Prabuddha Jivan 2015 04

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/526081/1

Page #1

S9
ક
ગુજરાતી-અંગ્રેજી વર્ષ-૩ (કુલ વર્ષ ૬૩). 'અંક- ૧ એપ્રિલ, ૨૦૧૫ પાના ૪૪ • કીમત રૂા. ૨૦
RNI NO. MAHBIL/2013/50453
પ્રઃ
O GUી
HIL
YEAR:3, ISSUE: 1. APRIL 2015, PAGES 44, PRICE 20/

Page #2

|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
હાલ એક લાલ કિ ક જી હા અહી અરજી અહી પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫ | જિન-વચનTMIT આહાર શુદ્ધિ પણ જરૂરી છે !
અસત્ય વચનનો ત્યાગ કરવો
दीपो भक्षयते ध्यान्तं कज्जलं च प्रसूयते । मुसावाओ य लोगम्मि सव्वसाहूहि गरहिओ।
यदन्नं भक्षयन्नित्यं जायते तादशी प्रजा।।। अविस्सासो य भूयाणं तम्हा मोसं विवज्जए ।।
દીવો, અંધકારને ખાઈ જાય છે, અને કાજળ પ્રગટ કરે છે, | (૬-૬ ૨)
માણસ જેવું અન્ન ખાય, તેવી જ પ્રજા ઉત્પન્ન થાય છે.
દીવાનું ઉદાહરણ આપીને, ચાણક્ય આ શ્લોકમાંઆહારનો વિવેક સમજાવે છે. દીવાનો આહાર આ લોકમાં મૃષાવાદ (અસત્ય વચન) સર્વ
છે અંધકાર. તે અંધકાર આરોગે છે અને પરિણામે કાળા કાજળને ઉત્પન્ન કરે છે. સાધુ પુરુષો વડે વખોડાયેલ છે તથા સર્વ લોકોના મનમાં તે અવિશ્વાસ જન્માવનાર છે. એ જ રીતે માણસ જો અતિ તીખો, અતિ ખાટો, અતિ વાસી તામસી આહાર ખાય અથવા પશુ માટે અસત્ય વચનનો ત્યાગ કરવો.
પક્ષીઓની હિંસા કરીને એનો માંસાહાર કરે તો એની બુદ્ધિ તમોગુણી થશે અને તેના વાણીTelling a lie is condemned by all
વિચાર-વર્તન, તામસી જ રહેશે. તે કુકર્મો જ કરવાનો. the saints in the world. It creates પરંતુ જો મનુષ્ય સાત્ત્વિક, સાદો છતાં પૌષ્ટિક શુદ્ધ શાકાહાર કરશે તો તેની બુદ્ધિ સાત્ત્વિક થાય a wold of distrust for people.
છે, પરિણામે તેના વિચાર, વાણી અને વર્તન પવિત્ર અને પરોપકારી થશે. ઠીક કહ્યું છે લોક Therefore, one should avoid tellin a lie.
અનુભવમાં ‘જેવો આહાર તેવો ઓડકાર અને ‘જેવો આહાર તેવા વિચાર.’ ગીતાકાર પણ સ્પષ્ટ
કહે છે; SIKIR શુદ્ધી સર્વશુદ્ધિઃ ?’ (ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહ ગ્રંથિત ‘નિન વન'માંથી)
આહારની શુદ્ધિ થાય તો સત્ત્વની શુદ્ધિ થાય છે. અને પછી આવા સાત્ત્વિક સાધકો, ઉન્નતિ પામે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ની ગંગોત્રી
છે. અને તેઓની સંતતિ પણ સાત્ત્વિક બને છે. ૧, શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘ પત્રિકા - ૧૯૨૯ થી ૧૯૩૨
સર્જન-સુચિ ૨. પ્રબુદ્ધ જૈન ૧૯૩૨ થી ૧૯૩૩ ક્રમ કૃતિ
| કર્તા બ્રિટિશ સરકાર સામે ન ઝૂકવું એટલે નવા નામે
૧. ભગવાન મહાવીરની શીખ ડૉ. ધનવંત શાહ ૩. તરૂણ જૈન - ૧૯૩૪ થી ૧૯૩૭
૨. ઉપનિષદમાં ઉપાસના વિચાર ડૉ. નરેશ વેદ ૪, પુનઃ પ્રબુદ્ધ જેનના નામથી પ્રકાશન
૩, શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર અને સાબરકાંઠાના સંતો ડૉ.કેશુભઈ શાહ ૧૯૩૯-૧૯૫૩ પ. પ્રબુદ્ધ જૈન નવા શીર્ષકે બન્યું ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'
૪. અંતઃકરણ
સંકલનકાર : સૂર્યવદન ઠા. જવેરી ૧૯૫૩ થી
૫. ૮૦ મી પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાનો વૃત્તાંત - શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘના મુખપત્રની ૧૯૨૯ થી, ૮, મોક્ષ હથેળીમા છે.
સાધક રમેશભાઈ દોશી એટલે ૮૫ વર્ષથી અવિરત સફર, પહેલા સાપ્તાહિક પછી અર્ધમાસિક અને ત્યારબાદ માસિક
૯. ભાવ-પ્રતિભાવ • ૨૦૧૫ માં 'પ્રબુદ્ધ જીવન’નો ૬૩મા વર્ષમાં પ્રવેશ
૧૦. સર્જન-સ્વાગત - ૨૦૧૩ એપ્રિલથી સરકારી મંજૂરી સાથે 'પ્રબુદ્ધ જીવન'
ડૉ. કલા શાહ એક સંયુક્ત ગુજરાતી-અંગ્રેજીમાં, એટલે ૨૦૧૩ ૧૧, શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘને પ્રાપ્ત એપ્રિલથી ગુજરાતી-અંગ્રેજી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ વર્ષ-૨,
- થયેલ અનુદાન • કુલ ૬૩મું વર્ષ ૨૦૦૮ ઑગસ્ટથી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' અને પર્યુષણ 12. A Journey so far
Reshma Jain વ્યાખ્યાનમાળા સંસ્થાની વેબ સાઈટ ઉપરથી જોઈ-સાંભળી 13. Enlighten yourself by શકશો. પ્રબુદ્ધ વાચકોને પ્રણામ
Self Study of Jainology
Leson 5-Jain Cosmology પૂર્વ મંત્રી મહાશયો
And Cycle of Time
Dr. Kamini Gogri જમનાદાસ અમરચંદ ગાંધી
14. Kalikal Sarvajna ચંદ્રકાંત સુતરિયા રતિલાલ સી. કોઠારી
Hemchandracharya Dr. Renuka Porwal મણિલાલ મોકમચંદ શાહ
15. Hemchandracharyasuriji જટુભાઈ મહેતા
Pictorial Story (Colour Feature) Dr. Renuka Porwal પરમાણંદ કુંવરજી કાપડિયા ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ
૧૬ પંથે પંથે પાથેય : ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહ
બાળ સંસ્કાર શિબિર
ગીતા જૈન

Page #3

Regd. With Registrar of Newspaper for India No. MAHBIL/2013/50453 • ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ ગુજરાતી-અંગ્રેજી વર્ષ : ૩ (કુલ વર્ષ ૬૩) • અંક: ૧૦ એપ્રિલ ૨૦૧૫ •વિક્રમ સંવત ૨૦૭૧ વીર સંવત ૨૫૪૧૦ચૈત્ર વદિ તિથિ-૧૨•
૦ ૦ ૦ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ પત્રિકા • • •
(પ્રારંભ સન ૧૯૨૯થી)
૦ ૦ વાર્ષિક લવાજમ રૂા.૨૦૦/-૦ ૦
૦ છૂટકે નકલ રૂા. ૨૦-૦૦
માનદ તંત્રી : ડૉ. ધનવંત શાહ
ભગવાન મહાવીરની
શાખ ART OF LOVING, ART OF LIVING AND ART OF LEAVING. શાંતિથી જીવન જીવવા માટે અને મુક્તિ માટે સર્વ કાળ માટે આપણને એનાથી જ અત્યારે મતલબ છે. ઉપરની ત્રણે કળા – Art ભગવાન મહાવીરે જગતને આ ત્રણ અમૂલ્ય શીખ આપી. આર્ટ ઑફ -જૈન સિદ્ધાંતો અને તત્ત્વમાં વણાયેલી છે જે મહાવીર વાણી છે, એટલે લવીંગ, આર્ટ ઓફ લિવિંગ અને આર્ટ ઓફ લીવીંગ. છેલ્લાં બેના જ જૈન સિદ્ધાંતો એ જીવન જીવવાની અને જીવન મુક્તિની કળા છે. એ ઉચ્ચાર સરખા છે પણ અર્થો અને વિચારભાવ જુદા છે.
રીતે જીવવું એ જ ધર્મ છે. મહાવીર વાણીને આગમ વાણી કહેવાય છે. જૈનોના શ્વેતાંબર Art Of Loving: પ્રેમ કરવાની અને પ્રેમ પામવાની કળા: જીવ મૂર્તિપૂજકોને ૪૫ આગમ માન્ય છે. સ્થાનકવાસી જૈનોને આ ૪પમાંથી માત્ર પ્રત્યે મૈત્રી ભાવ. મહાવીરનો પહેલો સિદ્ધાંત અહિંસા. તમે કોઈની ૩૨ આગમો જ માન્ય છે.
હિંસા ન કરો, એટલે બસ પ્રેમ જ દિગંબર સંપ્રદાયને આ આગમો આ અંકના સૌજન્યદાતા
પ્રેમ છે. ચેતન અને જડને પણ માન્ય નથી, એમનું કહેવું છે કે
શ્રીમતી નિર્મળાબેન ચંદ્રકાંતભાઈ શાહ પ્રેમ કરવાનું મહાવીરે કહ્યું. ભગવાન મહાવીરના નિવાર્ણના અલકાબહેન ખીરો અને તૃપ્તિ નિર્મળ
સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ પુદ્ગલને પણ પ્રેમ ૯૮૦ વર્ષ પછી આગમાં
કરવાનું મહાવીરે કહ્યું, તે ત્યાં સ્મૃતિ : સ્વ. માતુશ્રી કમળાબહેન દીપચંદભાઈ શાહ લિપિબદ્ધ થયા. ત્યાં સુધી આ
સુધી કે યોગના પ્રાણાયામનો | રંજન, ચિ. ભાઈ હર્નિશ તથા ચિ. બહેન સ્મિતા આગમવાણી કંઠોપકંઠ શ્રુતયાત્રા |
| | પણ મહાવીરે અસ્વીકાર કર્યો. હતી એટલે મૂળ શુદ્ધ સુત્રો લિપિબદ્ધ ન પણ થયા હોય. એટલે દિગંબરો કારણ કે આપણા એક ઊંડા ઉચ્છવાસથી એક લાખ સૂક્ષ્મ જંતુની હિંસા પોતાના આચાર્ય કુંદકુંદાચાર્ય રચિત સમયાસાર, નિયમસાર આદિ થાય છે. પરમાગમને માને છે. આ વિષયમાં અત્યારે આપણે ઊંડા ઉતરવું રાગમાં આસક્તિ છે, રાગ આવશે તો ક્યારેક હૈષ પણ આવશે. અસ્થાને છે.
પ્રેમમાં સહ અસ્તિત્વનું તત્ત્વ છે. મહાવીરે અનેકાંત અને સાપેક્ષવાદના મૂળ વાત તો એ જ છે કે આ બધા AL ગ્રંથોમાં જીવન જીવવાના અને આપણી એક ઊંડા ઉચ્છવાસથી એક છે. સિદ્ધાંતો આપી કહ્યું, અન્યના સત્યનો
અને અન્યના વિચારનો પણ આદર, મુક્તિના સિદ્ધાંતો સરખા જ છે અને 5 લાખ સૂક્ષ્મ જંતુની હિંસા થાય છે..
| 5 એ વિચારને પ્રેમ કરો. એ વિચારને • શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, ૩૩ મહમદી મિનાર, ૧૪મી ખેતવાડી, એ.બી.સી. ટ્રાન્સપૉર્ટની બાજુમાં, મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪. ટેલિફોનઃ ૨૩૮૨૦૨૯૬ • ઑફિસ સ્થળ સૌજન્ય : શ્રી મનીષભાઈ દોષી. શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનો બૅન્ક A/c. No. 0039201 000 20260 • Website : www.mumbai-jainyuvaksangh.com • email: shrimjys@gmail.com Web Editor: Hitesh Mayani-9820347990

Page #4

પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫ એના સ્થાને બેસી સમજવા પ્રયત્ન કરો. As * સંબંધોમાં પણ અપરિગ્રહ જરૂરી છે. વધુ સંબંધો ને.
હજી એ હિંસામાંથી ઉત્પન્ન થાય છે. પ્રશ્ન એ વિચારમાં હિંસા હોય તો એની | |
વ્યાકરણ સૂત્રમાં કહ્યું પ્રાણી વધુ પાપ અને સંપર્કો રાગ-દ્વેષતા ચકચૂહ સર્જે છે. સૈદ્ધાંતિક ચર્ચા કરો, એ હિંસાનો |
| % છે, રોદ્ર છે. સૂત્રકૃતાંગ આગમમાં કહ્યું અનાદર કરો, મતભેદ દૂર કરો. પછી ક્યાં મતભેદ રહ્યા? મતભેદ હિંસાની તરફેણ કરવાવાળો જીવ અંધકારમાંથી અંધકાર તરફ જ જઈ નહિ એટલે મનદુ:ખ નહિ.
રહ્યો છે. વર્તમાન વિજ્ઞાનીઓ પણ કહે છે કે અહિંસા વગર વિજ્ઞાન અનેકાંતવાદ એ જ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં સત્ય સુધી પહોંચવાનો અદ્વિતિય અધુરું છે, પ્રલયકારી છે. માર્ગ છે.
મહાવીરે શિષ્ય ગૌતમને વારે વારે કહ્યું, મહાવીરે કહ્યું, તારી જરૂરિયાત પૂરતું જ તું રાખ. તું ગમે તેટલું || સમય ગોયમ! મા પમાયએ / ભેગું કરે, એ બધું તારે અહીં મૂકીને જ જવાનું છે. કાળ મહાન છે અને હે ગૌતમ ક્ષણ માત્રનો પ્રમાદ ન કર. પ્રત્યેક ક્ષણનો ઉપયોગ કર, પરિવર્તન કાળનો આત્મા છે. આવો અપરિગ્રહ જે સમજે અને જીવનમાં કારણ કે આ ક્ષણ પણ શૂન્ય થવાની છે. જે સમયની કિંમત સમજે છે ઊતારે એનો કોઈ દુશ્મન ન જ થાય. એની કોઈ ઇર્ષા ન કરે. મહાવીર એ જીવન જીવવાની કળા જાણે છે. રાજકુંવર હતા, અને એમણે બધી
મહાવીરે કહ્યું, ચાર કષાય, સંપત્તિ અને સંબંધોનો ત્યાગ કર્યો, ભૌતિક વાસના અને માનવીય યાતનાઓના આ
ક્રોધ, લોભ, માયા અને માનને અને એ ભગવાન કક્ષા સુધી સર્વના રણમેદાનમાં જૈનો શાંત પાણીના ઝરા જેવા છે. જો આખું
તિલાંજલિ આપ. બધાં તારા મિત્ર પ્રિય બન્યા. ત્યાગમાં પ્રેમની કળા. વિશ્વ જૈન હોત તો ખરેખર વિશ્વ ઘણું જ સુંદર હોત.'
બની જશે. અનુભવી વૃદ્ધો અને એવી વ્યક્તિને બધા જ પ્રેમ કરે. | ડૉ. મોરાઈસ બ્લમફીલ્ડ, જોહન્સ હોપકીન્સ યુનિવર્સિટી,
સગુરુની સેવા કર, શાસ્ત્રોનું
| મહાવીરે માત્ર ભૌતિક સમૃદ્ધિના જ
બાલ્ટીમોર (યુ.એસએ) ઝ | અધ્યયન કર, મનન કર, ધ્યાન અપરિગ્રહની વાત નથી કરી, સંબંધોમાં પણ અપરિગ્રહ જરૂરી છે. વધુ કર. તને બહારનો આનંદ અને અંદરનો આનંદ અને પ્રેમ બેઉ મળશે, સંબંધો અને સંપર્કો રાગ-દ્વેષના ચક્રવ્યુહ સર્જે છે. તું તારા ખપ પૂરતું અને વધારામાં મનની શાંતિ પણ, જેની તને ખોજ છે. વર્તમાન અને જ તારી પાસે રાખ, જરા પણ વધુ નહિ. મહાવીરે કહ્યું, “સત્ય” જ ભવિષ્યનું જીવન જીવવાની આ જ કળા છે. બોલ. અસત્ય વેર ઉત્પન્ન કરે, સત્ય પ્રેમનું સામ્રાજ્ય સ્થાપે છે. અપરિગ્રહ મહાવીરે જીવન જીવવાની કળા માટે વિવેક-વિનયસંહિતા આપી. તારામાં સેવા અને દાનની ભાવના જગાડે છે, જે તને પુણ્ય આપી વિવેકથી ચાલો, બેસો, ઊભા થાવ, વિવેકથી સૂઓ, વિવેકથી ભોજન કર્મનિર્જરા કરાવે છે.
કરો. વાણીમાં વિવેક ભરો. Art Of Livnig – જીવન જીવવાની કળા
મહાવીરે ‘ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર ગ્રંથ'ના ‘વિનયશ્રુત’ અધ્યયનમાં મહાવીરે જીવન જીવવાની કળા ,
પોતાની અંતિમ દેશનામાં કહ્યું, પણ શીખવી. ઉપર કહ્યું તેમ પ્રેમ, * જો પુનર્જન્મ હોય તો હું જૈન કુટુંબમાં જન્મ લેવા ઈચ્છું.
અહંનો વિલય એટલે વિનય અહિંસા, અપરિગ્રહ અને સત્ય
-જ્યોર્જ બર્નાડ શો
ગુણોનું પ્રસ્થાપન. ગુણોનો જેના જીવનમાં હોય એના (ઉપરની વાત તેમણે મહાત્મા ગાંધીના પુત્ર દેવદાસ ગાંધી ઉપર
હિમાલય એટલે વિનય, વિરતિનું જીવનમાં આનંદ આનંદ જ હોય. | લખેલા પત્રમાં જણાવી હતી અને જૈનધર્મના પ્રભાવથી તેમણે
| વિદ્યાલય એટલે વિનય, સિદ્ધિનું , માંસાહાર અને શરાબપાનનો ત્યાગ કર્યો હતો.) મહાવીરે કહ્યું, જેમ તને તારો જીવ
Bી મહાલય એટલે વિનય. વિનય વહાલો છે એમ સર્વને પોતાનો જીવ વહાલો છે, એટલે માંસ અને આત્મિક ગુણોનું કારણ, તારણ અને અવતરણ છે. વિનય ધર્મનું મૂળ મદિરાનું ભક્ષ ન કર, મધને પણ તાજ્ય કહ્યું. ભોજનમાં કઠોળ સાથે છે. વિનયથી વિદ્યા અને સેવા શોભે છે. જ્યાં વિનય છે ત્યાં વિજય છે. દહીં ભેળવીશ તો ત્વરિત સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ જીવ ઉત્પન્ન થશે. જે તને હિંસાનો કોઈ પણ કાર્યની સફળતાનું બીજ વિનય છે. ધર્મ આરાધનાનું પ્રવેશદ્વાર દોષ આપશે. સૂર્યાસ્ત પછી ભોજનનો નિષેધ કર્યો, એ આ જીવ હિંસાને વિનય અને સરળતા છે. વિનયભાવ એ સર્વ સુખોનું બીજ છે. મુક્તિના કારણે જ. મહાવીરે આહારશાસ્ત્રની સાથે સાથે ઉપવાસ અને તપના મંગલ મંદિરનું પ્રથમ સોપાન વિનય છે. વિનય ગુણ સર્વ ગુણોને વિચારો અને ચિંતન પણ આપ્યા.
ખેંચી લાવે છે. વિનયનું વંદન જીવનને ચંદન બનાવે છે. વિનયથી સર્વ પ્રાચીનતમ આગમ ગ્રંથ આચારાંગ
ગુણોનું ગુંથન અને સર્વ સુખોનું ગુંજન સૂત્રમાં ભગવાન મહાવીરે કહ્યું બધાં દુઃખો
પહેલાં મને જાણ પછી મને માન
| વિનય થકી જ થાય છે. અને આવો ( ૧ વર્ષનું લવાજમ રૂ. ૨૦૦/-(U.S. $ 20) ૦ ૩ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૫૦૦/-(U.S. $ 50) • ૫ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૯૦૦/-(U.S. $ 80). | • ૧૦ વર્ષનું લવાજમ રૂા. ૧૮૦૦/-(U.S. $180) • શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનો બૅન્ક A/c. No. 0039201 000 20260

