Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMthArA-saMleSaNA : samAdhimaraNa kI kalA saMthArA, saMleSanA : eka cintana 20 05888 PAGE -AcArya zrI devendra munijI jIvana aura maraNa jIvana ke pazcAt mRtyu nizcita hai| mRtyu jaba AtI hai taba bhArata ke mUrdhanya manISiyoM ne jIvana aura maraNa ke saMbaMdha meM apanI gaMbhIra garjanA se jaMgala ko kaMpAne vAlA vanarAja bhI kAMpa gaMbhIra anucintana kiyA hai| jIvana aura maraNa ke saMbaMdha meM hajAroM jAtA hai| madonmatta gajarAja bhI bali ke bakare kI taraha karuNa svara grantha likhe gaye haiN| jIvana sabhI ko priya hai aura maraNa sabhI ko meM cItkAra karane lagatA hai| ananta sAgara meM kamanIya krIr3A karane apriya hai| vAlI virATakAya vhela machalI bhI chaTapaTAne lagatI hai| yahA~ taka ki mauta ke vAranTa se pazu-pakSI aura mAnava hI nahIM svarga meM rahane vAle "jaba koI bhI vyakti janma grahaNa karatA hai taba cAroM ora deva-deviyAM va indra aura indrANiyA~ bhI pake pAna kI taraha kAMpane prasannatA kA suhAvanA vAtAvaraNa phaila jAtA hai| hRdaya kA apAra lagate haiN| jaise oloM kI teja vRSTi se aMgUroM kI lahalahAtI khetI AnaMda vividha vAdyoM ke dvArA mukharita hone lagatA hai| jaba bhI kucha kSaNoM meM naSTa ho jAtI hai vaise hI mRtyu jIvana ke AnaMda ko usakA vArSika janma dina AtA hai taba vaha apane sAmarthya ke miTTI meM milA detI hai| anusAra samAroha manAkara hRdaya kA ullAsa abhivyakta karatA hai| jIvana ko AnaMda ke sumadhura kSaNoM meM vyatIta karane ke lie gIrvANa girA ke yazasvI kavi ne kahA-jo janma letA hai vaha gurujanoM se vaha AzIrvacana prApta karanA cAhatA hai| vaidika RSi prabhu avazya hI maratA hai-"jAtasya hi maraNaM dhruvm"| tana bala, jana se prArthanA karatA hai ki maiM sau varSa taka sukhapUrvaka jiiuuN| mere tana bala, dhana bala aura sattA bala ke AdhAra se koI cAhe ki maiM mRtyu meM kisI bhI prakAra kI vyAdhi utpanna na ho| mere mana meM saMkalpa- se baca jAU~ yaha kabhI bhI saMbhava nahIM hai| Ayu karma samApta hone vikalpa na hoN| maiM sau varSoM taka acchI taraha se dekhatA rahU~, sunatA / para eka kSaNa bhI jIvita rahanA asaMbhava hai| kAla (Ayu) samApta rahU~, sUMghatA rahU~, mere pairoM meM merI bhujAoM meM apAra bala rahe jisase hone para kAla (mRtyu) avazya aayegaa| bIca kue meM jaba rassI TUTa maiM zAnti ke sAtha apanA jIvana yApana kara skuuN|" . gaI ho, usa samaya kauna ghar3e ko thAma sakatA hai ?3 / mAnava meM hI nahIM, pratyeka prANI meM jijIviSA hai| jijIviSA / mRtyu kA bhaya sabase bar3A kI bhavya bhAvanA se utprerita hokara hI prAgaitihAsika kAla se jaina sAhitya meM bhaya ke sAta prakAra batAye haiN| una sabhI meM mRtyu Adhunika yuga taka mAnava ne anusaMdhAna kie haiN| usane grAma, nagara, kA bhaya sabase bar3A hai| mRtyu ke samAna anya koI bhaya nahIM hai| bhavya bhavanoM kA nirmANa kiyaa| vividha prakAra ke khAdya padArtha, peya padArtha, auSadhiyAM, rasAyaneM, iMjekzana, zalya kriyAeM Adi nirmANa ____eka bAdazAha bahuta moTA tAjA thaa| usane apanA moTApA kama kii| manoraMjana ke lie prAkRtika sauMdarya suSamA ke kendra saMsthApita karane ke lie usa yuga ke mahAn hakIma lukamAna se pUchA-"maiM kisa kiye| udyAna, kalA kendra, sAhitya, saMgIta, nATaka, calacitra, prakAra dubalA ho sakatA hU~? TelIvijana, TelIphona, reDiyo, Trena-plena, pRthvI kI parikramA karane lukamAna ne bAdazAha se kahA-Apa bhojana para niyaMtraNa kareM, vAle upagraha Adi kA nirmANa kiyaa| aba vaha candra loka Adi vyAyAma kareM aura do-cAra mIla ghUmA kreN| grahoM meM rahane ke raMgIna svapna dekha rahA hai| bAdazAha ne kahA-jo bhI tumane upAya batAye haiM, maiM unameM se para yaha eka parakhA huA satya tathya hai ki jIvana ke sAtha mRtyu eka bhI karane meM samartha nahIM huuN| na maiM bhojana chor3a sakatA hU~, na kA colI-dAmana kA saMbaMdha hai| jIvana ke agala-bagala cAroM ora vyAyAma kara sakatA hU~ aura na ghUma hI sakatA huuN| mRtyu kA sAmrAjya hai| mRtyu kA akhaNDa sAmrAjya hone para bhI mAnava use bhulAne kA prayAsa karatA rahA hai| vaha socatA hai ki maiM kabhI lukamAna kucha kSaNoM taka cintana karate rahe, phira unhoMne kahAnahIM marU~gA kintu yaha eka jvalanta satya hai ki jo puSpa khilatA hai, bAdazAha prvr| Apake zArIrika lakSaNa batA rahe haiM ki Apa eka mahakatA hai, apanI madhura saurabha se jana-jana ke mana ko mugdha karatA mAha kI avadhi ke andara paraloka cale jaayeNge| hai vaha puSpa eka dina murajhA jAtA hai| jo phala vRkSa kI TahanI para yaha sunate hI bAdazAha ne kahA-kyA tumhArA kathana satya hai? lagatA hai, apane sundara raMga rUpa se jana mAnasa ko AkarSita karatA hai, vaha phala bhI TahanI para rahatA nahIM, pakane para nIce gira par3atA lukamAna ne svIkRti sUcaka sira hilA diyaa| hai| sahasrarazmi sUrya jaba udita hotA hai to cAroM ora divya Aloka eka mAha ke pazcAt jaba lukamAna bAdazAha ke pAsa pahu~cA to jagamagAne lagatA hai, para sandhyA ke samaya usa sUrya ko bhI asta / usakA sArA zarIra kRza ho cukA ho cukA thaa| bAdazAha ne lukamAna honA par3atA hai| se pUchA-aba maiM kitane ghaNToM kA mehamAna huuN| 2P0902DDO 000000 5 Poo 200 29000 0.0.00 RSTNatAtatANatatAkpatAla PADADADDO360000 Pomnp.DODD06:060010060Vasheese Br/soso666DSDHORD 000000000000000000
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 636 lukamAna ne kahA- aba Apa nahIM mreNge| bAdazAha ne sAzcarya pUchA- yaha kaise ? lukamAna ne kahA- Apane kahA thA ki mujhe dubalA bananA hai| dekhie, Apa Apa dubale bana gaye haiN| mRtyu ke bhaya ne hI Apako kRza banA diyA hai| bhagavAna mahAvIra ne prANiyoM kI manaHsthiti kA vizleSaNa karate hue kahA hai- "prANivadharUpa asAtA kaSTa sabhI prANiyoM ke lie mahAbhaya rUpa hai| "5 mRtyu kalA bhAratIya mUrdhanya cintakoM ne jIvana ko eka kalA mAnA hai| jo sAdhaka jIvana aura maraNa ina donoM kalAoM meM pAraMgata hai, vahI amara kalAkAra hai| bhAratIya saMskRti kA AghoSa hai ki jIvana aura maraNa kA khela ananta kAla se cala rahA hai| tuma khilAr3I banakara khela rahe ho| jIvana ke khela ko kalAtmaka DhaMga se khelate ho to marane ke khela ko bhI ThATa se khelo| na jIvana se jhijhako, na maraNa se Daro jisa prakAra cAlaka ko moTara gAr3I calAnA sIkhanA Avazyaka hai, usI taraha use rokanA sIkhanA bhI Avazyaka hai| kevala use gAr3I calAnA Aye, rokanA nahIM Aye, usa cAlaka kI sthiti gaMbhIra ho jaaegii| isI taraha jIvana kalA ke sAtha mRtyu-kalA bhI bahuta Avazyaka hai| jisa sAdhana ne mRtyu kalA kA samyak prakAra se adhyayana kiyA hai vaha haMsate, muskarAte, zAnti ke sAtha prANoM kA parityAga kregaa| mRtyu ke samaya usake mana meM kiMcit mAtra bhI udvega nahIM hogaa| vaha jAnatA hai tAr3a kA phala vRnta se TUTakara nIce gira jAtA hai vaise hI AyuSya kSINa hone para prANI jIvana se cyuta ho jAtA hai / 6 mRtyu kA Agamana nizcita hai| hama cAheM kitanA bhI prayatna kareM usase baca nahIM sakate kAla eka aisA tantuvAya hai jo hamAre jIvana ke tAne ke sAtha hI maraNa kA bAnA bhI bunatA jAtA hai / yaha bunAI zanaiH-zanaiH Age bar3hatI hai| jaise tantuvAya dasa bIsa gaja kA paTa banA lene ke pazcAt tAnA bAnA kATakara vastra ko pUrNa karatA hai aura usa vastra ko sameTatA hai jIvana kA tAnA bAnA bhI isI prakAra calatA hai| kAlarUpI julAhA prastuta paTa ko bunatA jAtA hai para eka sthiti aisI AtI hai jaba yaha vastra (dhAna) ko sameTatA hai| vastra kA sameTanA hI eka prakAra mRtyu hai jisa prakAra rAtri aura dina kA cakra hai vaise hI mRtyu aura janma kA cakra hai| eka vIra yoddhA apanI surakSA ke sabhI sAdhana tathA zastrAstroM ko lekara yuddha ke maidAna meM jAtA hai, vaha yuddha ke maidAna meM bhayabhIta nahIM hotA, usake antarmAnasa meM apAra prasannatA hotI hai, kyoMki vaha yuddha kI sAmagrI se sannaddha hai| mRtyu mahotsava eka yAtrI hai| yadi usake pAsa pAtheya hai to usake mana meM eka prakAra kI nizcintatA hotI hai| yadi usake pAsa yatheSTa anna aura upAdhyAya zrI puSkara muni smRti grantha dhana ho to vaha kahIM bhI calA jAya use koI kaSTa nahIM hotaa| isI taraha jisa sAdhaka ne jIvana kalA ke sAtha mRtyukalA bhI sIkha lI hai, usa sAdhaka ke mana meM mRtyu se bhaya nahIM hotaa| usakI hattantrI ke tAra jhanajhanAte haiM-maiMne sadgati kA mArga grahaNa kiyA hai| maiMne jIvana meM dharma kI ArAdhanA kI hai, saMyama kI sAdhanA kI hai| aba mujhe mRtyu se bhaya nahIM hai|" mere lie mRtyu viSAda kA nahIM, harSa kA kAraNa hai| vaha to mahotsava kI taraha hai / 9 jIvana aura mRtyu eka-dUsare ke pUraka mRtyu se bhayabhIta hone kA kAraNa yaha hai ki adhikAMza vyaktiyoM kA dhyAna jIvana para to kendrita hai, para ve mRtyu ke saMbaMdha meM kabhI socanA bhI nahIM caahte| unakA prabala puruSArtha jIne ke lie hI hotA hai| unhoMne jIvana paTa ko vistAra se phailA rakhA hai| kintu usa paTa ko sameTane kI kalA unheM nahIM aatii| ve jAga kara kArya to karanA cAhate haiM, para unheM patA nahIM kevala jAganA hI paryApta nahIM hai, vizrAnti ke lie sonA bhI Avazyaka hai| jisa utsAha ke sAtha jAganA Avazyaka hai, usI utsAha ke sAtha vizrAnti aura zayana Avazyaka hai jisa prakAra jAgaraNa aura zayana eka-dUsare ke pUraka vaise hI jIvana aura mRtyu bhii| maraNa zuddhi mahAbhArata ke vIra yoddhA karNa ne azvatthAmA ko kahA thA ki tU mujhe sUtaputra kahatA hai| para cAhe jo kucha bhI ho maiM apane puruSArtha se tujhe batA dU~gA ki maiM kauna huuN| merA puruSArtha tuma dekho| prastuta kathana se yaha spaSTa hotA hai ki vyakti apane Apako banAtA hai| jisa sAdhaka ne jIvana kalA ke rahasya ko samajha liyA hai, vaha mRtyukalA ke rahasya ko bhI samajha letA hai| jisane vartamAna ko sudhAra liyA hai, usakA bhaviSya apane Apa hI sudhara jAtA hai| Atma vizuddhi ke mArga ke pathika ke lie jIvana zuddhi kA jitanA mahatva hai usase bhI adhika mahatva maraNa zuddhi kA hai| paMDita AzAdhara jI ne kahA- jisa mahApuruSa ne saMsAra paramparA ko vinaSTa karane vAle samAdhimaraNa arthAt mRtyu kalA meM pUrNa yogyatA prApta kI hai usane dharma rUpI mahAn nidhi ko prApta kara liyA hai| vaha mukti patha kA amara pathika hai| usakA abhiyAna Age bar3hane ke lie hai| vaha par3Ava ko ghara banAkara baiThanA pasanda nahIM karatA hai kintu prasanna mana se agale par3Ava kI taiyArI karatA hai, yahI mRtyukalA hai| maraNa ke vividha prakAra jo vyakti jIvana kalA se anabhijJa hai vaha mRtyu kalA se bhI anabhijJa hai| sAmAnya vyakti mRtyu ko to varaNa karatA hai, para kisa prakAra mRtyu ko varaNa karanA cAhie, usakA viveka usameM nahIM hotaa| jaina Agama va Agametara sAhitya meM maraNa ke saMbaMdha meM vistAra se vivecana kiyA gayA hai| vizva ke jitane bhI jIva hai, una www.parelifey brgs
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Tanda.0000000000000000000 Scooteoc000000000000000008 / saMthArA-saMleSaNA : samAdhimaraNa kI kalA jIvoM meM maraNa ko do bhAgoM meM vibhakta kiyA hai (1) bAlamaraNa pratikSaNa AyuSya Adi kA jo kSaya ho rahA hai, vaha nitya maraNa hai aura (2) pnndditmrnn| aura prApta zarIra kA pUrNa rUpa se chUTa jAnA athavA jIva kA usa bhagavatI sUtra meM90 bAlamaraNa ke bAraha prakAra batalAye haiM aura zarIra ko chor3a denA tadbhavamaraNa hai| sAmAnya mAnava jise Ayu paMDita maraNa ke do prakAra batAye haiN| isa prakAra maraNa ke kula 14 / vRddhi kahatA hai, vaha svataH Ayu kA hrAsa hai| hamArA pratyeka kadama prakAra haiN| ve kramazaH isa prakAra haiM mRtyu kI ora hI bar3ha rahA hai| bAlamaraNa 2. avadhimaraNa16 (1) valaya (2) vasaTTa (3) antosalla (4) tabbhava jisa maraNa meM jIva eka bAra maraNa karatA hai usI gati meM (5) giripaDaNa (6) tarupaDaNa (7) jalappavesa (8) jalaNappavesa dUsarI bAra maraNa karanA avadhimaraNa hai| (9) viSabhakkhaNa (10) satthovADaNa (11) behANasa (12) giddhpitttth| 3. AtyaMtikamaraNa17 paMDitamaraNa vartamAna Ayu karma ke pudgaloM kA anubhava kara maraNa prApta (1) pAvovagamaNa (2) bhttpcckkhaann| | hotA hai, punaH usa bhava meM vaha jIva utpanna na ho to vaha maraNa samavAyAMga sUtra meM11 aura uttarAdhyayana niyukti meM12 tathA AtyatiMka maraNa hai| digambara grantha mUlArAdhanA13 meM maraNa ke 17 bheda isa prakAra haiM- 4. balAyamaraNa (1) AvIciramaraNa (2) avadhimaraNa (3) AtyaMtikamaraNa jo saMyamI saMyama patha se bhraSTa hokara mRtyu ko prApta karatA hai (4) valAyamaraNa (5) vazArtamaraNa (6) antaHzalyamaraNa (7) vaha balana maraNa hai yA bhUkha se chaTapaTAte hue mRtyu ko prApta karanA tadbhavamaraNa (8) bAlamaraNa (9) paMDitamaraNa (10) bAlapaNDita- bhI balAya maraNa hai| maraNa (11) chadmasthamaraNa (12) kevalImaraNa (13) vaihAyasamaraNa 5. vazArtamaraNa19 (14) gRddhapRSThamaraNa (15) bhaktapratyAkhyAnamaraNa (16) iMginImaraNa (17) paadpopgmnmrnn| dIpa zikhA meM zalabha kI bhA~ti jo jIva indriyoM ke vazIbhUta hokara mRtyu ko prApta hote haiM, unakA maraNa vazArtamaraNa hai| isa maraNa ke ina satraha prakAroM meM "uttarAdhyayananiyukti" aura maraNa meM Arta aura raudra dhyAna kI pradhAnatA rahatI hai| "mUlArAdhanA" kI vijayodayAvRtti meM nAma aura krama meM kucha antara hai| ina satraha prakAra ke maraNa ke saMbaMdha meM uttarAdhyayana- niyukti 6. antaHzalyamaraNa20 aura vijayodayAvRtti meM aneka bheda prabhedoM kA nirUpaNa hai| hama yahA~ zarIra meM zastra Adi zalya rahane para mRtyu honA vaha dravya antaH 700 