravijayajI - priyaMkA mayura zAha prAptisthAna * AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira tIna baMgalA, Tolakanagara, haoNTala herITez2a kI galI meM, pAlaDI, ahamadAbAda - 380007, phona naM. (079) 26582355 * saujanya * sva. zrI pArasamalajI goliyA va sva. zrImatI surajaka~vara pArasamala goliyA kI puNya smRti meM haste : cA~damala goliyA parivAra kI ora se bIkAnera - mumbaI KISAM-MEED For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMpAdakIya DaoN. uttamasiMha zrutasAgara kA yaha nUtana aMka apane vAcakoM ke karakamaloM meM sAdara samarpita karate hue hArdika Ananda kI anubhUti ho rahI hai| isa aMka meM guruvANI zIrSaka ke tahata AcAryadeva zrI buddhisAgarasUrIzvarajI ma.sA. kA lekha prakAzita kiyA jA rahA hai, jo samasta jIvoM ke prati dayA, maitrIbhAva evaM udAratApUrvaka abhedopAsanA kA saMdeza detA hai| dvitIya lekha rASTasaMta AcArya bhagavaMta zrI padmasAgarasUrIzvarajI ma.sA. ke pravacanAMzoM kI pustaka 'Beyond Doubt' se kramabaddha zreNI ke tahata saMkalita kiyA gayA hai| aprakAzita kRti prakAzana staMbha ke antargata isa aMka meM pa.pU. muni zrI suyazacaMdravijayajI ma.sA. dvArA saMpAdita 'zrI somasundarasUri sajjhAya' nAmaka prAcIna kRti prakAzita kI jA rahI hai| mArugurjara bhASA meM nibaddha yaha padyAtmaka racanA jainakavi 'zrI meha' dvArA racita hai| prAyaH adyaparyanta aprakAzita isa kRti kA saMpAdana va prakAzana jodhapura-prAcyavidyA pratiSThAna evaM AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira-kobA ke hastaprata bhaNDAra meM saMgRhIta prAcIna hastapratoM ke AdhAra para kiyA jA rahA hai| pUjya muni zrI suyazacandravijayajI ne donoM bhaNDAroM kI hastapratoM ke sahayoga se isa kRti ke pAThoM kI samIkSA kara sundara saMpAdana kiyA hai| punaH prakAzana staMbha ke tahata isa bAra gurjaragirAmaya 'hAlamAM pragaTa thatA jaina graMtho' nAmaka lekha prakAzita kiyA jA rahA hai, jisake mAdhyama se jaina granthoM ke samyak prakAzanArtha eka vidvanmaNDala kI sthApanA karane tathA usakI anumati ke bAda hI grantha prakAzita karane kA saMdeza diyA gayA hai, jisase azuddha prakAzana evaM dhana ke apavyaya ko rokA jA ske| yaha sujhAva Aja bhI kAphI hada taka prastuta pratIta hotA hai| yaha lekha kisI ajJAta hita ciMtaka dvArA vi.saM. 1959 meM zrI jainadharma prasAraka sabhA bhAvanagara, gujarAta se prakAzita 'jainadharma prakAza' nAmaka patrikA meM prakAzita huA thaa| isake sAtha hI priyaMkA mayura zAha (zodhacchAtrA) dvArA likhita 'ArSa prAkRta eka samIkSA' nAmaka lekha prakAzita kiyA jA rahA hai, jo prAkRta bhASA ke prAcina vilakSaNa rUpoM evaM vyAkaraNa sIkhane ke prati ruci rakhanevAle adhyetAoM ke lie mahattvapUrNa evaM upayogI siddha hogaa| AzA hai isa aMka meM saMkalita sAmagrI dvArA hamAre vAcaka lAbhAnvita hoMge va apane mahattvapUrNa sujhAvoM se avagata karAne kI kRpA kreNge| For Private and Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guruvANI AcArya zrI buddhisAgarasUrijI sattAe sarva prANIomAM paramAtmAne dekhavA e kaMi bALakono khela nathI. mahAjJAnIo AvI dRSTi dhAraNa karIne kharekharI abhedopAsanA sevavA samartha thai zake che. AvI uttama abhedopAsanAmAM tanmaya thai javAthI laukika nItiyo, rItiyo, laukika vicAro ane AcAromAM bheda, kheda ane klezano nAza thAya che. ane hRdayanI sphaTikanI peThe nirmalatA thAya che. vedAntadarzana sarvatra sarvane brahma bhAvanAthI dekhavAno upadeza Ape che. zrI mahAvIraprabhue upadezelI abhedopAsanA sarvatra sattAnI apekSAe paramAtmatva dekhavAno upadeza Ape che. jainadarzana AvI rIte sApekSapaNe sarvatra prANIomAM paramAtmAne dekhavAnI sAthe pratizarIra bhinna-bhinna AtmAnuM vyaktigata astitva svIkAre che sarvajIvo sattAe paramAtmAo che. ane sarvajIvoe paramAtmasattAne potAnAmAM dekhavI, anubhavavI, potAnAmAM ane anyajIvomAM sattAe paramAtmApaNuM dekhavuM, mAnavuM, dhyAvuM e kharekharI abhedopAsanA sevavA yogya che. sattAgrAhaka saMgrahanadRSTithI sarva prANIomAM sattAe paramAtmAo rahyA che evuM jyAre bhAna thAya che tyAre sarvajIvonI sAthe uttama, udAra, zuddha prema bhAvathI vartavAnuM mana thAya che. kharekharUM udAra caritra paNa AvI dRSTithI pragaTa thAya che. sarvatra sarva prANIomAM paramAtmAone sattAe dekhanArA jJAnIonA hRdayamAMthI rAgadveSa TaLe che ane sarvatra sarvathA paramAtma sattAne dekhatAM AkhI duniyA jANe potAnuM kuTuMba hoya ema bhAse che. kahyuM che ke sarca nina: pUro veti, gaNanA laghucetasAm / udAracaritAnAM tu, vasudhaiva kuttuNbkm|| kharekhara sarva jIvomAM sattAe paramAtmatva dekhavAthI saMkucita sevA bhaktino pariNAma TaLe che ane tenA ThekANe vizAla dRSTithI sevA bhaktino pariNAma jAgrata thAya che. je jIvo paramAtmAo thayA che ane jeomAM sattAe paramAtmatva rahyuM che ane bhaviSyamAM game tyAre paNa jeo paramAtmapaNuM pragaTa karaze evA prANIomAM rahelI paramAtmasattAnI bhakti sevA karavAnuM mana thAya che. jeomAM sattAe paramAtma sattA rahI che te jIvane mUkIne jaDamAM paramAtmatva mAnI zakAtuM nathI. sarvatra sarvathA jIvonA audayika bhAva tarapha dRSTi na rAkhatAM For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara julAI-2016 jIvomAM rahelA sattAe paramAtmapaNAne pUjavuM, mAnavuM ane tene AcAramAM mUkI Adarza purUSanI peThe kharA pUjaka tathA abhedopAsaka banavuM joIe. mAtAno svabhAvaja evo hoya che ke putranA doSo tarapha dRSTi na detAM tenA malanuM prakSAlana karavuM ane tenAmAM AtmapaNuM jovuM. AvI vArasAmAM maLelI dRSTine AgaLa karIne sarva jIvomAM karmathI pragaTelA doSo tarapha dRSTi na rAkhatAM teonAmAM sattAmAM rahelA paramAtmAne dekhavA ane pUjavA. pUjA, sevA, bhakti, satkAra, zuddha prema, aikya, sadvartana ane kharI paramAtmAnI upAsanA kharekhara sarvatra jIvomAM sattAmAM rahelA paramAtmAne dekhavA, mAnavA eja che. ananta bhavanAM karelAM pApano kSaya karavAno mukhya sarasa upAya AvI abhedopAsanA che. paramAtmAnI sAthe sarvatra prANIomAM sattAe paramAtmAne dekhIne tathA potAnAmAM sattAe paramAtmA dekhIne tenI sAthe aikya karavuM eja kharekharI abhedopAsanA hatheLImAM mokSa dekhADanAra che. | sarva jIvomAM sattAe paramAtmAo che tethI teo sattAnI apekSAe siddhanA bhAio che. Ama avabodha thayA pazcAt sarva jIvonI rakSA karavA potAnAmAM dayA utpanna thAya che, ane ananta kAlathI te jIvonI sAthe baMdhAyelAM vaira TaLe che ane sarva jIvomAM AtmatvabhAva pragaTe che, tethI sarva jIvonI sAthe nItine anusarI vartana karI zakAya che. vyavahAra natyanI uttamattAno viveka darzAvanAra bIjabhUta saMgrahanaya che. sarva jIvomAM sarva prasaMgomAM sattAmAM raheluM paramAtmatva jANavAnuM ane dekhavAnuM bane evuM tIvra smaraNa rahe evo zuddhopayoga vadhAravAnI khAsa jarUra che. sarva jIvomAM sattAmAM raheluM paramAtmatva dekhIne tenuM dhyAna dharanAra munivarane AkhI duniyA potAnAmAM ane sarva jIvomAM potAne dekhavAno bhAva pragaTe e svAbhAvika che. sarva jIvomAM sattAe siddhatva dekhavAnuM dhyAna dharavAthI AkhuM jagat judI ja dRSTithI dekhAya che ane teno apUrva anubhava Ave che. AvI sthiti paripakva thavAthI samatabhAva sAmAyika pragaTe che, kahyuM che ke jo samo savvabhUesu, tasesu thAvaresu y|| tassa sAmAiyaM hoi, ii kevalibhAsiyaM // 1 // je trasa ane sthAvara sarva jIvo para rAga ane dveSa pariNAma rahita samabhAvI che tene kevalI bhASita sAmAyika hoya che. karmayoge jIvo saMsAramAM paribhramaNa kare che. teonI uttamatAno khyAla AtmajJAnathI thAya che ane tethI sarvajIvo para For Private and Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SHRUTSAGAR July-2016 samabhAva pragaTe che. jIvono mULa svabhAva kaMi koinA azubhamAM pravRtti karavAno nathI. karmanA vazathI e sarva thAya che ema anubhava AvatAM zatruo tarIke vartaNUka calAvanArA