Page #5

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન વિનયવાન અવશ્ય મોલની નજીક Kિ “જેમ જેમ વિજ્ઞાન વધતું જાય છે તેમ તમ જળ
આ શરીર પુદ્ગલ છે, ગલ એટલે જ છે.
ગળી જાય એવું, પછી એનો મોહ ભગવાન કૃષ્ણ કહ્યું, મારે |.
સિદ્ધ થતું જાય છે.' | -ડૉ. એલ. પી. ટેસ્ટીટોરી, ઈટાલી
શા માટે ? એ ગળવાનું જ, એ શરણે આવ, મારામાં વિલિન થઈ છે.
છે એનો ધર્મ છે. જા. ભગવાન મહાવીરે કહ્યું, પહેલાં મને જાણ પછી મને માન, અને સભ્ય થવષાય તેરવના તિ સંજોરલના – સંલેખનાની આ વ્યાખ્યા તું તારા આત્મામાં સ્થિર થા. કર્મો ભોગવી લે, તો તું પણ પરમાત્મા છે. એનો અર્થ એ કે કાયાને કષાયોને કૃશ કરવા એટલે કે પાતળા બનવા સક્ષમ છે. અરિહંત, સિદ્ધ અને મોક્ષ પદ સર્વ આત્મા માટે શક્ય છે. કરવા. ભગવાન મહાવીરે છ બાહ્યાંતર તપ અને છ અભ્યાંતર તપ આત્મા છે', ‘તે નિત્ય છે
એમ બાર પ્રકારના તપ કહ્યા છે. સંખનામાં આ બારેય તપનો સમાવેશ છે કર્તા નિજ કર્મ.”
થઈ જાય છે. આ સંલેખનાનો વિશિષ્ટ અર્થ છે-મૃત્યુ માટેની પૂર્વ છે ભોકતા' વળી “મોક્ષ છે.”
તૈયારી માટે લેવાતું વ્રત. આ પ્રકારના વ્રત માટે સંલેખના ઉપરાંત મોક્ષ ઉપાય સુધર્મ.'
અનશન” અને “સંથારો’ શબ્દો પણ પ્રયોજાય છે. મહાવીરે આ સૃષ્ટિનો
વૃધ્ધાવસ્થા આવે, શરીર સર્જનહાર એ કે ઈશ્વર છે એ જ ‘જૈન સાધુઓના જીવનની બધા જ પ્રસંશા કરે છે. જૈન મેરે રોગોથી ઘેરાઈ ગયું હોય, શરીરની વિચારનો અસ્વીકાર કર્યો.
સાધુ પોતાના વ્રત અને નિયમોનું કડકપાલત કરીને જગતને ક્રિયાઓ માટે શક્તિ ન રહી હોય વર્તમાનમાં મહાન પદાર્થ વૈજ્ઞાનિક આત્માની પ્રતીતિ કરવાનો રસ્તો બતાવે છે. અરે! જૈન
ત્યારે જીવનમાં જાણે અજાણે કોઈ સ્ટીફન હોપકિન્સ પણ ઈશ્વરના ગૃહસ્થનું જીવન પણ એટલું નિર્દોષ હોય છે કે ભારતે તેના
ખોટું કામ થઈ ગયું હોય એ સર્વ અસ્તિત્વનો ઈન્કાર કર્યો છે. માટે ગર્વ લેવો જોઈએ.
માટે પશ્ચાતાપ કરી ક્ષમા માગી મહાવીરે કહ્યું, ‘તારા સુખ
-ડૉ સતીશચંદ્ર વિદ્યાભૂષણ y |
લઈ, અને એ સર્વેને ક્ષમા આપી દુ:ખનો કર્તા તું પોતે જ છે,” એમ
મૃત્યુ સુધી ઉપવાસની પ્રતિજ્ઞા ગુરુ કહી મહાવીરે કર્મવાદના સિદ્ધાંતને વિગતે સમજાવ્યો. જે માણસ સારા પાસે લેવાની હોય છે. કર્મ કરે તો એ બધાનો પ્રિય પાત્ર બને જ બને. શુભ કર્મથી એને મહાવીરે મૃત્યુના સત્તર પ્રકાર પણ જણાવ્યા છે-જેમ કે બાળ મરણ, આજન્મ અને પુનર્જન્મ એમ બેઉ જન્મમાં લાભ છે. જીવન જીવવાની પંડિત મરણ, કેવલી મરણ વગેરે. આ વિશિષ્ટ અને સૈદ્ધાંતિક કળા છે.
વ્યક્તિ અનશન-ઉપવાસ- દશામાં શાંત મૃત્યુ પામે એને માટે મહાવીર જગતના પહેલાં માનસશાસ્ત્રી અને પહેલા સામ્યવાદી. “સંથારો સિજ્યો' એવો શબ્દ પ્રયોગ વપરાય છે. આ ક્રિયા કંટાળીને અન્યને સુખ આપવાથી જ પોતાને ‘હું એ ખાત્રી પૂર્વક કહી શકું છું કે અહિંસાના સિદ્ધાંતના
કરેલો આત્મઘાત કે આપઘાત સુખ મળે એ મનની વાત એમણે કારણે ભગવાન મહાવીરનું નામ ભવ્યતાને પામ્યું છે. જો
નથી, પણ સમજપૂર્વક શરીર પ્રગટ કરી અને અપરિગ્રહના
સંકેલવાની મૃત્યુની કળા છે.આર્ટ કોઈએ પર્ણસંપૂર્ણ અહિંસા પાળી હોય અને પ્રચારી હોય તો સિદ્ધાંતથી જગતને એમણે
ઑફ લીવીંગ-છોડવાની-કળા છે. તે ભગવાન મહાવીર જ છે.' સામ્યવાદ, અને સમાજવાદનો
આમ મહાવીરે પ્રેમ – Love
મહાત્મા ગાંધી 32 કરણા અને સેવાના સથવારે મૂલ્યવાન વિચાર આપ્યો, કાર્લ માં માર્ક્સ તો બહુ મોડો આવ્યો.
જીવવાની Livingની કળા દેખાડી અને છોડવાની, મરવાની, આ જ અપરિગ્રહ અને ટ્રસ્ટીશીપના વિચારને મહાત્મા ગાંધીએ Leavingની કળા પણ દેખાડી અને સમજાવી. સ્વીકાર્યો અને વિસ્તાર્યો.
આ ત્રણે કળા LOVE, LIVE અને LEAVE જગતના પ્રત્યેક માનવ Art of Leavnig
અપનાવે તો જગત કેટલું સુંદર- અને શાંતિવન બની જાય !?! આ Leaving - આ શરીર છોડવાની કળા કદાચ મહાવીરે જગતને
| | ધનવંત શાહ પહેલ વહેલા સમજાવી. પહેલા અપરિગ્રહની વાત કરીને કહ્યું કે,
drdtshah2hotmail.com ‘વધારાનું” છોડો, પછી અંતિમ સુધી જઈને ‘દેહ છોડવાની કળા પણ
[ તા. ૧૪-૧૫ માર્ચના અમદાવાદ શેઠ હઠીસિંહની વાડીમાં પ. પૂ. મહાવીરે “સંથાર' અને સલેખના'ના સ્વરૂપમાં વિગતે Nિ જૈતોની એ ફરજ છે કે તેમણે સમસ્ત વિશ્વમાં અહિંસા ધર્મ
ન આચાર્ય શ્રી વિજયશીલચંદ્ર સમજાવી. મહાવીરે મરવાની આ | .
સૂરીશ્વરજી મ. સા. યોજિત | ફેલાવવો જોઈએ.
ચિંતનપ્રેરક પરિસંવાદમાં આપેલું કળા એવા ઊંડાણથી બતાવી કે એ
-સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ | વક્તવ્ય.] આત્મા માટે મોક્ષપ્રાપ્તિ શક્ય બને.

Page #6

પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫
જાહેર નિમંત્રણ
ITI મહાવીર વંદના
શ્રીમતી વિધાબેન મહાસુખલાલ શાહ (ખંભાતવાળા)ના
આર્થિક સહયોગથી શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ યોજે છે ભક્તિ સંગીતનો મનહર મનભાવન કાર્યક્રમ
ગાયક કલાકારે ઃ ઝરણાબેન વ્યાસ, અયોધ્યાદાસ
સંત ઃ વિજથdભાઈ વ્યાસ
તા. ૨૫ એપ્રિલ ૨૦૧૫
અલ્પાહાર : સાંજ ૫.૩૦ થી ૬.૩૦ શનિવાર (ટેરેસ પર)
સૌજન્ય : કમલેશભાઈ જે. શાહ, પરિવાર
સમય અને સંજોગોને અનુસરીને અનાજનો બગાડ ન થાય તે માટે નીચેના ફોન નંબર પર અલ્પાહાર માટે નામ તથા કેટલી વ્યક્તિ આવશે તે નોંધાવવું જરૂરી છે. આપના સહકારની અપેક્ષા.
કમલેશભાઈ શાહ ફોન : ૯૮૨ ૧૯૩૨૬૯૩/૨ ૩૮૬૩૮ ૨૬
મહાવીર વંદના : ભક્તિ સંગીત :
સાંજે ઃ ૬.૩૦ થી ૯.૩૦ શનિવાર (ત્રીજે માળે) સ્થળ : પ્રેમપુરી આશ્રમ, ત્રીજે માળે, બાબુલનાથ પાસે, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૭.
: સંયોજક : નિતીન સોનાવાલા ૦ પુષ્પાબેન પરીખ ૦ ઉષાબેન પ્રવિણભાઈ શાહ૦ કમલેશભાઈ શાહ
: નિમંત્રક : શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ
ITTTTTTTTI

Page #7

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
એક સવવ્યાય
નિમંત્રણ
શ્રી ભદ્રંકર વિદ્યા દીપક જ્ઞાન વિજ્ઞાન સ્વાધ્યાય સત્રના ઉપક્રમે
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ દ્વારા આયોજિત પ. પૂ. ગુરુદેવ ડૉ. રાકેશભાઈ ઝવેરીની
અમૃતમય વાણી દ્વારા ભગવાન મહાવીરની અંતિમ દેશના
આગમ ગ્રંથ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર-(૩)-ચતુરંગીયા
ત્રિદિવસીય સ્વાધ્યાય
સ્થળ : બિરલા માતુશ્રી સભાગૃહ-મરીન લાઈન્સ-મુંબઈ દિવસ : ૨૦૧૫, મે, તા. ૫,૬,૭, મંગળ, બુધ, ગુરુ સમય : ત્રણ દિવસ સાંજે સાડા છ થી નવ અલ્પાહાર: ૫-૩૦ થી ૬-૧૫ : સ્થળ : સભાગૃહનો ચોક સ્વાધ્યાય સૌજન્ય દાતા : બિપીનચંદ્ર કે. જૈન, નિલમ બી. જૈન
નિમંત્રક : સંયોજિક
રેમાં જૈન
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ ચંદ્રકાંત ડી. શાહ-પ્રમુખ નીતિન કે. સોનાવાલા-ઉપપ્રમુખ નિરૂબેન એસ. શાહ, મંત્રી ડૉ. ધનવંત શાહ-મંત્રી વર્ષાબેન શાહ-સહમંત્રી ભૂપેન્દ્ર ડી. ઝવેરી-કોષાધ્યક્ષ જગદીપ બી. ઝવેરી-સહ કોષાધ્યક્ષ
- તથા સંસ્થી પરિવાર મર્યાદિત બેઠક હોવાથી પ્રવેશ માટે સંસ્થાનો ૨૩૮૨૦૨૯૬ ઉપર તેમ જ
સંયોજિકોનો ૯૯૨૦૯૫૧૦૭૪ ઉપર સંપર્ક કરવા વિનંતી. - - - - - - -- - -

Page #8

૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫ - - - - - - - - - - - -
ભગવાન મહાવીરની અંતિમ દેશના અધ્યાત્મ રંગથી રંગાયેલો મૂલ સૂત્ર – આગમ ગ્રંથ
ઉર્જઈયન સ્ત્રી જૈન ધર્મ શ્રુતજ્ઞાનનો સાગર છે. જૈન ધર્મમાં શ્રુતપૂજા એ જિનપૂજા વિષયવસ્તુઓની દૃષ્ટિએ ‘ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર'નાં અધ્યયનોમાંથી કેટલાંક; સમાન છે.આ શ્રુતજ્ઞાનસાગરના થોડાં પણ બિંદુનું આચમન કરવાની ધર્મકથનાત્મક, કેટલાંક ઉપદેશનાત્મક, કેટલાંક આચારાત્મક, તો વળી જિજ્ઞાસુને ઇચ્છા થાય પણ સમયને અભાવે એ શક્ય ન બને એટલે પ્રત્યેક કેટલાંક સૈધ્ધાંતિક, તો કોઈ અધ્યયન પ્રશ્નોત્તરરૂપે રહેલાં છે. | વિર્ષે આવાં એકાદ ગ્રંથના થોડાં બિંદુનો તજજ્ઞ મહાનુભાવ દ્વારા સ્વાધ્યાય જૈન આગમોમાં આ ગ્રંથનું અતિ મહાભ્ય છે એટલે ભારત સરકારે કરાવવાનો અભિગમ આ સંસ્થાએ વિચાર્યો.
આ ‘ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર' ગ્રંથને નેશનલ ટ્રેઝર (રાષ્ટ્રીય ધરોહર) તરીકેT ! અમે અમારો આ ભાવ ગુરુદેવ પૂજ્ય ડૉ. રાકેશભાઈ ઝવેરી સમક્ષ પ્રસ્તુત
જાહેર કરેલ છે.
જાહેર કરેલ છે. કર્યો. પૂજ્યશ્રીએ અમારી ભાવના શાંતિથી સાંભળી અનુમોદન કર્યું, અને અમારી આ ગ્રંથની ગાથાઓમાં જીવનમાં પરિવર્તન લાવે અને જીવનને નવી વિનંતિને માન આપી, પોતાની અત્યંત વ્યસ્તતા વચ્ચે આ પ્રકારનો સ્વાધ્યાય દિશા અને દૃષ્ટિ મળે એવું બોધદાયક તત્ત્વજ્ઞાન છે. આ ગાથાનું તત્ત્વ સતત ત્રણ દિવસ કરાવવાની સંમતિ આપી આપણ સૌને ઉપકૃત કર્યા. જૈનદર્શનનું સ્પષ્ટ જ્ઞાન કરાવી સાધક વાચકને કર્મ-નિર્જરા અને I પૂજ્યશ્રી આ ગ્રંથ ‘ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર'નું વિહંગદર્શન કરાવશે અને આત્મશુદ્ધિનું પરિણામ આપે છે. અિધ્યયન ત્રણ-ચતુરંગીય-નું વિગતે તત્ત્વ ચિંતન કરાવશે.
શ્રધ્ધા છે કે આપ સર્વેને આ શ્રુતજ્ઞાન શ્રવણ દ્વારા અલૌકિક આધ્યાત્મિક | જૈન આગમોમાં મૂલ સૂત્ર ચાર છે. આવશ્યક સૂત્ર, દશવૈકાલિક સૂત્ર, અનુભૂતિ થશે, જે આપણા સર્વના શેષ જીવન માટે જીવનપાથેય અને! ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર અને ઓઘનિર્યુક્તિ સૂત્ર.
પથક બની રહેશે. ‘ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર' ગ્રંથમાં ૩૬ અધ્યયનની બે હજાર પદ્ય ગાથાઓ - જ્ઞાન-પિપાસા માટે આપ સર્વેને અને જ્ઞાન-દર્શન માટે પૂજ્ય ગુરુદેવ; અર્ધમાગ્ધી ભાષાથી વિભૂષિત છે.
ડૉ. રાકેશભાઈને હું અંતરથી વંદન કરું છું. અમે નમન કરીએ છીએ. I શાસન નાયક ભગવાન મહાવીર સ્વામીની સોળ પ્રહર અવિરત અંતિમ અમારા સૌનો ધન્યભાવ આપ સ્વીકારો એવી મારી-અમારી આપને Iદિવ્ય દેશનામાંથી સર્જીત થયેલો આ અમૂલ્ય ગ્રંથ જૈન ધર્મના સર્વ સંપ્રદાયોએ વિનંતિ. સન્માનિત કર્યો છે.
Dરેશ્મા જૈના
પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રી રાકેશભાઈ ઝવેરી
ભગવાન મહાવીઅણીત પંથના પ્રરૂપક, શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીના પરમ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આશ્રમ, ધરમપુરની સ્થાપના થઈ કે જ્યાં હજારો મુમુક્ષુઓ : ભક્ત પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રી રાકેશભાઈ આધુનિક યુગના આધ્યાત્મિક આર્ષદૃષ્ટા પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રીનાં પ્રેરણાદાયી પ્રવચનો તેમજ ધ્યાનશિબિરો માટે એકત્રિતi છે. શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર મિશન ધરમપુરના સંસ્થાપક પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રી સાધકોને થઈ પોતાની ભાવદશાને ઉન્નત કરે છે. તેઓશ્રી વિવિધ દેશોમાં ધર્મયાત્રા|I શાશ્વત શાંતિ અને અનંત સુખ પ્રત્યે દોરી રહ્યા છે.
દ્વારા અનેકાનેક વ્યક્તિઓની જિંદગી ઉજાગર કરી રહ્યા છે. અત્યારે | તા. ૨૬મી સપ્ટેમ્બર, ૧૯૬૬ના શુભ દિને મુંબઈમાં જન્મેલા પૂજ્ય નોર્થ અમેરિકા, યુરોપ, આફ્રિકા, એશિયા અને ઑસ્ટ્રેલિયામાં સ્થપાયેલા ગુરુદેવશ્રીમાં અત્યંત બાળવયથી જ દિવ્ય લક્ષણો દૃષ્ટિગોચર થતાં હતાં. ૭૭ કેન્દ્રો દ્વારા મિશન વિશ્વભરમાં વ્યાપક છે. દીર્ઘકાલીન મૌન-આરાધના અને ગહન ધ્યાનસાધનાના પરિપાકરૂપે સાર્વત્રિક ઉત્કર્ષના ઉમદા આશયથી પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રીએ દસ મુદ્દાનાાિં તિઓશ્રીએ અધ્યાત્મનાં ઉચ્ચ સોપાન સર કર્યા. પોતાની અસાધારણ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર લવ ઍન્ડ કેર અભિયાનની પ્રેરણા કરી છે, જે સમગ્ર તેજસ્વિતાથી પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રીએ ષદર્શન, જૈન શાસ્ત્રો, ચાય, તત્ત્વજ્ઞાન જીવરાશિને શાતા અને સેવા પહોંચાડવા કાર્યરત છે. તેઓશ્રીનાં નિરપેક્ષા અને સંસ્કૃત ભાષા જેવા ગૂઢ વિષયોનો પ્રખર અભ્યાસ ટૂંક સમયમાં સ્નેહ અને સચોટ માર્ગદર્શનના બળે અનેક યુવાનોમાં આધ્યાત્મિક સહજતાથી સંપન્ન કર્યો. શૈક્ષણિક અભ્યાસમાં સુવર્ણચંદ્રક સહિત એમ.એ. રૂપાંતરણ આવ્યું છે. તેઓશ્રીએ બાળકો માટે રચેલ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર (ફિલોસૉફી) થઈ તેઓશ્રી દ્વારા શ્રીમદ્જીના સર્વશ્રેષ્ઠ સાહિત્યસર્જન ડિવાઈનટચ ભીતરી જાગરણની યાત્રા છે. વિશ્વમાં ફેલાયેલ ૨૨૫ કેન્દ્રો ‘શ્રી આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર” ઉપર વિસ્તૃત શોધપ્રબંધ રચાયો, જે માટે તેમને યુવાનો તેમજ બાળકોનું ઘડતર કરી તેઓ માટે ઉજ્વળ ભવિષ્યનું નિર્માણ મુંબઈ યુનિવર્સિટી તરફથી વર્ષ ૧૯૯૮માં પીએચ.ડી.ની ડિગ્રી એનાયત કરી રહ્યા છે. કરવામાં આવી.
નિષ્કામ કરુણાના ઊછળતા ઉદધિ પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રી સ્વમંગલ અને ! વર્ષ ૨૦૦૧માં પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રીની અસીમ કરુણાના ફળસ્વરૂપે ભવ્ય સર્વમંગલની પ્રવૃત્તિઓ થકી માનવતાનો ઉદ્ધાર કરી રહ્યા છે. * * *); - - - - - - - -- - - - - - - -- -- - -- - - - -- - -- -- -- - -- -

Page #9

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
ઉપનિષદમાં ઉપાસના વિચાર
| ડૉ. નરેશ વેદ
વેદસંહિતાઓનું જ્ઞાન ત્રણ ખંડોમાં વહેંચાયેલું છે. એ ત્રણ ખંડોને વેદવૃક્ષની મધ્યમ ડાળી રૂપ ઉપાસનાકાંડનું મહત્ત્વ સમજી, તેનું કાંડને નામે ઓળખવામાં આવે છે. આ ત્રણ કાંડો છેઃ (૧) કર્મકાંડ (૨) અનુસંધાન પણ ધ્યાનપૂર્વક કરવું જોઈએ. કેમકે જ્ઞાન ભલે અખંડ ઉપાસનાકાંડ અને (૩) જ્ઞાનકાંડ. વેદાર્થનો નિર્ણય કરનાર સાધકે, અને અવિભક્ત છે, પરંતુ એ બીલીપત્રની જેમ ત્રિદલ છે. જેઓ ત્રિદલ આથી, કર્મ, ઉપાસના અને જ્ઞાન-એ ત્રણેય કાંડના તાત્પર્યને સમજવું સાધન વડે સાધના કરે છે તેમને જીવનસિદ્ધિ, જીવનસાફલ્ય અને જોઈએ. આ ત્રણ પૈકીના કોઈ એકાદ કે બે કાંડનું અધ્યયન કરનાર જીવનસાર્થકતા પ્રાપ્ત થાય છે. જેમ ઈડાનાડી અને પિંગળા નાડી, મનવાંચ્છિત ફળ પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. જેમને આવા ફળની અપેક્ષા એટલે કે સૂર્યનાડી અને ચંદ્રનાડીની વચ્ચે સુષુમણાનાડી રહેલી છે, એ છે તેમણે ત્રણેય કાંડનું રહસ્ય સમજવું જરૂરી છે.
નાડીમાં બાકીની બંને નાડીઓમાં વહેતી શક્તિને સંમિલિત કરીને વેદસંહિતાઓના જ્ઞાનના ત્રણ ખંડો એટલે (૧) બ્રાહ્મણ ગ્રંથો (૨) એને બ્રહ્મરંધ્ર સુધી પહોંચાડતા બ્રહ્માનંદનો અનુભવ થાય છે, તેમ આરણ્યક ગ્રંથો અને (૩) ઉપનિષદો. આ ત્રણ પૈકી બ્રાહ્મણ ગ્રંથોમાં કર્મ અને જ્ઞાનસાધનાઓની શક્તિઓને ઉપાસનામાં સંમિલિત કરીને સાધકોએ કરવાના કર્મકાંડનું જ્ઞાન છે. આરણ્યક ગ્રંથોમાં સાધકોએ આપણી ચેતનાને હૃદયગુહા સુધી પહોંચાડતા ચૈતન્યનો અનુભવ થાય કરવાની ઉપાસનાઓનું જ્ઞાન છે.
છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે અને ઉપનિષદોમાં સાધકોએ '૨૦૧૫નો વિશિષ્ટ પર્યુષણ અંક | આપણી હૃદયગુહામાં રહેલા પરમ આત્મસિદ્ધિ પામવા જરૂરી આતમ
ચૈતન્યને યોગનિદ્રામાંથી જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ | જ્ઞાનનું અને અધ્યાત્મવિદ્યાનું
જગાડવાનો અને આપણા ઉપર નિરૂપણ છે. જીવનના આત્યંતિક
આ વિશિષ્ટ અંકની વિદુષી માનદ્ સંપાદિકા: અનુગ્રહ દૃષ્ટિ કરાવવાનો જે એક લક્ષ્યને પામવા માટે, આમ, ડો. રશ્મિબેન જિતુભાઈ ભેદા
માર્ગ છે, તે છે ઉપાસના માર્ગ. તેથી સાધકને માટે કર્મ સાધના,
(09867186440)
તૈતિરીય ઉપનિષદ અને છાંદોગ્ય ભક્તિસાધના અને જ્ઞાનસાધના શ્રીમતી ભારતીબેન ભગુભાઈ શાહ
ઉપનિષદમાં ઉપાસના વિદ્યાનો કરવી જરૂરી છે. આજકાલ વેદનું
વિશદતાથી વિચાર કરવામાં આવ્યો | (09324115575) અધ્યયન કરનારા નથી તો
જૈન પરંપરામાં પરમ તત્ત્વને, આત્માને, પરમાત્માને જાણવાના યજ્ઞકાર્યનું રૂપ રહસ્ય સમજતાં કે
અહીં સૌ પ્રથમ આપણે સાધનાનો માર્ગ એટલે છ આવશ્યક ક્રિયાઓને ‘ષ આવશ્યક’ | નથી તો તેનું અનુષ્ઠાન કરતાં.
ઉપાસના એટલે શું, એનો અર્થ શો કહેવામાં આવે છે જેમાં સામાયિક, લોગસ્સ, વંદન, પ્રતિક્રમણ, નથી ઉપનિષદોમાં રજૂ થયેલા
છે, તેને વિદ્યા શા માટે કહે છે, તે કાયોત્સર્ગ અને પ્રત્યાખ્યાન (પચ્ચખાણ)નો સમાવેશ થયેલો છે. ઉપાસનાના મર્મને ઉકેલવાનો
સમજી લઈએ. ઉપાસના શબ્દ શ્રમ કરતા. નથી તો ઉપનિષદોની અન્ય ધર્મમાં પણ આવી ક્રિયાઓ છે.
૩૫+ગામ્ એ ધાતુ ઉપરથી ઉત્પન્ન અબોધ્ય જેવી જણાતી લિપિની | ઉપરના પ્રત્યેક વિષય અને અન્ય ધર્મનાં વિષય ઉપર તજજ્ઞ |
થયેલો છે અને તેનો વ્યુત્પત્તિસિદ્ધ બારાખડીને સમજવા પ્રયત્ન | વિદ્વાનો પોતાનું ચિંતન આ અંકમાં પ્રકાશિત કરશે.
અર્થ છે: “અત્યંત પાસે બેસી કરતા. પરિણામે એમને | વિદ્વાનો અને લેખકોને સંપાદિકાનો સંપર્ક સાધવા વિનંતી. | પ્રેમભાવથી ચિંતન કરવું.' આવા વેદવિદ્યાનો અનુબોધ થતો નથી. | ક્રિયા અને જ્ઞાનના સમન્વયનો આ વિશિષ્ટ અંક જિજ્ઞાસુ માટે ચિંતન વડે ચિંતનીય એટલે કે જેમને આવી અપેક્ષા છે તેમણે | એક અમૂલ્ય નજરાણું બની રહેશે.
નિર્ધારિત ધ્યેયનો સાક્ષાત્કાર થાય કર્મકાંડ, ઉપાસનાકાંડ અને - પ્રભાવના માટે ઇચ્છિત નકલો માટે સંઘની ઑફિસમાં ૦૨૨
છે. આવો સાક્ષાત્કાર કરાવી જ્ઞાનકાંડને યથોચિત રૂપમાં | ૨૩૮૨૦૨૯૬ ઉપર સંપર્ક કરવા વિનંતી. ૧૦૦ થી વધુ નકલોનો
આપવાની શક્તિને કારણે સમજવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. ઑર્ડર હશે તો અંકમાં પ્રભાવનાકારનું નામ છાપી શકાશે.
ઉપાસનાને વિદ્યા કહે છે. મતલબ આવી સાધના કરનારે લક્ષમાં એક નકલની કિંમત રૂા. ૬૦/
કે વેદશાસ્ત્ર મુજબ રહસ્યજ્ઞાન એ રાખવાનું છે કે કર્મ અને જ્ઞાન
વિનાની ધર્મક્રિયા એટલે અવિદ્યા એ બે કાંડનું અનુસંધાન કરનારે,
| -તંત્રી)
અને રહસ્યજ્ઞાનપૂર્વક કરવામાં