vistAra meM na jAkara saMkSepa meM hI ina 17 prakAra ke maraNa ke artha | zalya maraNa hai| lajjA, abhimAna prabhRti kAraNoM se aticAroM kI kA pratipAdana kreNge| AlocanA na kara doSapUrNa sthiti meM maranA antaHzalyamaraNa hai| 1. AvIcimaraNa 7. tadbhavamaraNa21 Ayu karma ke dalikoM kI vicyutti athavA vucchitti ko vartamAna bhava meM mRtyu kA varaNa karanA, tadbhavamaraNa hai| AvIcimaraNa kahA hai| jaise aMjali meM liyA huA pAnI pratipala pratikSaNa ghaTatA rahatA hai, isI prakAra pratikSaNa Ayu bhI kama hotA 8. bAlamaraNa22 jAtA hai| yahA~ vIci kA artha samudra kI lahara hai| samudra meM pratipala vizva meM Asakta, ajJAnAMdhakAra se AcchAdita, Rddhi va rasoM pratikSaNa eka lahara uThatI hai aura usake pIche hI dUsarI aura tIsarI meM gRddha jIvoM kA maraNa, bAlamaraNa kahalAtA hai| lahara uThatI rahatI hai| asaMkhya laharoM kA nartana samudra ke virAT bedeo 9. paNDitamaraNa23 Jos00 vakSasthala para hotA rahatA hai| samudra kI lahara kI bhAMti mRtyu kI lahara bhI pratikSaNa AtI rahatI hai| eka kSaNa kI samApti jIvana ke saMyatiyoM kA maraNa paMDitamaraNa hai| samyak zraddhA, cAritra evaM kSaNa kI samApti hai| navAMgI TIkAkAra AcArya abhayadeva14 ne vivekapUrvaka maraNa, paNDitamaraNa hai| AvIcimaraNa kI vyAkhyA karate hue likhA hai-pratyeka samaya anubhUta 10. bAlapaMDitamaraNa24 hone vAle Ayukarma ke pUrva-pUrva dalikoM ko bhogakara nita nUtana dalikoM kA udaya, phira unakA bhoga, isa prakAra pratikSaNa dalikoM ___saMyatAsaMyata maraNa bAlapaMDitamaraNa hai| kA kSaya honA AvIci hai| 11. chatmasthamaraNa25 AcArya akalaMka ne15 AvIciramaraNa ko nitya maraNa kahA hai| __ matijJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI, manaHparyavajJAnI ko chadmastha unhoMne moTopamA banAye * niyama aura nazAvaraNa kahate haiN| aise vyakti kA maraNa, chadmamasthamaraNa hai| PO8603000 OOOO yahaFootagoodc094UAROO 00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 BoPRASHARRASSO9002050. sopasaDBARODOD.DOSD NEPASANDOORDAOAD DAROO
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ O 20683500 1-0 1638 upAdhyAya zrI puSkara muni smRti-grantha / 12. kevalImaraNa prAyopagamana anazana karane vAlA sAdhaka apane zarIra ko itanA kevalajJAnI kA maraNa kevalImaraNa hai| kRza kara letA hai ki usake malamUtra Adi hote hI nhiiN|35 vaha anazana karate samaya jahA~ apane zarIra ko TikA detA hai vahIM para 10000013. vaihAyasa maraNa26 vaha sthira bhAva se sthita ho jAtA hai| isa taraha vaha niSpratikarma vRkSa kI zAkhA se laTakane, parvata se girane, jhaMpA lene, prabhRti / hotA hai| vaha acala hotA hai, ataH anirhAra hotA hai| yadi koI kAraNoM se hone vAlA maraNa vaihAyasamaraNa hai| anya vyakti use uThAkara dUsare sthAna para rakha detA hai to bhI 14. gRddhapRSThamaraNa27 svayaMkRta cAlana kI apekSA vaha nirhArI hI rahatA hai|36 / hAthI Adi ke kalevara meM praviSTa hone para usa kalevara ke saMvicArI aura avicArI, nirhArI aura anirhArI ye zabda sAtha usa jIvita zarIra ko bhI gIdha Adi noMcakara mAra DAlate haiN| zvatAmbara Ara digambara dAnA paramparAA ma vyavahRta hue haiM kintu usa sthiti meM jo maraNa hotA hai, vaha gRddhapRSThamaraNa hai| donoM hI paramparAoM meM inake artha bhinna-bhinna haiN| jaise zvetAmbara meM savicAra kA artha gamanAgamana sahita hai37 to digambara meM arhaliMga 15. bhaktapratyAkhyAnamaraNa28 Adi vikalpa sahita hai38 zvetAmbara paramparA ke anusAra yAvajjIvana ke lie trividha aura caturvidha AhAra ke avicAra39 kA artha gamanAgamana rahita hai to digambara ke tyAgapUrvaka jo maraNa hotA hai vaha bhakta pratyAkhyAna maraNa hai| anusAra40 arhaliMga Adi vikAra rahita hai| zvetAmbara meM mUlArAdhanA meM isakA nAma "bhakta payiNNA' hai aura niharI41 kA artha hai-upAzraya ke eka sthAna meM jisameM mRtyu ke vijayodayA meM "bhaktapratijJA" hai| pazcAt zarIra ko nirharaNa kiyA jAye aura digambara meM svagaNa kA tyAga kara para gaNa meM jA sake vaha nirhArI hai| zvetAmbara meM 16. iMgiNImaraNa29 anirhArI42 kA artha hai giri guphA Adi meM jisameM mRtyu ke pazcAt pratiniyata sthAna para anazanapUrvaka maraNa ko iMgiNImaraNa kahA nirharaNa karanA Avazyaka ho, aura digambara meM43 svagaNa kA hai| isa maraNa meM sAdhaka apanI zuzrUSA svayaM kara sakatA hai para tyAgakara para gaNa meM na jA sake vh| dUsare zramaNoM se sevA grahaNa na kare, use bhI iMgiNImaraNa kahA hai| isa maraNa meM caturvidha AhAra kA parityAga Avazyaka hotA hai| AcArya zivakoTi ne prAyopagamana ke varNana meM, anirhArI aura nihArI kA artha acala aura cala bhI kiyA hai|44 17. pAdapopagamana maraNa30 bhagavatI sUtra meM iMgiNI aura bhaktapratyAkhyAna ko eka mAnakara ___ vRkSa ke nIce sthira avasthA meM caturvidha AhAra ke tyAgapUrvaka unakI pRthaka vyAkhyA kI hai|45 kintu mUlArAdhanA meM46 bhaktajo maraNa hotA hai| vaha pAdapopagamana maraNa hai| pAdapopagamana ko hI / pratyAkhyAna, iMgiNI aura pAdapopagamana-ina tInoM ko paMDitamaraNa kA digambara grantoM meM "prAyopagamana"31 kahA hai| jo apanI paricaryA / bheda mAnA hai| svayaM na kare aura na dUsaroM se baravAve aise saMnyAsa maraNa ko prAyopagamana athavA prAyopajJamaraNa kahate haiN| maraNa ke jo satraha prahAra batAye haiM unameM AvIciramaNa pratipala pratikSaNa hotA hai| vaha siddhoM ke atirikta sabhI saMsArI prANiyoM meM ___ pAdapopagamana32 apane pairoM se calakara yogya pradeza meM / hotA hai| zeSa maraNa saMsArI jIvoM meM saMbhava ho sakate haiN| jAkara jo maraNa kiyA jAtA hai, use pAdapopagamana maraNa kahA gayA hai| prastuta maraNa ko cAhane vAlA zramaNa apane zarIra kI pariyaryA maraNa ke do prakAra na svayaM karatA hai aura na dUsaroM se hI karavAtA hai| prastuta maraNa uttarAdhyayana sUtra meM maraNa do prakAra ke batAye haiM-akAmaraNa ke lie "prAyojJa"33 athavA "pAuggamaNa" pATha bhI prApta hotA aura skaamrnn|47 TIkAkAra ne akAmamaraNa kA artha viveka rahita hai| bhava ke anta karane yogya saMhanana aura saMsthAna ko prAyojJa kahA maraNa kiyA hai aura sakAmamaraNa ko cAritra aura vivekayukta maraNa hai| viziSTa saMhanana aura saMsthAna vAle hI isa maraNa ko varaNa kahA hai| akAmamaraNa punaH punaH hotA hai|48 kintu sakAmamaraNa karate haiN| jIvana meM eka bAra hotA hai| paMDitamaraNa eka bAra hotA hai, isakA ___bhagavatI satra meM34 pAdapopagamana ke nirhArI aura anirhArI ye tAtparya hai ki sAdhaka karma kSaya kara mRtyu ko aise varaNa karatA hai do bheda batAye haiN| nirhArI upAzraya meM mRtyu ko varaNa karane vAle jisase punaH mRtyu prApta na ho| "maraNa vibhakti' meM kahA hai-tuma zramaNa ke zarIra ko upAzraya se bAhara nikAlA jAtA hai| isalie aisA maraNa maro jisase mukta bana jaao|49 usa maraNa ko nirhArI kahate haiN| anirhArI araNya meM apane zarIra / jisa maraNa meM viSaya vAsanA kI prabalatA ho, kaSAya kI Aga kA parityAga karane vAle zramaNa ke zarIra ko bAhara le jAnA nahIM / dhadhaka kara sulaga rahI ho ki viveka kI jyoti lupta ho cukI ho, par3atA, isalie use anirhArI maraNa kahA gahA gayA hai| hIna bhAvanAeM panapa rahI hoM, vaha bAlamaraNa hai| ODOOD.00 BHO00900RD DO2009 RRI 506:00D/ SO902 33000.00 RatoODDOD 19690653900000000000 00%A8% AE %E0%220 Sai Fidelspureosomiasia.0600 r ahi Soo.00ACOOOZ SSSDDDDDD.00000000000000 GEORG00000000000%agender R0000000000000000000000000000000DHOROR.. RORSCOPEnaa
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sang da ban ngao as soon a vang bac 2000.A.S / saMthArA-saMleSaNA : samAdhimaraNa kI kalA sakAmamaraNa ke paMDitamaraNaM aura bAlapaMDitamaraNaM-ye do bheda hI niruddha rahatA hai, etadartha usake bhaktapratyAkhyAna ko anirhArI bhI kiye haiN|50 paMDitamaraNa aura bAlapaMDitamaraNa-ina donoM meM mukhya bheda kahA gayA hai|61 niruddha ke janajAta aura anaajAta62 ye do pAtra kA hai| viSayavirakta saMyamI jIvoM kA maraNa paMDitamaraNa hai aura prakAra haiN| zrAvaka kA maraNa bAlapaMDitamaraNa hai| bAlapaMDitamaraNa kA bhI niruddhatara antarbhAva paMDitamaraNa ke antargata hI kiyA gayA hai kyoMki donoM prakAra hI ke maraNa meM sAdhaka samAdhipUrvaka prANoM kA parityAga jaharIle sarpa ke kATa khAne para, agni Adi kA prakopa hone karatA hai| para tathA aise mRtyu ke anya tAtkAlika kAraNa upasthita hone para usI kSaNa jo bhaktapratyAkhyAna kiyA jAtA hai, vaha niruddhatara hai|63 sthAnAMga meM51 prazasta maraNa ke pAdapopagamana aura bhakta athavA aisA koI kAraNa upasthita ho jAya jisase zArIrika zakti pratyAkhyAna ye do maraNa batAye haiN| bhagavatI meM52 bhI Arya skandhaka ekadama kSINa ho jAe to usakA anazana niruddhatara kahalAtA hai| ke prasaMga meM paMDitamaraNa ke do prakAra batAye haiN| uttarAdhyayana kI yaha anihArI hotA hai|64 / prAkRta TIkA meM53 paMDitamaraNa ke tIna prakAra aura pAMca bheda batAye haiM-bhaktaparijJAmaraNa, iMgiNImaraNa aura pAdapopagamanamaraNa, chadmastha- param niruddha maraNa aura kevliimrnn| sarpadaMza yA anya kAraNoM se jaba vANI avaruddha ho jAtI hai, bhaktapratyAkhyAna aura iMgiNImaraNa meM yaha antara hai ki usa sthiti meM bhaktapratyAkhyAna ko param niruddha65 kahA hai| bhaktapratyAkhyAna meM sAdhaka svayaM apanI zuzrUSA karatA hai aura dUsaroM AcArya zivakoTi dvArA pratipAdita bhaktapratyAkhyAna ke niruddha se bhI karavAtA hai| vaha trividha AhAra kA bhI tyAga karatA hai aura aura param niruddha kI tulanA aupapAtika meM Ae hue pAdapopagamana caturvidha AhAra kA bhI tyAga karatA hai| apanI icchA se jahA~ bhI aura bhaktapratyAkhyAna ke vyAghAta sahita se kI jA sakatI hai| jAnA cAhe jA sakatA hai| kintu iMgiNImaraNa meM caturvidha AhAra kA aupapAtikavRtti meM vyAghAta kA artha kiyA hai-siMha, dAvAnala prabhRti tyAga hotA hai, vaha niyata pradeza meM hI idhara udhara jA sakatA hai, vyAghAta upasthita hone para kie jAne vAlA anshn|66 aupapAtika usake bAhara nahIM jA sktaa| vaha dUsaroM se zuzrUSA bhI nahIM karavA kI dRSTi se pAdapopagamana aura bhaktapratyAkhyAna ye donoM anazana DS.SE sakatA hai| vyAghAta sahita aura vyAghAta rahita donoM hI sthitiyoM meM hote haiN| 800 zAntyAcArya ne54 nihArI aura anihArI ye do bheda / sUtrakRtAMga kI dRSTi se zArIrika bAdhA utpanna ho yA na ho taba bhI pAdapopagamana ke batAye haiM, kintu sthAnAMga meM55 bhaktapratyAkhyAna ke / anazana karane kA vidhAna hai| bhI do bheda kiye haiN| prakArAntara se pAMDitamaraNa ke sAgArI saMthArA aura sAmAnya AcArya zivakoTi56 ne bhaktapratyAkhyAna ke savicAra aura saMthArA ye do prakAra kie jA sakate haiN| vizeSa Apatti samupasthita P ascal avicAra do bheda mAne haiN| jisa zramaNa ke mana meM utsAha hai, tana meM hone para jo saMthArA grahaNa kiyA jAtA hai, vaha sAgArI saMthArA hai| bala hai, usa zramaNa ke bhaktapratyAkhyAna ko savicAra57 kahA jAtA | vaha saMthArA mRtyu paryanta ke lie nahIM hotA, jisa paristhiti ke hai| AcArya ne isa saMbaMdha meM cAlIsa (40) prakaraNoM ke dvArA kAraNa saMthArA kiyA jAtA hai vaha paristhiti yadi samApta ho jAtI vistAra se vizleSaNa kiyA hai| mRtyu kI Akasmika saMbhAvanA hone | hai, Apatti ke bAdala chaMTa jAte haiM to usa vrata kI maryAdA bhI pUrNa para jo sAdhaka bhaktapratyAkhyAna karatA hai, vaha avicAra bhakta | ho jAtI hai| antakRddazAMga sUtra meM varNana hai| bhagavAn mahAvIra pratyAkhyAna58 hai! avicAra bhakta pratyAkhyAna ke (1) niruddha (2) rAjagRha nagara ke bAhara pdhaare| zrAvaka sudarzana unake darzana hetu niruddhatara aura (3) param niruddha ye tIna prakAra haiN| prasthita huaa| arjuna mAlAkAra, jo yakSa se AviSTa thA, vaha mudgara ghumAtA huA zreSThI sudarzana kI ora lpkaa| usa samaya sudarzana zreSThI ne sAgArI saMthArA kiyA aura usa kaSTa se mukta hone para jisa zramaNa ke zarIra meM vyAdhi ho aura vaha AtaMka se pIr3ita usane punaH apanI sampUrNa kriyAeM kiiN| yaha sAmAnya saMthArA hai| isameM ho, jisake pairoM kI zakti kSINa ho cukI ho, dUsare gaNa meM jAne meM AgAra rahatA hai|67 asamartha ho, usa zramaNa kA bhaktapratyAkhyAna niruddha avicAra bhaktapratyAkhyAna kahalAtA hai|59 jaba taka usake zarIra meM zakti kA saMthArA porasI saMcAra ho, vaha svayaM apanA kArya karane meM sakSama ho vahA~ taka vaha jaina paramparA meM sote samaya jaba mAnava kI cetanA zakti dhuMdhalI apanA kArya svayaM kare aura jaba vaha asamartha ho jAye taba anya par3a jAtI hai, zarIra nizceSTa ho jAtA hai, vaha eka prakAra se zramaNa usakI zuzrUSA kreN|60 pairoM kA sAmarthya kSINa ho jAne se / alpakAlIna mRtyu hI hai| usa samaya sAdhaka apanI rakSA kA kiMcit 6000 dUsare gaNa meM jAne meM asamartha hone ke kAraNa zramaNa apane gaNa meM mAtra bhI prayAsa nahIM kara sakatA, ataH pratidina rAtri meM sote samaya niruddha halaNa CO-CA rAyaNNAyamaNyama RATRoselp0000000 DSDOS SOD.SODDED.