jIvonuM paNa burU karavAno vicAra pragaTato nathI, UlaTuM teonuM sattAe raheluM svarUpa jovAthI temanI pUjyatA ane mahattAno khyAla Ave che ane jIvone jIvonI dRSTie dekhavAthI AtmajJAnIne teo upara samabhAva pragaTe che. sarva jIvonI paramAtmAo jevI sattAe dazA dekhyA bAda AtmajJAnInA manamAM teonA upara pUjyabhAva pragaTe che ane teonuM zreya karavA vyAvahArika viveka, bhakti, sevA ane upAsanAnA vicAro pragaTe che ane tethI te zrIvIraprabhunA upadezane AkhI duniyAmAM phelAvavA prayatna kare che kAraNa ke zrIvIraprabhunA vacanothI AkhI duniyAnA jIvone zAnti maLe che. AkhI duniyAne sarva jIvo para samabhAva pragaTa thAya evA sAmAyika Avazyakano lAbha maLo evo AtmajJAnI udAra dharmabhAva dhAraNa karI zake che ane te samabhAvarUpa sAmAyikanI AcaraNA AcAramAM mUkavA zaktimAn thAya che. | sarva jIvonI sAthe samabhAvathI vartavAno pariNAma tathA tenA AcArane khIlavavAthI pratidina uttamottama sAmAyika prApta karI zakAya che. koi paNa jIvane mAravo nahi, sarva jIvo para thatA zubhAzubha saMkalpathI virAma pAmavuM, ane sarva jIvonI sAthe teonA zuddha dharmanA ane potAnA zuddha dharmanA upayogathI zuddha pariNAmavALA thavuM, eja uttama sAmAyikanI dazA che. AvI dazAmAM AvanAra jJAnI kharekhara 1. samakita sAmAyika, 2. zrata sAmAyika, 3. dezavirati sAmAyika, 4. ane sarva virati sAmAyikanI mahattAno ane upayogitAno khyAla karI zake che. dravyArthikanayanI apekSAe AtmA teja sAmAyika che ane paryAyArthika apekSAe AtmAno guNa teja sAmAyika che. sarva sAvadyayoganuM pratyAkhyAna jemAM che evA sAmAyikamAM jJAna, darzana ane cAritrano antarbhAva thAya che. sarvanaya vicAra viSayabhUta sAmAyika che ema vizeSAvazyakamAM "sarvanayamathaTdhAra' ema kahI sUcavyuM che. jJAna, darzana ane cAritra e traNa vaDe vyavahArajya AtmAnI mukti mAne che ane nizcayanaya ekalA cAritravaDe AtmAnI mukti mAne che. vyavahAra ane nizcaya" e be naya vaDe sAmAyikanuM svarUpadhArIne AtmAnA For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrutasAgara 7 julAI-2016 dharmamAM ramaNatA karavA mATe zuddhopayoga dhAraNa karavo. vyavahAra ane nizcayanayathI samabhAvarUpa sAmAyika prApta karavAno prayatna karavo. rAga ane dveSanA pariNAmane dUra karIne sAmAyika karanAra jJAnI potAnA AtmAnuM samabhAva svarUpa bhAve che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir je je aMze jJAnI potAnA AtmAnuM samabhAva svarUpa bhAve che te te aMze sAmAyika karanArano AtmA divya svarUpamAM pariNAma pAmato jAya che ane tenA mana vacana ane kAyAnA yoganI zuddhi thatI jAya che. sAmAyika karanAra jJAnI potAnA AtmAnI samabhAva pariNati khIlave che ane temaja sarva jIvonI sAthe maitrIbhAva dhAraNa karato chato vartamAna ane bhaviSyakAlane sudhAre che. sAmAyika karanAra kharekhara vartamAna kAla sudhAre che ane tethI bhaviSya kAlamAM paNa te samabhAva vaDe ucca banI zake che. cauda rAjalokamAM rahelA sarva jIvonI sAthe rAgadveSa rahita samabhAve sAmAyikamAM varte che ane tethI samaye samaye anantakarmanI nirjarA karI zake che. AtmajJAnI sarva jIvonuM sattAe paramAtmapaNuM sAmAyikamAM rahIne dekhe che ane tene bhAve che tethI potAnAmAM paramAtmapaNuM pragaTa karavA samartha bane che. kAcI be ghaDImAM sAmAyikavaDe jJAnI dhyAnI jIva kevaLa jJAna pragaTAvI zake che ane janma jarA tathA maraNanA baMdhanathI mukta thAya che. saMgrahanayathI AtmAnI sattAne dhyAvIne je paramAtmasattAne potAnAmAM dekhe che te jJAnI manuSya zuddha vyavahAravaDe sAmAyikanI AcaraNA karI zake che ane nizcayanayathI AtmAnA samabhAvamAM ramaNatA karIne paripUrNa paramAtmapaNuM pragaTAvI zake che. kSati sudhAra 1. zrutasAgara varSa-3, aMka - 1 ( gatAMka) meM 'laghuzilpakRtiomAM pagalA' nAmaka lekha meM (patrAMka- 22, paMkti - 17) pagalA kI saMkhyA 100 ke sthAna para 101 . hai. (arthAt 100 sAdhu bhagavaMtoM ke va 7 sAdhvIjI bhagavaMtoM ke milakara jo 107 hote the usake sthAna para 109 sAdhu bha. va 7 sAdhvIjI bha. ke kulamilAkara 108 pagale samajhane haiM.) 2. zrutasAgara varSa-rU, aM-(rAtAM) meM pRSTha-2, dhovAvuramaMDana zrInavakhaMDA-pArzvanAtha stavana' mUla kRti meM kSatipUrNarUpa se alaga kiye gaye sAmAsika zabda-vAkyAMzoM ko vidvajjana yogyarUpa se saMyojita karake par3heM. For Private and Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Beyond Doubt Acharya Padmasagarsuri "sau'pyevamAgataH shiighrmprbhunnaa''bhaassitstthaa| sandehaM tasya cittasthamvyaktI kRtyaavddvibhuH||" In the same manner as Indrabhuti, Agnibhuti too reached the Samavasarana. The Lord addressed Agnibhuti as he had addressed Indrabhuti Gautama. He then disclosed the doubt that was in Agnibhuti's mind and said. he gautamagnibhUte kaH sandehastava karmaNaH? kathaM vAvedatatvArthI na vibhAvayAsi sphuTama? "Oh, Agnibhuti Gautama, you are doubtful whether the Karma's exist or not. The base of this doubt is the Vedic verse" "purUSa evedaM sarva yad bhUtaM yacya bhAvyam..." Which you are unable to interpret it correctly. The verse means that whatever exists and whatever shall exit is all Purusha i.e. soul. You have interpreted the adverb ga to signify the existence of Atman in whatever you see, be it animal, bird, human being etc. No reference of God or Karma has been made in this verses & va also eliminates all possibilites of other realities to exist. But the Vedas also say:- "que queda hafa, 479: 919 hafa" "This statement includes Punyal and Papa2 and establishes the existence of Karmas. If such contradictory statements are established in the same tenet, how is one to decide the truth? One cannot cut the sky with the sword and apply any kind of paste over it, because the sky is formless and colourless and it cannot come in association h a sword and paste that have a definite form. "On this basis you have concluded, that the formless soul cannot be embodied by Karma which is of material form and very minute in appearance. Hence the doubt that you have come with is whether Karma is existent or not? Am I right" For Private and Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara julAI-2016 Agnibhuti said "Yes My Lord, What you say is true. Since years I have been doubtful in the matter of Karma. I neither tried to get it cleared from anyone nor did I tell you also anything about it. But you know everything about it since you are an omniscient. I request you to kindly clear my doubt". Lord Mahavira then replied to Agnibhutis doubt "Oh Agnibhuti Gautama! In this verse no mention of karma has been made and at the same time the existence of karma has also not been denied. But the verse propounds the eternity (eternal existence) of the soul. Purusha meaning soul, is ever existence i.e. it existed in the past, it exists in the present and shall exist in the future for ever. Poets and devotees always use metaphors and always picture their idol and diety to be the best in the world. As it is said "jale viSNu sthale viSNuH viSNuH prvtmstke| sarvabhUtamayo viSNuH tasmAdviSNumayaM jagat // " Lord Vishnu pervades in water and on earth, on the mountain peaks and in all living beings. This description and appreciation elucidates the greatness of Lord Vishnu. Moreover, the existence of other things like water, earth etc. are not denied in the verse. If Vishnu and none else pervades the entire universe, the poet would have said "Lord Vishnu pervades in Lord Vishnu" etc. We shall now deal in detail with the formless entity coming in contact with material substance. It is obvious that the sky which is formless comes in contact with clouds that have different forms and when the formless Atman in