Page #10

૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫
આવતી ક્રિયાને વિદ્યા કહે છે. આપણે આપણા અંતર આત્માની નિકટ દાનને દીક્ષા' એવી સંજ્ઞા આપવામાં આવેલી છે, કારણ કે એ દાન જઈ પ્રેમભાવથી એનું ચિંતન કરવાની ક્રિયા કરીએ તો ક્યારેક આપણને વડે ઉપાસકના મળનું ક્ષાલન થાય છે. કયા સાધકને કેવી દીક્ષા આપવી આપણા આત્મચૈતન્યનો સાક્ષાત્કાર થાય. આવો સાક્ષાત્કાર કરાવી તે સંબંધમાં ભાવ, લિંગ અને યોનિ, એ ત્રણની શ્રી સદગુરુ સંયમ આપતી પ્રક્રિયાને ઉપાસના કહે છે.
દ્વારા પરીક્ષા કરીને નક્કી કરે છે. કેવળ કર્મના અનુષ્ઠાનમાં આંખ, કાન, નાક, જીભ અને ત્વચા ઉપાસના ઉપાસ્ય દેવતાની થાય. પણ દેવતાઓ તો ઘણા છે એમાંથી જેવી પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિયો અને હાથ, પગ, મુખ, ઉપસ્થ અને પાયુ જેવી કયા દેવતાની ઉપાસના આપણે કરવી, એવા આપણા મનમાં ઊઠતા પાંચ કર્મેન્દ્રિયોનો, એટલે કે દશ કરણો (સાધનો)નો એટલે કે આપણા સવાલનો ઉત્તર અપાતો હોય તેમ આ શાસ્ત્રો કહે છે, જેમ મનુષ્યોની બહિઃપુર (શરીર)નો ઉપયોગ થાય છે. ઉપાસનામાં અંતઃકરણની મન, અનંત જાતિઓ છતાં મનુષ્યત્વ એક છે, તેમ કર્મજ અને આજાનજ બુદ્ધિ, ચિત્ત અને અહંકાર એવી ચાર શાખાનો અને પ્રાણમય કોશનો, દેવતાની જાતિઓ અનંત છતાં દેવત્ત્વ એક જ છે. આવું સર્વોત્કૃષ્ટ એટલે કે આપણા અંતઃપુરનો ઉપયોગ થાય છે. બહિ:કરણ વડે આપણે દેવત્વ પરમપુરુષ એટલે કે અંતર આત્મામાં સમાયેલું હોય છે. આ બાહ્ય પૂજન અર્ચન કરી શકીએ, ત્યારે અંત:કરણ વડે આપણે માનસ દેવત્વ કે દિવ્યભાવ ૧૧ રુદ્ર, બાર આદિત્ય, આઠ વસુ, ઈન્દ્ર અને વજન કરી શકીએ છીએ. બહિઃપુર વડે દ્રવ્ય યજ્ઞ અથવા બાહ્ય યજ્ઞ પ્રજાપતિ-એમ તેંત્રીસ કોટિ (વર્ગોમાં વહેંચાયેલું છે. વળી આ તેંત્રીસ આપણે કરીએ, ત્યારે અંતઃપુર વડે જ્ઞાન યજ્ઞ અથવા આંતર યોગ કરી કોટિના દેવો પંચબ્રહ્મ અથવા પાંચ મંત્રદેવતાના યૂહમાં આવી રહેલા શકીએ છીએ.
છે. એટલે કે દેવજાતિ પાંચ વ્યુહમાં ગોઠવાયેલી છે. આ પાંચ બૂહ જે કેવળ અવિદ્યા અથવા કર્મમાં, કેવળ વિદ્યા અથવા યોગમાં, કેવળ તે જાતિના મુખ્ય ગુણધર્મને લઈને રચાયેલી હોય છે. આ પાંચ ગુણધર્મો બ્રહ્મદર્શન અથવા જ્ઞાનમાર્ગમાં જે નથી, તે ખોટ સગુણ ઈશ્વરદર્શન તે બીજું કશું નથી, પણ ચિત્તસત્ત્વની પાંચ શક્તિઓ છે. એ શક્તિઓ અથવા ઉપાસનામાર્ગ પૂરી પાડે છે. કેવળ કર્મ જડતા લાવે છે; કેવળ એટલે સર્જન, પાલન, સંહાર, તિરોધાન અને અનુગ્રહની શક્તિઓ. યોગ ચિત્તને સિદ્ધિમદમાં ખેંચી જાય છે; કેવળ જ્ઞાન સંસારના કર્કશ આ પાંચ શક્તિના પ્રાધાન્યવાળી દેવજાતિને અનુક્રમે સૌર, વૈષ્ણવ, જીવનમાં ટકવાનું બળ આપતું નથી પરંતુ નિતાંત નિવૃત્તિમાં આપણને ગાણપત્ય, શાક્ત અને શૈવ એવા નામ આપવામાં આવ્યાં છે અને તે ખેંચી જાય છે, ત્યારે સગુણ ઈશ્વરની ઉપાસના ઉપાસકને એક બાજુથી જાતિના દેવવર્ગના અધ્યક્ષને સૂર્ય, વિષ્ણુ, ગણપતિ, શક્તિ અને શિવ વિનીત પણ પ્રતિભાશાળી બનાવે છે અને બીજી બાજુથીતે જીવનસંગ્રામમાં એવાં અન્વર્થ નામ આપવામાં આવ્યાં છે. આને આદિ શંકરાચાર્ય ટક્કર ઝીલવાને સમર્થ બનાવે છે.
પંચાયતન દેવ તરીકે ઓળખાવી, તેમની ઉપાસનાનો બોધ કર્યો હતો. મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત અને અહંકાર એવી જેની ચાર શાખાઓ છે તે ગણપતિ પૃથ્વીના દેવ છે. એમની ઉપાસના એટલે કર્મ સાધના. વિષ્ણુ અંત:કરણને ઉપાસના કરવામાં શી રીતે પ્રયોજવું એ વાત ઉપનિષદો જલના દેવ છે. એમની ઉપાસના એટલે ભક્તિસાધના, સૂર્ય અગ્નિના સમજાવે છે. તેઓ જણાવે છે કે આ અંતઃકરણની પાંચ શક્તિઓ છે. દેવ છે. એમની ઉપાસના એટલે જ્ઞાનસાધના. શક્તિ વાયુના દેવી છે. એ છે : જ્ઞાનશક્તિ, ઈચ્છાશક્તિ, ક્રિયાશક્તિ, લયશક્તિ અને એમની ઉપાસના એટલે યોગસાધના. શિવ આકાશના દેવ છે. એમની આનંદશક્તિ. અંત:કરણની આ શક્તિઓ અને એના મૂળ સ્વભાવને ઉપાસના એટલે નષ્કર્થ્યની સાધના. આમ, વ્યષ્ટિ અને સમષ્ટિ જેના જાણવાથી ઉપાસકનો ઉપાય સાથે સાયુજ્યભાવ સધાય છે. જેમ દ્વારા બની છે એ પાંચ મહાભૂતોના પાંચ દેવીદેવતા છે અને તેમની પૃથ્વીનો સ્વભાવ નિવૃત્તગામી, જળનો સ્વભાવ નિમ્નગામી, અગ્નિનો આ પાંચ સાધનાઓ છે: કર્મ, ભક્તિ, જ્ઞાન, યોગ અને નિષ્કર્મ. સ્વભાવ ઊર્ધ્વગામી, વાયુનો સ્વભાવ તિર્યક્રગામી અને આકાશનો ઉપાય દેવતા બે પ્રકારના હોય છે. (૧) અપર દેવતા ઉર્ફે ઈષ્ટ સ્વભાવ બિંદુગામી છે, તેમ અંત:કરણનો સ્વભાવ પુરુષગામી છે; દેવતા અને (૨) પર દેવતા ઉર્ફે અંતર્યામી દેવતા. તેમ ગુરુ અને શાસ્ત્રથી એટલે કે ચૈતન્યગામી . મનુષ્યની ધૂળ ચેતનાનો આત્મદેવના સૂક્ષ્મ પ્રાપ્ત થયેલી ઉપાસના પણ બે પ્રકારની હોય છેઃ (૧) શબ્દાનુવિદ્ધા અને પરમ ચૈતન્ય સાથે જ્યારે સાયુજ્યભાવ પ્રગટે ત્યારે ઉપાસનાની એટલે કે મંત્રના સેવન સાથેની અને (૨) અર્થાનુદ્ધા, એટલે મંત્ર સિદ્ધિ થઈ ગણાય.
દેવતાના સેવન સાથેની. ઉપાસનાની ભાવનાના પ્રકર્ષ વડે ઉપાય ઉપાસના ઉપાસ્ય દેવતાની થાય, અને એ પણ અનેક રીતે થાય. દેવતાની સ્કૂરણા થાય છે, તેથી તે વ્યક્ત થાય છે. એટલું જ નહિ પણ તો આપણે કોની ઉપાસના કરવી અને કઈ રીતે કરવી તેની આપણને ઉપાસકની આત્મદેવતામાં તે પ્રતિબિંબિત પણ થાય છે. મૂંઝવણ થાય. તો આ આર્ષદૃષ્ટાઓ જણાવે છે કે કઈ ઉપાસના કોણે દેવતાનો સાક્ષાત્કાર કરવાની ઉપાસનારૂપ કલા સિદ્ધ કરવી હોય કેવી રીતે કરવી તેનું સામાન્ય જ્ઞાન શાસ્ત્ર આપે. પરંતુ દરેક ઉપાસકના તેણે અર્થની પગથી ઉપર ચડવું જોઈએ. અંતઃપુરમાં પ્રવેશ કરવાની અધિકારક્ષેત્રનો નિર્ણય તો શ્રી સદ્ગુરુ જ કરી શકે છે. ઉપાસનાના અનેક પગથીઓ છે. એમાંથી પ્રાચીન ઉપાસકોએ જેનો નિર્ભયપણે

Page #11

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
| ૧૧.
આશ્રય લીધો છે એવી એક સનાતન પગથી તે ‘દહરવિદ્યા છે. દહર તૈતિરીય ઉપનિષદના ઋષિ તેમની કવિસહજ વાણીમાં કહે છે, એટલે ઘણો નાનો, સૂક્ષ્મ પ્રવેશ. કહો કે સોયના નાકામાં પ્રવેશ. જેના બધું જગત આકાશમાં સ્થિર બન્યું છે. જે આ સ્થિરતાની ઉપાસના કરે વડે આપણા ભોગ અને મોક્ષનાં વિઘ્ન કરનારાં કારણો કપાઈ, ઈષ્ટ છે તે સ્થિર બને છે. તેની “મહ:” તરીકે જે ઉપાસના કરે છે, તે મહાન દેવતાના ધામમાં જે ઉપાસના લઈ જાય તે ‘દહરવિદ્યા' કહેવાય. સૂક્ષ્મ થાય છે. તેની ‘મન’ તરીકે જે ઉપાસના કરે છે, તે માનવાળો થાય છે. પગદંડીએ ચડનારની વાસનાજાળને જે ઉપાય કાપે છે તે દહરવિદ્યા. તેની ‘નમઃ” તરીકે જે ઉપાસના કરે છે, તેને બધી કામનાઓ નમન આ ઉપાસનાના બીજાં પણ નામ છેઃ (૧) હાઈવિદ્યા (૨) હ્રદાયાકાશ કરે છે. તેની ‘બ્રહ્મ' તરીકે જે ઉપાસના કરે છે, તે બ્રહ્મવાન થાય છે. વિદ્યા (૩) વંરયં બ્રહ્મવિદ્યા (૪) શૈવ વિદ્યા. હૃદયદેશમાં પ્રગટ થનારી તેની ‘બ્રહ્મના પરિમર' તરીકે જે ઉપાસના કરે છે, તેના દ્વેષ કરનારા, વિદ્યા માટે હાઈવિદ્યા. હૃદયસ્થ આકાશના સ્પર્શથી જાગનારી વિદ્યા તેની આસપાસ રહેલા શત્રુઓનો નાશ થાય છે. છાંદોગ્ય ઉપનિષદકાર માટે હૃદયાકાશ વિદ્યા (પ) સ્વરૂપ સુખને જાગૃત કરનાર ચિદાકાશને કહે છે, જે સૂર્યને બ્રહ્મ સમજીને ઉપાસે છે, તેનું કલ્યાણ થાય છે. લગતી વિદ્યા માટે વરd બ્રાવિયાં , આપણા સત્ય શિવ સ્વરૂપને આત્મરૂપે વળી, છાંદોગ્ય ઉપનિષદ તો ૐકારની, ઉગીથની, સામની, ઓળખાવનારી વિદ્યા માટે શૈવવિદ્યા કહેવાય છે.
અમૃતની, બ્રહ્મની, વિરાટ કોશની, આત્મયજ્ઞની, અધ્યાત્મની, આધિ હૃદયગુહામાં એક સૂક્ષ્મ આંતર આકાશ નામક દેવતા છે. તે દેવતાની દૈવિકની અને આદિત્યની ઉપાસના કઈ કઈ દૃષ્ટિ વડે, કયા હેતુ માટે અંદર એક દિવ્ય તત્ત્વ અથવા વસ્તુ છે. તે વસ્તુ ઉપાય છે. તે વસ્તુ જોય ઉપાસના કરવી તે બધી બાબતોની પણ વિસ્તૃત જાણકારી આપે છે. અથવા સાક્ષાત્કાર કરવા યોગ્ય છે. દહરવિદ્યાના દેવતાનું નામ આકાશ (આ લેખ તૈયાર કરવામાં નર્મદાશંકર મહેતાના લખાણનો આધાર છે અને તે ક્રમશ: ચિદાકાશ, ચિત્તાકાશ અને ભૂતાકાશ-એમ ત્રણ લીધો છે.)
* * * ભૂમિકામાં અંતર્યામી હિરણ્યગર્ભ અને વિરાટ ભાવમાં ઉપાસ્ય છે અને “કદંબ' બંગલો, ૩૫, પ્રોફેસર સોસાયટી, મોટા બજાર, વલ્લભ વિદ્યાનગર. તે ચિંતવવા યોગ્ય છે.
(પિન કોડ ૩૮૮૧૨૦.) ફોન: 02692-233750 સેલ : 09727333000
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ દ્વારા નિર્મિતા આંતર રાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ પ્રાપ્ત, જૈન ધર્મ તત્વના વિશ્વ પ્રચારક પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈની હૃદયસ્પર્શી પ્રભાવક વાણીમાં I liણવીરકથા 1 -
ખબર છે L ઋષભ કથા ||
Tી લોન -જુt heat |
/ થી પાથ ધાનાણી મા |
નાય છે
II મહાવીર કથાTI II ગૌતમ કથાTI ll aષભ કથાII II નેમ-રાજુલ કથા પાર્શ્વ-પદ્માવતી કથા બે ડી.વી.ડી. સેટ બે ડી.વી.ડી. સેટ
ત્રણ ડી.વી.ડી. સેટ ત્રણ ડી.વી.ડી. સેટ ત્રણ ડી.વી.ડી. સેટ ભગવાન મહાવીરના જીવનનાં અનંત લબ્લિનિધાન ગુરુ ગૌતમ- રાજા ત્રદૃષભના જીવનચરિત્ર અને તેમનાથની જાન. પશઓનો પાર્શ્વનાથ ભગવાનના દસ રહસ્યોને પ્રગટ કરતી, સ્વામીના પૂર્વ - જીવનનો ત્યાગી દષભનાં કથાનકોને ચિત્કાર, રથિ નેમીને રાજુલનો પૂર્વભવોનો મર્મ. ભગવાનનું ગાધરવાદની મહાન ઘટનાઓને ઇતિહાસ આપીને એમના ભવ્ય આવરી લેતું જૈનધર્મના આદિ વૈરાગ્ય ઉદ
વૈરાગ્ય ઉદ્બોધ અને નેમ- જીવન અને ચ્યવન કલ્યાણક. આલેખતી અને વર્તમાન યુગમાં આધ્યાત્મિક પરિવર્તનનો ખ્યાલ તીર્થકર ભગવાન શ્રી ઋષભ-દેવનું ભગવાન મહાવીરના ઉપદેશોની આપતી, અજોડ ગુરુભક્તિ અને ચરિત્ર અને ચક્રવર્તી ભરતદેવ અને
| રાજુલના વિરહ અને ત્યાગથી શંખેશ્વર તીર્થની સ્થાપના.
માલ ઉપાસના. આત્મા "ણા કરાવતા સગાત-સભર અનુપમ લધુતા પ્રગટાવતી બાહુ બલિને રોમાંચ ક શાન તપ સુધી વિસ્તરતી હૃદયસ્પર્શી
સ્પર્શી કથા ‘મહાવીરકથા'
રસસભર ‘ગૌતમકથા’ ધરાવતી અનોખી ‘ઋષભ કથા’ કથા માર્ચ, ૨૦૧૫માં પ્રસ્તુત થયેલ હેમચંદ્રાચાર્ય કથાની ડી.વી.ડી. પણ મે માસમાં તેયાર થઈ જશે.
પ્રત્યેક સેટની કિંમત રૂ. ૧૫૦/- ૦ ચાર સેટ સાથે લેનારને ૨૦% ડિસ્કાઉન્ટ બેંક ઑફ ઈન્ડિયાની ભારતની કોઈ પણ શાખામાં શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ પ્રાર્થના સમાજ બ્રાંચ, A/c. No. 0039201 000 20260 IFSC : BKID 0000039 માં રકમ ભરી ઑર્ડરની વિગત સાથે અમને સ્લીપ મોકલો એટલે ડી.વી.ડી. આપને ઘરે કુરિયરથી રવાના કરાશે. (ઉપરની ડી.વી.ડી. સંઘની ઑફિસ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, ૩૩ મહમ્મદી મિનાર, ૧૪મી ખેતવાડી, એ.બી.સી. ટ્રાન્સપોર્ટની બાજુમાં, મુંબઈ-૪૦૦
૦૦૪માં મળશે. સંપર્ક : પ્રવીણભાઈ ટેલિફોન : ૨૩૮૨૦૨૯૬, અથવા નીચેના સ્થળેથી પ્રાપ્ત થશે( ઈન્સ્ટીટ્યુટ ઑફ જૈનોલોજી,બી-૧૦૧, સમય એપાર્ટમેન્ટ, આઝાદ સોસાયટી પાસે, આંબાવાડી, અમદાવાદ-૩૮૦૦૧૫. ફોન : (૦૭૯) ૨૬૭૬ ૨૦૮ ૨.૦