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 Tag 640 sAgArI saMthArA karane kA vidhAna hai, jise "saMthArA porasI" kahate haiN| sone ke pazcAt patA nahIM prAtaH kAla sukhapUrvaka uTha sakegA yA nahIM isIlie pratipala pratikSaNa sAvadhAna rahane kA zAstrakAroM ne sandeza diyA hai| moha kI prabalatA meM mRtyu ko na bhUlA jAye / use pratikSaNa yAda rakhA jaaye| mamatA bhAva se mur3akara samatA bhAva meM ramaNa kiyA jAye, bAhya jagat se haTakara antar jagat meM praveza kiyA jaae| sote samaya yadi vizuddha bhAvanA rahatI hai to svapna meM bhI vicAra vizuddha rahate haiN| isIlie sAdhaka sote samaya "saMthArA porasI" karatA hai| saMthArA yA paMDitamaraNa eka mahAna kalA hai| mRtyu ko mitra mAnakara sAdhaka usake svAgata kI taiyArI karatA hai| vaha apane jIvana kA antarnirIkSaNa karatA hai| usakA mana sphaTika kI taraha usa samaya nirmala hotA hai| paNDitamaraNa ko samAdhimaraNa bhI kahate haiN| saMthArA grahaNa karane ke pUrva sAdhaka saMlekhanA karatA hai| saMlekhanA saMdhAre ke pUrva kI bhUmikA hai| saMlekhanA ke pazcAt jo saMdhArA kiyA jAtA hai, usameM adhika nirmalatA aura vizuddhatA hotI hai| saMlekhanA kA mahatva para zramaNa aura zrAvaka donoM ke lie saMlekhanA Avazyaka mAnI gaI hai| zvetAmbara paramparA meM "saMlekhanA" zabda kA prayoga huA hai to digambara paramparA meM sallekhanA zabda kA saMlekhanA vratarAja hai| jIvana kI antima velA meM kI jAne vAlI eka utkRSTa sAdhanA hai| jIvana bhara koI sAdhaka utkRSTa tapa kI sAdhanA karatA rahe, anta samaya meM yadi vaha rAga-dveSa ke dala-dala meM phaMsa jAye 68 to usakA jIvana niSphala ho jAtA hai| usakI sAdhanA virAdhanA meM parivartita ho jAtI hai| AcArya zivakoTi ne to yahAM taka likhA hai-jJAna, darzana, cAritra rUpa dharma meM cirakAla taka niraticAra pravRtti karane vAlA mAnava yadi maraNa ke samaya dharma kI virAdhanA kara baiThatA hai to vaha saMsAra meM anaMta kAla taka paribhramaNa karatA hai / 69 saMlekhanA : jIvana kI antima sAdhanA saMlekhanA mana kI uccatama AdhyAtmika dazA kA sUcaka hai| saMlekhanA mRtyu kA Akasmika varaNa nahIM hai aura na vaha mauta kA AhvAna hI hai, varan jIvana ke antima kSaNoM meM sAvadhAnIpUrvaka calanA hai| vaha mRtyu kA mitra kI taraha AhvAna karatA hai - mitra ! Ao, maiM tumhArA svAgata karatA huuN| mujhe zarIra para moha nahIM hai| maiMne apane kartavya ko pUrNa kriyA hai| maine agale janma ke lie sugati kA mArga grahaNa kara liyA hai| 70 saMlekhanA jIvana kI antima Avazyaka sAdhanA hai| vaha jIvana maMdira kA sundara kalaza hai| yadi saMlekhanA ke binA sAdhaka mRtyu kA varaNa karatA hai to use kadApi ucita nahIM mAnA jA sakatA hai| saMlekhanA ko eka dRSTi se svecchA mRtyu kahA jA sakatA hai| jaba vairAgya kA tIvra udaya hotA hai taba sAdhaka ko zarIra aura Deaig Education International upAdhyAya zrI puSkara muni smRti grantha anya padArtha meM bandhana kI anubhUti hotI hai vaha bandhana ko samajhakara usase mukta bananA cAhatA hai| mahArASTra ke saMta kavi ne kahA- "mAjhe maraNa pAhI ele DolA to jhAlA sohalA anupamya" maiMne apanI A~khoM se mRtyu ko dekha liyA, yaha anupama mahotsava hai|" vaha mRtyu ko AmaMtrita karatA hai, para mRtyu se bhayabhIta nahIM hotaa| jaise kabUtara para billI jhapaTatI hai taba kabUtara A~kheM mUMda letA hai aura vaha socatA hai, aba billI jhapaTegI nahIM A~kheM mU~da lene mAtra se billI kabUtara ko chor3atI nahIM hai| isI taraha yamarAja bhI mRtyu bhI bhulA dene vAle ko chor3atA nahIM hai| vaha to apanA hamalA karatA hI hai| ataH sAdhaka kAyara kI bhA~ti mu~ha nahIM mor3atA apitu vIra senAnI kI taraha muskarAte hue mRtyu kA svAgata karatA hai| saMlekhanA : mRtyu para vijaya pAne kI kalA saMlekhanA mRtyu para vijaya prApta karane kI kalA sikhAtI hai| vaha jIvana-zuddhi aura maraNa zuddhi kI eka prakriyA hai| jisa sAdhaka ne madana ke mada ko galita kara diyA hai jo parigraha paMka se mukta ho cukA hai, sadA sarvadA Atma cintana meM lIna rahatA hai vahI vyakti usa mArga ko apanAtA hai| saMlekhanA meM sAmAnya manobala vAlA sAdhaka, viziSTa manobala prApta karatA hai| usakI mRtyu asamAdhi kA nahIM, samAdhi kA kAraNa hai| eka santa kavi ne kahA-jaise koI vadhU Dole para baiThakara sasurAla jA rahI ho 71 taba usake mana meM apAra AhlAda hotA hai, vaise hI sAdhaka ko bhI paraloka jAte samaya apAra prasannatA hotI hai| saMlekhanA aura samAdhimaraNa saMlekhanA aura samAdhimaraNa ye donoM paryAyavAcI zabda haiN| AcArya samantabhadra ne ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM prathama saMlekhanA kA lakSaNa batAyA hai aura dvitIya zloka meM samAdhimaraNa kA AcArya zivakoTi ne "saMlekhanA aura samAdhimaraNa ko eka hI artha meM prayukta kiyA hai| AcArya umAsvAti ne zrAvaka aura zramaNa donoM ke lie saMlekhanA kA pratipAdana kara saMlekhanA aura samAdhimaraNa kA bheda miTA diyA hai| AcArya kundakunda samAdhimaraNa zramaNa ke lie mAnate haiM aura saMlekhanA gRhastha ke lie| saMlekhanA kyA zikSAvata hai zrAvaka ke dvAdaza vratoM meM jo cAra zikSAvrata haiM unameM AcArya kundakunda ne saMlekhanA ko cauthA vrata mAnA hai / 72 AcArya kundakunda kA anusaraNa karate hue zivAryakoTi, AcArya devasena, AcArya jinasena, AcArya vasunandi Adi ne saMlekhanA ko caturtha zikSAvrata meM sammilita kiyA hai| kintu AcArya umAsvAti ne saMlekhanA ko zrAvaka ke dvAdaza vratoM meM nahIM ginA hai| unhoMne saMlekhanA ko alaga 0905 www.gigelbraty.org!
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2006ohtop 2060 { saMthArA-saMleSaNA : samAdhimaraNa kI kalA 641 niyama dharma ke rUpa meM pratipAdana kiyA hai| AcArya samantabhadra, jisa saMlekhanA meM prIti kA abhAva hai, vaha saMlekhanA samyak pUjyapAda, AcArya akalaMka, vidyAnandI, AcArya somadeva, saMlekhanA nahIM hai| jaba kabhI mRtyu pIchA karatI hai, usa samaya amitagati, svAmi kArtikaya prabhRti aneka AcAryoM ne AcArya sAmAnya prANI kI sthiti atyanta kAtara hotI hai, jaise zikArI umAsvAti ke kathana kA samarthana kiyA hai| isa sabhI AcAryoM ne eka dvArA pIchA karane para hariNI ghabarA jAtI hai, isake viparIta vIra svara se isa satya tathya ko svIkAra kiyA hai ki zikSAvratoM meM yoddhA pIchA karane vAle yoddhAoM se ghabarAtA nahIM, Age bar3hakara saMlekhanA ko nahIM ginanA cAhie kyoMki zikSAvratoM meM abhyAsa unase jUjhatA hai, vaha jaise-taise jIvana jInA pasanda nahIM karatA, kiyA jAtA hai| jabaki saMlekhanA mRtyu kA samaya upasthita hone / kintu durguNoM ko naSTa kara jIvana jInA cAhatA hai| eka kSaNa bhI para svIkAra kI jAtI hai, usa samaya abhyAsa ke lie avakAza hI jIU~, kintu prakAza karate hue jIU~-yahI usake antahRdaya kI kahA~ hai? yadi dvAdaza vratoM meM saMlekhanA ko gineMge to phira ekAdaza / AvAja hotI hai| jo sAdhaka jIvana ke rahasya ko nahIM pahacAnatA hai pratimAoM ko dhAraNa karane kA avasara hI kahA~ rahegA, isalie aura na mRtyu ke rahasya ko hI pahacAnatA hai, usakA nisteja jIvana umAsvAti kA mAnanA ucita hai| | eka prakAra se vyaktitva kA maraNa hI hai|84 / zvetAmbara jaina Agama sAhitya aura Agametara sAhitya meM kahIM saMlekhanA ke sAtha mAraNAMtika vizeSaNa prayukta hotA hai| isase para bhI saMlekhanA ko dvAdaza vratoM meM nahIM ginA hai| isalie anya tapaHkarma se saMlekhanA kA pArthakya aura vaiziSTya parijJAta samAdhimaraNa zramaNa ke lie aura saMlekhanA gRhastha ke lie hai| yaha hotA hai| kathana yuktiyukta nahIM hai, kyoMki Agama sAhitya meM aneka zramaNa kAya saMlakhanA ko bAhya saMlekhanA kahate haiM aura kaSAya zramaNiyoM ke dvArA saMlekhanA grahaNa karane ke pramANa samupalabdha saMlekhanA ko Abhyantara sNlekhnaa| bAhya saMlekhanA meM Abhyantara hote haiN| kaSAyoM ko puSTa karane vAle kAraNoM ko vaha zanaiH-zanaiH kRza karatA saMlekhanA kI vyAkhyA hai| isa prakAra saMlekhanA meM kaSAya kSINa hone se tana kSINa hone para AcArya abhayadeva ne "sthAnAMgavRtti" meM73 saMlekhanA kI / bhI mana meM apUrva AnaMda rahatA hai| paribhASA karate hue likhA hai-jisa kriyA ke dvArA zarIra evaM saMlekhanA meM zarIra aura kaSAya ko sAdhaka itanA kRza kara kaSAya ko durbala aura kRza kiyA jAtA hai, vaha saMlekhanA hai| letA hai, jisase usake antarmAnasa meM kisI bhI prakAra kI kAmanA "jJAtAsUtra" kI vRtti74 meM bhI isI artha ko svIkAra kiyA hai| nahIM hotii| usake anazana meM pUrNa rUpa se sthairya A jAtA hai| "pravacanasAroddhAra" meM75 zAstra meM prasiddha carama anazana kI vidhi anazana se zarIra kSINa ho sakatA hai, para Ayukarma kSINa na ho aura ko saMlekhanA kahA hai|" nizIthacUrNi va anya sthaloM para saMlekhanA kA vaha sabala ho to anazana dIrghakAla taka calatA hai, jaise dIpaka meM artha chIlanA-kuza karanA kiyA hai|76 zarIra ko kaza karanA tela aura bAtI kA eka sAtha hI kSaya hone se dIpaka bujhatA hai vaise dravya-saMlekhanA hai aura kaSAya ko kRza karanA bhAva-saMlekhanA hai| hI AyuSyakarma aura deha eka sAtha kSaya hone se anazana pUrNa hotA hai| saMlekhanA yaha "sat" aura "lekhanA" ina donoM ke saMyoga se / banA hai| sat kA artha hai samyak aura "lekhanA" kA artha hai kaza saMlekhanA kaba karanI cAhie krnaa| samyak prakAra se kRza krnaa| jaina dRSTi se kAya aura AcArya samantabhadra85 ne likhA hai pratIkAra rahita asAdhya dazA kaSAya ko karmabandhana kA mUla kAraNa mAnA hai, isIlie use kRza / ko prApta hue upasarga, durbhikSa, jarA va rugNa sthiti meM yA anya karanA hI saMlekhanA hai| AcArya pUjyapAda ne77 aura AcArya kisI kAraNa ke upasthita hone para sAdhaka saMlekhanA karatA hai| zrutasAgara ne78 kAya va kaSAya ko kuza karane para bala diyaa| zrI mUlArAdhanA meM86 saMlekhanA ke adhikArI kA varNana karate hue cAmuNDarAya ne "cAritrasAra" meM likhA hai-bAharI zarIra kA aura sAta mukhya kAraNa die haiMbhItarI kaSAyoM kA kramazaH unake kAraNoM ko ghaTAte hue samyak prakAra se kSINa karanA saMlekhanA hai|79 1. duzcikitsyavyAdhi : saMyama ko parityAga kiye binA jisa vyAdhi kA upacAra karanA saMbhava nahIM ho, aisI sthiti pUrva pRSThoM meM hamane maraNa ke do bheda batAye haiM-nityamaraNa aura samutpanna hone pr| tdbhvmrnn| tadbhavamaraNa ko sudhArane ke lie saMlekhanA kA varNana hai| AcArya umAsvAti ne likhA-mRtyu kAla Ane para sAdhaka ko vRddhAvasthA : jo zramaNa jIvana kI sAdhanA karane meM prItipUrvaka saMlekhanA dhAraNa karanI caahie|80 AcArya pUjyapAda,81 bAdhaka ho| AcArya akalaMka82 aura AcArya zrutasAgara83 ne mAraNAMtikI 3. mAnava, deva aura tiryaMca saMbaMdhI kaThina upasarga upasthita hone saMlekhanA joSitA" meM joSitA kA artha "prItipUrvaka" kiyA hai| pr| HGAWON
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAdhyAya zrI puSkara muni smRti-grantha / 4. cAritra vinAza ke lie anukUla upasarga upasthita kiye rAjA parIkSita ke bhI prAyopavezana grahaNa karane kA varNana jAte hoN| zrImad bhAgavat meM milatA hai|95 mahAbhArata, rAjataraMgiNI aura 5. bhayaMkara duSkAla meM zuddha bhikSA prApta honA kaThina ho rahA ho| paMcatantra meM bhI prAyopavezana kA ullekha saMprApta hotA hai| rAmAyaNa meM "prAyopavezana" ke sthAna para "prAyopagamana" tathA caraka meM 6. bhayaMkara aTavI meM digvimUr3ha hokara pathabhraSTa ho jaae| "prAyopayoga" athavA "prAyopeta" zabda vyavahRta hue haiN| zrImad 7. dekhane kI zakti va zravaNazakti aura paira Adi se calane kI bhagavadgItA meM mRtyuvaraNa meM yoga kI pradhAnatA svIkAra kI hai|96 zakti kSINa ho jaae| isa prakAra vaidika paramparA meM bhI prAyopavezana jIvana kI eka isI prakAra anya kAraNa bhI upasthita ho jAne para sAdhaka aMtima viziSTa sAdhanA rahI hai| 1080 anazana kA adhikArI hotA hai| AcArAMga97 meM saMlekhanA ke saMbaMdha meM batAyA hai ki jaba zramaNa vaidika paramparA aura saMlekhanA ko yaha anubhava ho ki usakA zarIra glAna ho rahA hai, vaha use vaidika paramparA meM saMlekhanA ke hI artha meM "prAyopavezana", | dhAraNa karane meM asamartha hai, taba vaha kramazaH AhAra kA saMkoca "prAyopaveza", "prAyopagamana", "prAyopavazAnakA" zabda vyavahRta kare, AhAra saMkoca karake zarIra ko kRza kre| hue haiM jinakA artha hai vaha anazana vrata jo prANa tyAgane ke lie saMlekhanA kI vidhi kiyA jAye, anna jala tyAga karake baitthnaa|87 bI. esa. ApTe ke saMlekhanA kA utkRSTa kAla 12 varSa kA mAnA gayA hai| zabdakoza meM "prAyopavezana" meM anna jala tyAga kI sthiti| madhyamakAla eka varSa kA hai aura jaghanya kAla chaH mahIne kaa|98 aura mRtyu kI pratIkSA para bala diyA hai|88 para mAnasika sthiti ke "pravacanasAroddhAra" meM utkRSTa saMlekhanA kA svarUpa pratipAdita karate saMbaMdha meM kucha bhI cintana nahIM hai| jabaki saMlekhanA meM kevala hue batAyA hai ki prathama cAra varSoM meM caturtha, SaSTha, aSTama Adi tapa anna-jala tyAganA hI paryApta nahIM hai, apitu anna jala ke kI utkRSTa sAdhanA karatA rahe aura pAraNe meM zuddha tathA yogya tyAga ke sAtha viveka, saMyama aura zubhasaMkalpa Adi atyanta AhAra grahaNa kre| agale cAra varSa meM ukta vidhi se vividha prakAra Avazyaka hai| "prAyopagamana" yA "pAdopagamana" eka sadRza se vicitra tapa karatA rahe aura pAraNe meM rasaniyUMr3ha vigaya kA zabda hone para bhI donoM meM gahana aMtara hai| prathama kA sIdhA parityAga kara de| isa taraha ATha varSa taka tapaH sAdhanA karatA rhe| saMbaMdha zarIra se hai to dUsare kA saMbaMdha mAnasika vizuddhi se hai| nauveM aura dasaveM varSa meM upavAsa kare tathA pAraNe meM AyaMbila tapa mAnasika vizuddhi hone para zArIrika sthiratA, svAbhAvika rUpa se kI sAdhanA kre| gyArahaveM varSa ke prathama chaH mAsa meM sirpha caturtha A sakatI hai| bhakta, chaTTha bhakta tapa ke sAtha tapa kare aura pAraNe meM AyaMbila 9 00 vaidika purANoM meM prAyopavezana kI vidhi kA ullekha hai| mAnava tapa kI sAdhanA kareM tathA AyaMbila meM bhI UnodarI tapa kreN| agale se jaba kisI prakAra kA koI mahAna pApa kArya ho jAe yA cha: mAha meM upavAsa, chaTTha bhakta, aSTama