the body consumes alchohol, surely comes under the influence of the alchohol. Hence that which has got form, does affect the one that is without form. The good and bad condition of the body is a cause for the mind's happiness and sadness respectively. (Countinue...) For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIsomasuMdarasUrisajjhAya saMpA. gaNizrI suyazacaMdravijayajI prastuta kRti A.zrI. somasuMdarasUrijInA jIvanacaritra para prakAza pADatI laghu racanA che. Ama to sUrijInA jIvana vize somasaubhAgya mahAkAvya, citrakUTIya vIrajinaprAsAdaprazasti, guruguNaratnAkara kAvyAmAM ghaNI aitihAsika vigato maLe che te chatAMya prastuta kAvya kavi mehanI kRti hoI te dRSTithI tenuM mahattva vicArI kRtinuM ahiM prakAzana karAyuM che. sau prathama ApaNe kRti aMge vicArIzuM. kati paricaya: ___ zarUAtanA padyomAM kavie gautamasvAmI-jaMbUsvAmInI jema jemanuM nAma paNa vizeSa smaraNIya che tevA somasuMdarasUrijI- smaraNa karI kAvyano prAraMbha karyo che. pachInI 2thI 9mI gAthAmAM sUrijInA vaMzano, mAtA-pitA tathA gRhastha paNAnA nAmano ullekha karI kavi bALakanA guNothI tathA lAkSaNikatAthI prabhAvita thai bhaviSya-kathana karatA jayAnaMdasUrijInI vAto rajU kare che. padya naM. 10 tathA 11mAM kalikAcArya ane sarasvatInI jema zobhatA bALaka somakumAra temaja bahena karmAnI dIkSAnI vAta AlekhAya che aitihAsika dRSTie mahattvanI kahI zakAya tevI gAthA 12-13mAM kavie bALakanA janmanI-dIkSAnI-vAcakapadanI temaja gaNadharapadanI saMvat noMdhI che. vAcaka pada mATe anya graMthomAM saM. 1450nI saMvat maLe che. jyAre ahIM kAvyamA ullikhita saM. 1447no pAThAMtara vizeSa dhyAnArha che. te ja rIte bALamuninA jJAnAbhyAsanI vigata paNa sUrijInA jIvananI eka mahattvapUrNa vigata che. munizrI somasudaMrajInA gaNadharapadane anulakSI have pachInA 8 padyo racyA che. jemAM aNahillapura (pATaNa)nA zeTha zAha narasiMhe pUjyazrIno padapradAna mahotsava karatA kevA-kevA zubhakAryo karyA tenI vigata samAyelI che. jemAM zubha muhUrta jovaDAvavA, Thera-Thera saMghone kaMkotrIo mokalavI, vividha saMghone teDAvavA, saMghanA bahamAna karavArUpa pakavAnAdi jamaNa karAvavA, kapUrathI vAsita pAna-bIDA vaheMcavA, jarIyana jAmAnI temaja vividha raMga-biraMgI vastronI For Private and Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir julAI-2016 11 zrutasAgara lhANI karavI. sUkhaDanA chAMTaNA chaMTAvavA, gurubhagavaMtone paherAmaNI karavI, ghare-ghare toraNa zaNagAravA, rAsa-bhAsAdi karAvavA vigerenI mAMgalika noMdho che. padya 20mAM 'pacuvarA parahA sAhasavainI' paMktino bhAva spaSTa samajAto nathI paNa AgaLa pAchaLanA anusaMdhAna parathI sUrijInA guNanI vizeSa koi vAta kavi jaNAvatA hoya tevuM lAge che. sva- parapakSamAM sUrijInI grAhyatA 21mAM padyamAM varNavAya che. pachInA caraNamAM sUrijInA guNavaibhavane apAyelI sUryakiraNanI upamA yathArtha ja che. somasuMdarasUrijIne vaMdanA karatA pUrvanA te mahApuruSone vaMdana thayA kahevAya evaM kahetA pachInA padya dvArA kavie sUrijInA pavitra cAritrajIvanano nirdeza karyo che. chellA padyomA aitihAsika kahI zakAya tevI dharaNa - vihAranI, tAraMgAnA ajitajina prAsAdanI, sUrijInA sva haste thayela pAMca AcArya pada temaja pAMca vAcaka padanI, lAkha biMba pratiSThita thayAnI vigato gUMthAya che. te ja rIte sUrijI dvArA thayelA anya kAryomAM jIrNoddhAranI, dIkSAonI, temaja moTA kAryarUpe prAyaH rANakapura pratiSThAnI vigata sUrijInA tatkAlIna sAmAjika prabhAvanI mahattvapUrNa noMdha kahI zakAya. sUrijI nirvANanI saMvat mujaba (saM. 1499) kula 69 varSanI AyuSyamaryAdA bhogavyAnI vigata paNa kAvyanI eka aitihAsika sAmagrI che. kAvyanA chellA padyamAM kavi sajjhAya racyAno saMvat temaja svanAma nirdeza karatA sUrijInA A cAritrane bhaNavAthI zuM phaLa maLaze? tenI mAhitI ApavA pUrvaka kRti pUrNa kare che. kartA : prastuta kRtinA kartA kavi meha che. meha nAmanA 16mI sadImAM be kavi thayA che- eka prastuta kRtikAra che. bIjA meha kavi te saM. 1499mAM somasuMdarasUri dvArA pratiSThita rANakapura caturmukha vihAra prAsAda stavananA racanAkAra. prastuta kRti paNa somasuMdarasUrijInA jIvana caritranI ja racanA che tethI nAma - sAmyathI 1499 vALA kavi meha ja A kRtinA paNa kartA hoya tevuM anumAna sahaja thAya che. paNa racanA-saMvatanA saMdarbhe prastuta kavi mehanI saMvat ghaNI pAchaLa jaNAya che. banne kRtio vacce racanAnuM 72-73 varSanuM aMtara che tethI caturmukha prAsAda stavananA racayitAnI A kRti hoya tevuM mAnavuM muzkela to che ja paNa caturmukha prAsAda stavananA kavi mehanuM AyuSya jo lAMbu (prAyaH 95 AsapAsanuM) hoya ane For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SHRUTSAGAR July-2016 A kRti temaNe chellI avasthAmAM racI hoya to banne kavionuM aikya saMbhave. bAkI to meha nAmanA anya koi kavi haze te, vicAra, rahe. eka vikalpa rUpe 'biDottara' zabdano artha be' paNa thAya che, eTale ke 1502 lahiye to rANakapura caturmukha vihAra prAsAda stavananA racanAkAra A kRtinA racanAkAra mAnI zakAya. uparokta banne kRtione meLavI koi vidvAn vizeSa saMzodhana rajU kare to kavinA saMdarbhe cokkasa vigato meLavI zakAya. prastuta kRtinI prata amone jodhapura-prAcyavidyA pratiSThAnanA hastalikhita saMgrahamAMthI maLI che. kRti suvAcya che. akSara maroDadAra che. prAyaH racanAsaMvatanI turaMtamAM ja lakhAyelI haze tevU anumAna che. saMpAdanArthe prastuta kRtinI nakala ApavA badala rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAnanI jodhapura zAkhAnA vyavasthApakazrI kamalakizorajIno temaja anya vyavasthApakono AbhAra temaja pAThAMtara mATe pratanI anya nakala ApavA badala kobA- zrI mahAvIra jaina ArAdhAnA kendranA vyavasthApakono khUba-khUba AbhAra. kavi mehakRta zrIsomasuMdarasUrisajjhAya goama gaNahara jaMbUsA(svA)mi, thUlibhadra munivara liuM nAma / somasudaMrasUri jagahapahANa, kaliyugamAhi rahAviuM nAma // 1 // Adinagara pAlhaNapura jANi, puraSara(ta)nanI tihAM chai khANi / pUjai pAsa jiNesara save, tihiM ghaTi pApa na AvaiM bhave // 2 // zrIjayAnaMdasUri jayavaMta, pAlhaNapuri pahutA viharaMta / karaI mahotsava tihAM ati ghaNA, AvaI saMgha cihuM disi taNA // 3 // prAgavaMsi sAjaNasI bhalau, somakumara tehanai kuli tilu| mAlhaNadevi kuari ura dhariu, rAjahaMsa kuMkhaiM avatariu // 4 // sAta varisanau hUu sukamAla, rUpavaMtanai guNihaM rsaal| bahutari kalA lakhaNa battIsa, mAyabApa pUravai jagIsa // 5 // For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 13 zrutasAgara julAI-2016 tapAgaccharAya nayaNi nirakhiu, puruSaratana nizciiM prkhiuN| tatakhaNi gure ucchaMgiiM liu, kara laMbAvInai joI // 6 // Uradha rekhA kari chai kisI, zrIjayANaMdasUri mani te vsii| eha puruSanA jANiyA marma, eha mastaki udivaMtauM karma // 7 // kie hosii jagaha pradhAna, rAya rANA sahU desiiM maan| jiNasAsaNi hosii jayavaMta, kaI hosii moTau dhanavaMta / / 8 / / isyAM vacana gurunA sAMbhalI, mAya bApa mani huI rulii| sAjaNasIha khamAsaNa dIyai, somakumara tihAM dIkSA lIyai // 9 // zuddha mahUrata suhaguri lIu, karmI kaha mo saMjama diiu| kAlikasUri sAthiiM sarasatI, eha vAta Agai ima hutI // 10 // tatakhiNi vesa aNAvI karI, somasuMdara muni mastaki dhrii| oghau kari ApI muhapatI, karamI bahani hUI mahA satI // 11 // tIsai saMvatsarI guru-jamma(i), sAtrIsai liu saMjamadharma / sAtatrIsai uvajjhAyapadi thayA, cauviha sayala saMgha harakhIyA // 12 // bhaNiA jJAnasAgarasUri kanhai, gaNaharapada kIuM sttaavni| narasamuda aNahilapuramAhi, ucchava maMDiu narasiMha saahi||13|| gacchanAyaka devasuMdarasUri, narasiMha sAha manoratha puuri| DhIlIvAla huI mani rulI, aNahilapuri gUDI UchalI // 14 / / tatakhiNi lagana gaNAvI kari, kUkataDI cihu disiiM phirii| teDAvyA saMgha cihu