Page #12

પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર અને સાબરકાંઠાના સંતો
1 ડૉ. કેશુભાઈ દેસાઈ હજી છ-એક મહિનાથી જ સાબરકાંઠાની વાણિજ્યનગરી તલોદ મારે. બોઘરણે દૂધ પીવા ટેવાયેલા ભગત હતા તો સંસારી, પણ એકના ખાતે ખાનગી દવાખાનું ખોલીને બેઠેલો તરવરિયો તબીબ મુગ્ધ નજરે એક યુવાન દીકરાએ ખોતી અને સામાજિક વ્યવહારની જવાબદારી પ્રદેશના ગ્રામીણ પરિવેશનું અવલોકન કરી રહ્યો છે. એને સ્થાનિક સંભાળી લીધેલી એટલે નિવૃત્ત થઈ ગયેલા નંદીની જેમ આખો દિવસ દાક્તરો સામે હરીફાઈમાં ઊતરવાનું છે એટલે સૌ પહેલાં એની દૃષ્ટિ મન ફાવે એમ રઝળપાટ કરતા રહેતા. સવારે ચા પાણી પતાવીને સ્વજાતિના ખેડૂત સમાજ પર જઈને ઠરે છે. તલોદ મૂળે તો આંજણા નીકળી પડે. પછી પાછા ક્યારે ફરે તે નક્કી નહીં. પરમહંસ દશામાં પાટીદારોનું ગામ. એ.પી. રેલવેના નામે ઓળખાતી રેલવે લાઈન ઉપર જીવતા હતા. કોઈને પારકું ગણતા જ નહીં. એમની રણકતી વાણીમાં આવતું જોઈ વેપારીઓ અને ચરોતરથી સાબરકાંઠામાં આવી બે પાંદડે કહેતા: ‘સબ ભૂમિ ગોપાલ કી; અને અમે છીએ ગોપાળના છોકરા! થયેલા “કંપા વાળા’ સમૃદ્ધ ખેડૂતોએ સ્ટેશન પાસે નવી વસાહત બાંધી. અહીં વળી પારકું છું ને પોતાનું શું? લોક નાહક મારું-મારું કરીને તલોદ સ્ટેશન નામે ઓળખાતો આ વાણિજ્ય વિસ્તાર આખા જિલ્લાનું મરી જાય છે. ઘાંચીના બળદિયાની જેમ લખચોરાશીના ફેરા ફર્યા કરે આર્થિક કેન્દ્ર બની ગયો હતો. હું ૧૯૭૫ આસપાસના સમયગાળાની છે. જન્મ્યા ત્યારે કશું લઈને આવ્યા'તા? અને જશો ત્યારે ગાંઠે બાંધીને વાત કરી રહ્યો છું. તે વખતે જિલ્લાના હિંમતનગર, મોડાસા અને કશું લઈ જઈ શકશો? બધું અહીંનું અહીં પડી રહેવાનું છે. લોક વગર ઈડર જેવા પ્રમાણમાં વધારે વસતિ ધરાવતાં નગર વેપારવણજ ક્ષેત્રે કારણે કુટાઈ મરે છે. માયા છૂટતી નથી. ‘માનિયો” ને “મોહનિયો’ તલોદની તુલનામાં ક્યાંય પાછળ હતાં. ફક્ત વેપારવણજમાં જ કેમ? (માન અને મોહ) એવા વળગ્યા છે કે જીવને એના સ્વરૂપની સાચી તલોદ તે સમયે રાજકીય ક્ષેત્રે પણ અગ્રેસર હતું. ‘બંગલાવાળા'ના ઓળખાણ થતી જ નથી. માંય તો અખિલ બ્રહ્માંડનો સ્વામી બેઠો છેહુલામણા નામે ઓળખાતો ચુનીભાઈ દેસાઈભાઈ પટેલનો પરિવાર સત્-ચિત્-આનંદઘન, પણ માંયલી પા ડોકિયું કરવાનું સૂઝે તો દેખાય જિલ્લાના રાજકારણમાં મોખરે હતો. સાબરકાંઠાને વતન બનાવી વસી ને?' - આવી આધ્યાત્મિક વાણીનો ધોધ વછૂટે. ચા પીતાં પીતાં પણ ગયેલા આ ચરોતરના પટેલ કુટુંબમાંથી ચુનીકાકા, અંબુકાકા અને વાતો તો સત્સંગની જ. એક તરફ જૂના ગામ આગેવાન તરીકે શાંતુભાઈ જેવા ધુરંધર રાજકીય અને સહકારી ક્ષેત્રના અગ્રણીઓ બંગલાવાળા તત્કાલીન નેતા, શાંતુભાઈ જોડે બેઠક. પણ રાજકારણ સાંપડ્યા છે. લગભગ અડધી સદી સુધી આ કુટુંબનો જિલ્લાના કરતાં વિશેષ રસરુચિ ‘બાવજી'ના મેળાવડામાં. બાવજી એટલે રાજકારણમાં દબદબો રહ્યો.
ગોધમજીવાળા જેસંગ બાવજી, મને ઈડર પંથકના આ જાગતા જોગંદર પેલો તરવરિયો તબીબ એટલે આ ડૉ. કેશુભાઈ દેસાઈ એ જ વિશે આછીપાતળી માહિતી ખરી, પણ ચેલાકાકા જેવા ખુરાંટ ગામ પરિવારના નેજા હેઠળ ચાલતી સાર્વજનિક હૉસ્પિટલમાં ચીફ મેડિકલ- આગેવાન તલોદમાં બેઠાં બેઠાં એ ઇડરિયા મુલકના દેશી ભગતના ઑફિસર તરીકે સેવાઓ આપવા આવેલો, પણ એની પ્રકૃતિ મુજબ નામની માળા જપે એ નવાઈ જેવું લાગેલું. પછી જેમ જેમ પરિચય એને નોકરી કરતાં ન આવડી, એટલે “ધરતીનાં છોરું હૉસ્પિટલ” જેવું વધતો ગયો તેમ તેમ બાવજીના આધ્યાત્મિક સામ્રાજ્યના વ્યાપક રૂપકડું પાટિયું લગાવીને રામભરોસે બજાર વચ્ચોવચ્ચ બેસી ગયો કમઠાણનો અણસાર આવવા લાગ્યો. ભગતજી જ્યારે આવે ત્યારે હતો. હવે એને પોતાનું દવાખાનું જમાવવાનું હતું એટલે જે પાણીએ બાવજીની વાત કાઢે, એમના મેળાવડા વિશેની વિગતવાર ચર્ચા કરે મગ ચડે એમ હોય એ પાણી વાપરવું પડે એમ હતું. હજી મનમાં ભાવિ અને હેતથી ક્યારેક એકાદ વાર એમની સાથે મેળાવડામાં સામેલ થવાનું યોજના પુરી ગોઠવાઈ રહે એ પહેલાં એક વહેલી સવારે ‘રામ રામ !”ની ઈજન પણ પાઠવે. વચ્ચે વચ્ચે ઈડર પંથકના આદ્ય પુરુષ તરીકે ગલોડા ત્રાડ પાડતા આંટિયાળો પાઘડો, ગળે નાખેલો સફેદ ઝભ્ભો અને (લક્ષ્મીપુરા)ના રામાબાવજી અને મુંબઈના નાથબાવજીની વાત પણ કરે. ચૌધરીઓ પહેરે છે એવું ધોતિયું ઠઠાવેલ એક જાજરમાન વડીલ એની “કૃપાળુદેવ’ શબ્દ પહેલવહેલો આ ગામડિયા ખેડૂતના મોઢે જ સાંભળેલો. ચેમ્બરમાં પ્રવેશ્યા. એટલા જોશથી રામ રામ બોલે કે દવાખાનાથી છેક ‘આ કુપાળુદેવ તે કોણ?' – ભણેલા ગણેલા એમ.બી.બી.એસ. માર્કેટ યાર્ડના ટાવર સુધી એમનો અવાજ સ્પષ્ટ રીતે સંભળાય. ‘રામ ડૉક્ટરના મોઢે આ સવાલ સાંભળી ચેલાકાકાને આંચકો લાગ્યો હતો. રામ' એ એમની ઓળખ બની ગયેલો મંત્ર હતો. નામ એમનું ‘એટલીય ખબર નથી? કૃપાળુદેવ એટલે શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર, ગાંધીજીના “ચેલોકાકો.’ લોકો ચેલાભગત તરીકે ઓળખે. એકદમ નિર્મળ અને ગુર!' એમણે શ્રીમનો આટલો ટૂંકો પરિચય આપી મારા અજ્ઞાન નિખાલસ જીવ. ચહેરા પર આંજણા |
પર દયા ખાધી. ‘દાક્તર ખરા, પણ કૃપાળુદેવ એટલે શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર, ગાંધીજીના ગુરુ!' | પાટીદારનું ઘમ્મરવલોણું તપતપારાં
તમારું ગજાન એક ઈંદ્રીનું. એમ ડિગ્રી

Page #13

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
લઈ લીધાથી કશી ભલીવાર ન આવે. દેહથી દેવ જુદો છે એવું તમારી દાકારી માને ખરી? એને તો આ માંસમાટીનું-હાડમાંસનું પુદગલ જ દેખાશે! એટલે જ કહું છું કે દરદી ક્યાંય નાસી જવાનો નથી. થોડો ટાઈમ કાઢો. બાવજીના મેળાવડામાં આવશો એટલે આપોઆપ બધું ઠેકાણે આવી જશે. આ પરની કાથા તો આજ છે ને કાલ નથી. એનો મોહ છોડો. સ્વરૂપમાં આવો.' એમણે શ્રીમદ્ રાજચંદ્રના આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્રની પંક્તિઓ લલકારતાં કહ્યું ’તું : ‘આપણે ખોટેખોટા અથડાઈ મારીએ એનો કોઈ અર્થ ખરો ? સ્વરૂપનો સમજાવનારો આપણીકે વચ્ચે જ બેઠો હોય, છતાં આપણે અને દેહભાવે દેખતા રહીએ તો એમાં કોનો દોષ ? બાવજી હાજરાહજૂર, હાલતા ચાલતા ભગવાન છે. શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર અને રામાબાવતો સદેહે હયાત નથી પણ જેસંગ બાવજીમાં એ બેઉ સાક્ષાત્ છે. બાવજી વળી ક્યા વેદ ભણવા ગયા’તા ? છતાં એમની ઘૂંટીમાંથી જે સરવાણી ફૂટે છે!' બોલતાં બોલતાં ચેલાકાકાની આંખો ભીની થઈ જતી. એ શાંત થઈને કૃપાળુદેવની વાણી ગાવા લાગતા.
પ્રબુદ્ધ જીવન
પ્રભુ, હવે પછી અમારે કોનો આશ્રય કરવો? કૃપાળુદેવે ગલોડા ગામમાં રહેતા રામજી વક્તાજી પટેલનું નામ આપ્યું.
જે સ્વરૂપ સમજ્યા વિના પામ્યો દુ:ખ અનંત, સમજાવ્યું તે પદ નમું શ્રી સદ્ગુરુ ભગવંત. દેહ છતાં જેની દશા વરતે દેહાતીત, તે જ્ઞાનીનાં ચરણમાં માં વંદન અનિ
મને આશ્ચર્ય એ વાત પર થતું કે છેવાડે પડેલા વવાાિયામાં જન્મેલ વાણિયાનું આ તે કેવું અદભુત વ્યક્તિત્વ – ગાંધીજીથી લઈ તોદના અદના ખેડૂત સુધી એ સોંસરવા ઊતરી ગયા હોય એમ લાગ્યા વિના ન રહે. ગાંધીજી તો અભ્યાસુ વિશ્વ માનવી હતા. મહાત્મા હતા. પરંતુ એમણે પોતાના જીવન પર શ્રીમદ્ના પ્રભાવની જે નિખાલસ કબૂલાત કરી છે તે જોઈને એટલું તો જરૂર સમજાય છે કે દેશ હજી શ્રીમદ્ન ઓળખી શક્યો નથી. વીસમી સદીના સૌથી મહાન વિશ્વાત્મા લેખે ગાંઘીજા સર્વસંમતિથી પ્રતિષ્ઠિત છે. શ્રીમદ્ એમનાથી વયમાં ફક્ત બે વરસ મોટા હતા. (શ્રીમદ્ની જન્મ તારીખ નવ નવેમ્બર, અઢારસો સડસઠ. ગાંધીજી અઢારસો ઓગણસિત્તેરના ઑક્ટોબરની બીજી તારીખે જન્મેલા. પરંતુ જ્યારે જ્યારે ધર્મ-અધ્યાત્મ સંબંધી સમસ્યા જણાઈ ત્યારે એમણે શ્રીમદ્નું માર્ગદર્શન લીધું હતું. આત્મકથામાં ગાંધી એમનો રાયચંદભાઈ કે કવિ તરીકે ઉલ્લેખ કરે છે. ધર્મચિંતન કરતાં જ્યારે યુવાન ગાંધીના પ્રબુદ્ધ માનસમાં હિંદુ ધર્મ વિશે તર્ક વિતર્ક જાગે છે ત્યારે એનું છેલ્લું અને સંતર્પક સમાધાન શ્રીમદ્ પાસેથી મળે
છે.
૧૩
થઈ. તેમણે મને ધીરજ રાખવા ને હિંદુ ધર્મનો ઊંડો અભ્યાસ કરવા ભલામણ કરી. તેમના એક વાક્યનો ભાવાર્થ આ હતો: હિંદુ ધર્મમાં જે
સૂક્ષ્મ અને ગૂઢ વિચારો છે, આત્માનું નિરીક્ષણ છે, દયા છે, તેવું બીજા ધર્મમાં નથી, એવી નિષ્પક્ષપાતપણે વિચારતાં મને પ્રતીતિ થઈ છે."
‘મેં મારી મુસીબતો પત્ર દ્વારા રાયચંદભાઈ આગળ મૂકી. હિંદુસ્તાનના બીજા ધર્મશાસ્ત્રીઓ સાથે પણ પત્ર વ્યવહાર ચલાવ્યો. તેમના જવાબ ફરી વળ્યા. રાયચંદભાઈના પત્રથી મને કંઈક શાંતિ
શ્રીમદ્ તેત્રીસ વરસના અલ્પ આયુષ્યમાં આખા યુગ જીવી ગયા. એમણે સ્વાસ્થ્યલાભ (એમની છેલ્લી વયની તસ્વીરો કોઈ ક્ષયરોગીની ભુખમરાતી પીડાતા માણસની હોય એવું જ લાગે, ખૂબ ઓછું ખાના હતા.) ખાતર હોય કે અંતઃપ્રેરણાથી – ઈડરના મંટિયા પહાડને પણ પાવન કરી દીધો છે. 'શ્રીમદ્ રાજચંદ્રે ચિત્ર જીવનદર્શન' ગ્રંથમાં ડર સાથેના પ્રસંગોનો અલપઝલપ ઉલ્લેખ સાંપડે છે ખરો, પરંતુ સાબરકાંઠાના અધ્યાત્મ જગતમાં ‘પુરાણ પુરુષ’ જેવી પ્રતિષ્ઠા ધરાવતા એમના સમકાલીન લોકસંત રામાબાવજી-રામજી વક્તાજી પટેલને તેઓ પ્રત્યક્ષ મળ્યા હોવાના સગડ મળતા નથી. તેમ છતાં, પોતાના અનુયાયીઓને એમણે ગલોડાના રામા ભગતનો આશ્રય કરવાનું સૂચન કર્યું હોવાની વાત બહુ જાણીતી છે.
રામા ભગત હાલ લક્ષ્મીપુરા નામે ઓળખાતા છતાં જૂના ગલોડા નામે વધુ જાણીના ખેડબ્રહ્માથી સાત કિ.મી પૂર્વમાં આદિવાસી પટ્ટીની ધાર પર વસેલા ગામના આંજણા પાટીદાર. શાળાનું પગથિયું પણ જોયેલું નહીં, છતાં પૂર્વનાં સંચિત ગો કે ગુરુકૃપા- એક અદના ખેડૂતના કોઠે આત્માનાં અજવાળાં પ્રગટ્યાં હતાં, એનો શ્રીમદ્ જેવી વિભૂતિને પણ અહેસાસ હશે ત્યારે જ ને ! કૃપાળુદેવ હવે લાંબો વખત કાઢે એમ નથી એની પ્રતીતિ થતાં ઇંડરના ઘંટિયા પહાડ પર એમના મુમુક્ષુ આશ્રિતોએ આર્ત્ત સ્વરે પ્રશ્ન કર્યો: પ્રભુ, હવે પછી અમારે કોનો આશ્ચય કરવો? કૃપાળુદેવે ક્ષણનોય વિલંબ કર્યા વિના ખેડ નજીક ગોડા ગામમાં રહેતા રામજી વક્તા પટેલનું નામ આપ્યું હોવાનું કહેવાય છે. એની કોટી કરવા કેટલાક મુમુક્ષુ ગલોડોમાં રામા ભગતનું ખોરડું શોધતા શોધતા ગામ મધ્યે પહોંચ્યા ત્યાં માટીની ગાર ખૂંદતા મેલાયેલા માણસે બધાને નામ જોગ આવકારો દીધો. કોઈએ આગોતરો સંદેશો તો પહોંચાડ્યો નહોતો, છતાં ભગતજીએ મહેમાનો માટે ખાટલા પથરાવી રાખ્યા હતા અને એમના વર્ણાશ્રમધર્મ અનુસાર 'ચોખ્ખી’ રસોઈ પણ તૈયાર થઈ રહી હતી. ઝાંપે અમને લેવા માણસો મોકલાવ્યા હતા.
આપણને આ બધું કોલકલ્પિત જ લાગે. પરંતુ લક્ષ્મીપુરાના હૈડિયા ગઈ કાલ સુધી આ દુશ્ય નજરોનજર જોયું હોય એટલા ઉમળકાથી એનું વર્ણન કરતા રહેતા. મારા ધર્મપત્ની શાંતાબહેનના સગાં ફોઈ સાથે લગ્ન કર્યા છતાં બાવજીની આજ્ઞાથી બ્રહ્મચર્ય પાળનારા મોતી ફુઆ અને બાવજીની પરંપરા જાળવી લક્ષ્મીપુરાને સંતનગરીની આગવી

Page #14

કોઈ નથી કે
૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫ ઓળખ સંપડાવનાર * જે છાપ મારા ઉપર રાયચંદભાઈએ પીડીતે બીજી કોઈ નથી
વચનો મને સોંસરાં ઊતરી જતાં. જીતાબાવજીના મોઢે આ | ગરી પાડી શક્યા. તેમનાં ઘણાં વચનો મને સોંસરાં ઊતરી જતાં. |
તેમની બુદ્ધિ વિશે મને માન હતું. ચમત્કારનું વિવરણ વારંવાર પ્રિય
"ી તેમની પ્રામાણિકતા વિશે તેટલું જ સાંભળવા છતાં વિજ્ઞાનના વિદ્યાર્થી તરીકે એમાં ફિક્શનનું તત્ત્વ હોવાની હતું. ને તેથી હું જાણતો હતો કે તેઓ મને ઈરાદાપૂર્વક આડે રસ્તે શંકા તો રહ્યા જ કરી છે.
નહીં દોરે...આથી મારી આધ્યાત્મિક ભીડમાં હું તેમનો આશ્રય લેતો.” પરંતુ મહાત્મા ગાંધીને મુંબઈ ખાતે પ્રાણજીવન મહેતાના બંગલે ગાંધીજી નિરંતર “ગુરુ” શોધતા રહ્યા છે. એ પ્રામાણિકપણે નોંધે પહેલવહેલાં મળેલા એમના ‘રાયચંદભાઈ'માં આવી કોઈ શંકા નહોતી છે કે, “રાયચંદભાઈને વિશે મારો આટલો આદર છતાં, તેમને હું રહી. “આત્મકથા’ ના બીજા ભાગનો આરંભ જ “રાયચંદભાઈમારા ધર્મગુરુ તરીકે મારા હૃદયમાં સ્થાન ન આપી શક્યો. શીર્ષકવાળા પ્રકરણથી થાય છે. ગાંધીજીને એમની ‘શતાવધાની વાનગી” અક્ષરજ્ઞાન આપનાર અપૂર્ણ શિક્ષકથી ચલાવી લેવાય, પણ જોઈ એમની “અદેખાઈ” જરૂર થયેલી પરંતુ એમના જ શબ્દો ટાંકીને આત્મદર્શન કરાવનાર અપૂર્ણ શિક્ષકથી ન જ ચલાવાય. ગુરુપદ તો કહીએ તો, “પણ તે ઉપર મુગ્ધ ન થયો. જેના ઉપર હું મુગ્ધ થયો તે સંપૂર્ણ જ્ઞાનીને જ અપાય.’ ગાંધીજીને શ્રીમમાં એવો સંપૂર્ણ જ્ઞાની’ વસ્તુનો પરિચય મને પાછળથી થયો. એ હતું તેમનું બહોળું શાસ્ત્રજ્ઞાન, નહીં દેખાયો હોય ત્યારે જ ને! ગુરુપદની શોધ એમણે આજીવન તેમનું શુદ્ધ ચારિત્ર, અને તેમની આત્મદર્શન કરવાની ભારે ધગશ. ચાલુ રાખી પરંતુ અંતે એ અધૂરી જ રહી ગઈ. ગાંધીજીને જે ગુરુ આત્મદર્શનને જ ખાતર તે પોતાનું જીવન વ્યતીત કરતા હતા એમ મેં ખપતા હતા એ બીબામાં રાજચંદ્ર જેવો તરલ જીવાત્મા ઠરી શક્યો પાછળથી જોયું:
નહીં હોય, બનવાજોગ છે. મહર્ષિ અરવિંદે તો ગાંધીજીને મળવાની જ હસતાં રમતાં પ્રગટ હરિ દેખું રે,
ના પાડી દીધેલી. કદાચ સાબરકાંઠાના રામાબાવજી સાથે મેળાપ થયો મારું જીવ્યું સફળ તવ લેખું રે;
હોત તો એમણે એમના વિશે પણ આવું જ વિધાન કર્યું હોત. મુક્તાનંદનો નાથ વિહારી રે,
વિનોબાજીએ ભૂદાનયાત્રા દરમિયાન ઓચિંતા જ મળી ગયેલા ઓધા જીવનદોરી અમારી રે.
નાથબાવજી અને જેશંગબાવજીની મુલાકાતથી પરમ ઉપલબ્ધિ સમી -એ મુક્તાનંદનું વચન તેમને મોઢે તો હતું જ, પણ તે તેમના પ્રસન્નતા અનુભવી હતી, છતાં ‘રાયચંદભાઈને મારા હૃદયના સ્વામી હૃદયમાંયે અંકિત હતું.'
ન બનાવી શક્યો તોપણ તેમનો આશ્રય મને વખતોવખત મળ્યો છે' ગાંધીજીએ “આત્મકથામાં દોરેલું શ્રીમનું શબ્દચિત્ર ગાગરમાં એમ કહી ગાંધીજી એમના જીવન પર ઊંડી છાપ પાડનાર ત્રણ સાગર સમાન છે. કદાચ રાજચંદ્રના મનુષ્યાવતારનું એ શ્રેષ્ઠ અવલોકન વિભૂતિઓમાં રાયચંદભાઈનું નામ મોખરે મૂકવાનું ચૂકતા નથી. બીજી
બે તે ટૉલ્સટૉય અને રસ્કિન જેમનાં પુસ્તકો અનુક્રમે ‘વૈકુંઠ તારા પોતે હજારોના વેપાર ખેડતા, હીરામોતીની પરખ કરતા, વેપારના હૃદયમાં છે’ અને ‘અનટુ ધિસ લાસ્ટ'- સર્વોદયથી તેઓ ‘ચકિત' થયા કોયડા ઉકેલતા. પણ એ વસ્તુ તેમનો વિષય નહોતી. તેમનો હતા. વિષય-તેમનો પુરુષાર્થ તો આત્માઓળખ-હરિદર્શન- હતો. પોતાની આ રાચયંદભાઈ વવાણિયાથી મુંબઈ થઈ ઈડર પર્યત એકસરખો પેઢી પર બીજી વસ્તુ હોય યા ન હોય, પણ કોઈ ને કોઈ ધર્મપુસ્તક આધ્યાત્મિક પ્રકાશ પાથરતા રહ્યા. મોક્ષમાર્ગીઓ માટે એ દીવાદાંડી અને રોજનીશી હોય જ. વેપારની વાત પૂરી થઈ કે ધર્મપુસ્તક ઊઘડે બની રહ્યા. ગાંધીજીના જ શબ્દો ટાંકીએ તો, “આપણે, સંસારી જીવો અથવા પેલી નોંધપોથી ઊઘડે.
છીએ, ત્યારે શ્રીમદ્ અસંસારી હતા, આપણને અનેક યોનિઓમાં જે મનુષ્ય લાખોના સોદાની વાત કરી લઈને તુરત આત્મજ્ઞાનની ભટકવું પડશે, ત્યારે શ્રીમન્ને કદાચ એક ભવ બસ થાઓ. આપણે ગૂઢ વાતો લખવા બેસી જાય તેની જાત વેપારીની નહીં પણ શુદ્ધ જ્ઞાનીની મોક્ષથી દૂર ભાગતા હોઈશું, ત્યારે શ્રીમદ્ વાયુવેગે મોક્ષ તરફ ધસી છે. તેમનો આવી જાતનો અનુભવ મને એક વેળા નહીં પણ અનેક રહ્યા હતા.' વેળા થયેલો. મેં તેમને કદી મૂર્શિત સ્થિતિમાં નથી જોયા. મારી જોડે ગાંધીજીના બ્રહ્મચર્ય વિષયક ખ્યાલોના પાયામાં શ્રીમની અસર તેમને કશો સ્વાર્થ નહોતો. તેમના અતિનિકટ સંબંધમાં હું રહ્યો છું. હું હતી, જેમાં સ્વ સ્ત્રી પ્રત્યે પણ બ્રહ્મચર્યની સંલ્પના હતી. સત્ય અને તે વેળા ભિખારી બારિસ્ટર હતો. પણ જ્યારે હું તેમની દુકાને પહોંચે અહિંસા પણ ગાંધીજી શ્રીમન્ના જીવનમાંથી શીખ્યા હોવાનું સ્વીકારે ત્યારે મારી સાથે ધર્મવાર્તા સિવાય બીજી વાર્તા ન જ કરે.
છે. ગાંધીજી લખે છેઃ “હું કેટલાંય વર્ષોથી ભારતમાં ધાર્મિક પુરુષની ઘણાં ધર્માચાર્યોના પ્રસંગમાં હું ત્યાર પછી આવ્યો છું, દરેક ધર્મના શોધમાં છું. પરંતુ એમના જેવા ધાર્મિક પુરુષ હિંદમાં હજુ સુધી જોયા આચાર્યોને મળવાનો પ્રયત્ન મેં કર્યો છે, પણ જે છાપ મારા ઉપર નથી કે જે એમની હરીફાઈમાં આવી શકે. રાયચંદભાઈએ પાડી તે બીજી કોઈ નથી પાડી શક્યા. તેમનાં ઘણાં તેઓ ઘણીવાર કહેતા કે ચોપાસથી કોઈ બરછીઓ ભોંકે તે સહી