bhakta, prabhRti tapa kare kintu duzcikitsya mahAroga ke utpIr3ita hone se deha ke vinAza kA samaya pAraNe meM AyaMbila tapa karanA Avazyaka hai| ina cha: mAha meM upasthita ho jAye, taba brahmatva kI upalabdhi ke lie yA svarga Adi AyaMbila tapa meM UnodarI tapa karane kA vidhAna nahIM hai|99 ke lie pradIpta agni meM praveza kareM athavA anazana se deha kA mA saMlekhanA ke bArahaveM varSa ke saMbaMdha meM vibhinna AcAryoM ke parityAga kreN| prastuta adhikAra sabhI varNavAloM ke lie hai| isa vibhinna mata rahe haiN| AcArya jinadAsagaNI mahattara kA abhimata hai ki vidhAna meM puruSa aura nArI kA bhI bheda nahIM hai|89 bArahaveM varSa meM nirantara uSNa jala ke AgAra ke sAtha hAyamAna prAyopavezana kA artha anazanapUrvaka "mRtyu kA varaNa karanA" AyaMbila tapa kre| jisa AyaMbila meM aMtima kSaNa dvitIya AyaMbila kiyA gayA hai|90 prAyopavezana zabda meM do pada haiM-"prAya" aura / ke Adi kSaNa se mila jAtA hai vaha koDIsahiyaM AyaMbila kahalAtA Sasha "upveshn"| "prAya" kA artha "maraNa ke lie11 anazana" aur| hai|900 hAyamAna se tAtparya hai nirantara bhojana aura pAnI kI mAtrA "upavezana" kA artha hai "sthita honaa"|92 nyUna karate jaanaa| varSa ke anta meM usa sthiti para pahu~ca jAe ki prAyopavezana kisI tIrtha sthAna meM karane kA ullekha prApta hotA eka dAnA anna aura eka bUMda pAnI grahaNa kiyA jaae| prvcnhai| mahAkavi kAlidAsa ne to raghuvaMza meM spaSTa kahA hai-"yogenAnte sAroddhAra kI vRtti meM bhI prastuta krama kA hI pratipAdana kiyA tnutyjaaN|93 vAlmIki rAmAyaNa meM sItA kI anveSaNA ke prasaMga meM gayA hai| prAyopavezana kA varNana prApta hotA hai| jaba sugrIva dvArA bheje gaye bArahaveM varSa meM bhojana karate hue pratidina eka-eka kavala kama vAnara sItA kI anveSaNA karane meM saphala na ho sake taba aMgada ne karanA caahie| eka-eka kavala kama karate-karate jaba eka kavala unase kahA ki hameM prAyopavezana karanA caahie|94 AhAra A jAe taba eka-eka dAnA kama karate hue aMtima caraNa meM 3000 yamAlaya eyaNa 0000000000000289si.aireliaryaR 389067060030036360PROPOR -
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ | saMthArA-saMleSaNA : samAdhimaraNa kI kalA 643 / eka dAne ko hI grahaNa kreN|101 isa prakAra anazana kI sthiti kA tyAga kiyA jAtA hai| gyArahaveM varSa meM kevala AyaMbila kiyA pahu~cane para sAdhaka phira pAdapopagamana athavA iMgiNI maraNa anazana jAtA hai| bArahaveM varSa meM prathama cha: mAha meM avikRSTa tapa, upavAsa, vrata grahaNa kara samAdhimaraNa ko prApta hove| belA Adi kiyA jAtA hai|116 bArahaveM varSa ke dvitIya chaH mAha meMEEDS uttarAdhyayana vRtti ke102 anusAra saMlekhanA kA krama isa vikRSTatama telA, caulA Adi tapa kie jAte haiN| prakAra hai| prathama cAra varSa meM vikRti parityAga athavA AyaMbila, zvetAmbara aura digambara donoM hI paramparAoM meM saMlekhanA ke dvitIya cAra varSa meM vicitra tapa, upavAsa, chaTTha Adi pAraNe meM / viSaya meM yatkiMcit matabheda hai para donoM hI paramparAoM kA tAtparya 265069 yatheSTa bhojana 03 grahaNa kara sakatA hai| nauve aura dasaveM varSa meM eka sadRza hai| mUlArAdhanA meM AcArya zivakoTi ne likhA haiekAntara upavAsa aura pAraNe meM AyaMbila kiyA jAtA hai| gyArahaveM saMlekhanA kA jo krama pratipAdita kiyA gayA hai, vahI krama pUrNa rUpa varSa ke prathama chaH mAha meM aSTama, dazama, dvAdaza bhakta Adi kii| se nizcita ho, yaha bAta nahIM hai| dravya, kSetra, kAla aura zArIrika tapasyA kI jAtI hai, jise vikRSTa kahA hai| 04 gyArahaveM varSa meM | saMsthAna Adi kI dRSTi se usa krama meM parivartana bhI kiyA jA pAraNe ke dina AyaMbila tapa kiyA jAtA hai| prathama cha: mAha meM | sakatA hai|117 AyaMbila meM UnodarI tapa karate haiN|105 aura dvitIya chaH mAha meM / saMlekhanA meM tapavidhi kA pratipAdana kiyA gayA hai, usase yahaO RDI AyaMbila ke samaya bhara peTa AhAra grahaNa kiyA jAtA hai|106 nahIM samajhanA cAhie ki tapa hI saMlekhanA hai| tapa ke sAtha kaSAyoM bArahaveM varSa meM koTi-sahita AyaMbila arthAt nirantara AyaMbila kI mandatA Avazyaka hai| vigayoM se nivRtti anivArya hai| tapaH karma kiyA jAtA hai yA prathama dina AyaMbila aura dUsare dina anya koI ke sAtha hI aprazasta bhAvanAoM kA parityAga aura prazasta bhAvanAoM tapa kiyA jAtA hai, punaH tIsare dina AyaMbila kiyA jAtA hai|107 kA cintana paramAvazyaka hai| bArahaveM varSa ke anta meM ardhamAsika yA mAsika anazana bhakta, parijJA Adi kiyA jAtA hai|108 AcArya samantabhadra ne likhA hai ki saMlekhanA vrata grahaNa karane ke 6000 pUrva saMlekhanA vratadhArI ko vicAroM kI vizuddhi ke lie sabhI jinadAsa gaNi kSamAzramaNa ke abhimatAnusAra saMlekhanA ke sAMsArika saMbaMdhoM se saMbaMdha viccheda kara lenA caahie| yadi kisI ke bArahaveM varSa meM dhIre-dhIre AhAra kI mAtrA nyUna kI jAtI hai, prati mana meM Akroza ho to usase kSamAyAcanA kara lenI caahie| jisase AhAra aura Ayu eka sAtha pUrNa ho skeN| usa varSa antima | mAnasika zAnti ke lie sAdhaka ko sabase pahale sadguru ke samakSa 3000 cAra mahInoM meM mukha-yantra visaMvAdI na ho arthAt namaskAra mahAmaMtra niHzalya hokara AlocanA karanI caahie| AlocanA karate samaya Adi ke japa karane meM asamartha na ho jAe, etadartha kucha samaya ke | mana meM kiMcit mAtra bhI saMkoca nahIM rakhanA caahie| apane jIvana meM lie mu~ha meM tela bharakara rakhA jA sakatA hai|109 tana se, mana se aura vacana se jo pApakRtya kie hoM, karavAye hoM yA digambara AcArya zivakoTi ne anazana, UnodarI, bhikSAcarI, karane kI preraNA dI ho unakI AlocanA kara hRdaya ko vizuddha rasa-parityAga, kAyakleza, pratisaMlInatA ina cha: bAhya tapoM ko bAhya banAnA caahie| yadi AcArya yA sadguru kA abhAva ho to apane saMlekhanA kA sAdhana mAnA hai|110 saMlekhanA kA dUsarA krama yaha bhI doSoM ko bahuzruta zrAvakoM evaM sAdharmI bhAiyoM ke samakSa prakaTa kara hai ki prathama dina upavAsa aura dvitIya dina vRttiparisaMkhyAna tapa denA caahie| paMca parameSThI kA dhyAna karanA caahie|118 kiyA jaae|111 bAraha prakAra kI jo bhikSu pratimAe~ haiM, unheM bhI AcArya vIranandI ne apane "AcArasAra"119 nAmaka grantha meM saMlekhanA kA sAdhana mAnA gayA hai|112 likhA hai ki sAdhaka ko saMlekhanA kI saphalatA ke lie yogya sthAna kAya saMlekhanA ke ina vividha vikalpoM meM AyaMbila tapa utkRSTa kA cunAva karanA cAhie jahA~ ke rAjA ke mana meM dhArmika bhAvanA sAdhana hai| saMlekhanA karane vAlA sAdhaka chaTTha aSTama, dazama, dvAdaza J ho, jahA~ kI prajA ke antarmAnasa meM dharma aura AcArya ke prati Adi vividha tapa karake pAraNe meM bahuta hI parimita AhAra grahaNa gaharI niSThA ho, jahA~ ke nivAsI Arthika dRSTi se sukhI aura DDDA kare, yA to pAraNe meM AyaMbila kare athavA kAMjI kA AhAra grahaNa samRddha hoM, jahA~ kA vAtAvaraNa tapaH sAdhanA ke lie vyavadhAnakArI kreN|113 na ho| sAtha hI sAdhaka ko apane zarIra tathA cetana-acetana kisI 400000 bhI vastu ke prati moha mamatA na ho| yahA~ taka ki apane ziSyoM ke race mUlArAdhanA meM bhakta parijJA kA utkRSTa kAla bAraha varSa kA prati bhI mana meM kiMcit mAtra bhI Asakti na ho| yaha parISahoM ko mAnA hai| unakI dRSTi se prathama cAra varSoM meM vicitra kAyaklezoM sahana karane meM sakSama ho| saMlekhanA kI avadhi meM pahale Thosa padArthoM ke dvArA tana ko kRza kiyA jAtA hai| usameM koI krama nahIM hotaa| kA AhAra meM upayoga kreN| usake pazcAt peya padArtha grahaNa kre| Read dUsare cAra varSoM meM vikRtiyoM kA parityAga kara zarIra ko kRza AhAra usa prakAra kA grahaNa karanA cAhie jisase zarIra ke vAta,05000 kiyA jAtA hai|115 nauveM aura dasaveM varSa meM AyaMbila aura vigayoM / pitta, kapha vikSabdha na hoN| GOPADHAO OSHO D 360 DD8% &00000000000002900-DoppirateshestBadroo DDCDRDOSED 20000 C00:00 29 2 90 295 1.0
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 644 saMlekhanA grahaNa karane ke pUrva isa bAta kI jAnakArI Avazyaka hai ki jIvana aura maraNa kI avadhi kitanI hai| yadi zarIra meM vyAdhi ho gaI ho para jIvana kI avadhi lambI ho to sAdhaka ko saMlekhanA grahaNa karane kA vidhAna nahIM hai| digambara paramparA ke tejasvI AcArya samantabhadra ko "bhasma roga" ho gayA aura usase ve atyanta pIr3ita rahane lge| unhoMne apane guru se saMlekhanA kI anumati cAhI para unake sadgurudeva ne anumati nahIM dI, kyoMki unhoMne dekhA ki inakA Ayu bala adhika haiM, inase jina zAsana kI prabhAvanA hogii| saMthAre kI vidhi saMlekhanA ke pazcAt saMthArA kiyA jAtA hai| zvetAmbara Agama granthoM kI dRSTi se saMthArA grahaNa vidhi isa prakAra hai-sarvaprathama kisI niravadya zuddha sthAna meM apanA Asana jamAe usake pazcAt vaha darbha, ghAsa parAla Adi meM se kisI kA saMdhArA bichaunA bichAe phira pUrva yA uttara dizA meM mu~ha karake baitthe| usake pazcAt "aha bhaMte! apacchima mAraNAtiya saMlehaNA saNAM ArAhaNAe Arohemi" "he bhagavAn ! aba maiM apazcima mAraNAntika saMlekhanA kA prItipUrvaka sevana evaM ArAdhanA karatA hU~"-isa prakAra pratijJA grahaNa kre| usake bAda namaskAra mahAmaMtra tIna bAra, vandanA, icchAkAreNaM, tassa uttarI karaNeNaM, logassa kA pATha va usake pazcAt Upara kA pATha bolakara tIrthaMkara bhagavAn kI sAkSI se isa vrata ko grahaNa kre| taduparAMta nivedana kare ki "bhagavan ! maiM abhI se sAgArI yA AgArarahita saMthArA-bhaktapratyAkhyAna karatA hU~-cAroM AhAra kA tyAga karatA huuN| aThAraha pApasthAnoM kA tyAga karatA huuN| manojJa, iSTa, kAnta, priya, vizvasanIya, Adeya, anumata, bahumata, bhANDakaraNDaka samAna, zIta-uSNa, kSudhA pipAsA Adi miTAkara sadA jatana kiyA huA, hatyAre, corAdi se, DAMsa macchara Adi se rakSA kiyA huA, vyAdhi, pitta, kapha, vAta, sannipAtika Adi se bhI bacAyA huA vividha prakAra ke sparzo se surakSita, zvAsocchvAsa kI surakSA prApta isa zarIra para maiMne jo aba taka moha mamatva kiyA thA, use aba maiM antima zvAsocchvAsa taka tyAgatA hU~, mujhe koI bhI cintA na hogii| kyoMki aba yaha zarIra dharma pAlana karane meM samartha na rahA, bojha rUpa ho gayA, AtaMkita yA atyanta jIrNa, azakta ho gyaa|" upAsaka dazAMga meM AnaMda zramaNopAsaka bahuta varSoM taka gRhastha jIvana meM sukhoM kA upabhoga karate rhe| jIvana kI sAndhyabelA meM ve svayaM poSadhazAlA meM jAte haiM aura dabda saMcArayaM saMbaraI darbha kA saMthArA bichAte haiN| dharmaprajJapti svIkAra kara vividha tapa kAryoM dvArA upAsaka pratimAoM kI ArAdhanA karate hue zarIra ko kRza karate haiN| jise hama saMthArA kahate haiM, vaha anazana kA dyotaka hai| Agama sAhitya meM saMthArA kA artha "darbha kA bichaunA" hai| "saMlekhanA " zabda kA prayoga "mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsittA saThi bhattAI aNasaNAe chedettA" isa sUtra rUpa meM kiyA jAtA hai| upAdhyAya zrI puSkara muni smRti grantha " pravacanasAroddhAra" meM likhA hai-sAdhaka dvAdazavarSIya utkRSTa saMlekhanA karake tadanantara kandarA, parvata, guphA yA kisI nirdoSa sthAna para jAkara pAdapopagamana yA bhaktapratyAkhyAna yA iMgiNImaraNa ko dhAraNa kare / 120 sArAMza yaha hai ki saMlekhanA ke pazcAt saMthArA grahaNa kiyA jAtA thaa| yadi koI Akasmika kAraNa A jAtA to saMlekhanA ke binA bhI saMthArA grahaNa kara samAdhimaraNa ko varaNa kiyA jAtA thaa| saMthArA-saMlekhanA kA mahatva saMthArA-saMlekhanA karane vAlA sAdhaka dharmarUpI amRta ko pAna karane ke kAraNa saMsAra ke sabhI duHkhoM se mukta ho jAtA hai tathA niHzreyas aura abhyudaya ke aparimita sukhoM ko prApta karatA hai| 121 paMDita AzAdharajI ne kahA hai-jisa mahAsAdhaka ne saMsAra paramparA ko sampUrNa rUpa se unmUlana karane vAle samAdhimaraNa ko dhAraNa kiyA hai, usane dharmarUpI mahAn nidhi ko parabhava meM jAne ke lie sAtha le liyA hai| isa jIva ne ananta bAra maraNa prApta kiyA kintu samAdhi sahita puNyamaraNa nahIM huaa| yadi samAdhi sahita puNyamaraNa hotA to yaha AtmA saMsArarUpI piMjar3e meM abhI bhI banda hokara nahIM rahatA / 122 bhagavatI ArAdhanA 123 meM kahA hai- jo jIva eka hI paryAya meM samAdhipUrvaka maraNa karatA hai, vaha sAta ATha paryAya se adhika saMsAra meM paribhramaNa nahIM krtaa| AcArya samantabhadra ne 124 kahA hai-jIvana meM Acarita tapoM kA phala anta samaya meM gRhIta saMlekhanA hai| " mRtyu mahotsava" meM likhA hai jo mahAn phala bar3e-bar3e vratI, saMyamI Adi ko kAyakleza Adi utkRSTa tapa tathA ahiMsA Adi mahAvratoM ko dhAraNa karane se prApta nahIM hotA vaha phala anta samaya meM samAdhipUrvaka zarIra tyAgane se prApta hotA hai / 125 "gommaTasAra 126 meM AcArya nemicandra ne zarIra ke tyAga karane ke tIna prakAra batAe haiM-cyuta, cyAvita aura vyakta / apane Apa Ayu samApta hone para zarIra chUTatA hai vaha cyuta hai, viSabhakSaNa, raktakSaya, dhAtukSaya, zAstrAghAta, saMkleza, agnidAha, jala praveza prabhRti vibhinna nimittoM se jo zarIra chUTatA hai, yaha vyAyita hai| roga Adi samutpanna hone para tathA asAdhya mAraNAMtika kaSTa va upasarga Adi upasthita hone para vivekayukta samabhAvapUrvaka jo zarIra tyAga kiyA jAtA hai, vaha tyakta hai / tyakta zarIra hI sarvazreSTha hai| isameM sAdhaka pUrNa jAgRta rahatA hai| usake mana meM saMkleza nahIM hotaa| isI maraNa ko saMthArA, samAdhimaraNa, paMDitamaraNa, saMlekhanAmaraNa prabhRti vividha nAmoM se kahA gayA hai| Agama sAhitya meM aneka sthaloM para kar3AI sthaviroM kA varNana hai| ve saMthArA-saMlekhanA karane vAle sAdhakoM ke sAtha parvata Adi para jAte haiM aura jaba taka saMthArA karane vAle kA saMthArA pUrNa nahIM ho jAtA, taba taka ve svayaM bhI AhArAdi grahaNa nahIM krte| 127