disi taNA, karaI mahotsava tihAM ati ghaNA // 15 // kelavIiM ghari ghaNa pakavAna, narasiMha sAha saMgha dii bahumAna / sAli dAli bhojana ghRta-ghola, karapUra-vAsi bIDAM taMboli // 16 // maDi kabAhi saMghaha diI ghaNAM, suraMga cIra sUkaDi chATaNAM / bhalI bhakti guru pahirAmaNI, dhana lakSmI sAha narasiMha tnnii||17|| talIA toraNa ghara ghari bAri, rAsa bhAsa khelaI nara-nAri / gIta gAna gAiM nituM dhUA, somasuMdarasUri gaNadhara huuaa||18|| For Private and Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SHRUTSAGAR July-2016 caMdragacchasiNagAraNahAra, jayavaMtA jagi karaiM vihAra / pATaNa pAkhali nayara asesa, gure pratibodhyA saghalA desa // 19 // mAlava marahaTa vANArasI, gayA pAra hiva kahIi kisii| pacUArA parahAsA save, jiNasAsaNi kahiiM guru cakkavai // 20 // vahai niraMtara mastaki ANa, Apa pakhI para pakSI(khI) sujANa / samakita-rayaNa hIyai nitu dharai, somakiraNa saghale vistaraI // 21 // vaMdyA goama jaMbUsAmi, vaMdyA thulabhadra vyrsaami| vaMdyA gaNahara kAlikasUri, jehiM vi(vaM)dyA siri somasuMdarasUri // 22 // anaMta cauvIsI caumukha tapau, tAM siri somasuMdarasUri jpu| guru upadesiiM dharaNavihAra, puNya taNau navi lAbhai pAra // 23 // paMca AcAriyapada guri kiyA, paMca ya uvajjhAyapada thaapiyaaN| ajitasAmi tAraNagaDhi dhure, lakSa biMba guru pratiSThA karI // 24 // tumha vArai jiNasAsaNi zAMti, tumha nAmaiM savi bhAjaiM bhrAMti / roga soga tumha nAmiiM TalaI, bhUta preta vitara navi chalaI / / 25 / / tumha vArai huA jIrNa-uddhAra, munivara-dIkSA saMkha na paar| zrAvaka lAkha koDI sAMbhalI, saMkhyA jANai ko kevalI // 26 // navasaThi varasa kIuMgari rAja, jiNasAsaNi kiAM moTAM kaaj| nivvaNavai hUuM niravANa, mahAvidehi puhatA sujANa // 27 // jaI baIThA sImaMdhara kanhai, aMbAI kahiuM amha gmi| varasa sAtamai dIkSA valI, tau pAchai hosii kevali // 28 // saMvata panara biDotaramAhi, mehaiM harSi kIu sjjhaay| bhaNai guNai je nitu saMbhalai, manavaMchita-ridhi tihi ghari milai // 29 // // iti zrItapAgacchAdhirAja paramaguru zrIzrIzrI somasuMdarasUri svaadhyaayH|| gAthA 28 jodhapuranI pratamA nathI, kobAnI pratamA che. gAthArtha- somasuMdarasUri gaNadhAra kALadharma pAmI mahAvideha kSetramA zrIsImaMdharasvAmI pAse avataryA che. tyAM sAtame varSe dIkSA lai pachI kevaLajJAna pAmI mokSamAM padhAraze evI vAta aMbikAdevIe karI e (paraMparAthI jANelI) vAta amane ahIM sUjhe che. For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kUkhaM zrutasAgara 15 julAI-2016 pAThAntara gAthA naM. caraNa naM.| kobAnI pratano pATha jodhapuranI pratano pATha. pahANa thAna kuMkhaiM guNihaM guNe mAya bApa mani huI rUlI mAya bApa huI mani rUlI kaha mo kahaI mUM jamma (i) janma sAtatrIsai sAlIsai uvajjhAyapadi vAcakapadi kuMkataDI kUkUlI gure pratibodhyA saghalA desa pratibodhiyA guri saghalA desa pacUArA parahAsA save pacuvarA parahAsAha savai samakita samyaktva uvajjhAya vAcaka lakSa biMba guru pratiSThA karI lakSa biMba pratiSThyA gure mahAvidehi puhatA sujANa *Aja lagai tasu varatai ANa A sivAya anya paNa hrasva dIrgha I. U tathA anusvArAdika sAmAnya pAThAMtaro che je ahIM utAryA nathI. __ *A banne pAThAMtaromAM vadha mAnya pATha kobAnI (prata naM. 89261) pratano hovo joIe, kAraNa ke prata-lekhananI dRSTie banne prato samAna hovA chatAM kobAnI prata thoDI vadhu prAcIna lAge che. bIjaM nirarthaka IkAra, U-kAra vALA zabdonA pATho ahIM ochA che. trIju mULakRtikAre paraMparAthI jANelI te vAta ahIM kAvyamA umerI haze paNa jodhapuranI pratanA lekhakane te mAnya na hoi eTalo pATha badalI nAkhyo hoya tema bane. jo ke A vAtanu koi pramANa maLe to ja vAta cokkasa vicArI zakAya bAkI to A aTakaLa ja gaNAya. ame A kRtinA saMpAdana mATe Adarza prata tarIke kobAnI pratano upayoga karyo che. For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hAlamAM pragaTa thatA jaina graMtho (eka vidvabhaMDaLa sthApavAnI khAsa jarUra) hAlamAM buko chapAvavAnuM kAma dhamadhokAra vadhatuM jAya che temAM keTalAka nAma bAhara pADavA chapAve che, keTalAka paisA kamAvavA mATe chapAve che ane keTalAka jaina vargane apUrva graMthono sahajamAM lAbha maLavA mATe chapAve che. chapAvavAnA saMbaMdhamAM jo ke haju be mata che ane nahIM chapAvavAnA matavALAo AzAtanA thavA vigerenA je kAraNo batAve che te nA na pADI zakAya tevA che, to paNa chapAvavAthI je anukuLatA ane je phelAvo thayo che tevI anukuLatA ane teTalo phelAvo nahIM chapAvavAthI kadipaNa thai zake tema nahotuM. kAraNa ke lakhAvavAmAM khacano vadhAro ane azuddha lekha e be bAbata eTalI badhI dhyAnapara levA yogya che ke tene badale jo presa vigeremAM thatI AzAtanAone aTakAvIne sArI goThavaNathI, zuddhAddhano nirNaya karAvIne, TakAu kAgaLo upara, cokhA ne ughaDatA moTA TAIpothI, majabuta bAIDIMga sAthe khAsa jarUrIAtanA ane phelAvavAnI jarUrIatavALA graMtho chapAvavAmAM Ave to vAraMvAra azuddhane sudhAravAnI pArAvAra mahenata bace, ke je mahenatanA karanArA ane zuddhazuddha samajanArA munirAja vigere paNa maLavAnI pUrepUrI muzkelI che. eTaluM ja nahIM paNa lahIAo ke je puSkaLa dravya lai jAya che chatAM azuddhane kucA jevA pustako mAtra pustaka ekaThuM karavAnI vAsanAvALA paNa akSarajJAna vinAnA sAdhuone temaja zrAvakone lakhI. Ape che ane vecI jAya che teno paNa aTakAva thAya. A lAbha kAMi nAno guno nathI. paraMtu chapAvavAnI tarapheNanA vicAravALAone potAnA vicAra paNa pheravavA paDe evA kAraNo hAlamAM banatA jAya che te kharekharUM khedakAraka che. kamAvAnI lAlAcavALA ane nAma bahAra pADavAnA lobhIo evI rIte pustako chapAvavA maMDyA che ke nahIM to zuddhAzuddhanI saMbhALa, nahIM kAgaLanI darakAra ane nahIM TAipa uThe che ke uDI jAya che tenuM nirIkSaNa mAtra tAkIde chapAvavuM, buko khapAvavI, moTA moTA graMthanA ane tenA kartAnA nAmathI raLI khAvuM, pustaka lIdhA pachI lenArAne pastAvo karAvavo ane cIMtharI pustako ke nAnI nAnI rakhaDatI buko chapAvI nAma bahAra pADavuM. A kharekharo dilagirIno viSaya che. AvI pravRttinA chAMTA paramArtha buddhie kAma karanArA ane jAta mahenata karI jJAna khAtAmAM lAbha ApanArAone paNa lAgyA che. zAstrIo ke paMDito 1. (jainadharma prakAza varSa 1959 5.19 aMka 4 mAMthI sAbhAra) For Private and Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 17 zrutasAgara julAI-2016 pagAradAra rAkhIne athavA dara so zloke amuka rakama ApavAnuM TharAvIne moTA moTA graMtho ke caritronA bhASAMtaro karAvavAmAM Ave che ane tenI pUratI tapAsa ryA, karAvyA zivAya chapAvIne bahAra pADI devAmAM Ave che jethI keTalIka vakhata lAbhane badale ulaTI hAnI thAya che. eTale ke keTalAka khAsa prasaMgamAM arthano anartha paNa thAya che. AvI rIte paramArtha buddhie chapAvanArA hAlamAM to mukhya be maMDaLa dekhAya che eka amadAvAdanI vidyAzALA ane bIjI bhAvanagara jainadharma prasAraka sabhA. amadAvAda vidyAzALAnA saMbaMdhamAM temaNe bahAra pADela zILopadezamALAnA bhASAMtaramAM ame aneka bhUlo batAvI che, RSImaMDaLanA bhASAntaramAM paNa aneka bhUlo thayelI che; tevI rIte zrI jainadharma sabhA taraphathI bahAra pADavAmAM AvelA triSaSThi zalAkA purUSa caritra vigerenA bhASAntaramAM keTalIka bhUlo vidvAna jaina munio taraphathI batAvavAmAM Avela che, je ke bIjAnA pramANamAM bahu alpa che to paNa eTalI bhUlo thavAnA kAraNa zAstrIparano vizvAsa potAnI alpajJatA ane bahuzruta munirAjane pUchavAmAM pramAda vigere che. potAnA lAbha mATe pustako chapAvanArA paikI bhImazI mANeka, hIrAlAla haMsarAja, ravajI devarAja, cImanalAla sAMkaLacaMda, maganalAlA haThIbaMdha vigere che, tenA chapAvelA dareka pustakonA saMbaMdhamAM atra bolavAno avakAza nathI temaja ame kAMI saunI bhUlo batAvavA beThA nathI. paraMtu e badhA prasiddha kartAo potAnA taraphathI bahAra paDatA