Page #15

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
શકું પણ જગતમાં જે જૂઠ,
* આપણે રવીન્દ્રનાથ અને વિવેકાનંદ પાછળ ગાંડા થતા રહ્યા ” , ,
પ્રેમુભાઈ ઠાકરે મને આગ્રહપૂર્વક પાખંડ, અત્યાચાર ચાલી રહ્યાં છે, || , પણ આંગણે ઊગેલા સૂર્યોને ન ઓળખી શક્યા.
|_| વિનંતી કરી કે તમે બાવજી વિષે મને ધર્મને નામે અધર્મ વર્તી રહ્યો છે RK,
kી દોઢસો-બસો પાનાંની એક ચોપડી તેની બરછી સહન થઈ શકતી નથી. અત્યાચારોથી ઊકળી રહેલા તેમને લખી આપો. હું મારા ખર્ચે છપાવી લોકોને વહેંચવા માગું છું. બાવજી મેં ઘણીવાર જોયા છે. તેમને આખું જગત પોતાના સગા જેવું હતું. તો દેવલોક પામ્યા. ધીરે ધીરે લોકો એમને ભૂલવા માંડ્યા છે. કારણ આપણા ભાઈ કે બહેનને મરતાં જોઈને જે કલેશ આપણને થાય છે કે તેઓએ પાછળ કશું કમઠાણ રાખ્યું જ નથી. એમને પ્રસિદ્ધિ ગમતી તેટલો કલેશ તેમને જગતમાં દુ:ખને, મરણને જોઈને થતો.’ ગાંધીજી નહોતી, એ ક્યારેય કોઈ પત્રકારને મુલાકાત આપવાની તત્પરતા ન શ્રીમદ્ સાથે એમના મરણ પર્યત નિકટ સંબંધથી જોડાયેલા રહ્યા છે. દાખવતા. આશ્રમ કે મંદિર જેવું કશું બનાવ્યું નહીં, બનાવવાની છૂટ એ કબૂલે છે: “મેં ઘણાંના જીવનમાંથી ઘણું લીધું છે, પણ સૌથી વધારે આપી હોત તો કોણ જાણે કેવડું મોટું સંસ્થાન ઊભું થઈ ગયું હોત. કોઈના જીવનમાંથી મેં ગ્રહણ કર્યું હોય તો તે કવિશ્રીના જીવનમાંથી પણ બાવજીને તો એમાંય “કર્મ બંધાતાં વરતાય. એટલે એમના છે. દયાધર્મ પણ હું તેમના જીવનમાંથી શીખ્યો છું. ખૂન કરનાર ઉપર સેવકોએ એમની હયાતીમાં જે પ્રત્યક્ષ સત્સંગ માણ્યો તે કેટલાક રજુભા પણ પ્રેમ કરવો એ દયાધર્મ મને કવિશ્રીએ શીખવ્યો છે. એ (અહિંસા) ધર્મનું જેવા મુમુક્ષુઓએ એમની જ ભાષામાં ઉતારી દીધો અને એના ગ્રંથો તેમની પાસેથી મેં કૂંડાં ભરી ભરીને પાન કર્યું છે.'
જરૂર છપાયા, છતાં એક મુશ્કેલી તો રહી જ. બાવજીની તળપદી (આ શ્રીમદ્ વિશે રાષ્ટ્રપિતાએ આટલો આદરદર્શાવ્યો છે પરંતુ એમના સંતવાણીના અદ્ભુત ભાષાકર્મ વિશે પણ સંશોધન કાર્ય હાથ ધરવા રાજકીય અનુયાયીઓએ ભૂલથી પણ એ મહાપુરુષને યાદ કરવાની જેવું છે.) કહેણીને યથાતથ, શ્રદ્ધાપૂર્વક ગ્રંથસ્થ કર્યા પછી એનું કહેવાતી તસદી લીધી નથી. ગુજરાત આ મુદ્દે નગુણું જ રહ્યું છે. પોતાની ભૂમિની ‘શુદ્ધ' ભાષામાં રૂપાંતર તો થયું નહીં! ગ્રંથોના ખડકલા રચાયા પણ વિભૂતિઓને ઓળખવા માટે એની પાસે નવરાશ જ નથી. આપણે એ વાંચે કોણ? બલકે વાંચવા જાય તોય વાક્ય વાક્ય એકાદ શબ્દ રવીન્દ્રનાથ અને વિવેકાનંદ પાછળ ગાંડા થતા રહ્યા પણ આંગણે ઊગેલા એવો આવી ચડે કે એનો અર્થ ન તો વાંચનાર જાણતો હોય કે ન સૂર્યોને ન ઓળખી શક્યા. શ્રીમની જેમ મહર્ષિ દયાનંદ સરસ્વતી શબ્દકોશમાં શોધ્યો જડે. પ્રેમુભાઈએ બાવજીના એક જ ઇશારે મુંબઈના અને પ્રણામી ધર્મની પ્રવર્તક મહામતિ પ્રાણનાથને ગુજરાતે ધરાર ધીકતો ધંધો છોડી ગામડે આવી જવાનું સ્વીકાર્યું હતું. તમે વિચાર તો અવગણ્યા છે, એ શું સૂચક નથી?
કરો : કરોડોમાં રમતો, મુંબઈમાં જામી પડેલો બિઝનેસમેન એક શ્રીમદ્ તો નીવડેલા કવિ છે. શતાવધાની તરીકે ખૂબ પ્રશંસા પામી અકિંચન સંસારી ભગત – એ સમયે બાવજીને લોકો “જેસંગ ભગત' ચૂકેલા છે અને વાણી એમને વરેલી છે. ઝળહળ સૂર્ય સમા શ્રીમદ્ કહેતા-નો શુકન ન ઉથાપી શકે એ કેવો પ્રભાવ! શબ્દમાં કેવી તાકાત પૂરેપૂરા આત્મસાત્ કરી જાણનારા સાબરકાંઠાના સંતો એથી તદ્દન કે ધંધાનો ઉલાળિયો કરી દઈને એક બ્રાહ્મણનો દીકરો ગામના મેલાઘેલા સામા છેડે છે. એમને સાવ જ માપનું અક્ષરજ્ઞાન છે, પુરાણપુરુષ આંજણા પાટીદારનો આદેશ માની બેઠો ! – એ પ્રેમુભાઈના આખા રામાબાવજીને તો એ પણ નહોતું. પરંતુ તેમ છતાં સહજ ભાવે કલાકો વ્યક્તિત્વમાં બાવજીના સહવાસથી નખશિખ પરિવર્તન આવી ગયું નહીં, દિવસોના દિવસો લગી એ ધાણી ફૂટ વાણી વહેતી મૂકતા રહ્યા. અને જેટલા ઉત્સાહથી વેપારધંધો કરતા હતા એથી અદકેરા ઉત્સાહપૂર્વક હાથવગા કોઈ મુદ્દા નહીં, કોઈ મુકરર કરેલો વિષય નહીં. જીભે ચડ્યું એમણે ઇડર પંથકની કાયાપલટ કરવામાં શક્તિ અને સંપત્તિ ખર્ચવા તે ઉચ્ચારી દીધું. પરંતુ એમના એ શબ્દોમાં આપણને શાશ્વતીનો રણકાર માંડી. પ્રેમુભાઈના ધર્મપત્ની આનંદીબહેને એમને આ સેવાકાર્ય–બલકે સંભળાય છે. બાળકો વિશે- સંતાનો વિશે વાત કરતા હોય ત્યારે ભગવાનના કામમાં જોતરાવાની છૂટ ન આપી હોત તો? પણ એ જાણે જિબ્રાન આવીને એમની જીભે બોલતો હોય એવું લાગે. એમના સન્નારીએ ધર્મકાર્યમાં પતિનો પડછાયો બની એમને સાથ આપ્યો. ખોળિયામાં ક્યારેક રવીન્દ્રનાથ તો ક્યારેક ગાંધી પ્રવેશ્યા હોય એવું આજે સાબરકાંઠા જિલ્લામાં આનંદીબહેન પ્રેમુભાઈ ઠાકરના નામની લાગે. ઉમાશંકરને ગોધમજીમાં શાળામાં ઉદ્ઘાટન માટે તેડાવેલા. વિદ્યાની પરબો ધમધમી રહી છે. પ્રેમુભાઈએ જ્યાં જ્યાં દાન આપ્યું બાવજીના દર્શનથી એવા અભિભૂત થઈ ગયેલાં કે એમના ચરણોમાં ત્યાં તકતી પત્નીના નામની લગાવડાવી. બની શકે કે એમાં પણ ઢળી પડેલા. આવા સંતની હાજરીમાં હું તો ઘણો નાનો માણસ ગણાઉં. બાવજીની જ પ્રેરણા કામ કરી ગઈ હોય. સંતોની કરુણા ક્યારેય આવી ઉદ્ઘાટન હો કે ખાતમુહૂર્ત, બાવજીના હાથે જ શોભે.” આ મતલબના સામાજિક ક્રાંતિનો પણ સૂત્રપાત કરી શકે, તેનું નેત્રદીપક ઉદાહરણ વેણ ગદ્ગદ્ કંઠે ઓચર્યા હતા એ વિશ્વચેતનાના કવિએ. બાવજી વિશે આત્મા- પરમાત્મામાં રચ્યા પચ્યા રહેતા આ ગામડિયા બાવજી છે. બહારના લોકો બહુ ઓછું જાણે છે, અને એ સ્વાભાવિક પણ છે. ગોધમજીમાં અદ્યતન હૉસ્પિટલ છે. સરસ્વતી મંદિર સમી હાઈસ્કૂલ થોડાં વર્ષ અગાઉ બાવજીના પરમ મિત્ર (અનુયાયી કરતાં તેઓ પોતે છે, છાત્રાલયો છે. આજે ગોધમજીથી લઈ શામળાજી સુધી શૈક્ષણિક એમના મિત્ર હોવાનું ભારપૂર્વક કહે છે), ગોધમજીના જ વતની શ્રી સંસ્થાઓની હારમાળા દીપી રહી છે. એમાં પ્રેમુભાઈ અને એમના

Page #16

૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫ પારિવારિક સ્નેહીજનો ઉપરાંત કેમલ
* એમને આર્દ્ર હદયે જે રીતે વલવલતા જોયા છે એમાં મને ને ,
1 2 2 મુમુક્ષુઓના નામે અપાતું, ટૂંકમાં
? ઈંકવાળા ગફુરભાઈ બીલખિયા જેવા | શ્રીમદ્ પ્રેરિત ‘ક્ષમાપના'નો જ પડઘો સંભળાય છે.
વ્યક્તિ ઓગળી જતી અને સમષ્ટિ મહાજનોની ઊજળી કમાણી પણ આ
sી પ્રગટતી. આખું પર્વ ચેતનાના વપરાતી રહી છે.
આવિષ્કારનું ગ્રામોત્સવ પર્વ બની રહેતું. ચોખ્ખા ઘીના સેંકડો ડબા સાબરકાંઠાના આ મોક્ષમાર્ગી સંતોએ ધાર્યું હોત તો મસમોટા રસોડે ખડકાતા. બાવજીનો મેળાવડો મેળવવો એ ગામ સમસ્ત માટે આશ્રમો અને મંદિરો ઊભાં કરી શક્યા હોત. એ મુદ્દે આ ત્રણેય બહુ મોટી પ્રતિષ્ઠા ગણાતી. એ માટે મહિનાઓ બલકે વર્ષો લગી રાહ આત્મજ્ઞાની મહાત્માઓ એ હદે અનાસક્ત રહ્યા કે એમનો પ્રચાર- જોવી પડતી. મોરારિબાપુની રામકથા જેવો જ આનંદ ઉલ્લાસ છવાઈ પ્રસાર માત્ર સાબરકાંઠાના ઈડર, હિંમતનગર, ભિલોડા પંથક પૂરતો જતો. આસપાસના ભક્તો, સાધુ મહાત્માઓને માનપૂર્વક નોતરવામાં સીમિત રહ્યો છે. રામાબાવજી ખેડબ્રહ્મા તાલુકાના વતની, પરંતુ એમનો આવતા અને બાવજી દરેકને એમની લારોલાર મંચ પર જ સમ્માનપૂર્વક સમાજ ઈડર પંથકમાં સમાજના તમામ વર્ગોને સાથે લઈને ચાલવા બિરાજમાન કરાવી એમના જ્ઞાનનો પણ વચ્ચે વચ્ચે ‘લાભ અપાવતા મથતા આ સંતોએ ક્યારેય કોઈ ચમત્કારો કે સાક્ષાત્કારનો વેપલો ન રહેતા. અલબત્ત, એ બધાની ગામલોકો કે મેળાવડામાં બહારગામથી કર્યો, પરચા પૂર્યા તે પણ એમના સીમિત વર્તુળના સીધા સાદા ખેડૂત આવનાર મુમુક્ષુઓને મન ઝાઝી કિંમત ન હોય-એમને મન તો બાવજી વર્ગના લોકોને! ક્યારેય એમણે જ્ઞાન-સાધના અને ભક્તિ માર્ગેથી જ ભગવાન હતા અને બાવજી જે કંઈ બોલે, તે એ બધા માટે વિચલિત થવાનું નથી સ્વીકાર્યું. માન-પાન, દેખાડાઓથી જોજનો દૂર હાજરાહજૂર ઈશ્વરની વાણી બની રહેતી. પછી ભલેને એ બાવજીનો ચાલતી રહી છે એમની આ જાત ભણીની જાત્રા. એ જાત્રામાં જોડાવાની ગુસ્સો હોય, એમણે સહજભાવે કોઈની ‘ફિલ્મ” ઉતારી હોય! સૌને છૂટ હતી, પરંતુ પ્રાદેશિક વલણો મુજબ એમની સાથે ઊજળિયાત પરંતુ ક્યારેય કોઈ પણ વક્તાને કે શ્રોતાને આવા મેળાવડાઓમાં ઉપલો વર્ગ કે નીચલો શ્રમિક વર્ગ ન જોડાઈ શક્યો, તેથી આ અપમાનજનક વર્તાવ, રાજકીય સભાઓમાં રોજિંદી ઘટના બની ગયો અધ્યાત્મ ક્રાંતિનો વ્યાપ મર્યાદિત જ રહ્યો. ખુદ પાટીદાર સમાજમાં આ છે એવા “હુરિયા'નો અનુભવ નથી થયો. શું આ કોઈ નાની સૂની તો બધા શીરાના શ્રાવક “ભક્તાઓનો ઝમેલો છે, એવી ટીકાઓ ઉપલબ્ધિ ગણાય? થતી રહી. બનવાજોગ કે જે પાંચેક હજારનું ટોળું બાવજી (હવે આ મારા પિતાશ્રી તો શુદ્ધ સનાતની. શિવ ભક્ત. સવારે મહાદેવના નામાભિધાન જેશંગબાવજી માટે રૂઢ થઈ ગયું છે. આદિ પુરુષ દર્શન કર્યા વગર પાણી પણ ન પીતા. આજીવન એકાસણાં કર્યા. એમને રામાબાવજી જેશંગલાલજી “મોટા બાવજી'ને ફક્ત એકાદ વાર મળ્યા, “કૃપાળુદેવ” તે કોણ, એનીય જાણ થઈ હશે તો બાવજીના મેળાવડા પણ મળ્યા ત્યારે પેલો નરેન્દ્ર રામકૃષ્ણને મળેલો એવી દશામાં થકી. પરંતુ એમને આર્દ્ર હૃદયે જે રીતે વલવલતા જોયા છે એમાં મને રામાબાવજીને એમનો ‘કુકલો મળી ગયો. એ કુકલાની છાતીમાં પેસી શ્રીમદ્ પ્રેરિત “ક્ષમાપના'નો જ પડઘો સંભળાય છે. શ્રીમદ્ભત ગયા અને પછી ક્યારેય બહાર નીકળ્યા જ નહીં! માટે મોટા બાવજી' “મોક્ષમાળા'માં એનો પાઠ છે એ જ બાવજીના “અમૃત સાગર'નું આમુખ અને આ બે સંતો વચ્ચેના સેતુ સંત નાથબાવજી માટે એમના ગામનું છે. અક્ષર પણ બદલ્યા વગર બાવજી એનું રટણ સત્સંગ મેળાવડામાં નામ જોડી “મુનાઈ બાવજી” નામાભિધાન વપરાય છે. આથી જેશંગ કરતા-કરાવતા. બાવજી વિશેના મારા ચરિત્ર ગ્રંથનું શીર્ષક પણ મેં ‘બાવજી” જ રાખ્યું “હે ભગવાન! હું બહુ ભૂલી ગયો, મેં તમારાં અમૂલ્ય વચનોને હતું.) પાછળ વર્ષો સુધી ફરતું રહ્યું એમાં મુમુક્ષુ જીવો કરતાં આવા લક્ષમાં લીધાં નહીં. તમારા કહેલાં અનુપમ તત્ત્વનો મેં વિચાર કર્યો નિવૃત્ત, ઘરમાં અળખામણા થઈ ગયેલા પ્રૌઢો અને વૃદ્ધોની જ સંખ્યા નહીં. તમારા પ્રણીત કરેલાં ઉત્તમ શીલને સેવ્યાં નહીં. તમારા કહેલાં વધારે હશે, પરંતુ સરવાળે જે વાતાવરણ સરજાતું એ તો ભક્તિનું, દયા, શાંતિ, ક્ષમા અને પવિત્રતા મેં ઓળખ્યા નહીં. હે ભગવન! આત્મનિરીક્ષણનું અને માણસ તરીકે વધુ સારા માણસ બનવા મથતા ભૂલ્યો, આથડ્યો, રઝળ્યો અને અનંત સંસારની વિટંબણામાં પડ્યો ગ્રામીણોની આધ્યાત્મિક કાર્યશાળા જેવું જ લાગતું. ત્યાં સુધી કે જેમાં છું. હું પાપી છું. હું બહુ મદોન્મત્ત અને કર્મરજથી કરીને મલિન છું. હે બાવજી મુખ્ય વક્તાની ભૂમિકામાં હોવા છતાં વચ્ચે વચ્ચે આ માર્ગે પરમાત્મા! તમારા કહેલાં તત્ત્વ વિના મારો મોક્ષ નથી. હું નિરંતર વળેલા અન્ય સમર્થ મહાત્માઓના પણ પ્રવચનો ચાલ્યા કરતાં. આ પ્રપંચમાં પડ્યો છું, અજ્ઞાનથી અંધ થયો છું, મારામાં વિવેકશક્તિ એક એવી શિસ્તબદ્ધ છતાં આયોજનવિહોણી ધર્મસભા હતી, જેના નથી અને હું મૂઢ છું, હું નિરાશ્રિત છું, અનાથ છું. નીરાગી પરમાત્મા! સંયોજક અને અધ્યક્ષ ઉપરાંત મુખ્ય વકતા બાવજી રહેતા. મેળાવડાનું હું હવે તમારું, તમારા ધર્મનું અને તમારા મુનિનું શરણ ગ્રહું છું. મારા નામ “સત્સંગ મેળાવડો રહેતું, એના વાચક ગામે ગામ પહોંચાડવામાં અપરાધ ક્ષય થઈ હું તે સર્વ પાપથી મુક્ત થાઉં એ મારી અભિલાષા છે. આવતાં, એમાં ખર્ચ કરનાર અતિ દીન ભાવે શ્રોતા સમુદાયમાં શોધ્યોય આગળ કરેલાં પાપોનો હું હવે પશ્ચાત્તાપ કરું છું. જેમ જેમ હું સૂક્ષ્મ ન જડે એમ ખૂણામાં લપાઈને બેસી રહેતો. આમંત્રણ ગામ સમસ્તના વિચારથી ઊંડો ઊતરું છું તેમ તેમ તમારા તત્ત્વના ચમત્કારો મારા