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMthArA-saMleSaNA : samAdhimaraNa kI kalA digambara paramparA ke grantha bhagavatI ArAdhanA 128 meM bhI isa prakAra ke sAdhakoM kA vistAra se varNana hai| saMlekhanA ke pAMca aticAra 1. ihalokAzaMsA prayoga dhana, parivAra Adi isa loka saMbaMdhI kisI vastu kI AkAMkSA krnaa| 2. paralokAzaMsA prayoga svarga-sukha Adi paraloka se saMbaMdha rakhane vAlI kisI bAta kI AkAMkSA karanA / 3. jIvitAzaMsA prayoga : jIvana kI AkAMkSA krnaa| 4. maraNAzaMsA prayoga : kaSToM se ghabarAkara zIghra marane kI AkAMkSA krnaa| 5. kAmabhogAzaMsA prayoga atRpta kAmanAoM kI pUrti ke rUpa meM kAma bhogoM kI AkAMkSA krnaa| sAvadhAnI rakhane para bhI pramAda yA ajJAna ke kAraNa jina doSoM ke lagane kI saMbhAvanA hai unheM aticAra kahA hai| sAdhaka ina doSoM se bacane kA prayAsa karatA hai| jaina paramparA kI taraha hI tathAgata buddha ne bhI jIvana kI tRSNA aura mRtyu kI icchA ko anaitika mAnA hai| buddha kI dRSTi se bhavatRSNA aura vibhavatRSNA kramazaH jIvitAzA aura maraNAzA kA dhotaka hai| jaba taka ye AzAe~ aura tRSNAe~ cidAkAza meM maNDarAtI rahatI haiM, vahA~ taka pUrNa naitikatA nahIM A sktii| isalie inase bacanA Avazyaka hai| sAdhaka ko na jIne kI icchA karanI cAhie, na marane kI icchA karanI cAhie kyoMki jIne kI icchA meM prANoM ke prati moha jhalakatA hai to marane kI icchA meM jIne ke prati anicchA vyakta hotI. hai| sAdhaka ko jIne aura marane ke prati anAsakta aura nirmohI honA caahie| etadartha hI bhagavAn mahAvIra ne spaSTa zabdoM meM kahA haisAdhaka jIvana aura maraNa donoM hI vikalpoM se mukta hokara anAsakta banakara rahe129 aura sadA AtmabhAva meM sthita rhe| vartamAna jIvana ke kaSToM se mukta hone ke lie aura svarga ke raMgIna sukhoM ke prApta karane kI kamanIya kalpanA se jIvana rUpI DorI ko kATanA eka prakAra se AtmahatyA hai| sAdhaka ke antarmAnasa meM na lobha kA sAmrAjya hotA hai, na bhava kI vibhISikAeM hotI haiM, na mana meM nirAzA ke bAdala maMDarAte haiM aura na Atma glAni hI hotI hai| vaha ina sabhI dvandvoM se vimukta hokara tathA nirdvandva banakara sAdhanA karatA hai| usake mana meM na AhAra ke prati Asakti hotI hai aura na zArIrika vibhUSA ke prati hI usakI sAdhanA ekAnta nirjarA ke lie hotI hai| saMlekhanA AtmahatyA nahIM hai jina vijJoM ko samAdhimaraNa ke saMbaMdha meM sahI jAnakArI nahIM 645 hai, una vijJoM ne yaha AkSepa uThAyA hai ki samAdhimaraNa AtmahatyA hai / para gaharAI se cintana karane para yaha spaSTa hue binA nahIM rahatA hai ki samAdhimaraNa Atma hatyA nahIM hai| jinakA jIvana bhautikatA se grasita hai, jo jarA sA zArIrika kaSTa sahana nahIM kara sakate, jinheM AtmoddhAra kA parijJAna nahIM hai, ve mRtyu se bhayabhIta hote haiM, para jinheM Atma tatva kA parijJAna hai, jinheM dRr3ha vizvAsa hai ki AtmA aura deha donoM pRthaka haiM, unheM dehatyAga ke samaya kiMcit mAtra bhI cintA nahIM hotI jaise eka yAtrI ko sarAya chor3ate samaya mana meM vicAra nahIM aataa| samAdhimaraNa meM marane kI kiMcit mAtra bhI icchA nahIM hotI, isalie yaha AtmahatyA nahIM hai| samAdhimaraNa ke samaya jo AhArAvi kA parityAga kiyA jAtA hai, usa parityAga meM mRtyu kI cAha nahIM hotI, para deha poSaNa kI icchA kA abhAva hotA hai| AhAra ke parityAga se mRtyu ho to sakatI hai, kintu usa sAdhaka ko mRtyu kI icchA nahIM hai| kisI vyakti ke zarIra meM yadi koI phor3A ho cukA hai, DaoN. usakI zalya cikitsA karatA hai| zalya cikitsA se use apAra vedanA hotI hai| kintu vaha zalyacikitsA rugNa vyakti ko kaSTa dene ke lie nahIM, apitu usake kaSTa ke pratIkAra ke lie hai, vaise hI saMthArA-saMlekhanA kI jo kriyA hai vaha mRtyu ke lie nahIM para usake pratIkAra ke lie hai / 30 eka rugNa vyakti hai| DaoNkTara zalya cikitsA ke dvArA usakI vyAdhi ko naSTa karane kA prayAsa karatA hai| zalya cikitsA karate samaya DaoNkTara prabala prayAsa karatA hai ki rugNa vyakti baca jaae| usake prayatna ke bAvajUda bhI yadi rugNa vyakti mara jAtA hai to DaoNkTara hatyArA nahIM khlaataa| isI taraha saMthArA-saMlekhanA meM hone vAlI mRtyu AtmahatyA nahIM ho sktii| zalya cikitsA daihika jIvana kI surakSA ke lie hai aura saMlekhanA saMthArA AdhyAtmika jIvana kI surakSA ke lie hai| kitane hI samAlocaka jaina darzana para AkSepa lagAte hue kahate haiM ki jaina darzana jIvana se ikarAra nahIM karatA, vaha jIvana se inakAra karatA hai| para unakI yaha samAlocanA bhrAnta hai| jaina darzana jIvana ke mithyAmoha se inakAra avazya karatA hai| usakA spaSTa mantavya hai ki yadi jIvana jIne meM koI viziSTa lAbha hai, tumhArA jIvana sva aura parahita kI sAdhanA ke lie upayogI hai to tumhArA karttavya hai ki sabhI prakAra se jIvana kI surakSA kro| zrutakevalI bhadrabAhu ne spaSTa zabdoM meM sAdhaka ko kahA-"tumhArA zarIra na rahegA to tuma saMyama kI sAdhanA, tapa kI ArAdhanA aura mano-maMthana kisa prakAra kara sakoge? saMyama sAdhanA ke lie tumheM deha kI surakSA kA pUrNa dhyAna rakhanA caahie| usakA pratipAlana Avazyaka hI nahIM anivArya bhI hai|31 saMyamI sAdhaka ke zarIra kI samasta kriyAe~ saMyama ke lie haiN| jisa zarIra se saMyama kI virAdhanA hotI ho, mana meM saMkleza paidA hotA ho vaha jIvana kisa kAma kA ?
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ORG.0399.90.0000 100000565600 646 jaina darzana ke mUrdhanya manISiyoM kA yaha spaSTa maMtavya rahA hai ki vahI jIvana Avazyaka hai jisase saMyamI jIvana kI zuddhi hotI hai, usa jIvana kI satat rakSA karanI caahie| isake viparIta jisa jIvana se saMyamI jIvana dhuMdhalA hotA ho usa jIvana se to maranA acchA hai| isa dRSTi se jaina darzana jIvana se inakAra karatA hai kintu prakAza karate hue, saMyama kI saurabha phailAte hue jIvana se inakAra nahIM krtaa| saMlekhanA va saMthAre ke dvArA jo samAdhipUrvaka maraNa hotA hai, usameM aura AtmahatyA meM maulika antara hai| AtmahatyA vaha vyakti karatA hai jo paristhitiyoM se utpIr3ita hai, udvigna hai, jisakI manokAmanAe~ pUrNa nahIM huI haiN| vaha saMgharSoM se Ubakara jIvana se palAyana karanA cAhatA hai yA kisI se apamAna hone para, kalaha hone para, AvazyakatAoM kI pUrti na hone para, pArasparika manomAlinya hone para, kisI ke dvArA tIkhe vyaMga kasane para, vaha kueM meM kUdakara, samudra meM girakara, paiTrola aura tela chir3akara, Trena ke nIce Akara, viSa kA prayoga kara phA~sI lagAkara yA kisI zastra se apanA jIvana samApta karanA cAhatA hai| AtmahatyA meM vIratA nahIM, kintu kAyaratA hai, jIvana se bhAgane kA prayAsa hai| AtmahatyA ke mUla meM bhaya aura kAmanAeM rahI huI haiN| usameM kaSAya aura vAsanA kI tIvratA haiuttejanA hai| para samAdhimaraNa meM saMgharSoM se sAdhaka bhayabhIta nahIM hotaa| usake mana meM kaSAya, vAsanA aura icchAeM nahIM hotiiN| jaba sAdhaka ke sAmane eka ora deha aura dUsarI ora saMyama rakSA ina do meM se eka ko cunane kA prazna AtA hai to sAdhaka usa samaya deha ko nazvara samajhakara saMyama kI rakSA ke lie saMyama ke patha ko apanAtA hai| jIvana kI sAndhya velA meM jaba use mRtyu sAmane khar3I dikhAI detI hai, vaha nirbhaya hokara usa mRtyu ko svIkAra karanA cAhatA hai| usakI svIkRti meM apUrva prasannatA hotI hai| vaha socatA hai ki yaha AtmA anantakAla se karmajAla meM pha~sI huI hai| usa jAla ko tor3ane kA mujhe apUrva avasara milA hai| vaha sarvatantra svataMtra hone ke lieavinazvara AnaMda ko prApta karane ke lie zarIra ko tyAgatA hai| samAdhimaraNa meM samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra ke dvArA yaha cintana karatA hai ki karmabandhana kA mUla kAraNa mithyAtva hai| mithyAtva ke kAraNa hI maiM deha aura AtmA ko eka mAnatA rahA huuN| jaise canA aura cane kA chilakA pRthak haiM vaise hI AtmA aura deha pRthak haiN| mithyAtva se hI para padArthoM meM rati hotI hai| jJAna aura deha pRthaka haiN| mithyAtva se hI para padArthoM meM rati hotI hai| jJAna AtmA kA nijaguNa hai| mithyAtva ke kAraNa vaha nijaguNa prakaTa nahIM ho sakA hai| AtmA sahI jJAna ke abhAva meM ananta kAla se vizva meM paribhramaNa kara rahA hai| jaba jJAna kA pUrNa nikhAra hogA taba mujhe kevalajJAna prApta hogaa| isa prakAra vaha samyagdarzana, samyagjJAna se AtmA aura deha kI pRthaktA samajhakara cAritra aura tapa kI ArAdhanA karatA hai| usakI upAdhyAya zrI puSkara muni smRti-grantha / ArAdhanA meM kisI bhI prakAra kI Asakti aura bhaya nahIM hotaa| isalie samAdhimaraNa AtmahatyA nahIM hai| saMlekhanA kI vizeSatAeM saMkSepa meM saMlekhanA va samAdhimaraNa kI nimna vizeSatAeM haiM1. jaina dharma kI dRSTi se zarIra aura AtmA ye donoM pRthaka pRthak haiN| jaise-mosambI aura usake chilke| 2. AtmA nizcaya naya kI dRSTi se pUrNa vizuddha hai, vaha samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra, anaMta AnaMda se yukta hai| jo zarIra hameM prApta huA hai, usakA mUla karma hai| karma ke kAraNa hI punarjanma hai, mRtyu hai, vyAdhiyA~ haiN| 3. dainandina jIvana meM jo dhArmika sAdhanA kara tapa para bala diyA gayA hai, usakA mUla uddezya hai AtmA meM jo karmamaila hai usa maila ko dUra krnaa| prazna ho sakatA hai-karma AtmA para cipake hue haiM, phira zarIra ko kaSTa kyoM diyA jAe? uttara hai-ghRta meM yadi malinatA hai to usa malinatA ko naSTa karane ke lie ghRta to tapAyA jAtA hai, kintu ghRta akelA nahIM tapAyA jA sakatA, vaha baratana ke mAdhyama se hI tapAyA jA sakatA hai| vaise hI AtmA ke maila ko naSTa karane ke lie zarIra ko bhI tapAyA jAtA hai| yahI kAraNa hai ki saMlekhanA meM kaSAya ke sAtha tana ko bhI kRza kiyA jAtA hai| jaba zarIra meM vRddhAvasthA kA prakopa ho, rugNatA ho, akAla Adi ke kAraNa zarIra ke naSTa hone kA prasaMga upasthita ho, usa samaya sAdhaka ko saMlekhanA vrata grahaNa kara AtmabhAva meM sthira rahanA caahie| saMlekhanA AtmabhAva meM sthira rahane kA mahAn upAya hai| saMlekhanA vrata grahaNa karane vAle ko pahale mRtyu ke saMbaMdha meM jAnakArI prApta kara lenI caahie| mRtyu kI jAnakArI ke lie zvetAmbara AcAryoM ne aneka upAya batAye haiN| upadezamAlA ke AmnAya Adi ke dvArA Ayu kA samaya saralatA se jAnA jA sakatA hai| 6. saMlekhanA karane vAle sAdhaka kA mana vAsanA se mukta ho, usameM kisI bhI prakAra kI durbhAvanA nahIM honI caahie| 7. saMlekhanA karane se pUrva jinake sAtha kabhI bhI aura kisI bhI prakAra kA vaimanasya huA ho unase kSamA yAcanA kara lenI cAhie aura dUsaroM ko kSamA pradAna bhI kara denI caahie| 8. saMlekhanA meM tanika mAtra bhI viSama bhAva na ho, mana meM samabhAva kI maMdAkinI satat pravAhita rhe| 60 Relasagsirneg tuta i BSTEREST e NE00000080Pbog sex
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 690%A8%E0% GERNO 00034 Pateoaco OM0906 2966 saMthArA-saMleSaNA : samAdhimaraNa kI kalA 647 / 9. saMlekhanA apanI svecchA se grahaNa karanI caahie| kisI ke jaina Agama sAhitya, usakA vyAkhyA sAhitya aura jaina kathA dabAva meM Akara athavA svarga Adi ke sukhoM kI prApti sAhitya itihAsa meM saMlekhanAyukta samAdhimaraNa prApta karane vAle kI icchA se saMlekhanA saMthArA nahIM karanA caahie| hajAroM sAdhaka aura sAdhikAoM kA ullekha hai| tIrthaMkaroM se lekara 10. saMlekhanA karane vAlA sAdhaka mana meM yaha na soce ki gaNadhara, AcArya, upAdhyAya va zramaNa-zramaNiyAM tathA gRhastha sAdhaka saMlekhanA-saMthArA lambe kAla taka cale jisase loga mere bhI samAdhimaraNa ko varaNa karane meM atyanta AnaMda kI anubhUti darzana hetu upasthita ho sakeM, merI prazaMsA ho aura yaha bhI karate rahe haiN| na soce ki maiM zIghra hI mRtyu ko varaNa kara luuN| saMlekhanA zvetAmbara paramparA kI taraha digambara paramparA meM bhI kA sAdhaka na jIne kI icchA karatA hai, na marane kii| vaha samAdhimaraNa kA gauravapUrNa sthAna rahA hai| isa taraha sampUrNa jaina to sadA samabhAva meM rahakara saMlekhanA kI sAdhanA karatA paramparA samAdhimaraNa ko mahatva detI rahI hai| hai| usameM na laukaSaNA hotI hai, na vittaiSaNA hotI hai, na bhagavAna mahAvIra ke pazcAt dvAdaza varSoM ke bhayaMkara duSkAloM meM putraiSaNA hotI hai| saMyama-sAdhanA meM aneka bAdhAe~ upasthita hone lagI to una vIra saMlekhanA Atma balidAna nahIM zramaNoM ne saMlekhanAyukta maraNa svIkAra kara jvalanta Adarza upasthita zaiva aura zAkta sampradAyoM meM pazu bali kI bhA~ti Atma kiyaa| vistAra bhaya se hama yahA~ prAgaitihAsika kAla se Aja taka kI sUcI nahIM de rahe haiN| yadi koI zodhArthI isa para kArya kare to balidAna ko atyadhika mahatva diyA gayA hai| kintu jaina dharma meM usakA kiMcit bhI mahatva nahIM hai| saMlekhanAyukta samAdhimaraNa Atma use bahuta kucha sAmagrI sahaja rUpa se upalabdha ho sakatI hai| balidAna nahIM hai| Atma balidAna aura samAdhimaraNa meM bahuta antara saMlekhanA aura AtmaghAta meM antara hai| Atma balidAna meM bhAvanA kI prabalatA hotI hai, binA bhAvAtireka saMlekhanA aura AtmaghAta meM zarIra tyAga samAna rUpa se hai, para ke Atma-balidAna nahIM hotA, jabaki samAdhimaraNa meM bhAvAtireka / zarIra ko kauna, kaise aura kyoM chor3a rahA hai? yaha mahatvapUrNa bAta nahIM, kintu viveka va vairAgya kI pradhAnatA hotI hai| hai| saMlekhanA meM vahI sAdhaka zarIra kA visarjana karatA hai jisane