pustakonA saMbaMdhamAM pUratuM dhyAna ApatA nathI, keTalAka tadna halakA kAgaLo vApare che. keTalAka khAsa bIjAnA vizvAsapara kAma calAve che ane potAne anubhava nahIM chatAM potAnuM nAma bahAra pADe che. A bAbatamAM khAsa khedakAraka hakIkata to e che ke mahA upagArI pUrvAcAryo potAne thayelA jyopazamathI utpanna thayelA jJAnano puSkaLa kharca karIne ApaNA upagAra mATe je je apUrva graMtho racI gAyA che tenI kharI khubIne ApaNe pramAdAdikanA vazathI UMdhI vALIe chIe. ane ApaNA jaina baMdhuone tevA graMthanA temaja tevA graMthakartAnA nAmathI ThagIe chIe. A saMbaMdhamAM koine khoTuM lagADavAnI ke halakA pADavAnI amArI dhAraNA nathI paraMtu have pachI tevA apUrva graMthone yathAsvarUpaja bahAra pADavAno nizcaya karAvavAnI amArI dhAraNA che. ane eTalAja mATe jaina samudAyamAMthI sAdhu munirAjanuM temaja yogya zrAvakonuM eka vidvabhaMDaLa sthApanA karavAnI khAsa AvazyakatA che. AvAM vidvabhaMDaLa mAMhenA koI paNa eka athavA tethI vizeSa vidvAnonI pAse te maMDaLanA sekreTarI mAraphata koI paNa pustaka prasiddha karavA icchanAra pote taiyAra karela graMtha raju kare ane teo pUratI tapAsa karyA bAda chapAvavA mATe lekhita For Private and Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SHRUTSAGAR 18 July-2016 saMmatI Ape to temanI salAha anusAra TakAU kAgaLa, sArA TAipa ane majabuta bAIMDIgavaDe te graMtha bahAra pADe. jenI aMdara temano abhiprAya paNa pragaTa kare. jethI koi paNa jaina vagara vAMdhe teno svIkAra kare ane banatuM uttejana Ape. jo vimaMDaLa pAse raju thayela graMthanA saMbaMdhamAM temanA taraphathI tevI sthitinAM te graMtha chapAvavAnI manAi karavA Ave chatAM koI chapAve athavA vimaMDaLa pAse mukyA zivAyaja svataMtra chapAve ane te graMtha tapAsatAM ayogya sthitimAM chapAelo jaNAya to te vimaMDaLa taraphathI tenA sekreTarIdvArA evo lekha bahAra pADI AkhA hiMdusthAnamAM pragaTa karavAmAM Ave ke jethI e graMthane koi paNa jaina kharIda karI ThagAya nahIM ane evA dravyanA lobhI paravaMcaka dAMbhikone uttejana Ape nahIM. AvI rItano khAsa prabaMdha thavAthI mukhya bAbato te e nirNaya upara Avaze ke, -amuka graMtha yA sUtra chapAvavAnI jarUra che ke nahIM? amuka graMtha mULa mAtraja chapAvavA yogya che, bhASAMtara sahita chapAvavA yogya che, TIkA sahita chapAvavA yogya che, ekaluM bhASAMtara chapAvavA yogya che ke mULa, TIkAne bhASAntara traNe maLIne chapAvavA yogya che? AvI bAbatamAM taiyAra karyA pachI vimaMDaLa saMmata na thavAthI prayAsa niSphaLa thAya tema na thavA mATe prathamathI amuka graMtha kevI rIte chapAvavo ThIka che? evI salAha pUchavAmAM Avaze to tene yogya salAha paNa ApavAmAM Aveza ke jethI tene potAno mArga sUjaze. A prabaMdha atyAra sudhImAM pragaTa thai gayelA graMtho vigerene mATe paNa bIjI AvRtti karavAne vakhate upayogI thaze. ane maMDaLa potAno abhiprAya teve prasaMge mAganArane jaNAvaze ane nahIM mAganArane mATe graMtha chapAyethI tapAsa karIne bahAra pADaze. Ama thavAthI keTalAka taddana cIMtharIyA pustako ane nAnI nAnI nirmAlya copaDIo bahAra pADavAmAM Ave che ke je jyAM tyAM rakhaDatI ane AzAtanA thatI jovAmAM Ave che teno paNa aTakAva thai zakaze. A hakIkata vidvAna muni mahArAjAoe ane zrAvaka bhAioe dhyAnamAM levA yogya che. temaja muMbAImAM bharanArI jaina konapharansa hajura raju karIne te dvArAja pUrvokta prakAranA vidvabhaMLanI sthApanA thavAnI AvazyaktA che. A bAbata banavI azakya che ema dhAravAne kiMcit paNa kAraNa nathI. mAtra AgevAna jaina baMdhuo dhyAnapara leze to banavI zakya che ane paramalAbhakAraka che. enI vizeSa lAbhazreNI vizeSa vicAraNA karavAthI svayameva lakSamAM AvI zake tema che jethI atra vistAra karyo nathI. For Private and Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ArSa prAkRta eka samIkSA priyaMkA mayura zAha jaisA ki hama jAnate haiM gujarAta ke itihAsa meM siddharAja jayasiMha aura unake vaMza kA zAsanakAla suvarNayuga mAnA jAtA hai| yaha kathana isa bAta se caritArtha hai ki unake zAsanakAla meM kalikAla sarvajJa AcArya hemacandrasUri aura unake ziSya rAmacandra prabhRti vidvAnoM ne apanI bauddhika kSamatA kA bharapUra upayoga karake sAhitya ke vividha kSetroM meM mahattvapUrNa yogadAna diyaa| hemacandrAcArya kA prAkRta vyAkaraNa unake siddhahema zabdAnuzAsana kA vaha aMga hai jo aba taka likhe gae sabhI prAkRta vyAkaraNoM meM sarvAdhika lokapriya hai| prAkRta vyAkaraNa meM hemacandra ne sabase pahale prAkRta bhASA ke vyAkaraNa ko apane hI saMskRta bhASA ke vyAkaraNa para AdhArita mAnA isalie unhoMne kahA- prakRtiH saMskRtam / tatra bhavaM tata AgataM vA praakRtm| isake bAda unhoMne batAyA kI prAkRta meM prayaktu varNamAlA, saMdhi, samAsa, kAraka, vibhakti ityAdi kA prayoga saMskRta ke anusAra hI mAnA jaae| prAkRta meM prayukta tatsama, tadbhava aura dezya zabdoM meM se unhoMne kevala tadbhava zabdoM kA hI anuzAsana kiyA (niyama banAe) tatsama zabdoM ke lie to unhoMne kahA ki unheM saMskRta ke anusAra samajha liyA jAe aura dezya zabdoM ke lie koI vidvat siddhAMta lAgu nahIM paDatA isalie unheM yathA svarUpa kara liyA jaae| ___prAkRta bhASA meM prayoga bahulatA ko dhyAna meM rakhate hue sUtra kA vidhAna kiyA jisameM sAmAnya niyamoM kI maryAdA batAI gaI, maryAdA batAne meM cAra prakAra die gae 1. kvacit pravRtti- arthAt kahIM koI niyama lAgu nahIM par3a rahA ho to vahA~ vaha niyama lAgu paDane lagegA. 2. kvacit apravRtti- kahIM koI niyama lAgu paDa rahA ho aura avasara ho vahA~ vaha niyama lAgu nahIM paDegA. 3. kvacita vibhASA- kahIM koI niyama nitya ho to vahA~ vaha vikalpa se ho For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SHRUTSAGAR 20 July-2016 jAtA hai. 4. kvacita anyadeva- kahIM koI niyama bilakula bhinna rUpa se lAgu paDane lagatA hai. hemacandrAcArya Age likhate haiM ki ArSa prAkRta meM bahula sUtra ke cAroM vikalpa lAgu paDate haiN| unhoMne ArSa zabda kI vyutpatti batAi hai- RSiNAM idaM aarssm| prazna yaha hotA hai ki unhoMne ArSa prAkRta kise kahA hai manISioM ne zrI hemacandrAcArya ke ArSa prAkRta ko ardhamAgadhI mAnA, hemacandrAcArya ko bhI yahI abhISTha thaa| pANinI ne bhI apanI aSTAdhyAyI meM vaidika vyAkaraNa kA saMpUrNa vyAkaraNa nahIM likhA / laukika saMskRta ke saMpUrNa lakSaNa vaidika bhASA meM lAgu nahIM ho rahe isalie unhoMne veda ke prayogoM ko lAkSaNika banAne ke lie 'bahulam chaMdasi' nAmaka sUtra kI racanA kii| isa sUtra kA prayoga unhoMne chaH-sAta bAra kiyA jina jina prayogoM meM isakI AvazyakatA lagI unhoMne jo batAyA vaha isa prakAra hai kvacit pravRtiH kvacidapravRtiH kvacid vibhASA kvacidanyadeva / vidhervidhAnaM bahudhA samIkSya caturvidhaM bAhulakaM vadanti // hemacaMdrAcArya ne apane sAta adhyAya ke saMskRta vyAkaraNa meM kahIM para bhI ArSa ke lakSaNa nahIM batAe kyoMki unhoMne praziSTa saMskRta meM ArSa kI saMbhAvanA nahIM dekhI. jaise ki hama jAnate haiM ardhamAgadhI Agama sAhitya jaina saMpradAya kA jJAna hai| sabhI tIrthaMkara usI siddhAMta kA praNayana karate haiN| paraMparA se yahI jJAna vividha rUpa meM aura vividha bhASA meM calatA rahatA hai| aMtima tIrthaMkara mahAvIra svAmI ne usa jJAnakuMja ko ardhamAgadhI bhASA me prastuta kiyA jo magadha deza kI lokabhASA thii| magadha ke Asa pAsa ke kSetroM meM vihAra karane ke kAraNa unakI bhASA ardhamAgadhI khlaaii| zvetAMbara Agama sAhitya jainoM ke lie bar3A mahattva rakhatA hai, jo vaidika paraMparA ke lie vedoM kA hai| saMbhavataH usI mahattva ko batAne ke lie hemacandrAcArya ne ardhamAgadhI bhASA For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 21 zrutasAgara julAI-2016 ko ArSa prAkRta kahA hai| jisa prakAra vaidika bhASA meM niyama bahulatA se lAgu hote haiM uparyukta cAroM niyamoM