Page #17

એપ્રિલ, ૨૦૧૫ પ્રબુદ્ધ જીવન
| ૧૭ સ્વરૂપનો પ્રકાશ કરે છે. તમે Eિ
- શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર વચ્ચે વય-સામ્ય * મને હજી લગી ‘મોક્ષનો મોહ જાગ્યો નથી. પહોંચેલા પુરુષોએ ને નીરાગી, નિર્વીકારી, |
જેવું જ આ માતૃકર્તવ્યનું સામ્ય તો આ મુક્તિની ઈચ્છાને પણ કર્મબંધન જ ગણી છે. સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપ,
ની છે. પોતે સમાધિસ્ત ભાવે વિદાય સહજાનંદી, અનંતજ્ઞાની, અનંતદર્શી અને નૈલોક્યપ્રકાશક છો. હું લેતાં અગાઉ એ માતાની ભાળવણ કરવાનું ભૂલ્યા નથી. માત્ર મારા હિતને અર્થે તમારી સાક્ષીએ ક્ષમા ચાહું છું. એક પળ પણ અદલ આ જ બધી સાંસારિક જવાબદારીઓ સભાનપણે તમારા કહેલાં તત્ત્વની શંકા ન થાય, તમારા કહેલા રસ્તામાં અહોરાત્ર નિભાવવાનો બોધ સાબરકાંઠાના ગામડિયા સંતોની વાણીમાં પ્રગટતો હું રહું, એ જ મારી આકાંક્ષા અને વૃત્તિ થાઓ. હે સર્વજ્ઞ ભગવાન! રહ્યો છે. એક તરફ સમજવું અઘરું પડે એવું ‘કેવળજ્ઞાન'નું તત્ત્વચિંતન, તમને હું વિશેષ શું કહું? તમારાથી કંઈ અજાણ્યું નથી. માત્ર પશ્ચાત્તાપથી બીજી તરફ કોશિયાને પણ સમજાય એવું વ્યવહારજ્ઞાન. એ ઘરબાર હું કર્મજન્ય પાપની ક્ષમા ઈચ્છું છું. ૐ શાંતિઃ શાંતિઃ શાંતિઃ છોડવાની વાત જ નથી કરતા, બલકે માતાપિતાથી લઈ તમામ સ્વજનો,
જીવ માત્ર પ્રત્યે ક્ષમાપના કરતા મારા ખેડૂત પિતા જૈન નહોતા, કે ગ્રામજનો અને જીવ માત્ર પ્રત્યેની વણલખી ફરજો બજાવવાથી જ નહોતા પાળી શકતા જૈન ધર્મનો આહારવિચાર. એ તો બાજરીનો ભગવાન રાજી થશે, એવો ઉપદેશ આપે છે. આપણાં આશરે આવી રોટલો અને ડુંગળી ખાનારા શ્રમજીવી ખેડૂત હતા. એ ક્યારેય ભગવાન પડેલું માણસ હોય કે ઢોર એમાં પણ ઈશ્વરને જ જોવાનું શીખવે છે. મહાવીરના દેરાસરમાં પણ નહીં ગયા હોય અને છતાં એ જીવતે જીવ વૃદ્ધ માતપિતાને છણકા છાકોટા કરનાર સત્સંગમાં આવે એથી કંઈ મરી ચૂક્યા હતા. એમાં એમનું પોતાનું તપ તો ખરું જ, પણ આવા એને ભગવાન ના મળે. સ્વર્ગ તો માતાના ચરણોમાં છે. પહેલી ફરજ લોકસંતોનોય ઉપકાર એ સ્વીકારતા. એમનાં દર્શન માટે ઉત્સુક રહેતા. એમની સેવાચાકરી કરવાની છે, એમના દિલ દુભાવીને ગમે તેટલાં
શ્રીમનું ક્ષમાપના સ્તોત્ર ભગવાન મહાવીરને ઉદ્દેશીને રચાયું હશે, તીર્થ કરશો, મહાત્માઓના પગ પકડશો કે દેવમંદિરોમાં દાન આપશો પરંતુ એ જ શબ્દો જનસાધારણ માટે એનાં પોતીકાં દેવ-દેવીઓ સમક્ષ તો કશું નહીં વળે. બધું જ પાણીમાં જશે. ખેડૂત વર્ગમાંથી આવતા ગદ્ગદ્ સ્વરે રજૂ થતા રહ્યા છે. આપણને એમ જ લાગે કે આ દેશનો હોઈ આ સંતો બળદ અને ભેંસ જેવા જાનવરોને પણ પરિવારનાં જ અભણ મજૂર કે ખેડૂત પણ આ સ્તોત્ર તો ગળથુથીમાં લઈને જન્મ્ય સ્વજન સમજે છે. એમના તરફ ક્રૂરતા કરનાર માટે પરમાત્માના ઘરમાં છે. આનું કારણ છે આપણી જુગજૂની પરંપરા, સંસ્કાર. જૈન ધર્મ તો જગ્યા નથી. સંત વિનોબાને નાથબાવજી અને જેસંગબાવજી એમની અનેકાન્તનું પ્રબોધન કરે છે. દેવી ભાગવતમાં જગજ્જનની સમક્ષ ભૂદાનયાત્રા નિમિત્તે મુકેટી મુકામે ધર્મશાળામાં મળવા ગયા હતા. તે ભક્ત આવી જ ક્ષમાપના ગુજારે છેઃ અપરાધે સહસ્ત્રાબ... હે મા, હું સાંજે વિનોબાજીએ એમના પ્રવચનમાં આ સત્સંગનો આનંદ વ્યક્ત કશું જ જાણતો નથી, તારું પૂજન-અર્ચન કરવાની વિધિથી હું અજ્ઞાન કરતાં ઉચ્ચારેલા શબ્દો નોંધવા જેવા છે. પ્રવચનની શરૂઆતમાં જ છું. હું શાસ્ત્ર-બાસ્ત્ર ભણ્યો નથી. મેં હજારો ગુના કર્યા હશે, ભૂલો એમણે કહ્યું હતું કે આ સમગ્ર પર્યટન-પ્રવાસમાં સૌથી મોટો લાભ કરી હશે-પણ તું તો મા છે ને! મને ઉદારતાપૂર્વક ક્ષમા કરીને મારી આજે મને એક સંત પુરુષના દર્શન થયાં તે છે. આ જે કંઈ પત્ર પુષ્પ નં તોય વાળી સામાન્ય પૂજા સામગ્રી છે, એનો શ્રીમદ્ તથા સાબરકાંઠાના લોકસંતોનું અધ્યાત્મદર્શન મારા જેવા સહર્ષ સ્વીકાર કરજે. આદિ શંકરાચાર્યનું આ દેશની પ્રજા પર બહુ ‘બગડેલા માણસને હજમ ન થાય એટલું અઘરું છે. હું નિખાલસપણે મોટું ઋણ છે. એમણે “માનસ પૂજા'નો મહિમા કર્યો: ‘ય ય કર્મ કબૂલું છું કે મને હજી લગી “મોક્ષનો મોહ જાગ્યો નથી. પહોંચેલા કરોમિ તદ્ તદ્ અખિલ શંભો તવારાધનમ્ !” એમણે સમગ્ર અસ્તિત્વને પુરુષોએ તો આ મુક્તિની ઈચ્છાને પણ કર્મબંધન જ ગણી છે. ખુદ જ પૂજાનો થાળ બનાવી દીધું. સમન્વયની સંસ્કૃતિ રચનાર શંકરાચાર્ય શ્રીમદ્ એમની ઝવેરી બજારની પેઢીમાંથી મહાવીર સ્વામીની જન્મ દેશના ચાર ખૂણે ચાર પીઠોનું નિર્માણ કરી પ્રજાને એક સૂત્રમાં જયંતીનો ભવ્ય વરઘોડો જોઈ એમની અંતરંગ આત્મદશાનું આલેખન બાંધવાનો ન ભૂતો ન ભવિષ્યતિ એવો મહાન પુરુષાર્થ કર્યો છે. એમણે કરતાં લખે છેઃ શૈવ અને વૈષ્ણવો વચ્ચે સેતુરૂપ કામગીરી બજાવી. દક્ષિણમાં કાલટીમાં ‘જેની મોક્ષ સિવાય કોઈ પણ વસ્તુની ઈચ્છા કે સ્પૃહા નહોતી અને જન્મેલા આ મહાપુરુષે બત્રીસ વર્ષના ટૂંકા આયુષ્યમાં કેટલું બધું કામ અખંડ સ્વરૂપમાં રમણતા થવાથી મોક્ષની ઈચ્છા પણ નિવૃત્ત થઈ છે, કર્યું છે! દક્ષિણમાં જન્મેલા સંત ઉત્તરમાં કેદારનાથ ધામમાં સમાધિ લે તેને હે નાથ! તું તુષ્ટમાન થઈને પણ બીજું શું આપવાનો હતો? હે છે. સંન્યાસ પરંપરાનો દ્રોહ કરી માતાને આપેલ વચન પૂરું કરવા કૃપાળુ, તારા અભેદ સ્વરૂપમાં જ મારો નિવાસ છે...ૐ શ્રી મહાવીર એની ચિતાને અગ્નિદાહ આપવા દોડી પડે છે.
(અંગત)' શ્રીમદ્ દેહ છોડવાં પૂર્વે-પાંચ કલાક પહેલાં નાનાભાઈ મનસુખને
(ચૈત્ર સુદ ૧૩, ૧૯૫૨/મુંબઈ) જે છેલ્લા શબ્દો કહે છે તે આ : “મનસુખ, દુઃખ ન પામતો. માને ઠીક હું અંગત રીતે કહું તો મને મારી જે કંઈ નાનકડી દુનિયા છે, એની રાખજે. હું મારા આત્મ સ્વરૂપમાં લીન થાઉં છું. આદિ શંકરાચાર્ય અને માયા મૂકવી આ વયે તો નહીં, કદાચ અંતિમ પળે પણ નહીં જ ગમે. હું

Page #18

( ૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫
મમતાનો, કરુણાનો, પ્રેમનો પુદ્ગલ છું. - હોડકું ભાંગ્યું હશે તો પેલા ચેલિયાનું ભાંગ્યું રે
| હાડકું ભાંગ્યું હશે તો પેલા ચેલિયાને ભાંગ્યું કે પૈસેટકે સુખી ઘર હતું. પણ ભગત માને બન્ડ રસેલ એમની આત્મકથાની x હશે, એમાં મારે શી લેવાદેવા?'
તો ને? એમને સંકેત મળી ગયો કે હવે પ્રસ્તાવનામાં ત્રણ ‘પૅશન'ની વાત કરે
આપણું આણું આવી ગયું છે ! એ ધરાર છે: પ્રેમ, જિજ્ઞાસા અને કરુણા. પોતે આ ત્રણની ત્રિવેણીમાં તણાતા ન માન્યા. અન્નજળ છોડી દીધાં. એક તરફ પેલા ફ્રેક્ટરની પીડા, બીજી રહ્યા અને એમને ઈશ્વરની જરૂર જ ન પડી. ઈશ્વર હોય તોય શું અને ન તરફ ભૂખતરસની વેદના. પરંતુ ચહેરા પર એક ઊંહકારો નહીં. હોય તોય શું ! – એમના જેવી જ અદ્દલ મારી મનઃસ્થિતિ રહી છે એમ અદલ આવી જ સ્થિતિ બાવજીના અંતિમ દિવસોમાં નજરે જોઈ છતાં, મને શ્રીમદ્ અને એમને અનુસરી મોક્ષ માર્ગે પરવરતા આવા ની પંકિયાસને સર લિવર પકડાઈ ગયું અને ભક્તોએ સંતો પ્રત્યે પરો આદર છે. સ્વામી વિવેકાનંદ જેવા સુધારાવાદી સાધુ સદાવાદ.ભો રાસાના ખ રૉક્ટરો પાસે ઉપચાર કરાવરાવ્યા અમારા સાબરકાંઠાના ‘બાવજીઓ'ને અકર્મણ્યતાના ઉપદેશકો ભલે
બાવજીએ હસતા મોઢે એ ઉપચારની વેદના પણ સહી લીધી. મોહનભાઈ કહેતા હોય, હું એમને સમાજચિંતકો જ ગણું છું. પરંપરાથી ચાલ્યા
(વક્તાપુર જિનવાળા) અને શિવુભાઈ જેવા સેવકોને નારાજ થોડા આવતા સંસ્કાર મનુષ્યને દુષ્કર્મથી, અનાચારથી અળગો રાખી શકે
કરાય? પોતે જાણતા હતા કે હવે “આણું’ આવી ગયું છે, છતાં સમછે. સાબરકાંઠાના આંજણા પાટીદારો અને એમના જ સગા સંબંધી
ભાવે બધાં જ ઉપસર્ગો જીરવતા રહ્યાં ! દેહને દેવથી જુદો ગણનારા એવા અમારા મહેસાણા જિલ્લાના કે બનાસકાંઠાના ચૌધરીઓના
અને “મમ-ભાવ' ત્યજી “સમ-ભાવ’ કેળવી ચૂકેલા, હજારોની મેદની વાણી-વ્યવહારનો તુલનાત્મક અભ્યાસ કરવા જેવો છે. સાબરકાંઠાના
વચ્ચે ‘નિઃસંગ’ સ્થિતિમાં રહેનારા સંતોને એમના સ્વજનો-પ્રિયજનોના આ ખેડૂતવર્ગમાં બહુ જ ઓછી ગુનાખોરી જોવા મળશે, લગભગ
મૃત્યુનો કે પોતાના અસહ્ય દુઃખ દર્દનો આઘાત નથી લાગ્યો. એમની નહીંવત્ . જ્યારે બીજા જિલ્લાઓના ચૌધરીઓ લડાયક છે, ઝનૂની છે.
નજર સામે જાણે યમરાજા હારી ગયો હોય એવું લાગતું. કારણ કે વ્યસનમાં ફસાયેલા છે.
એમણે તો જીવતેજીવ મરી જવાની કલા હસ્તગત કરી લીધી હતી. વહેવારુ દૃષ્ટિએ જોતાં આ સંતોના પ્રભાવમાં રહેતી પ્રજા રામાબાવજીએ એમના એકના એક પુત્રને એના મૃત્યુનો આગોતરો સુખદુઃખમાં સમતા જાળવી શકે છે. ગમે તેવી પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિને અણસાર આપી દીધો હતો: ‘ભાઈ હરિભાઈ, હવે આગળનું ભાતું પરમાત્માનો પ્રસાદ ગણી આવી પડેલી આફતને પણ વેઠી લે છે – બાંધવા માંડો. તમારું આણું નીકળી ગયું છે!” કહી એમણે સગા હાથે એમાં પણ એને પરમાત્માનો પ્રસાદ જ વરતાય છે. વળી, હું વિજ્ઞાનનો પુત્રની નનામી તૈયાર કરી હતી. માયાના પુદ્ગલ જેવો દેહ નશ્વર છે વિદ્યાર્થી, તબીબી ઉપાધિ ધરાવતો ડૉક્ટર- એથી ક્રોધ વગેરેથી કેટલું અને આત્મા અમર છે, એની એવી તો દઢ પ્રતીતિ આ સંતોએ અનુભવી નુકસાન થાય તે જાણું, પરંતુ વાતવાતમાં પ્રતિક્રિયા આપ્યા વગર રહી છે કે એથી એમના અનુયાયીઓમાંથી પણ મૃત્યુનો ભય સમૂળગો ન શકું. ડગલે ને પગલે મારો અહંકાર અને કનડતો રહે. મારા કરતાં નાશ પામ્યો છે. ચડિયાતું કોઈ હોઈ જ કેમ શકે, એવા ગુમાનને લીધે જ્ઞાનીઓ સામે
સદેહે આ મનુષ્યાવતારમાં જ મોક્ષ મળી શકે છે અને મીણ માટીનો પણ વાહિયાત દલીલો કરતો ફરું. એમની ભૂલો શોધતો ફરું અને
માણસ એની અસલ શક્તિ ઓળખે તો આ ભવમાં જ પરમાત્માપદે મારા ઈગોને પોષતો રહું. આથી હું બી.પી.નો શિકાર થાઉં તો એમાં
પહોંચી શકે છે, એવો ઉમદા વિચાર કેવળ જૈન ધર્મ આપ્યો છે. આ કોનો વાંક? પેલા મેળાવડામાં મહાલતા ચેલાકાકાનું બી.પી.
વિચારનો પ્રસાર છેક સાબરકાંઠાના અંતરિયાળ ગામડાં સુધી કિશોરાવસ્થામાં હતું એટલું જ એમની અંતિમ ક્ષણે હતું. ઘરની
પહોંચાડવાનું શ્રેય ત્યાંની સંત ત્રિપુટીના ફાળે જાય છે. એનું આદિ ઓસરીમાં બારણાની વચ્ચોવચ્ચ બાવજીનો ફોટો લગાવેલો રાખતા.
સ્રોત શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર છે. મનુષ્યાવતારને સંસારમાં રહીને ઊજળો કરી એક દિવસ ઉંદર કે ગરોળીની ઝપટમાં એ ગબડી પડ્યો એટલે ચેલાકાકા
બતાવનાર એ વિભૂતિઓના ચરણોમાં કોટિ કોટિ વંદન. સૌને એને સરખો કરવા ટિપાઈ પર ચડ્યા. ફોટો સરખો કરવામાં એકાગ્ર આગોતરા મિચ્છામિ દુક્કડ... (પરિશિષ્ટ જૂઓ પાનું - ૧૯). ભગતજી ઊતરતી વેળાએ ચૂકી ગયા. એવા પડ્યા કે થાપાનું હાડકું ભાંગી ગયું. હું વિઝિટમાં ગયો. એટલી ફ્રેક્ટરની વેદના છતાં ભગતના હાકોટા ચાલુ હતા. મેં એમને ઍકસરે પડાવવો પડશે એમ કહ્યું, તો (તા. ૨૮-૮-૨૦૧૪ના ૮૦મી પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં આપેલું કહે છે, “ફોટા પડાવવાની શી જરૂર છે? હાડકું ભાંગ્યું હશે તો પેલા વક્તવ્ય) ચેલિયાનું ભાંગ્યું હશે, એમાં મારે શી લેવાદેવા?’
૧૩, ઐશ્વર્ય-૧, પ્લૉટ : ૧૩૨, સે. ૧૯, ગાંધીનગર-૩૮૨૦૨ ૧. ભગતજીના દીકરા એમની પૂરેપૂરી સારવાર કરાવવા માગતા હતા. મો. : ૦૯૮૭૯૫૪૩૧૩૨.

Page #19

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૯.
પરિશિષ્ટ-A
ઉલ્લાસપૂર્વક બોલી ઊઠેલા: અત્યાર સુધીમાં થયેલ સમાગમોમાં ઈડર અને રાજચંદ્ર
આ પરમગુરુનો સર્વોત્તમ સમાગમ છે. દેવાલય ઉપર કળશ ચડાવે • સંવત ૧૯૫૫માં ઈડરના મહારાજાએ શ્રીમની એક-બે વાર તેમ આ પ્રસંગ પરમ કલ્યાણકારી અને સર્વોપરિ.
મુલાકાત લીધેલી. મહારાજાએ પૂછેલું: “રાજેશ્રી તે નરકેશ્રી'નો -હીરામાણેક કાળકૂટ વિષ શો અર્થ?
શ્રીમદ્ મન આખી મુંબઈ સ્મશાન (પૃ. ૮૬) શ્રીમદે જવાબ આપતાં કહ્યું હતું કે રાજપદની પૂર્વના પુણ્ય
પરિશિષ્ટ-B. તપોબળથી પ્રાપ્ત થાય છે.
લક્ષ્મીપુરા (ગલોડા, આઝાદી પછી નામ બદલાયું) પુણ્યના બે પ્રકાર છેઃ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય અને પાપાનુબંધી પુણ્ય. • ખલવાડની જગ્યા: ૨ એકર જેટલી. આ જગ્યા ગામના વાણિયાએ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય-આવા જીવો રાજસત્તાનો જીવ હિતાર્થે ઉપયોગ પોતાના નામે ચડાવી દીધેલી. બાવજીએ એ જગ્યા છોડી દેવા કરે છે અને ઉચ્ચ ગતિ પામે છે.
સમજાવ્યો, એનું ઉત્પાદન કૂતરાંને રોટલા અને કબૂતરને ચણ પાપાનુબંધી પુણ્યો-આવા રાજાઓ એશઆરામ, ભોગવિલાસ, જુલમો નાખવામાં વાપરવાનું વચન આપ્યું. ઉપરની શરતે ગામના યુવાન કરી નરકગતિ પામે.
રામજીભાઈ છગનભાઈના નામે આ જમીન ચડાવી. ૩૫ વર્ષથી • ઈડરના મહારાજાએ પૂછયું: આ ઈડર પ્રદેશ વિશે આપના શા વધુ સમય માટે રામજીભાઈએ વહીવટ કર્યો. તે પછી આ જમીન વિચારો છે?
૨૦૦૭-૦૮માં જાહેર હરાજીથી વેચી, એની જે રકમ આવી તે શ્રીમદ્ કહેઃ તમારો ઇડરિયો ગઢ, તે ઉપરના જૈન દેરાસરો, રૂઠી લક્ષ્મીપુરા જીવદયા ધર્માદા ટ્રસ્ટના નામે મૂકી, જેના વ્યાજમાંથી રાણીનું માળિયું, રણમલ ચોકી, મહાત્માઓની ગુફાઓ અને આ પ્રવૃત્તિ ચાલુ જ છે. ઔષધિય વનસ્પતિ જોઈ, આ દેશના વસનારાઓની સંપૂર્ણ વિજયી • દર વર્ષે રામનવમીની ઉજવણી રામજીબાપાના જન્મ દિવસ તરીકે સ્થિતિ જણાય છે, તથા તેમની આર્થિક, નૈતિક અને આધ્યાત્મિક ઊજવવામાં આવે છે અને મુમુક્ષુઓના સહયોગથી ૮-૧૦ હજાર ઉન્નતિનો તે પુરાવો આપે છે.
માણસોને શીરો, દાળભાત શાક, લાડુનું જમણ આપવામાં આવે શ્રીમદે સંકેત આપેલો: મહાવીર સ્વામી અને તેઓના શિષ્ય છે. ગૌતમાદિ ગણધરો આ ઈડરના પહાડોમાં વિચરેલાનો અમને ભાસ • ડૉ. સોનેજી (આત્માનંદજી) તથા અન્ય કોબાના મુમુક્ષુઓ પણ થાય છે. તેઓના શિષ્યો નિર્વાણને પામ્યા; તેમાંનો એક શિષ્ય પધારતા હોય છે–‘બાવજી'નું વિમોચન એમના જ વરદ્ હસ્તે થયું પાછળ રહી ગયેલો તેનો જન્મ આ કાળમાં થયેલો છે. તેનાથી ઘણાં જીવોનું કલ્યાણ થવાનો સંભવ છે.
• જીત બાવજી ગામના સરપંચ, સેવા મંડળીના ચેરમેન અને તા. પોતે અન્યત્ર જણાવેલ છે કે અમે ભગવાન મહાવીરના છેલ્લા પં. પ્રમુખ સુધીનાં પદો પર રહેલા. શિષ્ય હતા.
• જીતુ બાવજીની હયાતીમાં ચાલુ અમુક ખાનદાન (દરબાર) ઘરોમાં ઈડરના એ આંબા નીચે લલ્લુજી સ્વામી સહિત સાત મુનિઓને અનાજ, રોકડ પહોંચાડતા. કૃપાળુદવે બોલાવેલા. અહીં સમાગમ થયો, તેથી આંબો જાણે અગમવાણી ત્રિલોકના સાર રૂપ કલ્પવૃક્ષ સમાન થઈ ગયો હતો.
• અનેક ચમત્કારો સત્સંગને કૃપાળુદેવે કલ્પવૃક્ષ સમાન ગણાવેલ છે.
• બાવજીના બહેનનો વૈધવ્યયોગ આવી ગયો હોવાની આગોતરી પરમ કૃપાળદેવ ઈડરમાં સાતે મુનિઓ સાથે ઘંટિયા પહાડ પર ચઢી જાણ. મુનાઈ સત્સંગમાં હતા ત્યાં સમાચાર મળ્યા. એમણે કહ્યું કે
ત્યાં એક વિશાળ શિલા પર બિરાજ્યા. સાતે મુનિઓ પણ તેમનો મેં જરૂરી સગવડ પેટીમાં મૂકી છે-ચૂડીઓ વગેરે. વિનય કરી નીચે બેઠા. તે વખતે શ્રીમદ્ બોલ્યા કે અહીં એક વાઘ • કુટુંબીઓ ભવાયા જોવા ગયા ત્યારે સૂચવેલું કે જરા બોલાવીએ રહે છે પણ તમે નિર્ભય રહેજો. પોતાને સંબોધીને શ્રીમદે જણાવ્યું, તો તરત આવી શકો એમ છેવાડા બેસજો. બધા નીકળ્યા ત્યારે બા જુઓ, આ સિદ્ધશિલા અને આ બેઠા તે સિદ્ધ. અહીં અમે સિદ્ધનું ભજન કરતાં હતાં. પા કલાકમાં માણસ બોલાવવા આવ્યો ! સુખ અનુભવ્યું છે માટે આ જગ્યાનું વિસ્મરણ કરશો નહીં. બાવજીએ તો વ્યવસ્થા કરી જ રાખી હતી! પછી બધાને પદ્માસન વાળી બેસવાની આજ્ઞા કરી. ‘દ્રવ્યસંગ્રહ લોકો એમને “કાળજીભા' કહેવા લાગેલા. ગ્રંથની ગાથાઓ સમજાવી હતી.
પુત્ર હરિભાઈને પણ કહી દીધેલું કે “આણું’ આવી જવાનું છેમુનિશ્રી દેવકરણજી આ સમાગમથી ખુમારીમાં આવી જઈ મોહમાયા છોડી દે.
હતું.