yadi hama zramaNa jIvana ko sUrya kI upamA se alaMkRta kareM to adhyAtma kI gahana sAdhanA kI hai, bhedavijJAna kI bArIkiyoM se jo kaha sakate haiM ki ArhatI dIkSA grahaNa karanA zramaNa jIvana kA acchI taraha se paricita hai, jisakA cintana svastha, sucintita hai| udayakAla hai, usake pUrva kI vairAgya avasthA sAdhaka jIvana kA "maiM kevala zarIra hI nahIM hU~, kintu merA svatantra astitva hai| zarIra uSAkAla hai| jaba sAdhaka utkRSTa tapa japa va jJAna kI sAdhanA maraNazIla hai aura AtmA zAzvat hai| pudgala aura jIva ye donoM karatA hai, usa samaya usakI sAdhanA kA madhyAhna kAla hotA hai aura pRthak-pRthak haiN| donoM ke apane svatantra vyaktitva haiN| pudgala kabhI jaba sAdhaka saMlekhanA prAraMbha karatA hai, taba usakA sandhyAkAla hotA jIva nahIM ho sakatA aura jIva kabhI pudgala nahIM ho sktaa| hai| sUryodaya ke samaya pUrva dizA muskurAtI hai, uSA sundarI kA dRzya saMlekhanA jIva aura pudgala jo ekameka ho cuke haiM use pRthak karane atyanta lubhAvanA hotA hai| usI prakAra sandhyA ke samaya pazcima kA eka suyojita prayAsa hai|" dizA kA dRzya bhI mana ko lubhAne vAlA hotA hai| sandhyA kI saMlekhanA aura AtmaghAta ina donoM meM paryApta antara hai| suhAvanI lAlimA bhI darzaka ke hRdaya ko AnaMda vibhora banA detI AtmaghAta karate samaya vyakti kI mukha mudrA vikRta hotI hai, usa para hai| vahI sthiti sAdhaka kI hai| usake jIvana meM bhI saMyama ko grahaNa tanAva hotA hai, usa para bhaya kI rekhAeM jhalakatI rahatI haiM kintu karate samaya jo mana meM ullAsa aura utsAha hotA hai, vahI utsAha saMlekhanA meM sAdhaka kI mukha-mudrA pUrNa zAnta hotI hai, usake cehare mRtyu ke samaya bhI hotA hai| | para kisI bhI prakAra kI AkulatA-vyAkulatA nahIM hotii| AtmaghAta jisa chAtra ne varSa bhara kaThina zrama kiyA hai, vaha parIkSA dete / karane vAle kA snAyu taMtra tanAvayukta hotA hai, jabaki saMlekhanA samaya ghabarAtA nahIM hai| usake mana meM eka prakAra kA utsAha hotA karane vAle kA snAyu tantra tanAvamukta hotA hai| AtmaghAta karane vAle hai| vaha prathama zreNI meM samuttIrNa bhI hotA hai, vaise hI jisa sAdhaka ne | vyakti kI mRtyu Akasmika hotI hai, jabaki saMlekhanA karane vAle ko nirmala saMyama kI sAdhanA jIvana bhara kI hai| vaha saMthAre se ghabarAtA mRtyu jIvana darzana para AdhArita hotI hai| AtmaghAta karane vAlA nahIM, usake mana meM eka AnaMda hotA hai| eka zAyara ke zabdoM meM- jisa sthAna para AtmaghAta karanA cAhatA hai, usa sthAna ko vaha prakaTa nahIM hone denA cAhatA, vaha luka-chipakara AtmaghAta karatA hai, "mubAraka jindagI ke vAste duniyA kA mara mittnaa| jabaki saMlekhanA karane vAlA sAdhaka kisI bhI prakAra usa sthAna ko hameM to mauta meM bhI jindagI mAlUma detI hai| nahIM chipAtA hai, usakA sthAna pUrva nirdhArita hotA hai, sabhI ko jJAta mauta jisako kaha rahe vo jindagI kA nAma hai| hotA hai| AtmaghAta karane vAle kI vRtti meM kAyaratA hai, vaha apane mauta se DaranA-DarAnA kAyaroM kA kAma hai|" karttavya se palAyana karanA cAhatA hai jabaki saMlekhanA vAle kI vRtti FOROSE SOOODS00.00D.Y onalsBGIp.0300 2000002DASI Sneeleased DSC06 6065390
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Page 648 meM prabala parAkrama hai, usameM palAyana nahIM varan satya sthiti ko svIkAra karanA hai| AtmaghAta aura saMlekhanA ke antara ko manovijJAna dvArA bhI spaSTa samajhA jA sakatA hai| mAnasika tanAva tathA aneka sAmAjika visaMgati va viSamatAoM ke kAraNa AtmaghAta kI pravRttiyA~ bar3ha rahI haiN| bhautikavAda kI cakAcauMdha meM pale-puse vyaktiyoM ko yaha kalpanA bhI nahIM ho sakatI ki zAnti ke sAtha yojanApUrvaka maraNa kA varaNa kiyA jA sakatA hai| saMlekhanA viveka kI dharatI para eka susthita maraNa hai| saMlekhanA meM kevala zarIra hI nahIM, kintu kaSAya ko bhI kRza kiyA jAtA hai| usameM sUkSma samIkSaNa bhI kiyA jAtA hai| jaba taka zarIra para pUrA niyaMtraNa nahIM kiyA jAtA, vahA~ taka saMlekhanA kI anumati prApta nahIM hotii| mAnasika saMyama, samyak cintana ke dvArA pUrNa rUpa se paka jAtA hai tabhI saMlekhanA dhAraNa kI jAtI hai| saMlekhanA para jitanA gahana cintana-manana jaina manISiyoM ne kiyA hai utanA anya cintakoM dvArA nahIM huA hai| saMlekhanA ke cintana kA saMbaMdha kisI prakAra kA laukika lAbha nahIM usakA lakSya pArthiva samRddhi yA sAMsArika siddhi bhI nahIM hai, apitu jIvana darzana hai| saMlekhanA jIvana ke aMtima kSaNoM meM kI jAtI hai, para AtmaghAta kisI bhI samaya kiyA jA sakatA hai| bauddha paramparA meM jaina paramparA kI taraha bauddha paramparA meM samAdhimaraNa ke saMbaMdha meM vizeSa cintana nahIM kiyA hai| unhoMne isa prakAra ke maraNa ko eka prakAra se anucita hI mAnA hai| bauddha sAhitya kA paryavekSaNa karane para kucha aise sandarbha bhI prApta hote haiM, jisameM icchApUrNa mRtyu ko varaNa karane vAle sAdhaka kI mRtyu kA samarthana bhI kiyA gayA hai| sITha, sappadAsa, godhika bhikSu vakkali 132 kulaputra aura bhikSu channa 133 ye asAdhya roga se pIr3ita the| unhoMne AtmahatyAe~ kIM / jaba tathAgata buddha ko unakI AtmahatyA kA parijJAna huA to unhoMne kahA- ve donoM nirdoSa haiM una donoM bhikSuoM ne AtmahatyA karake parinirvANa prApta kiyA hai| " Aja bhI jApAnI bauddhoM meM "hArAkIrI" (svecchA se zastra dvArA AtmahatyA) kI prathA pracalita hai, jisake dvArA mRtyu ko varaNa kiyA jAtA hai, para vaha samAdhimaraNa se pRthaka hai| bauddha paramparA meM zastra ke dvArA tatkAla mRtyu ko varaNa karanA acchA mAnA gayA hai| jaina manISiyoM ne zastra ke dvArA mRtyu ko varaNa karanA sarvathA anucita mAnA hai kyoMki usameM maraNa kI abhilASA vidyamAna hai| yadi maraNa kI abhilASA na ho to zastra ke dvArA marane kI AturatA nahIM hotii| vaidika paramparA meM vaidika paramparA ke sAhitya kA paryavekSaNa karane para jJAta hotA hai ki unhoMne AtmahatyA ko mahApApa mAnA hai| pArAzara smRti GRO upAdhyAya zrI puSkara muni smRti grantha 134 varNana hai jo kleza, bhaya, ghamaNDa, krodha, prabhRti ke vazIbhUta hokara AtmahatyA karatA hai, vaha vyakti sATha hajAra varSa taka naraka meM nivAsa karatA hai| mahAbhAratakAra 135 kI dRSTi se bhI AtmahatyA karane vAlA kalyANaprada loka meM nahIM jA sktaa| vaidika granthoM meM maraNa ke pA~ca prakAra prarUpita kie haiM 1. kAlaprAptamaraNa : Ayu pUrNa hone para jIva kI jo svAbhAvika mRtyu hotI hai, vaha kAlaprAptamaraNa hai| saMsAra ke sabhI prANI isa mRtyu ko prApta hote haiN| 2. anicchitamaraNa prAkRtika prakopa varSA kI adhikatA, durbhikSa, vidyutpAta, nadI kI bAr3ha, vRkSa, parvata Adi se girane para jo mRtyu hotI hai, vaha anicchitamaraNa hai| 136 3. pramAdamaraNa 137 : asAvadhAnI se niHzaMkAvasthA meM agni, jala, zastra rajju, pazu Adi se mRtyu ho jAnA pramAdamaraNa hai| anicchita aura pramAda maraNa meM yahI antara hai ki pramAda meM mRtyu akasmAt hotI hai| 4. icchitamaraNa : krodha Adi ke kAraNa marane kI icchA se jAjvalyamAna agni meM praveza karanA, pAnI meM DUba jAnA, parvata se giranA, tIvra viSa kA bhakSaNa karanA, zastra se AghAta karanA Adi se mRtyu ko varaNa krnaa| 138 isa icchitamaraNa kA vaidika granthoM meM vidhAna nahIM hai| smRti granthoM meM isa prakAra mRtyu ko varaNa karane vAle ko anucita mAnA hai| usakA zrAddha nahIM karanA cAhie / 139 unake lie anupAta aura dAhAdi karma bhI na kareM / 140 vidhimaraNa- jisakA zAstroM ne anumodana kiyA hai| yaha vaha maraNa hai jo icchApUrvaka agnipraveza, jalapraveza Adi se hotA hai| gautama dharmazAstra meM maraNa kI ATha vidhiyAM 141 pratipAdita huI haiM 1. prAyaH mahAprasthAna 142 : mahAyAtrA kara prANa visarjana krnaa| 2. anAzaka 143 : annajala kA tyAga kara prANa tyaagnaa| zastrAghAta : zastra se prANa tyAga karanA / 3. 4. agnipraveza : agni meM girakara prANoM kA parityAga krnaa| 5. viSabhakSaNa viSasevana se prANoM kA tyaag| : 6. jala praveza : jala meM praveza kara prANa tyAga / 7. udbandhana : gale meM rassI Adi se phA~sI lagAkara prANa tyaag| 8. prapatana: pahAr3a, vRkSa prabhRti se girakara prANa tyAga / 0000 www.ny 200amkane
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ / saMthArA-saMleSaNA : samAdhimaraNa kI kalA 649 / prastuta sUtra meM prapata, naiH ke pazcAt "ca" zabda kA prayoga kI sUcanA milane para unakA hRdaya atyanta vyathita ho jAtA hai| ve huA hai, usase anya maraNa bhI grahaNa kie jA sakate haiN|144 kahate haiM- merI vRddhAvasthA A cukI hai| jisase merA zarIra rasa aura vaziSTha smRti meM (9) loSTha aura (10) pASANa ina do maraNa / dhAtu se nIrasa bana cukA hai, tathApi yaha niMdita zarIra abhI taka vidhiyoM kA bhI ullekha hai| nahIM gira rahA hai| RSiyoM ne kahA ki andhakArayukta sUryarahita loka rAmAyaNa aura mahAbhArata meM aise aneka prasaMga hai| jaba kisI unake lie niyukta hai jo AtmaghAta karate haiN| ataH mujhase AtmaghAta vyakti ko apane mana kI pratikUla paristhiti kA parijJAna huA bhI kiyA nahIM jA rahA hai| bAlmIki rAmAyaNa,153 zAMkara athavA priyajanoM ke viyoga ke prasaMga upasthita hue, nirAzA ke bhASya,154 bRhadAraNyakopaniSada155 aura mahAbhArata156 prabhRti bAdala unake jIvana meM umar3a ghumar3akara maMDarAne lage, yuddha meM granthoM meM AtmaghAta ko atyanta hIna, nimna evaM nindya mAnA hai| sAtha parAjaya kI sthiti samutpanna huI taba ve vyakti maraNa kI ina hI jo AtmahatyA karate haiM, unake saMbaMdha meM bhI manusmRti,157 vidhiyoM ko apanAne kI bhAvanA vyakta karate haiN| udAharaNa ke rUpa yAjJavalkya,158 uSansmRti,159 kUrmapurANa,160 agnipurANa,161 meM, sItA ko jaba rAma vana meM apane sAtha le jAne ke lie taiyAra pArAzarasmRti162 prabhRti granthoM meM batAyA hai ki unheM jalAMjali nahIM nahIM hue to usane inhIM vidhiyoM dvArA apane prANa tyAgane kI denI caahie| ve AtmaghAtI azauca aura udaka kriyA ke pAtra nahIM bhAvanA vyakta kii|145 isI prakAra paMcavaTI meM bhI lakSmaNa ko rAma hote haiN| kI anveSaNA ke lie preSita karane hetu utprerita karate hue sItA ne eka ora AtmaghAta ko nindya mAnA hai, dUsarI ora vizeSa isI bAta ko duhraayaa|146 rAma ko vanavAsa dene ke kAraNa pApoM ke prAyazcita ke rUpa meM AtmaghAta kA samarthana bhI kiyA gayA bharata147 apanI mA~ para kruddha huA aura usane Aveza meM mAM hai, aura usase Atmazuddhi hotI hai aisA spaSTa pratipAdana kiyA gayA kI bhartsanA karate hue kahA-yA to tuma dhadhakatI huI jvAlA meM hai| jaise manusmRti meM163 AtmaghAtI, madirA pAyI brAhmaNa praviSTa ho jAo, yA daNDakAraNya meM calI jAo, yA phAMsI gurupatnIgAmI ke lie ugrazastra, agni Adi ke dvArA AtmaghAta lagAkara mara jaao| karane se zuddha hotA hai-aisA vidhAna hai| yAtravalkya smRti,164 ina sabhI uddharaNoM se jJAta hotA hai ki rAmAyaNa kAla meM ve gautamasmRti,165 vaziSTa smRti,166 ApastaMbIya dharmasUtra,167 upAya apanAye jAte the| rAmAyaNa kAla ke pazcAt mahAbhArata kAla | mahAbhArata168 Adi meM isI taraha ke zuddhi ke upAya batAe gaye haiN| meM bhI AtmaghAta ke lie ina upAyoM ko apanAne ke lie taiyArI sabhI meM AtmaghAta kA vidhAna hai| ina vighnoM ke pariNAmasvarUpa hI dekhI jAtI hai| duryodhana pAMDavoM ko dekhakara IrSyAgni meM jalatA hai| / prayAga meM akSaya baTa se gaMgA meM kUdakara aura kAzI meM kAzI vaha pAMDavoM ke virATa vaibhava ko dekha nahIM sktaa| unake vaibhava ko | karavaTa lekara AtmaghAta kI prathAeM pracalita huiiN| ye spaSTa AtmaghAta dekhakara vaha mana hI mana kur3hatA hai aura apane vicAra zakuni ke | hI thIM, phira bhI inase svarga-prApti mAnI jAtI thii| pApI loga isa sAmane vyakta karatA hai ki maiM agni meM praviSTa ho jAU~gA, prakAra kI mRtyu kA varaNa karate the aura yaha samajhate the ki isase viSa-bhakSaNa kara lU~gA, jala meM DUbakara prANoM kA tyAga kara dU~gA, unake pApoM kA prAyazcit ho jAegA, ve zuddha ho jAyeMge aura svarga kintu jIvita nahIM raha sktaa|148 ke divya sukha bhogeNge| satI dayamantI nala ke rUpa aura zaurya para itanI mugdha ho gaI isa prakAra mRtyuvaraNa ko pavitra aura dhArmika AcaraNa mAnA ki usane nala se spaSTa zabdoM meM kahA-yadi Apa mere sAtha gayA hai| mahAbhArata ke anuzAsanaparva,169 vanaparva170 aura pANigrahaNa nahIM kareMge to viSa, agni, jala yA phA~sI dvArA apane matsyapurANa171 meM agnipraveza, jala praveza, giripatana, viSaprayoga prANa samApta kara duuNgii|149 agni, jala Adi ke dvArA prANoM kA yA anazana dvArA dehatyAga karane para brahmaloka athavA mukti prApta parityAga karane vAlA AtmahA, Atmahana, AtmatyAgI yA AtmaghAtI hotI hai, isa prakAra kA spaSTa vidhAna hai| kahalAtA hai|150 prayAga, sarasvatI, kAzI Adi jaise pavitra tIrtha sthaloM meM vaidika sAhitya meM AtmaghAta kA niSedha karane vAle kucha vacana AtmaghAta karane vAlA saMsAra se mukta hotA hai| ina tIrtha sthaloM meM Pos prApta hote haiM, jinameM yaha batAyA gayA hai ki AtmaghAta karane vAlA jala praveza yA anya vidhiyoM se mRtyu prApta karane ke vidhAna bhI mahApApI hai| IzAvAsyopaniSad meM151 AtmaghAta karane vAle vyakti milate haiN| mahAbhArata meM spaSTa kahA hai-veda vacana se yA loka vacana parabhava meM kahA~ jAte haiM, usakA citraNa karate hue kahA hai-jo se prayAga meM marane kA vicAra nahIM tyAganA caahie|172 isI prakAra AtmaghAta karate haiM ve marane ke pazcAt gahana aMdhakAra meM Avata kUrmapurANa,173 padmapurANa,174 skaMdapurANa,175 matsyapurANa,176 AsurI nAma se pukArI jAne vAlI yoni meM janma grahaNa karate haiN| brahmapurANa,177 liMgapurANa,178 agnipurANa179 meM spaSTa ullekha hai uttara rAmacarita meM152 likhA hai ki rAjA janaka ko sItApaharaNa ki jo tIrthasthaloM para jala praveza karatA hai yA anya sAdhanoM ke 55ID POORode 2P0RABoohtoto PAR00:00