ke anusAra lAgu paDate haiN| arthAt isI prakAra ardhamAgadhI bhASA meM prAkRta ke niyama bahulatA se lAgu hote haiN| prastuta lekha isI ArSabhASA ke niyamoM para vicAra karane ke lie likhA gayA hai| ___ iH svapnAdau 8.1.46- prAkRta bhASA ke sAmAnya niyama anusAra svapna Adi zabdoM meM Adi 'a ke sthAna para 'i' hotA hai| jaise ki ISat-Isi, vetasa-veDiso, vyalIkam-viliaM, vyaMjanam-viaNa mRdaMga-muiMgo, kRpaNaH-kiviNo, uttamaH-uttimo, maricam-miriaM, dattamdiNNaM ArSa prAkRta meM isake alAvA svapna - sumiNo bhI parivartana hotA hai| matalaba kI ina zabdoM meM to ake sthAna para i hotA hai paraMtu svapna meM ake sthAna para u rUpa bhI milatA hai jisase svapna kA sumiNo hotA hai| et zayyAdau 8.1.57 - saMyukta vyaMjanoM meM vividha svaroM kA Agama hotA haiM usI ke rUpa meM a ke sthAna para sayyA Adi zabdoM meM e kI prApti hotI hai| sAmAnya rUpa me mahArASTrI ke jo niyama die hue haiM tad anusAra isa prakAra parivartana hotA haiM jaise- zayyA - sejjA, sayyA (seja), sejjA - sajjA, sadyA (nivAsa sthAna) isa prakAra vaikalpika rUpa se yaha parivartana prApta hote haiM jisameM a kA e, hotA hai aura nahIM bhI hotA hai- saundaryam - suMdara isa prakAra au kA u hotA hai| jaba kandukam zabda ke lie hemacandrAcArya ne apane hI abhidhAna cintAmaNi koza meM martyakAMDa meM kanduka zabda ke paryAya rUpa zabda genduka zabda diyA hai kanduka -genduka "samau kandukagendukau" // 669 // ina sabhI parivartanoM ke uparAMta bhI ArSa prAkRta meM vizeSa rUpa se purAkamma zabda ke lie purekamma aisA prayoga hotA hai| jo vaikalpika rUpa se nahIM hote lekina ArSa meM yaha saba parivartana hote haiM jo mahArASTrI meM kahe gae haiM isake alAvA purAkamma ke sthAna para purekamma nizcica rUpa se prApta hotA hai| pUrvakarma - pUrekamma For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SHRUTSAGAR July-2016 dvAre vA 8.1.79 - svara parivartana ke vividha rUpoM meM A ke sthAna para e hotA hai jo ki dvAre zabda meM vaikalpika rUpa se prApta hotA hai| dvAra zabda meM jaba A ke sthAna para e nahIM hotA taba duAraM, dAra, bAraM isa prakAra ke tIna rUpa prApta hote haiN| nArakki kA nAraio rUpa bhI vikalpa se alaga hokara milatA hai isameM A kA e nahIM hotaa| nairayikaH zabda ke sthAna para neraio aura nAraio isa prakAra ke donoM rUpa ArSa meM prApta hote haiM yaha sabhI parivartana ArSa prAkRta meM to prApta hote haiM aura isake uparAMta pazcAt karma kA nizcita rUpa se pacche kammaM rUpa prApta hotA hai| asahAyya - asahejja, devAsurI - devAsurI rUpa saMskRta ke samAna hI prAkRta meM bhI prApta hotA hai| A ke sthAna para e kI prApti ke niyama meM ArSa prAkRta meM isa prakAra ke parivartana prApta hote haiN| ___ ad UtaH sUkSme vA 8.1.118- prAkRta meM U ke sthAna para vividha parivartana hote haiM jisame U ke sthAna para u kI prApti aura U ke sthAna para a prApti kA bhI ullekha hai| U ke sthAna para a kA prayoga sirpha ArSa prAkRta meM hI prApta hotA hai jo ki sUkSma zabda meM vaikalpika rUpa se hotA hai, sUkSma - saNhaM, sugraha hotA hai| isake alAvA ArSa meM suhumaM prayoga bhI prApta hotA hai, yaha parivartana sUkSma zabda ke lie hI vizeSa rUpa se prApta hotA hai| dukule vA lazca dviH 8.1.119- ArSa meM jisa prakAra se kahA gayA ki U ke sthAna para a kI prApti hotI hai vaha parivartana taba hI prApta hotA hai jaba U kA a hotA hai| dukulam - duUlaM, duallaM (Dagalo), yaha zabda isa prakAra se sirpha ArSa prAkRta meM hI prayojita kiyA hai| ____ aiH daityau ca 8.1.151- prAkRta ke samAnya niyama ke anusAra ai ke sthAna para e prayoga kiyA jAtA hai, paraMtu isa niyama ke apavAda ke rUpa meM yaha sUtra kahA gayA hai ki ai ke sthAna para ai kA prayoga kiyA jAegA kintu yaha niyama kucha hI zabdoM ke lie sImita hai isa lie sUtra meM kahA gayA hai ki Adi zabdoM meM ai ke sthAna para ai hogA yaha prayoga ArSa meM hotA hai aura vizeSa rUpa se caitya zabda ke lie ArSa prAkRta meM kahA gayA hai ki caitya zabda ke tya ke t aura ya ke madhya meM i For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara 23 julAI-2016 kA Agama hotA hai, isa kAraNa se yaha niyama anya zabdoM ko prabhAvita karatA hai paraMtu caitya ke sthAna para - cetiyaM - ceiaM hotA hai, paraMtu ArSa prAkRta meM caitya ke pUrNa zabda ke sthAna para cI bolA jAtA hai| caityavandanam - cIivaMdaNaM ArSa meM ai ke sthAna para ai kA prayoga ina zabdoM meM hotA hai sainyam -sainnaM, daityaH -daicco, dainyam - dainnaM, aizvaryam - aisariaM, bhairavaH - bhairava, vaijavana - vaijavaNo, devadattam - daivaaM, vaitAlIyam - vaiAlIaM, vaidezaH - vaieso, vaidehaH - vaieho, vaidarbha - vaidabbho, vaizvAnara -vaissANaro, kaitava-kaiavaM, vaizAkhaH-vaisAho, svaira-saharaM, caityam-caiyaM __ aura isa prakAra bhI prApta hotA hai- kagacajatadapayavAM prAyo luk 8.1.177 -yadi kisI bhI svara ke pazcAta ka, ga, ca, ja, ta, da, pa, ya aura va anAdi rUpa se (yAne Adi meM nahIM) aura asaMyukta rUpa se (yAne halanta rUpa se nahIM) rahe hue hoM to unakA prAyaH bahuta karake lopa ho jAtA hai jaise 'ka' ke udAraNa - tIrthaMkaraH- titthayaro, lokaH - loo, zakaTam - sayaDhaM / 'ga' ke udAharaNa - naga - nao, nagaram - nayaraM, mRgAMkaH - myNko| 'ca' ke udAharaNa - zacI - saI, kacagraha - kyggho| 'ja' ke udAharaNa - rajatam - rayayaM, prajApatiH - payAvaI, gajaH - go| 'ta' ke udAharaNa - vitAraNa- viANaM, rasAtalam- rasAyalaM, yadi - jii| 'da' ke udAharaNa- gadA - gayA, madanaH - mynno| 'pa' ke udAharaNa- ripuH - riU, supuruSa - suuriso| 'ya' ke udAharaNa - dayAlu - dayAlu, nayanam - nayaNaM, viyoga - vioo| 'va' ke udAharaNa- lAvaNyam- lAyaNNaM, vibudhaH- viuho, vddvaanlHvlyaannlo| isa sUtra meM prAyaH avyaya kA grahaNa kiyA gayA hai jisakA tAtparya yaha hai ki bahuta karake lopa hotA hai, tadanusAra kinhIM kinhIM zabdoM meM ka ga ca ja ta da pa ya aura va kA lopa nahIM bhI hotA hai jaise For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 SHRUTSAGAR July-2016 ka - sukusumaM - sukusumN| ga - prayAga jalaM - payAga jalaM, zugataH - sugao, agurU: - aguru / ca - sacAram - sucaavN| ja - vyaMjanam - vijnnN| ta - sutAram - sutAraM / da - viduraH - viduro| pa - sapApam - spaavN| va - samavAyaH smvaao| daivaH - devo| arthAt zabda ke dvArA AcAryajI kahate haiM kI jisa zabda meM kagaca...Adi kA lopa karanevAlA artha spaSTa rUpa meM samajha meM na Ae athavA artha ke viSaya meM bhramaNA upasthita ho to usa zabda ko vizeSa nAmarUpa mAnakara usa zabda ke kagaca Adi kA lopa na kiyA jAe ___ ArSa prAkRta meM ina parivartanoM ke lie yaha bhI spaSTatA kI gaI hai ki ye zabda kI Adi meM nahIM hone cAhie~ aura halanta bhI nahIM hone caahieN| jaba zabda kI Adi meM hoM to yaha parivartana nahIM hotA paraMtu vaikalpika rUpa se kucha zabdoM kI Adi meM bhI ye parivartana pAe jAte haiM pa - sa punaH - sa uNa / ca - sa ca - so aN| cinham - iMdhaM kisI kisI sthAna para 'ca' kA 'ja' hotA hai, paizAcI - pisAjI ka kA ga hotA hai, ekatvam - egataM, ekaH - ego, amukaH - amugo, asukaH - asugo| zrAvakaH - sAvago, AkAraH - AgAro, AkarSaH - Agario, lokasya udhyotakarAH - logassa ujjoagare isa prakAra ke parivartana ko vyatyaya bhI kahA jAtA hai paraMtu ArSa prAkRta kI yaha viziSTatA hai ki isa prAkRta ke parivartana anizcata rUpa se hote haiM aura anizcita varNAdeza bhI prApta hote haiM jo artha spaSTatA ke vizeSa dyotaka hote haiM jaise- AkuJcanam - AuNTaNaM isa prakAra ya ke sthAna para Ta kI prApti hotI hai, yaha ArSa prAkRta kI vizeSatA hai jo anya ArSa zabdoM meM bhI vividha rUpa se milatI hai| ye parivartana ArSa meM hI milate haiM aisA nahIM balki ye parivartana aura prAkRtoM meM bhI pAe jAte haiN| For Private and Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25 zrutasAgara julAI-2016 kubja - karpara - kIle kaH khaH apuSpe 8.1.181 - prAkRta zabdoM meM vyaMjanoM ke parivartana bhI viziSTa prakAra se prApta hote haiM jaise- ka kA kha kubjaH - khujjo, karparam - khapparaM, kIlakaH - khiiso| baddhavA kubjaka prasUnam - baMdheuM kujjaya pasUNaM / isa vAkya meM kubja zabda puSpa artha kA sUcaka hai isalie ka - kha nahIM hotA yaha parivartana prAkRta meM prApta hai aura ArSa prAkRta meM to isake alAvA aura bhI kaI zabdoM meM yaha parivartana hotA hai jaise kAsitam - khAsiaM, kasitam - khasiaM, kAsitena - khaasiennN| yaha prayoga annattha usasieNa nAmaka jaina pratikramaNa sUtra meM ullekhita hai| pratyAdau DaH 8.1.206 - prati Adi zabdoM meM ta kA prAyaH Da hotA hai| pratibhAsaH - paDihAso, pratimA - paDimA, vyAvRtaH - vAbaDo, patAkA - paDAyA, bibhItaka - baheDao, harItakI - haraDaI, mRtakam - maDayaM Adi kaI udAharaNa haiN| ArSa prAkRta meM apane vizeSa rUpa se yaha bhI parivartana hote haiM ki ta kA Da hotA hai jo kucha zabdoM meM prApta hai| duSkRtam-dukkaDaM, sukRtam-sukkaDaM, Ahatam-AhaDaM, apahyatam-avahaDaM ArSa prAkRta meM kaI sthAnoM para prAyaH artha ko lete hue ta - Da parivartana prApta nahIM hotaa| _pratisamayam - paisamayaM, pratipam - paivaM, saMprati - saMpai, pratiSThAnampaiTTANaM, pratijJA - paiNNA isa prakAra kaI zabdoM meM ta - Da Adeza kiyA hai| isake uparAMta bhI ArSa prAkRta meM vizeSa rUpa se kahA gayA hai kI Dha bhI milatA hai aura parivartana nahIM hotA ese bhI udAharaNa milate haiN| no NaH 8.1.228 - anAdi asaMyukta rUpa se sthita na ke sthAna para Na hotA hai isa prakAra kA parivartana prAkRta meM hone ke uparAMta ArSaprAkRta meM bhI yahI hotA hai aura nahIM bhI hotA jaise For Private and Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 SHRUTSAGAR July-2016 AranAlaM - AlanAlaM, anilaH - anilo, analaH - anlo| ArSa prAkRta meM na ke sthAna para Na hotA hai aise bhI kaI udAharaNa prApta hote kanakam - kaNayaM, madanaH - mayaNo, vadanam - vayaNaM, nayanam - nayaNaM / AdeH yaH jaH 8.1.245 - zabda kI Adi meM agara ya ho to usake sthAna para ja hotA hai jaise yazaH jaso, yamaH - jamo, yAdi - jaai| avayavo, viNayo jaise zabda meM ya Adi meM nahIM to yaha niyama nahIM lagatA zabda agara upasarga yukta ho to yaha pUrNa rUpa se Adi meM ya nahI hotA hai isa kAraNa ya kA ja nahIM hotA jaise saMyamaH- saMjamo, saMyogaH- saMjogo, apayazaH- apajaso, pryogHpyoo| ArSa prAkRta meM kaI sthAnoM para vizeSa rUpa se Adi meM rahe ya kA lopa nahIM hotA hai jaise yathAkhyAtam - ahakkhAya, yathAjAtam - ahaajaayN| haridrAdau laH 8.1.254- haridrA Adi zabdoM meM ra ke sthAna para la ke prayoga kA niyama diyA gayA hai jo ki Adi ke kAraNa yaha niyama kaI zabdoM meM prayukta hotA hai jaise ki- haradrA-haliddo, daridrAti-daliddAi, hAridraHhAliddo, yudhiSThiraH-jahiDhillo, zithiraH-siDhilo, mukharaH-muhalo, caramaHcalaNo, varuNaH-valuNo, karuNaH-kaluNo, aGgAra-iMgAlo, satkAraH- sakkAlo, sukumAraH-somAlo, kirAtaH-cilAo, parikhA-phalihA, parighaH-phaliho, pAribhadraH-phAlihaTTo, kAtaraH-kAhalo, rugNaH-lukko, apadvAraH-avaddAlo bhramaraH-bhamalo, jaTharam-jaDhalaM, baDaraH-baDhalo, nisstthurH-nitttthl| caraNa zabda ke lie yaha spaSTatA hai kI yadi paira ke artha kA sUcaka hai taba hI ra ke sthAna para la hotA hai usake alAvA nahIM hotA jaise- crnnkrnnmcrnnkrnnN| For Private and Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 27 zrutasAgara julAI-2016 bhramara zabda meM bhI ma ke sthAna para sa hotA hai taba hI ra ke sthAna para la hotA ArSaprAkRta meM itane niyamoM kI spaSTatA ke bAda bhI kaI sthAnoM para ra ke sthAna para la ke udAharaNa milate haiN| dvAdazAGgam - dvAdaza + aGgam = duvAlasaMgaM / ArSa prAkRta meM da - la ke kaI udAharaNa milate haiN| chaH akSyAdau 8.2.17- akSi Adi zabdoM meM kSa - cha ke prayoga kA Adeza kiyA gayA hai| sAmAnya prAkRta meM to isake lie yaha bhI niyama hai ki kSa-cha hI hotA hai kha kA prayoga nahIM hotA kintu ArSa prAkRta meM to kSa - kha kA prayoga bhI milatA hai| 'cha' akSi - acchi, ikSu - ucchu, lakSmI - lacchI, kakSaH - kaccho, kSutam- chIaM, kSIram - chIraM, sadRkSaH - sariccho, vRkSaH -vaccho, makSikA - macchAA, kSetram - chettaM, makSikA - macchiA, kSudhA - chuhA, dakSaH - daccho, kukSiH - kucchI, vakSaH - vacchaM, kSuNNaH -chuNNo, kakSA - kacchA, kSAra - charo, kaukSeyakam - kuccheayaM, kSuraH churo, ukSA - ukSan - ucchA, kSatam - chayaM, sAdRkSyam - sAricchaM ___ArSa prAkRta meM isake alAvA bhI kSa ke parivartana prApta hote haiM jo ki kSa ke sthAnapara kha meM parivartita hote haiN| hrasvAt tya zca tsa psAm anizcale 8.2.21 - yadi kisI svara meM hrasva svara ke bAda me tya, zca, tsa athavA psa meM se koI eka ho to usake sthAna para cha kI prApti hotI hai, kintu yaha niyama nizcala zabda meM rahe hue zca ke lie nahIM hai| tya ke udAharaNa - patyam - pacchaM, patyA - pacchA, mithyA - micchaa| zca ke udAharaNa - pazcimam - pacchimaM, Azcaryam - accheraM, pazcAt - pacchA / tsa ke udAharaNa - lipsate - licchai, jugupsati, jugucchara, apsarA - acchraa| For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zmazruH - mAsU, maMsU, massU, zmazAnam - masANaM / ArSa prAkRta meM zmazAnam - sIANaM, susANaM / - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SHRUTSAGAR 28 ArSa prAkRta meM sa parivartana meM bhI aura viziSTa rUpa milate haiM cca meM parivartana- nizcala - niccala, tathyam - taccaM AdeH zmazruzmazAne 8.2.86 - saMskRta zabda zmazruH aura zmazAna meM Adi z vyaMjana kA prAkRta rUpaMtara meM lopa ho jAtA hai jaise July-2016 tailAdo 8.2.98 - saMskRta bhASA meM taila Adi aneka zabda aise haiM jinake prAkRta rUpAMtara meM kabhI kabhI to antya vyaMjana kA dvitva hotA hai aura kabhI kabhI anantya arthAta madhya vyaMjanoM meM se kisI eka vyaMjana kA dvitva ho jAtA hai| anantya ke saMbaMdha meM koI nizcita niyama nahI ataH jisa vyaMjana kA dvitva milatA hai usakA vidhAna isa sUtra ke anusAra hotA hai| itanA nizcita hai ki anAdi kA hI dvitva hotA hai / ArSa prAkRta meM kaI zabda ese haiM jinameM anantya kA dvitva nahIM hotA aura antya yA madhyastha vyaMjana kA dvitva nahIM hotA isa prakAra ke udAharaNa bhI milate haiM / aMtya vyaMjana dvitva hone ke udAharaNa tailam - tellaM, maNDukaH - maNDukko, vicakilam - veillaM, RjuH - ujjU, vIDA - viDDA, prabhUtam - bahuttaM / anantya vyaMjana kA dvitva hone ke udAharaNa stotram - sottaM, yauvanam - juvvaNaM / ArSa prAkRta meM jahA~ yaha niyama nahIM lagatA aise udAharaNavizrotasikA - visoasiA, pratistrota - pddisoo| ArSa prAkRta meM isa niya ke anusAra zabdoM kA prayoga bhI milatA hai aura aise bhI kaI zabdoM kA prayoga milatA hai jahA~ aise niyama prayukta nahIM hote| For Private and Personal Use Only kSmA zlAghA ratne antya vyaMjanAt 8.2.101 - kSA zlAghA ratna ina zabdoM meM rahe saMyukta vyaMjana meM a kA Agama hotA hai Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara julAI-2016 kSmA - chamA, zlAghA - salAhA, ratnam - rayaNaM / ArSa prAkRta meM ina zabdoM ke alAvA bhI zabda haiM jinameM a kA Agama hotA hai sUkSma - sUkSamam, suhmN| hU~ zrI hra kRtna kriyA driSTayAsu it 8.2.104 - hra meM ha se pUrva i hotA hai| I - arhana - rihA, garhA - garihA, barha - brihoH| zrI ke sthAna para siri, hrI ke sthAna para hrI ke sthAna para hIrI hrItaH ke sthAna para hirIo kRtsna ke sthAna para kasiNo, kriyA - kiriyA hotA hai| ArSa prAkRta meM zrI hrI Adi zabdoM kA prayoga jisa prakAra yahA~ batAyA gayA hai usI prakAra se hotA hai kintu ArSa prAkRta meM kriyA ke sthAna para kiyA uccAraNa bhI hotA hai| hataM