Page #20

૨૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫
અંત:કરણ
'તું સંકલનકર્તા : સુર્યવદન ઠા. જવેરી
અંતઃકરણ એટલે મતિજ્ઞાનનો ઉપયોગ. પ્રતિસમયે આપણી છઘસ્થ બુદ્ધ થાય. પરિણામે ચિત્તની ચંચળતા ટળી જાય અને ઉપયોગવંત અવસ્થામાં મતિજ્ઞાનનો ઉપયોગ (૧) મતિજ્ઞાનાવરણીય કર્મ (૨) સર્વજ્ઞ થવાય. મતિજ્ઞાન (૩) મોહનીય કર્મ (૪) મોહભાવ (૫) મનોવર્ગણાના જ્ઞાનાવરણીયકર્મ હોય ત્યાં દર્શનાવરણીય કર્મ હોય છે. જેનું વિશેષ પુગલો તથા (૬) સુખ-દુઃખના વેદનનો બનેલ હોય છે. (વિશેષોપયોગ) આવૃત્ત હોય તેનું સામાન્ય (સામાજોપયોગ) પણ
મોહનીયકર્મ, મોહભાવ, મનોવર્ગણાના પુગલો તથા વેદન, એ આવૃત્ત હોય જ. મનોપયોગ એટલે કે મન છે.
જે કોઈ ચીજનું મન છે એટલે કે ઈચ્છા છે, તેનો અર્થ એ છે કે તે મતિજ્ઞાનાવરણીયકર્મ અને મતિજ્ઞાન એ જ્ઞાનોપયોગ એટલે કે બુદ્ધિ ચીજ છે નહિ અર્થાત્ તેનો અભાવ વર્તે છે. આમ જ્યાં ઈચ્છા (મન
ભાવમન) હોય ત્યાં અવશ્ય અભાવ, અધુરાશ, કચાશ, ન્યૂનતા, | ઉપયોગની અસ્થિરતા-ચંચળતા તથા ધારણા છે તે ચિત્ત છે. અપૂર્ણતા હોય છે. આ અભાવ-અપૂર્ણતા જે છે તે જ અંતરાયકર્મ છે.
આ કર્મજનિત ઔદયિક ભાવોમાં હુંપણું ને મારાપણું જે અહંન્દુ ને આમ મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત, અહંકાર રૂપ અંતઃકરણ એટલે જ મમત્વ છે તે અહંકાર છે.
જ્ઞાનાવરણીયકર્મ, દર્શનાવરણીય કર્મ, મોહનીય કર્મ, અંતરાય કર્મ જેવી રીતે ક્રોધ, માન, માયા, લોભને ભેગા એક જ નામ કષાય રૂપ ઘાતિકર્મ. એ સ્વરૂપના સ્વરૂપ એટલે કે મૂળભૂત સ્વભાવ અર્થાત્ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે; તેવી જ રીતે મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત, અહંકારને મૌલિકતા ઉપર ઘાત કરનાર હોવાથી ઘાતિ કર્મ છે. એ પોતાના ભેગા એક જ નામ અંતઃકરણ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. પોતાપણા ઉપર કહુરાઘાત કરનાર છે. જે પોતાપણું ખોઈ બેઠો હોય અંત:કરણના ચાર વિભાગ તે મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત, અહંકાર. તે દારૂના કેફમાં બેફામ વર્તનારા દારૂડિયા જેવો હોય.
કરણ એટલે જેનાથી કરાય તે સાધન. બહારના કરણોને બહિષ્કરણ મનમાં જે મોહ ને ઈચ્છા છે, તે મનને ઉલટાવવાથી એટલે કે મન, કહેવાય છે. ભીતરના અત્યંતર કરણને અંતઃકરણ કહેવાય છે. જીવનું નામ થવાથી જાય. નમ થાય એટલે નમોકારના નમો ભાવમાં આવે. ન છેલ્લામાં છેલ્લું અંતિમ અને સદા સાથે રહેનારું જો કોઈ સાધન (કરણ) મન (મન-ભાવમન નથી તે)માં આવે તો અમન થાય. ઈચ્છા (મોહહોય તો તે અંતઃકરણ છે. એ સાધનથી જીવ અધમાત્મા પણ બની શકે છે રાગ) રહિત વીતરાગ થાય. અને પરમાત્મા પણ બની શકે છે. બધો આધાર એ મળેલા સાધન-અંત:કરણના તે જ પ્રમાણે મન જે વિચારતત્ત્વ- બુદ્ધિ તત્ત્વ છે તે નમન (નમો)થી ઉપયોગ ઉપર છે.
અમન થાય તો નિર્વિચાર – નિર્વિકલ્પ થાય. વિકલ્પરહિત થવાથી પ્રશ્ન એ થાય છે કે ભોગવે છે કોણ? શરીર, મન કે બુદ્ધિ? સર્વદર્શી–સર્વજ્ઞ થવાય.
ભોગવે છે તો મન જ. બુદ્ધિ તો ભોગ મેળવવાનો નકશો (રસ્તો- આમ નમો-નમનથી અમન થતાં ઈચ્છા એટલે કે મોહનો ક્ષય ઉપાય) તેયાર કરી છૂટી પડી જાય છે. શરીર, ઈન્દ્રિયો તો ભોગનું થયેથી મોહનીયકર્મનો ક્ષય થાય છે. વીતરાગ થવાથી પૂર્ણતા આવે સાધન માત્ર (પાત્ર) છે.
છે. અહીં આ ભૂમિકાએ પર સાપેક્ષ (પરેચ્છાથી ઊભો થતો) અંતરાય મન એ ઈચ્છા તત્ત્વ છે. બુદ્ધિ એ વિચાર તત્ત્વ છે. મન કહે એટલે કે નાશ પામે છે. ઈચ્છે, તે પ્રમાણે બુદ્ધિ વર્તે. તેથી બુદ્ધિને મનની પટરાણી કહેલ છે. જ્યાં ઈચ્છા નથી, ભય નથી ત્યાં ઉપયોગની અસ્થિરતા-ચંચળતા દિલ (મન)ની રુચિ પ્રમાણે દિમાગ (બુદ્ધિ) ચાલે.
નથી. વાંચવાનું, વિચારવાનું, પૂછવાનું, સાંભળવાનું, સમજવાનું, મન અને અહંકાર એ મોહનીય કર્મ છે.
ધારવાનું, લખવાનું, સંભળાવવાનું રહેતું નથી એવી ઉપયોગવંતતાની મનમાંથી મોહ (ઈચ્છા) જાય તો અહંન્દુ ને મમત્વ જાય. ઉપલબ્ધિ થાય છે.
પરિણામે અવળો હું કાર જાય તેથી સવળો હુંકાર તે આત્માકાર ઈચ્છારહિત (મોહનીયકર્મ રહિત) વીતરાગ થયેથી વીતરાગતાના (ૐ) ઓમકાર જાગતા સોહંકાર થવાય.
બળે દર્શન અને જ્ઞાન ઉપરના આવરણો તથા શેષ સ્વસાપેક્ષ સ્વરૂપ બુદ્ધિ અને ચિત્ત એ જ્ઞાનાવરણીય કર્મ છે.
વેદનની આડેના અંતરાયોને હટાવીને અનંત દર્શન (સર્વદર્શીતા), બુદ્ધિ એ આવૃત્ત એટલે કે સાવરણ જ્ઞાન છે. ચિત્ત એ ઉપયોગની અનંત જ્ઞાન (સર્વજ્ઞતા), અનંતસુખ (સર્વાનંદિતા), અનંતવીર્ય (સર્વ ચંચળતા તથા ધારણા શક્તિ છે.
સામર્થ્ય કે સંપૂર્ણતા)ને પમાય છે. આ જ તો મોક્ષને હણનારા (હાનિબુદ્ધિ એટલે કે મતિ ઉપરના આવરણો (પડળો) હટી જાય તો બુદ્ધિ ક્ષતિ) પહોંચાડનારા મોહના ક્ષય (નાશ)થી પ્રાપ્ત થતો મોક્ષ છે.

Page #21

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
| ૨૧
આમ નમસ્કાર મંત્ર-નમોકાર મંત્રના આલંબનથી મન સુમન થઈ અહંકાર સોહંકાર થઈ સર્વ સમર્થતા-સંપૂર્ણતાને પામે છે તે તેરમું નમનમાં આવે તો ભાવમનથી મુક્ત અમન થાય તો...
ગુણસ્થાન છે. અનંતદર્શન, અનંતજ્ઞાન, અનંતસુખ, અનંતવીર્યરૂપ અનંત અંતે યોગ વ્યાપારાના અભાવરૂપ અયોગીપણાને પામીને ચતુષ્કના ચમન (બાગ-ઉદ્યાન)માં સચ્ચિદાનંદમાં રમણ કરે. અદેહી-અશરીરી થવાથી પસાતી પરમ સ્થિરતા-નિષ્કપતા- અકંપતા
અનંત સાથેથી સંબધિત હોવાથી જ મનની ઈચ્છાઓ, મનના વિચારો એ ચોદમાં ગુણસ્થાનની સ્પર્શનાએ પમાડું અવ્યાબાધ સુખ છે, જે અંત વગરના અનંત છે. એ ખોટી દિશામાંના અનંતના વહેણને સાચી સિદ્ધ લોકમાં સાદિ-અનંત રહેનારી સિદ્ધાવસ્થા છે. દિશાના અનંત તરફ વાળીએ તો ઈચ્છાની તૃપ્તિરૂપ વીતરાગતાને તથા સુખનું પ્રમાણ અને પ્રકાર Quantity અને Quality એના એ જ વિચાર-વિકલ્પની તૃપ્તિ રૂપ નિર્વિકલ્પતા- સર્વજ્ઞતાને પામીએ. રહે છે પણ ભૂમિકા અનુસાર તે પૂર્ણતા, અનંતતા, અવ્યાબાધતાના મન સુમન બની નમનમાં આવી અમન થાય તો વીતરાગ થાય. વિશેષણો પામે છે; જેવી રીતે આઈ.એ.એસ. ઑફિસર હોદ્દા (પદ) બુદ્ધિ સબુદ્ધિ બની પ્રાજ્ઞ થાય તો સર્વજ્ઞ થાય.
અનુસાર સેક્રેટરી, કલેક્ટર, કમિશ્નર કહેવાય છે. ચિત્ત સચ્ચિત બની ચિ થાય તો નિર્વિકલ્પ થાય.
બહારના સાધનો એટલે કે ઉપકરણો છૂટી જતાં હોય છે, કરણ અહંકાર અવળા અહંન્દુ ને મમત્વને છોડે તો આત્માકાર-સોહંકાર (શરીર)ની રાખ થતી હોય છે અને અંતઃકરણ પરમાત્મા થતું હોય છે. થાય.
સૌ ભવ્યાત્માના અંતઃકરણમાં અજવાળા થાય અને પરમપ્રકાશ વીતરાગ થતાં જે પૂર્ણ સુખને પામે છે તે બારમું ગુણસ્થાન સ્વરૂપ પરમાત્મત્વને પ્રાપ્ત કરે એ જ અભ્યર્થના! * * *
[ પં. ૫. જ. ગાંધીની ચિંતવનાનું સંકલન. ] ચિત્ત ઉપયોગવંત સ્થિર થતાં જે નિર્વિકલ્પતાને પામે છે તે તેરમું ૮૦૨, સ્કાય હાઈ ટાવર, શંકર લેન, મલાડ (પૂર્વ), મુંબઈ-૪૦૦૦૬૪. ગુણસ્થાન છે.
ફોન : ૦૨૨-૨૮૦૬૭૭૮૭.
અવસર આહોર (થાણા) નિવાસી જે. કે. સંઘવી પરિવાર આયોજિત ૧૧૧
દીક્ષાર્થીઓની ભવ્ય શોભાયાત્રા અને શાહી બહુમાન સમારોહ પરમાત્મા મહાવીરના પાવન પંથે ચાલી પ્રવજ્યા અંગીકાર કરી માણ્યો હતો. ઠેર-ઠેર પુષ્પવૃષ્ટિઓ થઈ હતી. આ શોભાયાત્રામાં શાશ્વત સુખને પામવા નીકળેલા મુમુક્ષુઓના બહુમાન કરવાનો શરૂઆતથી માંડીને અંત સુધી માનવ મહેરામણ ઊભરાયો હતો.સમગ્ર અવસાર થાણાના આંગણે આવ્યો હતો. ફાગણ વદ ૯, તા. ૧૫ નગરજનોએ આ ત્યાગ માર્ગની પ્રશંસા કરી હતી. માર્ચ, ૨૦૧૫ ને રવિવારના પાવન દિવસે ‘ગુણરત્ન સંવત્સર તપ’ના બે કલાક ચાલેલી આ શોભાયાત્રા છેલ્લે મુનિસુવ્રત સ્વામી જૈન ધારક દિવ્ય તપસ્વીરત્ન પૂ. પં. શ્રી હંસરત્નવિજયજી મ.સા., પ્રવચનકાર મંદિર ખાતે સભામાં પરિવર્તિત થઈ ગઈ હતી જ્યાં પૂ. ગુરુભગવંતોની પૂ. મુનિશ્રી તત્ત્વદર્શનવિજયજી મ.સા. આદિ ઠાણાએ શોભાયાત્રાના પાવન નિશ્રામાં મુમુક્ષુ પાવન સહિત તમામ દીક્ષાર્થીઓનું શાહી લાભાર્થી જે. કે. સંઘવી પરિવારના નિવાસસ્થાને પાવન પગલાં કર્યા બહુમાન કરવામાં આવ્યું હતું. અને ત્યારબાદ જે મુમુક્ષુઓના દીક્ષાના મુહૂર્ત આવી ગયા છે એવા મુમુક્ષુ પાવનનો ભવ્ય વિદાય સમારોહ તા. ૧૫-૩-૨૦૧૫ને ૧ ૧ ૧ દીક્ષાર્થીઓ તેમ જ મુમુક્ષુ પાવન મણિલાલ સત્રાનો ભવ્ય રવિવારના સાંજના ૭.૦૦ કલાકે ભવ્યતાથી યોજાયો હતો. આ વિદાય વર્ષીદાન વરઘોડો અને શાહી બહુમાનનું આયોજન કરવામાં આવ્યું સમારોહની પ્રસ્તુતિ જૈનમ સંઘવી ‘જે. કુમાર'એ કરી હતી જેમની હતું.
વાણીએ મોડી રાત સુધી સર્વેને જકડી રાખ્યા હતા. સંગીતકાર | વર્ષીદાન એટલે સંસારના ભોગસુખોને ત્યાગીને યોગની દુનિયા પીયૂષભાઈ શાહની સંગીતમય સૂરાવલીથી આ વિદાય સમારોહને તરફ જવા માટેનો અપૂર્વ અવસર. સવારના ૮.૦૦ કલાકે પ્રારંભ પ્રાણવંતો બનાવ્યો હતો. શ્રી સંઘના હરકોઈના મનમાં એક જ ઉદ્ગાર થયેલ આ વર્ષીદાન વરઘોડો બે કલાક સુધી થાણાના રાજમાર્ગો પરથી હતો કે અમારા શ્રી સંઘના લાડલા સંયમના માર્ગે સિધાવી રહ્યા છે. ફર્યો હતો. મુમુક્ષુ પાવનભાઈ સહિત તમામ ૧૧૧ દીક્ષાર્થીઓની મુમુક્ષુ પાવને અત્યંત રોચક શૈલીમાં ભાવપૂર્વક પોતાનું સંસારીપણામાં શોભાયાત્રામાં ઉપસ્થિત ચતુર્વિધ સંઘે ભૂરિ અનુમોદના કરી હતી. અંતિમ વક્તવ્ય આપ્યું હતું તે સાંભળી સર્વેજનો સ્તબ્ધ થઈ ગયા થાણાના તમામ ભાવુકોએ આ માહોલને જ્યાં જગા મળી ત્યાંથી હતા.

Page #22

પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ દ્વાથ ૮૦ મી થર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાનું અાયોજન |
આ વ્યાખ્યાનમાળાના બધાં વ્યાખ્યાનો અને ભક્તિ સંગીત આપ સંસ્થાની વેબ સાઈટ ઉપર સાંભળી શકશો. • Website : www.mumbai_jainyuvaksangh.com . email: shrimjys@gmail.com Web Editor: Hitesh Mayani-9820347990
(તા. ૨ ઑગસ્ટ ૨૦૧૪થી તા. ૨૯ ઑગસ્ટ ૨૦૧૪). (ડિસેમ્બર ૨૦૧૪ના અંકથી ગળ).
કેમ આવ્યા નહીં? ચિત્તોડગઢમાં ફરતાં મને કાવ્યપંક્તિ સૂઝી-આરપાર વ્યાખ્યાત-બાર : ૨૭ ઑગસ્ટ
આસપાસ અઢળક ઊભો છું. તમે પાછળ વળીને કળજો; તમે મીરાંની વિષયઃ ભક્તિ અને જ્ઞાન
જેમ મને મળજો. તમે વેપારીની જેમ આવો તો હું નહીં મળે. ભગવાનની
ભક્તિ કરવી સરળ છે. હરિનો મારગ છે શૂરાનો. ઈશ્વર સાથે જોડાવાની | ‘જ્ઞાન એ ગધ અને ભક્તિ એ પૈધ છે’
કોઈ ઉમર નથી હોતી. ભક્તની અવસ્થા એવી છે કે જેને જગતમાં કશું [ ભાગ્યેશ જહાઁ કવિ છે. તેઓ ગુજરાત સરકારના માહિતી
પારકું લાગતું નથી. ભક્તિમાં જૈન, શિવ કે વૈષણવ એવું લાગતું નથી. ખાતામાં કમિશ્નર છે. તેઓ સંસ્કૃતના જ્ઞાતા છે. સારા અભિનેતા
નવા સૂર્યનું અજવાળું નથી અને ચંદ્રની શીતળતા નથી એવી અવસ્થામાં પણ છે. તેમની પ્રતિભા બહુમુખી છે.]
કે સ્થિતિમાં આવું છું. આ ભક્તની અવસ્થા છે. શબરીમાં પ્રતિક્ષાનો ભાગ્યેશ જહાંએ ‘ભક્તિ અને જ્ઞાન' વિશે વ્યાખ્યાન આપતાં જણાવ્યું મને આનંદ છે. આપણામાં પ્રતિક્ષા નથી. ઈશ્વર સાથે ગોપીભાવ કે હતું કે ભગવાન મહાવીરે ૨૫૦૦ વર્ષ પહેલાં આપેલું જ્ઞાન શ્રુતિ રાધાભાવ હોવો જોઇએ તે નથી. કોઈકે રાધાને પૂછયું કે શ્રીકૃષ્ણ કેમ અને સ્મૃતિમાં સચવાયેલું છે. ઈશ્વરના દર્શન અને જાણવાનો નહીં ગમે છે? તેમણે જવાબ આપ્યો કે મને ગમે એવું કરે છે? તેમણે પણ અનુભવ કરવાનું છે. અમેરિકામાં હ્યુસ્ટનમાં નાસ્તિકો માટે ચેનલ જવાબ આપ્યો કે મને ગમે એવું કરે છે ! એવું શું કરે છે કે તમને ગમે શરૂ થઈ છે. જગતને ભગવાનથી મુક્ત કરાવવું છે. જ્ઞાન માણસને છે? રાધાએ ઉત્તર આપ્યો કે મૂર્ખાઓ જે કરે એ બધું મને ગમે છે. અહંકાર આપે છે. આપણા ત્રણ ભાગ શરીર, મન અને આત્મા છે. જ્ઞાનીને જ્ઞાનનો ભાર બહુ હોય છે. શંકરાચાર્યએ ક્ષમાપનાસ્તોત્ર લખ્યું આગામી સદીમાં લોકો ડીપ્રેશનથી મરશે. શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન ભારતના છે. તે એક ભક્ત જ કરી શકે. શ્રીરામ અને શબરી વચ્ચે નવધા ભક્તિ કન્સલ્ટન્ટ છે. અર્જુન નિરાશામાં હતો ત્યારે શ્રીકૃષ્ણ ઉપદેશ આપે છે. વિશે વાત થઈ હતી. સત્સંગ, સત્સંગ કથામાં પ્રીતિ, કપટ છોડી પ્રભુ શ્રીકૃષ્ણ કહે છે કે તારામાં કર્તાભાવ આવ્યો છે. ઈશ્વરના દર્શન તેને ગુણમાં રહેવું, ગુરુસેવા, સંયમ ઈન્દ્રિયનો નિગ્રહ, સમગ્ર જગતને જાણવાથી નહીં પણ અનુભવવાથી થાય છે. જે રીતે દિગ્દર્શક નાટકનું સમભાવથી-રામમય જોવું. સંતોષથી જુઓ, ઈશ્વરમાં ભરોસો રાખી દિગ્દર્શન કરે છે. તે રીતે જગતનું દિગ્દર્શન ઈશ્વર કરે છે. તેમ ઈશ્વર હર્ષ-શોકથી પર રહેવું. આ નવધા ભક્તિ છે. જે લોકો પ્રાર્થનાને શબ્દો અનુભવ કરવાની બાબત છે. શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનને કહ્યું છે કે જગતમાં ગણે છે તેઓ હજી પ્રાથમિક શાળામાં છે. પ્રાર્થના શબ્દ કે કવિતા સહુથી પવિત્ર વસ્તુ આત્મા નહીં પણ જ્ઞાન છે. આપણું અજ્ઞાન ફક્ત નથી. પ્રાર્થના અવસ્થા છે. શ્રીમદ્ ભાગવતગીતા એ વિશ્વનું પહેલું એક જ પ્રશ્ન દૂર છે. ભક્તિ એ વેવલાઈ નથી. પ્રેમની ચાર અવસ્થા છે. એકમાત્ર “પ્રી-વૉર ડીસ્કશન' એટલે કે યુદ્ધ પૂર્વેની ચર્ચા છે. અર્જુનને પહેલું, બાળકો-શિષ્યોને સ્નેહ કરીએ છે. બીજું, સમવયસ્કો સાથે પ્રેમ. જે ભાવ આવ્યો કે હું સેનાપતિ છું. હું બધાને મારી નાખવાનો છું. આ ત્રીજું, વડીલો પ્રત્યે શ્રદ્ધા. ચોથું, ભગવાનની ભક્તિ. વાસ્તવમાં ભક્તિ “હું” કાર જોખમી છે. આપણે કામ પુષ્કળ કરવાનું છે. પણ તેમાં કર્તાભાવ એ પ્રેમ કે પ્રીતિ છે. યજ્ઞ વેળા સ્વાહા બોલીએ છીએ તે ત્યાગની ભાવના રાખવો નહીં. આ અહમ્ છે તે બહુ જોખમી છે. જ્ઞાન અને લાગણીનો છે. જૈન ધર્મમાં ત્યાગનું વિશેષ મહત્ત્વ છે. ગીતામાં સ્થિતપ્રજ્ઞ શબ્દ છે. સમન્વય કરવાનો છે. હું મારા અધિકારીઓને કહું છું કે તમે પ્રમોશન એ રીતે જૈન ધર્મએ ગુજરાતી ભાષાને ‘વીતરાગ' શબ્દ આપ્યો છે. માટે શા માટે દોડાદોડ કરો છો ? તમારી વિઝન સુધારો અને વિસ્તારો. મીરાંબાઈએ વિશ્વને પ્રથમ દેખાડ્યું કે નૃત્ય કરતાં પણ સમાધિ લાગી ખેલકૂદના સચિવ હો તો તરવૈયાની આંગળી અમુક રીતે રહે તો તેની શકે છે. શ્રીકૃષ્ણ ભક્તિની વાત કરે છે. બ્રહ્મને પૂછે કે પછી સગુણને તરવાની ઝડપ વધે. આ પ્રકારની વિઝન સુધારો. આ રોબોમાંથી બહાર પૂજે તે સારા? શ્રીકૃષ્ણ કહે છે કે જે વ્યક્તિ સગુણને પૂડે છે તે સારા નીકળીને માણસ થવું છે અને માણસમાંથી ભક્ત થવું છે. મારા માટે છે. ધ્યાનરૂપ અવસ્થામાં અગુણનું પૂજા કરવી મુશ્કેલ છે. ગીતામાં કશું શુભઅશુભ નથી. મારી સામે જીવન જે રીતે આવશે તે રીતે હું શ્રીકૃષ્ણે કહ્યું, સંભવામિ યુગે યુગે. મને પ્રશ્ન થાય છે કે શ્રીકૃષ્ણ તમે તેને સ્વીકારીશ. સ્વામી વિવેકાનંદે અમેરિકામાં શિકાગોમાં કહ્યું હતું