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80000000000000000000000000000 I . . 68500.000D5GEOGRA 0900COL00:00:00:00:00 20000000000001 PEO.30 00ROR DOE0% D 1CLES 1650 upAdhyAya zrI puSkara muni smRti-grantha dvArA mRtyu kA varaNa karatA hai, bhale hI vaha kisI bhI avasthA meM rAjasthAna ke rAjapUtoM meM bhI pati ke pIche satI hone ke sAtha ho, cAhe svastha ho, cAhe avastha ho, vaha avazya mukti prApta hI "jauhara" kI prathA thii| satI padminI kI kathA aura aneka karatA hai| rAjapUtAniyoM ke utsarga kI kathAe~ rAjasthAna ke itihAsa meM bharI yadi zarIra meM asAdhya vihita anuSThAna karane meM zarIra asamartha par3I haiN| sthAna-sthAna para unake smAraka bhI bane hue haiN| rAjasthAna ho jAe, usa samaya vAnaprasthI ke mahAprasthAna kA bhI ullekha vistAra tathA dakSiNI bhArata meM "karnATaka, tamilanADu aura AMdhra meM bhI ke sAtha AyA hai| manusmRti meM180 kahA hai-asAdhya roga hone para / aneka smAraka hai| kaI mahAsatI kala (mahAsatI zilA smAraka), vAnaprasthI IzAna dizA kI ora mu~ha karake yoganiSTha hokara pAnI vIragala (vIroM ke zilA smAraka), apane rAjA ke lie apanA aura havA para rahatA huA zarIra tyAgane taka nirantara gamana karatA balidAna car3hAne vAle vIroM ke smAraka haiN| baMgAla meM to unnIsavIM rhe| yAjJavalkya ne181 bhI manu ke kathana kA samarthana karate hue| sadI taka satI-prathA pracalita thii| bhArata meM hI nahIM prAcIna grIka kahA-vAyu bhakSaNa karatA huA IzAna dizA kI ora mur3akara prasthAna aura mizra meM bhI yaha prathA pracalita thii| yadi striyAM satI honA nahIM kre| mahAbhArata meM182 pAMDavoM ke himAlaya kI ora mahAprasthAna kA cAhatI to bhI unheM balAt satI hone ke lie bAdhya kiyA jAtA thaa| varNana hai| sarvaprathama draupadI pRthvI para gira par3I, usake pazcAt citAoM ke Asa-pAsa jora se vAdya bajAe jAte jisase usakA sahadeva, nakula, arjuna aura bhIma bhUmi para girakara mRtyu ko prApta karuNa krandana kisI ko bhI sunAI na de ske| hue aura sabhI svarga phuNce| yudhiSThira bhI usI zarIra se svarga phuNce| prAcInakAla meM yUnAna meM pleTo aura arastU ne satI prathA kA DaoN. pAMDuraMga vAmana kANe ne183 vAlmIki rAmAyaNa tathA virodha kiyA thA, Adhunika kAla meM bhArata meM rAjA rAmamohana rAya anyAnya vaidika dharma granthoM va zilAlekhoM ke AdhAra se zarabhaMga, ke vizeSa prayatna se tatkAlIna briTiza sarakAra ne satI prathA ke mahArAjA raghu, kalacuri ke rAjA gAMgeya, candela kula ke rAjA viruddha kAnUna banAkara isakA anta kara diyA thaa| rUsa meM gaMgadeva, cAlukya rAjA somezvara prabhRti ke svecchApUrvaka mRtyu varaNa 17-18vIM sadI meM dhArmika uddezya se pUre ke pUre parivAra apane kA ullekha kiyA hai| ko jalA dete the| isa prathA kA bhI vijJa vyaktiyoM ne atyadhika virodha kiyA thaa| vAnaprasthI kI taraha gRhastha ke lie bhI usI prakAra kA vidhAna hai| jisake zarIra meM vyAdhi ho, vRddhAvasthA ho, jo zaucazUnya ho islAma dharma meM svaicchika mRtyu kA kiMcit mAtra bhI samarthana nahIM cukA ho vaha bhI agni-praveza, giripatana yA anazana dvArA mRtyu ko hai| unakA mAnanA hai-khudA kI anumati ke binA nizcita samaya se varaNa kare, isa prakAra kA ullekha yAjJavalkya smRti184 atri / pUrva kisI ko bhI mAranA ThIka nahIM hai| isI prakAra IsAI dharma meM smRti185 Adi granthoM meM haiN| bhI AtmahatyA kA virodha kiyA gayA hai| IsAiyoM kA mAnanA hai-n| tumheM dUsaroM ko mAranA hai aura na svayaM maranA hai|191 vaidika granthoM meM pati kI mRtyu ke pazcAt strI ko pati ke zava ke sAtha agni meM praveza ho jAnA caahie| aMgirasa ne kahA vaidika paramparA ke granthoM meM eka ora jahA~ AtmahatyA ko brAhmaNa, strI, pati kI citA para usake zava ke sAtha maraNa kara / mahApApa batAyA hai, vahA~ dUsarI ora AtmahatyA se svarga prApta hotA sakatI hai| mitAkSarI186 TIkA meM garbhAvasthA Adi vizeSa hai-aisA bhI spaSTa vidhAna kiyA gayA hai| udAharaNArtha vaziSTha ne paristhitiyoM ke atirikta pati kA anugamana karanA brAhmaNa se lekara / kahA-parvata se girakara prANa tyAga karane se rAjyalAbha milatA hai cANDAla taka sabhI varga kI striyoM ke lie Avazyaka mAnA hai|| tathA anazana kara prANa tyAgane se svarga kI upalabdhi hotI hai|192 viSNupurANa187 ke anusAra rukmiNI Adi kRSNa paliyoM ne kRSNa byAsa ne kahA-jala meM DUbakara prANa tyAga karane vAlA sAta hajAra ke zava ke sAtha agni praveza kiyaa| rAmAyaNa188 kAla meM satI prathA varSoM taka, agni meM praviSTa hone vAlA caudaha hajAra varSa taka phala ke aneka udAharaNa prApta hote haiN| mahAbhArata meM satI prathA ke saMbaMdha prApta karatA hai, anazana kara prANa tyAgane vAle ke lie to phala meM spaSTa vicAra prApta hote haiN| mahAbhArata meM189 kahA hai-yadi prApti ke varSoM kI saMkhyA kI parigaNanA nahIM kI jA sktii| pativratA strI pati ke pUrva mara jAe to vaha paraloka meM jAkara pati 193mahAbhArata ke anuzAsanaparva194 meM batAyA hai jo AmaraNa kI pratIkSA kare, aura pahale pati mara jAe to pativratA strI usakA anazana kA vrata letA hai, usake lie sarvatra sukha hI sukha hai| anugamana kreN| anazana se svarga kI upalabdhi hotI hai| DaoN. upendra ThAkura 190 kA maMtavya hai ki satI prathA ke pIche / samAkSA: dhArmika bhAvanAeM aMgar3AiyAM le rahI thiiN| hArIta ke mantavyAnusAra vaidika paramparA meM maraNa kI vividha vidhAoM kA varNana hai| unameM jo strI pati ke sAtha satI hotI hai, vaha strI tIna parivAroM-mAtA, paraspara virodhI vacana bhI upalabdha hote haiN| kahIM para AtmaghAta ko pitA aura pati ke parivAroM ko pavitra karatI hai| nikRSTa mAnA gayA aura usake lie vaidika paramparA mAnya jo bhI / dera
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ AN STDASILJEST Co0OYD SIDDOOD OCOCONO500.0000MADPa&016 saMthArA-saMleSaNA : samAdhimaraNa kI kalA 651 / dhArmika anuSThAna haiM unakA bhI niSedha kiyA gayA, dUsarI ora samApta hone vAlA hai to hameM mRtyu kA tiraskAra na kara, eka AtmaghAta kI pravRttiyoM ko protsAhana bhI diyA gayA hai| jisa prakAra | AdaraNIya atithi samajha kara usakA svAgata karanA caahie| kintu jaina paramparA meM samAdhimaraNa kA ullekha hai, kucha isI prakAra kA / rote aura bilakhate hue mRtyu ko varaNa karanA kAyaratA hai| prasannatA milatA julatA vaidika paramparA meM bhI kahIM-kahIM para upalabdha hotA hai| ke sAtha mRtyu ko svIkAra karanA eka naitika Adarza hai| mahAtmA para usa varNana kI apekSA jala-praveza, agni-praveza, viSa bhakSaNa, gA~dhI ne bhI isa prakAra kI mRtyu ko zreSTha mRtyu mAnA hai| giripatana, zastrAghAta dvArA marane ke varNana adhika haiN| / hama pUrva pRSThoM meM vistAra ke sAtha batA cuke haiM ki bhArata ke isa prakAra jo mRtyu kA varaNa kiyA jAtA hai, usameM mRtyu icchA tatvadarzI maharSiyoM ne kevala jIne kI kalA para hI prakAza nahIM DAlA pramukha rahatI hai, kaSAya kI bhI tIvratA rahatI hai| isalie bhagavAn / kintu unhoMne isa prazna para bhI gaharAI se cintana kiyA ki kisa mahAvIra ne isa prakAra ke maraNa ko bAlamaraNa mAnA aura isa prakAra prakAra maranA caahie| jIvana kalA se bhI mRtyu-kalA adhika marane ke lie Agama sAhitya meM spaSTa rUpa se inakArI kii| bhagavAna / mahatvapUrNa hai| vaha naitika jIvana kI kasauTI hai| jIvana jInA yadi mahAvIra kA mAnanA thA ki isa prakAra jo mRtyu kA varaNa kiyA adhyayanakAla hai to mRtyu parIkSAkAla hai| jo vyakti parIkSAkAla meM jAtA hai, usameM samAdhi kA abhAva rahatA hai| bhagavAna mahAvIra ne jarA sI bhI asAvadhAnI karatA hai, vaha parIkSA meM anuttIrNa ho yuddha meM marane vAle ko svarga prApti kI mAnyatA kA bhI khaNDana jAtA hai| mRtyu ke samaya jisa prakAra kI bhAvanA hogI usI sthAna kiyaa| unhoMne aneka andha vizvAsoM para prahAra kiyaa| para jIva utpanna hotA hai| jaina kathA sAhitya meM AcArya skandaka kA varNana AtA hai| ve apane 500 ziSyoM ke sAtha daNDakapura jAte haiN| samAdhimaraNa : eka mUlyAMkana vahA~ ke rAjA daNDaka ke dvArA mRtyu kA upasarga upasthita hone para jaina dharma sAmAnya sthiti meM cAhe vaha sthiti laukika ho,.. apane 500 ziSyoM ko samabhAva meM sthira rahakara prANa tyAgane kI dhArmika ho yA anya kisI prakAra kI ho, marane ke lie anumati preraNA dete haiN| para svayaM samabhAva meM sthira na raha sake jisake kAraNa nahIM detaa| kintu jaba sAdhaka ke samakSa tana aura AdhyAtmika ve agnikumAra deva bne| antima samaya kI bhAvanA apanA prabhAva sadguNa ina donoM meM se kisI eka ko grahaNa karane kI sthiti utpanna dikhAtI hai| vaidika paramparA ke granthoM meM bhI jar3a bharata kA AkhyAna ho to vaha deha kA parityAga karake bhI AdhyAtmika sadguNoM ko / hai| usameM yahI batAyA hai, bharata kI hariNa para Asakti rahane se use apanAtA hai| jisa prakAra eka mahilA apane satItva naSTa hone ke } pazuyoni meM janma grahaNa karanA pdd'aa| prasaMga para sarvaprathama apane satItva kI rakSA karatI hai, bhale hI use ina sabhI avataraNoM se siddha hai ki mRtyu ke samaya antarmAnasa meM zarIra kA parityAga karanA pdd'e| usI prakAra sAdhaka apane zarIra samabhAva rahanA cAhie, aura samabhAva rahane ke lie hI saMlekhanA kA moha tyAgakara apane Atmika sadguNoM aura saMyama kI rakSA kA vidhAna hai| saMlekhanA aura saMthArA AdhyAtmika utkarSa kA mUla karatA hai| jaina dharma kA spaSTa vidhAna hai-jaba taka tana kI aura / maMtra hai| AdhyAtmika jIvana kI rakSA hotI hai to sAdhaka donoM kI hI rakSA zramaNa aura zrAvaka donoM ke lie saMlekhanA aura saMthAre kA kareM aura donoM kI rakSA karane kA vaha pUrNa dhyAna rkheN| sAmAnya ullekha hai| zrAvaka dvAdazavratAM kA pAlana karane ke pazcAt ekAdaza mAnava aura sAdhaka meM yahI antara hai ki sAdhAraNa manuSya kA dhyAna pratimAoM ko dhAraNa karatA hai aura AyuSya pUrNa hone ke pUrva deha para kendrita hotA hai, vaha deha ke lie hI satat prayAsa karatA hai, saMlekhanA karake zAMti aura sthiratA se deha tyAga karatA hai| yadi kintu sAdhaka deha kI apekSA saMyama kI sAdhanA kA adhika lakSya koI zrAvaka zArIrika zaithilya ke kAraNa pratimAoM ko dhAraNa nahIM rakhatA hai, saMyama kI sAdhanA ke lie hI vaha deha kA pAlana poSaNa kara sakatA hai, to bhI vaha antima samaya meM saMlekhanA karatA hai| karatA hai aura jaba vaha dekhatA hai ki zarIra meM bhayaMkara vyAdhi saMlekhanA AtmA ko zuddha karane kI antima prakriyA hai| yaha vrata utpanna ho cukI hai, duSkAla meM svayaM ke sAtha hI dUsare vyakti bhI nahIM, vratAnta hai| saMlekhanA eka prakAra se prANAnta anazana hai| parezAna ho rahe haiM to naitikatA kI surakSA ke lie vaha deha-visarjana saMlekhanA nirdoSa sAdhanA hai| yadi usameM bhI doSa laga jAe to usI ke lie samAdhimaraNa ko svIkAra karatA hai| samaya AlocanA kara citta kI vizuddhi karanI caahie| zrImadbhagavadgItA195 meM vIra arjuna se zrIkRSNa ne kahA-vaha uparokta vivecana se saMlekhanA kA mahatva spaSTa hai| yaha jIvana jIvana kisa kAma kA jisameM AdhyAtmika sadguNoM kA vinAza hotA bhara ke vrata niyama aura dharma-pAlana kI kasauTI hai| jo sAdhaka isa hai| usa jIvana se maraNa acchA hai| kasauTI para kharA utaratA hai, vaha apane mAnava jIvana ke lakSya mokSa ___ gAMdhIvAdI vicArAdhArA ke mahAn cintaka kAkA kAlelakara kA } ke adhika samIpa pahu~ca jAtA hai, phira mukti rUpI maMjila usase dUra abhimata hai-jaba hameM aisA anubhava ho ki jIvana kA prayojana | nahIM rahatI aura vaha use yathAzIghra prApta kara letA hai| 98GD sarakaNyAta 20016 SOD