jJAnaM kriyAhInam- hayaM nANaM kiyAhINaM / Avazyaka niyukti gAthA 101, vizeSAvazyaka bhASya gAthA 1156 dRSTyA - didviaa| svapne nAt 8.2.108 - svapna zabda meM na pUrva i kA gama hotA hai yaha prAkRta kA niya hai aura ArSa prAkRta meM svapna ke sthAna para suviNo yA sumiNo zabda kA prayoga bhI milatA hai| ___ tanvItulyeSu 8.2.113 - guNavAcaka ukArAMta zabda ko nArI jAti ke lie I pratyaya lagatA hai (2.4.35) isalie prAkRta bhASA meM bhI tanu - tanvI, laghu -laghvI, gurvI -guru hotA hai| ina zabdoM meM saMyukta vyaMjana meM u kI prApti hotI hai| isalie - n, gh, r, h, d Adi vyaMjanoM kI pUrva meM u prApta hotA hai aura ina zabda kA taNuvI Adi rUpa banatA hai| isI prakAra ArSa prAkRta meM bhI sUkSma zabda meM bhI u kA Agama hotA hai| sUkSmam - suhumN| hade ha - do 8.2.120- sAmAnya prAkRta meM hra aura d kA sthAna parivartata karane kA niyama hai| jaise For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SHRUTSAGAR 20 ___ July-2016 hRdaH - draho jabaki ArSa prAkRta meM hrada ke sthAna para harada hotA hai aura harada banatA hai| harae mahApuMjarita (nAmaka dharA meM) malina - ubhaya - zukti chupta Arabdha padAteH maila - avaha sippi dhikka pAikkaM uccAraNe vaikalpika rUpa se hotA hai| kucha vyAkaraNa graMthoM meM ubhaya ke sthAna para vaha na karake uvaha kahA gayA hai jabaki ArSa prAkRta meM tiryaka ke sthAna para tiriyA prayoga hotA hai| ___ katvaH - tum attUNa taANAH 8.2.146 - saMbaMdhaka bhUtakRdaMta ke artha sUcaka saMskRta ke pratyaya katvA ke sthAna para tuma, a, tUma, UNa, tuANa, uANa pratyayoM kA prayoga dhAtu mAtra ke sAtha hotA hai jaise dRSTavA - daTTa, bhukta - bhottu, bhrantvA - bhamia, rantvA - ramia, gRhitvA - ghettuNa, tUNa ke ta kA lopa, bhitvA - bhottuANa, zrutvA - souANa vaMditu savvasidhdhe - vaMdittA sUtra kI prathama gAthA rUpa prApta hai vaMditvA isa prakAra ke siddha saMskRta rUpa me se tvA ke va kA lopa karake prAkRta meM vaMditA rUpa bana zakatA hai| isI prakAra kRtvA rUpa ke sthAna para ArSa prAkRta meM karTa rUpa prApta hotA hai, kaTTaM rUpa ke anusvAra kA lopa karane se kaTTa rUpa bhI banatA hai| ___kRtvasaH hutaM 8.2.158 - hemacandrAcArya ke sidhdhahemazabdAnuzAsana ke hI 7.2.109 sUtra dvArA vAra artha meM vihita kie kRtvas pratyaya ke sthAna para prAkRta meM hattaM prayoga hotA hai- sahastrakRtvaH - sayahutaM ___ ArSa prAkRta meM tikhutto AyAhiNaM payAhiNaM Adi vAkyoM meM hutaM ke sthAna para khutto pratyaya prayukta hotA hai| kRtvas pratyaya kA prAkRta uccAraNa mAtra hai| saptamyAH dvitIyA 8.3.137 - javalle kucha prayogoM meM saptamI vibhakti ke sthAna para dvitIyA vibhakti hotI hai, ArSa prAkRta meM baDe hI viziSTa rUpa se prApta hotA udAharaNa - tammi kAlammi, tammi samayammi - tasmin kAle, tasmin smye| teNaM kAle NaM te NaM samaeNaM - tena kAlena tena samayena / isa prakAra vibhAjana kiyA jAe to te kAle tathA te samae ina cAroM padoM meM saptamI hI hai, ArSa ke For Private and Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrutasAgara 31 AdhAra se hI isa pada ko saptamI samajhA jA sakatA hai www.kobatirth.org ArSa meM kucha sthAnoM para prathamA ke badale dvitIyA bhI prayukta milatI hai| caturviMzatirapi jinavarAH - cauvIsaM pi jiNavarA / yahA~ cauvIsaM pada dvitIyAMta hai para mUlarUpa se cauvIsaM pada jinavarA kA vizeSaNa hai isa kAraNa se use prathamAMta hI samajhanA cAhie / sI hI hIa bhUtArthasya 8.3.163 saMskRta bhASA meM tInoM kAla aura tInoM vacana ke AdhAra se bhUtakAla ke pratyaya lagate haiM kintu prAkRta meM tInoM kAla tInoM vacana ke lie sI hI hIa pratyaya lagAe jAte haiM ArSa prAkRta meM bhUtakAla ko darzAne hetu abbavI pratyaya kA prayoga hotA hai- jo ki saMskRta ke hyastana bhUtakAla ke anya puruSa ekavacana ke abrIta rUpa se siddha hotA hai| ( jAlazikSA - gatAMthI sAgaNa) sAyamardha Acamati va vikrINate Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMdarbha 1. vaiyAkaraNa siddhAnta kaumudI : gopAladatta pAMDe, sarabhAratI prakAzana-vArANasI 1984 caukhaMbA. 2. HISTORY OF INDIAN LITERATURE. M Winternitz, Motilalbanarasidas vol 1, 2, 3, Delhi 1963, Tr. Subhadra jha 3. prAkRta vyAkaraNam bhAga 1- 2, pyAracaMdajI mahArAja, Agama, ahiMsAevaM prAkRta saMsthAna udayapura 2006 dhardha udghaTayati julAI-2016 ls uttiSThati pa2vA2rdha prapArayati dhUpa dhUpAyati bha26 mRdrAti For Private and Personal Use Only kSira kSarati bhalardha maleta(?) 26 aDDati chUTa chuTa bhardha damnoti sa zaknoti pallAsa paryArdrayati chUMTa sphuTayati -samatA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ____32 SHRUTSAGAR July-2016 12sIya viparyasyati // 25 jAyate oma upAlabhate 25 udvaMdhayati abhaI kAmati yasa Adizati quDha vardhayatyayaM soDha lUTayatyayaM // 57 Askhalati za5 zapati 9utkUdate 2046 raMjayatyayaM vI776 virahayati TramaTrama dramadramati ta3 taTatyaTati sanyasa saMnyasyati Asaparcha tarjayati he udvejayati heSa pazyati 5 // 41 dhvaMsate posaI puSyati puDuMyaI prabhavati sasaI zvasiti yo57 abhyaMgayatyayaM 31.231. udvartate nIma2 nivartate parta vartate 4 // 25 kaMdati gUMtha graMthayati j6 guMphati // gAhate // 44 garjati (Hi04 bhanakti pAI vAti viDA vibhAti sIva sIvyati vIsa pinaSTi dhosa ghoSayati // 24 mArayati mi. AbhyaTati yAM54 saMvAhayati Di. heSAyate 1maI vamati 15 upalakSayati saM24 visarjayati 5427 pratipRcchati sama saMkhAyAti 5 paryANayati sU0414 zephayati ThUSa duSyati 16 vartayati 575.ghaTatkaroti ni2|72 nirAkaroti 46 (hAkaroti) bheDa muMcati 7i25 siMcati sopa luMpati sIpa lipati dhUma ghUrNate vA 2||yii racyate 104 vAdyate ghA dahyate 5 / 046 khAdyate ghAsa dhRSyate 04 / // jJAyate 38 vidIryate 42 // kriyate emaI lUyate 1 / 72 vyAharati iti saMskAraprakrame dvitIyaH kriyaadhikaarH| itthaM shbd-kriyoktirnyaapyuuhyaa| iti saMgrAmasiMhaviracitAyAM bAlazikSAyAM sNskaarprkrmH| For Private and Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Private and Personal Use Only nada sUri-pama mbara mUrtipUjake puppaTa MALAAS cAturmAsa praveza ke zubha avasara para seTelAITa jainasaMgha ahamadAbAda meM AzIrvacana dete hue rASTrasaMta pa. pU. AcAryazrI padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. jAgaraNa kA mahAparva bhavya cAtumAsa parama zraddheya AcAryapravara zrI mahArAjA Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RNI : GUJMUL/2014/66126 SHRUTSAGAR (MONTHLY).POSTAL AT. GANDHINAGAR. ON 15TH OF EVERY MONTH. PRICE : RS. 15/- DATE OF PUBLICATION JULY-2016 rASTrasaMta pa. pU. AcAryazrI padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. ke cAturmAsa praveza prasaMga para upasthita zramaNavRMda puSpadaMta jaina saMgha, seTelAITa, ahamadAbAda mernatimonA Atma-jAgaraNa kA mahAparva : bhavya cAtmAsa rASTrasaMta parama zraddheya AcAryapravara zrI panasAgarasUrIzvarajI mahArAjA Adi yUri-padasya va zramaNa-amaNI bUMda "zrI puSpadaMta mojAkA mUrtipUjaka jaina pa-TelAITa, amadAbAda sadguru shrnngaa| BOOK-POST / PRINTED MATTER prakAzaka zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobA AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira gAMdhInagara 382007 phona naM. (079) 23276204, 205, 252, pheksa (079) 23276249 Website : www.kobatirth.org email: gyanmandir@kobatirth.org Printed and Published by : HIREN KISHORBHAI DOSHI, on behalf of SHRI MAHAVIR JAIN ARADHANA KENDRA, New Koba, Ta.&Dist. Gandhinagar, Pin-382007, Gujarat. And Printed at : NAVPRABHAT PRINTING PRESS,9,Punaji Industrial Estate, eshwar. Ahmedabad-380004 and Published at : SHRI MAHAVIR JAIN ARADHANA KENDRA, New Koba, Ta.&Dist. Gandhinagar, Pin-382007, Gujarat. Editor : HIREN KISHORBHAI DOSHI For Private and Personal Use Only