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Soc 1000000000000000RatoPopat Y i a90000000000000000 4900-6300300500000.00D 6960%atoONARoo0900OOPARDROIRALA 1652 upAdhyAya zrI puSkara muni smRti-grantha / sandarbha sthala 1. savve jIvA vi icchaMti jIviuM na mrijji| -dazavakAlika 6-10 2. jIvema zaradaH sht| -yajurveda 36-244 3. "rajjucchede ke ghaTaM dhArayanti ?" 4. (ka) maraNa sama natthi bhyN| (kha) bhayaH sImA mRtyuH| 5. asAyaM aparinivvANaM mhbbhyN| -AcArAMga 1-2 6. tAle jaha baMdhaNaccue evaM AukhayaMmi tutttti| -sUtrakRtAMga 2-1-3 7. nANAgamo maccumuhassa atthi| -AcArAMga 1-4-2 8. gahio suggai maggo nAhaM maraNassa biihemi| -Atura pratyAkhyAna 63 9. (ka) saMsArAsaktacittAnAM mRtyu tai bhvennRnnaam| modAyate punaH sopi jJAna vairaagyvaasinaam|| -mRtyu mahotsava 17 (kha) saMcita tapodhana na nityaM vrata niyame sNymrtaanaam| utsavabhUtaM manye mrnnmnpraadhvRttiinaam|| -vAcaka umAsvAti 10. bhagavatI 2-1 11. samavAyAMga 17 sUtra 9 (muni kanhaiyAlAla kamala) 12. uttarAdhyayananiyukti, gAthA 212-13, patra-230 13. maraNANi sattarasa desidANa titthaMkarahiM jinnvynne| tattha viye paMca iha saMgaheNaM maraNANi vocchaami| -mUlArAdhanA AzvAsa 1, gA. 25, patra 85 14. pratisamayamanubhUyamAnAyuSo'parA'yurdalikodayAt pUrvapUrvA'yurdalika vicyutilkssnnaaH| -abhayadevavRtti-bhagavatI 13,7 15. tattvArtharAjavArtika 2-22 16. (ka) samavAyAMga, patra 32 (kha) uttarAdhyayananiyukti 216 (ga) mUlArAdhanA vijayodayAvRtti, patra 87 17. (ka) samavAyAMga, patra 32 (kha) uttarAdhyayananiyukti 216 18. (ka) samavAyAMga, patra 32 (kha) uttarAdhyayananiyukti 216 19. (ka) samavAyAMga, patra 32 (kha) uttarAdhyayananiyukti 217 (ga) bhagavatI 2-1, abhayadevavRtti, patra 252 20. (ka) bhagavatI 2-1, abhayadevavRtti, patra 252 (kha) samavAyAMga 17, sUtra 32 (ga) uttarAdhyayananiyukti 219 21. (ka) bhagavatI 2-1 (kha) samavAyAMga patra, 32-33 (ga) mUlArAdhanA vijayodayA TIkA, patra 87 22. (ka) samavAyAMga, patra 33 (kha) uttarAdhyayananiyukti 222 23. mUlArAdhanA vijayodayA TIkA, patra 81 24. (ka) samavAyAMga 17, patra 32 (kha) uttarAdhyayananiyukti 222 25. uttarAdhyayananiyukti 283 26. (ka) bhagavatI-2-1, patra 252 (kha) uttarA. ni. gA. 224 27. (ka) bhagavatI 2-1 (kha) uttarA. ni. gA. 224 28. (ka) bhagavatI 2-1 (kha) uttarA. ni. gA. 225 (ga) mUlArAdhanA gAthA 29, patra 113 (gha) vijayodayA patra 113 29. (ka) mUlA. vijayo, patra 113 (kha) sayameva appaNo so karedi AuMTaNAdi kiriyaao| uccArAdINi tathA sayameva vikiMdi ce vidhinnaa|| -mUlA, A. 8, gA. 2042 30. (ka) bhagavatI 2-1, patra 252 (kha) samavAyAMga, samavAya 17, patra 33 (ga) uttarA, ni. gA. 225 (gha) aupapAtikavRtti patra 71 31. (ka) gommaTasAra, gAthA 61 (kha) mU. A.8, gA. 2063 32. mU. A. vi. patra 113 33. vija. 113 34. bhagavatI sUtra 2-1, patra 252 35. mUlA. 8 gA. 2065 36. mU. A. 8, gA. 2068 se 2070 37. uttarA. vR.pR.602 38. mU. A.2 gA.65 vija. 39. uttarA. vR. pR. 602 40. (ka) mUlA. A.2 gA. 65 vija. (kha) mU. A.7 gA. 2015 vRtti 41. sthAnAMgavRtti 2-102 42. vahI 2-102 43. mU. A. 7 gA. 2015 44. mU. A. 8 gA. 2069 45. bhagavatI sUtra 9-1, patra 253 46. pAyopagamaNa maraNaM bhatta pAiNNaM ca iMgiNi cev| tivihaM paMDiamaraNaM sAhussa jahutta jaaliss|| -mUlA. 29 47. utta. a. 5, 3-4 48. vahI. a. 5, 3-4 49. taM maraNaM mariyarva jeNamao mukkao hoii| -maraNavibhakti, prakaraNa 10-145 50. uttarA. 5 51. sthAnAMga 2,3,4 52. bhagavatI 2-5 53. uttarA. prAkRta TIkA 5 54. uttarA. zAntyAcArya TIkA 50.000000jayaTAekanAyaDayA sarAhanAlayanayAnala OM0000heoh8.0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 DORDEReadstonesianRRORoad D EODODOD.Oie PRODAPURasDabal 200028006264davgarelateralds 50.000000000000000000 000000000000018 100000000000000000
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100000000000000000000000Medsoane y awarwarrane PO05030006303002P0030000 SaasDS- 3500.00000000000000 EPORo0% a8-000000000000 SOORatoPatoo90000000000000000000205 | saMthArA-saMleSaNA : samAdhimaraNa kI kalA 55. sthAnAMga 2 56. mUlA. A. AzvAsa 2, gAthA 65 57. vahI A. 2, gA. 65 58. vahI A.7, gA. 2011 59. vahI A.7, gA. 2013 60. vahI A.7 gA. 2014 61. vahI. A. 7 gA. 2015 62. vahI, A.7 gA. 2016 63. mUlA. A. 7, gA. 2015 64. mUlA. A. 7 gA. 2021 65. bahI. 7 gA. 2022 66. aupapAtika vRtti pR. 71 vyAghAtavat-siMhAdAvAnalAdyabhibhUto ytprtipdyte| 67. antakRddazAMga 3 68. antakriyAdhikaraNaM tapaH phalaM sakaladarzinaH stuvte| tasmAdyAvidvibhavaM samAdhikaraNe prytitvym| -samantabhadra, samIcIna dharmazAstra 6-2 69. bhagavatI ArAdhanA, gAthA 15 70. "lahio suggai maggo nAhaM muccassa biihemii|" 71. "sajani ! Dole para ho jA svaar| lene A pahu~ce haiM khaar|" 72. sAmAiyaM ca paDhamaM vidiyaM ca taheva posaha bhnniyN| vaiyaM-atihipujjaM cauttha saMlehaNA ante|| -cAritra pAhuDa, gAthA 6 73. saMlikhyate'nayA zarIra kaSAyAdi iti sNlekhnaa| -sthAnAMga 2, u. 2 vRtti 74. "kaSAya zarIra kRzatAyAm" -jJAtA. 1-1 vRtti 75. AgamoktavidhinA shriiraadypkrssnnm| -pravacanasAroddhAra 135 76. (ka) saMlekhana-dravyataH zarIrasthabhAvataH kaSAyANAMkRzatA'pAdana sNlekhsNlekhneti| -bRhabRtti patra (kha) mUlA. 3-08, mUlA. darpaNa pR. 425 77. samyakkAyakaSAyalekhanA -tattvArthasarvArthasiddhi 7-22 kA bhASya pR. 363 78. sat samyak lekhanA kAyasya kaSAyANAM ca kRzIkaraNaM tnuukrnnN| -tattvArtha vRtti 7-22 bhASya, pR. 246, bhAratIya jJAnapITha, kAzI 79. bAhyasya kAyasyAbhyantarANAM kaSAyANAM tatkAraNahAyanayAkrameNa samyakRlekhanA sNlekhnaa|22|| 80. tattvArtha sUtra 7-22 81. tattvArthasarvArthasiddhi 7-22 pR.363 82. tattvArtha rAjavArtika 7-22 83. tattvArtha zrutasAgarIyA vRtti 7-22 84. yajjIvati tanmaraNaM, yanmaraNaM sAsya vishraanti| 85. upasarge durbhikSe jarasi rujAyAM ca niHprtiikaare| dharmAya tanuvimocanAmAhuH sNlekhnaamaaryaaH|| -samIcIna dharmazAstra, 6-1 mR. 160 86, mUlArAdhanA 2, 71-74 87. saMskRta zabdArtha kaustubha, pRSTha 1130 88. 'Sitting down and abstaining from food thus awaiting the approach of death. 89. samAsakto bhavedyastu paatkairmhdaadibhiH| duzcikitsyairmahArogaiH pIDito va bhavettu yH| svayaM dehavinAzasya kAle prApte mhaamtiH| AbrahmANaM vA svrgaadimhaaphljigiissyaa| pratizejjvalanaM dIptaM kuryAdanazanaM tthaa| eteSAmadhikAro'sti nAnyeSAM srvjntussu| narANAmathanArINAM sarvavarNeSu srvdaa|| -raghuvaMza ke 8-94 zloka para mallinAtha TIkA 90. prAyeNa mRtyunimittaka anazanena upavezaH sthitisaMnyAsa pUrvakAnazana 0DP600 sthitiH| -zabda kalpadruma, pR. 364 0 91. "prAyazcAnazane mRtyau tulyabAhulyayorapi iti vishvH"| prakRSTabhayanam iti prAyaH, pra + ay + ghaJ, mara arthmnshnm| -halAyudhakoza, sUcanA prakAzana byUro, u. pra. 92. "praayopveshne'nshnaavsthaane|" -mallinAtha 93. raghuvaMza 1-8 94. idAnImakRtArthanAM martavyaM nAtra sNshyH| harirAjasya saMdezamakRtvA kaH sukhI bhvet||12|| asminnatIte kAle tu sugrIveNa kRte svym| prAyopavezanaM yuktaM sarveSAM ca vnauksaam||13|| apravRtte ca sItAyAH pApameva krissyti| tasmAtkSamamihAdyaiva gantuM praayopveshnm||15|| ahaM vaH pratijAnAmi na gamiSyAmyahaM puriim| ihaiva prAyamAsiSye zreyo maraNameva me|| -vAlmIki rAmAyaNa 4, 55-12 500 95. (ka) prAyopavezaH rAjarServiprazApAt priikssitH| -bhAgavata, skaMdha 12 (kha) "prAyopaviSTaM gaMgAyAM parItaM prmrssibhiH|" -"prAyeNa mRtyuparyantAnazanenopaviSTam iti 180 taTTIkAyAM-zrIdhara svAmI" 3000 (ga) zabda kalpadruma pR. 364 96. zrImadbhagavadgItA 8-12, 8-13, 8-5, 8-10 yathA 5-23 97. AcArAMga 1-8-67 98. sA jaghanyA madhyamA utkRSTA c| -vyavahArabhASya 203 99. cattAri vicittAI vigai nijjUhiyAI cttaari| saMvacchare ya donni egaMtariyaM ca aayaam||982 // nAi vigiddho ya tavo chammAsa parimiaMca aayaam| abare viya chammAse hoI vigiLaM tavo kammaM // 983 // -pravacanasAroddhAra 100. duvAlasayaM varisaM nirantaraM hAyamANaM usiNodarANaM AyaMbilaM karei ta 2007 koDI sahiyaM bhavai jANeya vilassa koDI koDIe mili| -nizIthacUrNi 9000.00 101. dvAdaze varSe bhojanaM kurvan pratidinamekaika kavala hAnyAtAvadUnodaratA karoti yAvadekaM kvlmhaaryti| -pravacanasAroddhAravRtti Padoas 102. uttarAdhyayana 36, 251-255 103. dvitIye varSa ctusske| 'vicitraM tu' iti vicitrameva caturthaSaSThAmAdirUpaM tapazcaret, atha ca pAraNake sampradAya:-"uggamavisuddha" sabvaM kammaNijja paareti| -bRhadvRtti, patra 706 104. vikRSTa-aSTamadazamadvAdazAdikaM tapaH karma bhvti| -pravacanasAroddhAravRtti, patra 254 720 JUROS DE banaNlayalayAyavyApaNNyanagae 0000000000000000000000%AROOPAR00.0000000000000 1803000000000000000000000000000000000000000000000 Hos-30000 30003oHARORARARAMOD 10%80-600 700
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Raso90008100.00AUPHOGGoo 00000000000000000000 2- 0 00-00-08DATDAE.0.0.00.00000.00.00 6292906292906000 90.0000000DDOO 1300696 J Par654 105. pAraNake tu parimitaM kiMcidUnodaratA sampannamAcAmlaM kroti| -vahI patra 254 106. pAraNake tu mAM zIghrameva maraNaM yAsiSamitikRtvA paripUrNaghrANyA AcAmla karoti, na punruunodryeti| -vahI. patra 254 107. koTyo-agre pratyAkhyAnAdyantakoNarUpe sahite-milite yasmiMstatkoTisahitaM, kiM muktaM bhavati? vivakSitadine prAtarAcAmnaM pratyAkhyAna taccAhorAtraM pratipAlyaM, punadvitIye'nhi AcAmlameva pratyAcaSTe, tato dvitIyasyAraMbha koTirAdasya tu paryanta koTirUpe api milite bhavata iti tatkoTi sahitamucyate, anyetvAhuH AcAmlamekasmin dine kRtvA dvitIya dine ca tapodantaramanuSThAya punastRtIyadina AcAmlameva kurvataH koTi shitmucyte| -bRhadvRtti patra 706 108. "saMvatsare" varSe prakramAda dvAdaze "muniH sAdhuH" mAsa, tti sUtratvAnmAsaM bhUto mAsikaratenaivamArddhamAsikena AhAreNenti-upalakSaNa tvAdAhAra tyAgena, pAThAntaratazca kSaNena tapaH iti prastAvAd bhakta parijJAnAdikamanazana "careta"| -vahI patra 706-707 109. nizItha cUrNi 110. (ka) mUlArAdhanA 3, 208 (kha) mUlArAdhanA darpaNa pR. 245 111. mUlArAdhanA 3, 247 112. vahI. 3, 249 113. vahI. 3, 250-251 114, vahI. 3, 252 115. (ka) mUlArAdhanA 3, 253 (kha) nirvikRtiH rsvyNjnaadivrjitmvytikiirnnmodnaadibhojnm| -mUlArAdhanA darpaNa 3, 254 pR. 475 116. mUlArAdhanA 3-154 117. vahI. 3,255 118. ralakaraNDa zrAvakAcAra, zloka 124-128 119. AcArasAra, 10 120. dvAdazavArSikImutkRSTAM saMlekhanAM kRtvA girikandaraM gatvA upalakSaNametad anyadapi SaTkAyopaIrahitaM viviktaM sthAnaM gatvA pAdapopagamanaM vA zabdAd bhaktaparijJAmiMginI maraNaM ca prpdyte| -pravacanasAroddhAra, dvAra 134 / 121. ralakaraNDa zrAvakAcAra, zloka 130 122. sAgAra dharmAmRta 7, 58 aura 8, 27-28 123. bhagavatI ArAdhanA 124, ralakaraNDa zrAvakAcAra, zloka 123 125. zAMti sopAna, zloka 81 126. gommaTasAra-karmakANDa, 56-57-58 127. jJAtAsUtra, a. 1, sUtra 49 128. bhagavatI ArAdhanA gA. 650-676 129. jIviyaM nAbhikaMkhejjA maraNaM naabhiptthe| duhao vi na sajjijjA jIvie maraNe thaa|| -AcArAMga 8-8-4 upAdhyAya zrI puSkara muni smRti-grantha / 131. saMjamaheu deho dhArijjai so kao u tdbhaave| saMjama hAnimittaM deha paripAlaNA icchaa| -oghaniyukti 47 132. saMyukta nikAya 21-2-4-5 133. (ka) saMyukta nikAya 34-2-4-4 (kha) History of Suicide in India -Dr. Upendra Thakur, p. 107 134. atimAnAdatikrodhAtsnehAdvA yadi vA bhyaat| udbadhnIyAtstrI pumAnvA gatireSA vidhiiyte| pUyazoNitasampUrNe andhe tamaMsi mjjti| SaSTi varSasahastrANi narakaM prtipdyte|| -pArAzarasmRti 4-1-2 135. mahAbhArata, Adiparva 179, 20 136. maSkaribhASya 14-11 gautama 137. (ka) vahI. 14-11 (kha) pArAzara 3-10 mAdhava TIkA-brahmapurANa se uddhRt| 138. vaziSTha. 23, 15 139. yAjJavalkyasmRti 3-20 140. aparArka dvArA pR. 877 para uddhRt| 141. prAyo'nAzaka shstraagnivissodkodbndhnprptnaishcecchaataam| -gautama dharmazAstra, 14-11 142. prAyo mahAprasthAnam (maSkari bhASya) 143. (ka) anAzakamabhojanaM (maSkari bhaassy)| (kha) anaashkmnshnm| -yAjJa. 316 kI mitAkSarA TIkA 144. cakArAdanyairapyaivaM bhUtairAtmahananahetubhiriti drssttvym| -makari bhASya 145. rAmAyaNa 2, 29, 21 146. vahI. 3, 45, 36-37 147. vahI 2,74, 33 148. mahAbhArata 2, 57, 31, 3, 7, 5-6 149. vahI. 3, 56, 4 150. "kASThajalaloSThapASANazastraviSarajjubhirya aatmaanm"| -vaziSTha 23, 15 151. asuryA nAma te lokA andhena taamsaavRtaaH| tAs te pretyAbhigacchanti ye kecAtmahano jvaaH|| -IzA. 3 152. uttararAmacarita, aMka 4, zloka 3 ke bAda kA aNsh| 153. bAlmIki rAmAyaNa 83, 83 154, Atmana ghnnntiityaatmhnH| ke te janAH ye'viddhAMsa..... avidyAdoSeNa vidyamAnasyAtmanastiraskaraNAt..... prAkRta vidvAMso Atmahana ucynte| 155. bRhadAraNkopaniSad 4, 4-11 156. mahAbhArata, Adiparva 178-20 157. manusmRti 5, 89 158. yAjJavalkya 3, 6 159. uSansmRti 7,2 160, kUrmapurANa, utta. 23-73 161. agnipurANa 157-32 162. pArAzara smRti 4, 4-7 akiriANo aayvirhaannaaruupaa| -darzana aura cintana pR. 536 se uddhRta GDSD4 HOWROO DODD.. tAva 0.00 9 200000000000034 0ROMeafersonaga 3 .5090.3000 Om608.0328069DOODHD D 000000000mgagedgreat
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ DPS 0000000000000000000000000000000000000000000 FOR&0000DP680.0 2000000000000000000000000000 | saMthArA-saMleSaNA : samAdhimaraNa kI kalA 655 163. surAM pItvA dvijo mahodagnivarNA surAM pibet| tayA sa kAye nirdagdhe mucyate kilviSAtta ttH|| -manusmRti : 11, 90, 91, 103, 104 164. yAjJavalkya smRti 3, 248, 3-253 165. gautama smRti 23,1 166. (ka) vaziSTha smRti 20, 13-14 -vaziSTha smRti 12-15 167. ApastaMbIya dharmasUtra 19, 25, 1-2-3-4-5-6-7 168. mahAbhArata-anuzAsana parva, a. 12 169. mahAbhArata anuzAsana parva 25, 61-64 170. bahI. vanaparva 85-83 171. matsyapurANa 186, 34-35 172. na vedavacanAt tAta! na lokvcnaadpi| matirutkramaNIyA te prayAga maraNaM prti|| -mahAbhArata, vanaparva 85, 83 173. kUrmapurANa 1,36,147,1,373, 4 174. padmapurANa AdikANDa, 44-3, 1-16-14, 15 175. skaMdapurANa 22, 76 176. matsyapurANa 186, 34-35 177. brahmapurANa 68,75, 177, 16-17, 177, 25 178. liMgapurANa, 92, 168-169 179.agnipurANa 111, 13 180. manusmRti 116, 31 181. yAjJavalkya smRti 113, 55 182. mahAbhArata-mahAprasthAnika parva 218, 12-18-23, 3, 5-7 tathA 3, 6-22-28 183. dharmazAstra kA itihAsa, pR. 487-DaoN. pA. vA. kANe 184, yAjJavalkya smRti 3, 6 kI aparArka TIkA se uddhRt| 185. atri smRti 218-219 186. yAjJa. 1, 86 kI mitAkSarI TIkA 187. viSNupurANa 5, 38, 2 188. rAmAyaNa 2, 66,12, 5, 13, 19, 307,17,15 189. prathama saMsthitA bhAryA patiM pretya prtiiksste| pUrva-mRtaM ca bhartAraM pazcAt saadhvynugcchti| -mahAbhArata 1,74, 46, 1, 125, 30-31 980. History of Suicide in India. -Dr. Upendra Thakur. p.p. 107, 110-111 191. Thou shalt not kill, neither thyself nor mother. 192. bhRguprapatanAdrAjyaM naakpRsstthnaashkaat| 193. yajJa. 3, 6 TIkA meM aparArka dvArA uddhRt| 194. mahAbhArata-anuzAsana parva 7, 18, 1-9 195. saMbhAvitasya caakiirtimrnnaadpytiricyte| -gItA. 2,34 kaNyaFOURQUMATOL D ectio /09.0.000. DIDS0.000000000090.803 O rAjavyayayayayayanapaNacyA CTERPRIales-periens GREECHNO.000 Dada.00000.0DDOO 0.05 kalaya -606 0000sriesdeshed 9060036