Page #23

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨ ૩
કે તમે એક ભગવાનની વાત કરો છો. જ્યારે હું એકમાત્ર ભગવાનની સંસ્કૃતનો વિદ્વાન યુરોપ જાય તો થોડા સમય માટે નકામા બની જાય. વાત કરું છું. આપણે વિભક્ત (છૂટા) નથી. આપણે ભક્ત છીએ. તેનો અર્થ એવો નથી કે તેઓ મૂર્ખ છે. મુંડકોપનિષદ કહે છે કે સત્ય ભક્તિમાં કષાયો દૂર કરવાની વાત છે. પર્યુષણ એટલે ભગવાનની એ મેધા અને શ્રુતિથી પર છે. જેના અનેક અંત હોય તે અનેકાંત. પાસે રહેવું. આ આઠ દિવસ આપણે રિયાઝ કરવાનો છે. આપણે તેને અનેકાંતવાદને કઈ રીતે પામવું તે માર્ગ સ્યાદ્વાદ બતાવે છે. સ્યાદ્વાદ દૈનંદિન ક્રિયા બનાવવાની છે. નરસિંહ મહેતા પાર્ટટાઈમ ન હોઈ શકે. અનેકાંતને લોજીકલ રીતે સમજાવે છે. સ્યાદ્ એટલે નિશ્ચિત એવો નરસિંહ મહેતા સાત દિવસ અને ચોવીસ કલાક જ હોય. આપણે અર્થ છે. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ. શબ્દને આ ચાર અપેક્ષાથી તપાસવો ભગવાનને “સ્વ”નું સમર્પણ કરવાનું છે. ભગવાન હું તો આવો છું. જોઈએ. સ્યાદ્વાદ એ તો એક વિચાર છે લોજીકલી પામવાનો. તેનું તમને યોગ્ય લાગે તે કરો. જ્ઞાન એ ગદ્ય છે. ભક્તિ એ પદ્ય છે. બંનેની સાધન શું છે પામવાનું-નય પ્રમાણ કે નયવાદ. નય એટલે જ્ઞાન. જરૂર છે. બંને એકમેકને પૂરક છે. શ્રદ્ધાનો વૉચડૉગ આપણું મન સાત નય છે. તે જુદી જુદી વિચારવાની શક્યતા આપે છે. તેનાથી હોવું જોઈએ. જેથી શ્રદ્ધા અંધશ્રદ્ધા થઈ ન જાય. શંકરાચાર્યએ પણ વસ્તુને તપાસી શકીએ છીએ. નય પ્રમાણથી પછી મનને પ્રમાણવાની કહ્યું છે કે હું ભગવાન નથી પણ આચાર્ય છે. આપણે એક એવી નદીમાં વાત. મન કહે તેમ કરવા આપણે ટેવાયેલા છીએ. જ્ઞાનમાં શું જોવું? ઊભા છીએ કે જેના બે કિનારા જ્ઞાન અને ભક્તિ છે. પર્યુષણ આત્માની ગુણ, ધર્મ અને સ્વરૂપ. આપણા માટે સમજીએ તે જ્ઞાનાત્મક નય. સાથે ભાવને ઓળખવાનું પર્વ છે. આપણે ઇશ્વરોન્મુખ થવાનું છે. આ બીજા માટે તે વચનાત્મક નય. હું રજૂ કરું છું તે વચન છે તેને સ્વીકારવું પર્વમાં કષાયો દૂર કરવાના છે. અંતઃકરણની શુદ્ધતા પ્રાપ્ત કરીએ તો કે નહીં તે બીજાએ નક્કી કરવાનું છે. પ્રમાણ ચાર પ્રકારે આપણી સામે મીરાંની જેમ આપણને દેખાય. શરત એટલી છે કે આપણે તેમને મીરાંની આવે છે. પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ-આ ઘડિયાળ છે તેને હું મારી ઈન્દ્રિયો દ્વારા જેમ મળવું પડે.
સમજી શકું છું. અનુમાન પ્રમાણ-આના જેવી ઘડિયાળ મેં બીજે ક્યાંય
જોઈ છે પણ બીજા દેશમાં તેને વૉચના નામે ઓળખે છે. તે દેશની થીગીત-૧૩ : તા. ૨૮-૮-૧૪ વિષય: તય પ્રમાણથી મત પ્રમાણ સુધી
પ્રજા તેને વૉચ કહે છે. મારા દેશમાં તેને ઘડિયાળ અને બીજા દેશમાં
વૉચ કહેવાય છે. ઉપમાન પ્રમાણ-બે વસ્તુ ઘણીખરી સરખી લાગે. સીત તય જીવનના સત્યોને સમજાવે છે
ચુનાનું અને દૂધનું પાણી સરખું લાગે. આપણે ચાખીને તે નક્કી કરવાનું [ ડૉ. સેજલ શાહ પાર્લાની મણિબહેન વીમેન્સ કૉલેજમાં ૧૪ વર્ષથી છે અનભ
યથી છે. અનુભૂતિ દ્વારા ઉપમાન પ્રમાણને પામીએ છીએ. આગમ પ્રમાણ-તે ગુજરાતી વિભાગના વડા છે. તેમણે ‘મુઠ્ઠી ભીતરની આઝાદી' પુસ્તક શ્રદ્ધાનું પ્રતીક છે. જે છે તેનો શ્રદ્ધાથી સ્વીકાર કરવો. નયના સાત લખ્યું છે. તે ઓ ગુજરાતી વિષયના બી.એ. અને એમ.એ.ના પ્રકાર છે. પહેલું દ્રવ્યાર્થીક નય એ ઉપરછલ્લી વાત કરે છે. તેમાં વસ્તુ વિદ્યાર્થીઓને ભણાવે છે. તેમના લેખો ‘નવનીત સમર્પણ'માં નિયમિત સાથે જોડાયેલા પરિમાણને સમજવાના છે. દ્રવ્યનો અર્થ સમજવાનો પ્રગટ થાય છે. તેઓ જૈનધર્મ અને તેના સાહિત્યમાં સંશોધન કરે છે.] છે. તેમાં ત્રણ ભાગ પડે છે. બીજું પર્યાયાર્થીક નય. તે સૂક્ષ્મમાં જવાની
ડૉ. સેજલ શાહે “નય પ્રમાણથી મન પ્રમાણ સુધી' વિશે વ્યાખ્યાન વાત છે. તેના ચાર ભાગ એટલે કે નય છે. અનેકાંત સત્યને પ્રત્યેક આપતાં જણાવ્યું હતું કે સત્ય અને સુખ મનુષ્યની શોધ છે. તેના માટે દિશાથી સ્વીકારીએ. ચાવાદ સત્યના લોજીકલ તર્કને આપણને તે અનંત અને સતત કાર્યરત રહે છે. આ શોધ જુદી જુદી દિશામાં લઈ સમજાવે. એ લોજીકલ તર્કને ચાલવાનો રાજમાર્ગ છે તે નય છે. તે જાય છે. ત્યારે જૈન ધર્મનો અનેકાંતવાદ રાજમાર્ગ ખોલી આપે છે કે નયને પામવાના સાત પ્રકાર છે. પહેલો નયગમનય-નવ દિવસ પછી આજુબાજુના સત્યને કેવી રીતે શોધી શકાય. આચારાંગ સૂત્રમાં રૂપાબહેન અમેરિકા જવાના છે. તેઓ મારા ઘરે આવીને કહે છે કે હું જણાવાયું છે કે સત્યની આજ્ઞા ઉપર ઊભેલો બુદ્ધિમાન મૃત્યુને પણ અમેરિકા જાઉં છું. વ્યાકરણની દૃષ્ટિએ આ વાક્ય ખોટું છે. પણ તે તરી જાય છે. સત્ય નિત્ય છે, અનિત્ય છે, વાચ્ય છે અને અવાચ્ય છે. અમેરિકા જવાના છે અને મને કહે છે કે તે અમેરિકા જવાના છે તેનો સત્યને પંડિતોએ ભિન્ન ભિન્ન રીતે રજૂ કર્યું છે. જે. કૃષ્ણમૂર્તિ કહે છે કે આપણે સ્વીકાર કરીએ છીએ. મકાનની ભીંત પડે કે છત પડે ત્યારે સત્ય સતત બદલાયા કરે છે. પંડિત સુખલાલજી કહે છે કે સત્ય એક જ આપણે કહીએ છીએ મકાન પડી ગયું છે. ઘણી બહેનો કહે છે કે તેઓ છે પણ મનુષ્ય તેને ગ્રહણ કરી શકતો નથી. મૂળતત્ત્વમાં એક વાત લોટ દળાવા જાય છે પણ વાસ્તવમાં તેઓ અનાજ દળાવા જતા હોય કહેવાઈ હોય. તે તત્ત્વની ઉપર આધાર હોય. ઘણીવાર આપણે તે છે. બીજો સંગ્રહનય–આ કલેક્ટીવ એપ્રોચનો નય છે. આ હૉલમાં આધારને પકડી લઈએ છીએ. અને અંદરની વાત બાજુમાં સરી જાય લોકો કે મનુષ્યો બેઠા છે. તેમાં મહિલા કે બાળકોની વિગતો અપાતી છે તેનો ખ્યાલ રહેતો નથી. અનેકાંતવાદ આપણને સરવા દેતો નથી. નથી. આ શાહ પરિવાર સારો છે. તેના બધા જ વ્યક્તિ કદાચ સારા ન અનેકાંતવાદ કહે છે કે કોઈના પણ મતનું ખંડન કર્યા વિના હું મારા પણ હોય. ત્રીજો વ્યવહારનય- અહીં વ્યક્તિગત એનાલીસીસ કે મનને સ્થાપિત કરી શકું છું. માત્ર આમ નહીં પણ આમ પણ હોઈ શકે. એપ્રોચની વાત કરે છે. પ્રાણી આ હૉલમાં પ્રવેશ્ય. એક આંખવાળું કે

Page #24

૨૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫ બે આંખવાળું? પૂંછડીવાળું કે પૂંછડી વગરનું? કોણ છે? વસ્તુને
વ્યગીત-૧૪ : તા. ૨૮-૮-૧૪ આપણે વર્તમાનમાં સ્વીકારી, પછી સંગ્રહનયમાં સ્વીકારી. વસ્તુ આપણી વિષય : શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર અને સાબરકાંઠાના સંતો પાસે આવે પછી આપણે તેનું વિશ્લેષણ કરીએ છીએ. ચોથો
ઈડર પંચકર્મા સંતોએ પાથરેલું અધ્યાત્મનું અજવાળું અકબંધ છે | ૩જુન-સ્થૂળ અને સૂક્ષ્મ એ બંને રીતે વર્તમાન અવસ્થાને દેખાડે. વર્તમાનકાળમાં એ વસ્તુ શું છે તેના આધારે નિશ્ચય કરવાનો છે. આ !
O [ ડૉ. કેશુભાઈ દેસાઈ ગુજરાતી ભાષાના જાણીતા સાહિત્યકાર છે. ઘડિયાળ અહીં ચાલી રહી છે. તેને કોઈક બહેન લઈ જાય તો અહીં
જ એમ.બી.બી.એસ.નો અભ્યાસ કરી થોડાં વર્ષો સાબરકાંઠામાં તબીબી પ્રેકટીસ
આ ઘડિયાળ નથી. જો તે છે તો તેનો સ્વીકાર કરો. જો તે ન હોય તો તેનો
ગ કર્યા પછી છેલ્લાં બે દાયકાથી તેઓ સાહિત્યસર્જન કરે છે. તેમણે ભાષાંતરો સ્વીકાર ન કરો. અત્યારે શું પરિસ્થિતિ છે ? પાણી ઠંડું છે કે ગરમ ? સહિત ૭૫ જેટલાં પુસ્તકો લખ્યાં છે. તેમની નવલકથાઓનો અન્ય ભાષામાં વૈજ્ઞાનિક રીતે સત્યને સ્વીકારવાની વાત છે. પાંચમો શબ્દનય-વસ્તુ પણ અનુવાદ થયા
વસ પણ અનુવાદ થયો છે. તેમની નવલકથા ‘ફૂલજોગણીને નંદશંકર ચંદ્રક વિશે વપરાતા લિંગ, વચન અને કાળનો અર્થ વ્યાકરણભેદે અલગ પ્રાપ્ત થયા છે. અઢાનું વક્તવ્ય આ એક
પ્રાપ્ત થયો છે. એઓશ્રીનું પૂરું વક્તવ્ય આ અંકમાં લેખ સ્વરૂપે પ્રકાશિત છે. અલગ હોય. ગ્રામેટિકલ એપ્રોચ (વ્યાકરણલક્ષી અભિગમ)નો આ નય જિજ્ઞાસુઓને એ વાંચવા વિનંતી. ] છે. ચોક્કસ વસ્તુ માટે ચોક્કસ શબ્દનો ઉપયોગ કરવો પડે. અહીંયા
વ્યાખ્યાત-૧૫ : તા. ૨૯-૮-૧૪
| મનુષ્યો બેઠા છે એમ ન કહી શકાય. અહીં ભાઈઓ અને બહેનો બેઠા
વિષય: સંગીતમય નવકાર છે. અહીંયા ગ્રામેટીકલ અર્થને જોવાનો છે. પુરુષ એ પુરુષ અને સ્ત્રી
| સ્વરથી ઈશ્વર સુધી પહોંચવાનો સુલભ મર્મ સંગીતમય નવકાર છે એ સ્ત્રી એ સ્પેસિફીક અર્થ સ્પેસિફિક વ્યાકરણ સાથે જોડાય ત્યારે
| [ ડૉ. રાહુલ જોશી સંગીત અને તબીબી ક્ષેત્રમાં જાણીતું નામ છે. શબ્દનય બને છે. છઠ્ઠો સમવીરૂઢ નય-કુણના અનેક નામ છે. દરેક
તેઓ હોમિયોપથીમાં અનુસ્નાતકની ડીગ્રી ધરાવે છે. તેઓ નામનો અર્થ હોય છે. કુંભ શબ્દનો અર્થ અલગ સંદર્ભમાં ગણાય.
મહારાષ્ટ્રના રાજ્યપાલના માનદ્ હોમીયોપાથ તબીબ છે. તેઓ દક્ષિણ કળશ અથવા ઘડા શબ્દ વાપરશો તો તેના સંદર્ભ બદલાશે. તેમાં સંદર્ભ
મુંબઈની સેફી અને એલીઝાબેથ હોસ્પીટલ સાથે સંકળાયેલા છે. સંગીત પ્રમાણે અર્થ બદલાય છે. રામાયણમાં જટાયુએ રામભક્તિ માટે રાવણ
ક્ષેત્રે તેમના પ્રથમ ગુરુ તેમના પિતા ડો. પ્રકાશ જોશી છે. તેમણે સાથે લડીને પ્રાણોની આહુતિ આપી. સીતાંશુ યશશ્ચંદ્રની કવિતામાં
મુંબઈ વિદ્યાપીઠમાંથી સંગીતવિશારદ અને એમ.એ. (શાસ્ત્રીય ‘જટાયુ' આપણે છીએ. આપણે પરંપરામાંથી છૂટા પડીએ ત્યારે સહન કરવું પડે. સલામતી, સંદર્ભ અને પરંપરામાંથી બહાર આવીએ ત્યારે
સંગીત)ની ડીગ્રી મેળવી છે. છેલ્લા ૧૨ વર્ષથી હિન્દુસ્તાની શાસ્ત્રીય તમારો સંહાર નક્કી. તેનું કારણ આ નવયુગ છે. સાતમો
સંગીતની તાલીમ મેળવી રહ્યા છે.] એવંભૂતનય-આ નય કહે છે કે ક્રિયા પ્રમાણે માપો. કલાકાર હંમેશાં
સંગીતમય નવકાર’ વિશે વ્યાખ્યાન આપતા ડૉ. રાહુલ જોશીએ કલાકાર હોતો નથી. પુરુષ કામધંધેથી થાકીને ઘરે આવે ત્યારે પત્ની
જણાવ્યું હતું કે સંગીતમાં સાત સૂર હોય છે. શરીરમાં સાત આધ્યાત્મિક બહાર જવાની જીદ કરે. પત્ની સમજે કે પતિ અનેક ટેન્શનમાંથી ઘરે
ચક્ર હોય છે. સ્વરથી ઈશ્વર સુધી પહોંચવાનો સુલભ માર્ગ સંગીતમય આવ્યો છે. તે મારા પતિ ઉપરાંત ઑફિસનો કર્મચારી પણ છે. આ નવકાર છે. નવકાર મંત્ર ગા
નવકાર છે. નવકાર મંત્ર ગાવાથી બધી પીડા દૂર થાય છે. તેના વડે વાત પત્ની સમજી જાય તો સંઘર્ષ ટળી શકે. પતિ એમ વિચાર કરે કે
આપણે ઈશ્વર સાથે જોડાઇએ છીએ. સ્વત્વને ભૂલીને શિવ સુધી
આ મારું ટેન્શન ઉંબરાની બહાર મૂકી દઉં તો? સંઘર્ષ સહજ રીતે ટળી વહીયાએ છીએ.
પહોંચીએ છીએ. નવકારનો સંબંધ સંગીત અને રાગ સાથે આવે ત્યારે શકે. એક વસ્તુને આપણે તેના સંદર્ભમાં પ્રમાણે જોઈએ. અત્યારે શું બધા ચક્રો ઉદ્ભૂત થાય છે. તે બધા ચક્રો સમતોલ થાય છે. ઈશ્વર ક્રિયામાં છે અને એ ક્રિયા પ્રમાણે તમારી પાસે અપેક્ષા રાખે છે. એ સુધી સહજતાથી પહોંચી શકીએ છીએ. સવારનો રાગ ભૈરવ છે. આપણાં અપેક્ષા જો પૂરી કરી શકીએ તો એવંભુત નયને સમજી શકીએ, આવા શરીરના બધા ચક્રો સંગીતથી જોડાયેલા છે. સંગીતકારોએ અલગ આ સાત નય જીવનના સત્યોને સમજાવે છે. સાતે સાત નયને સાથે અલગ પ્રહરો માટે અલગ રાગ બનાવ્યા છે. સૂરમાં ગાઈએ ત્યારે બધા જોડીએ ત્યારે એક ચિત્ર ઊભું થાય છે. સાત નયનો સમજણથી સ્વીકાર ચક્રો ઉદ્દદ્યુત થાય છે. સવારે ૧૧ વાગે ગાવાનો રાગ જૈનપુરી છે. કરવો જરૂરી છે. એક વસ્તુ અનેક રૂપમાં હોઈ શકે અને અનેક શક્યતા મનમાં ભાવ સારો હોય અને ચિત્ત નિર્મળ રાખીને નવકાર ગાવાનો પણ હોઈ શકે. ફ્રાન્સના ચિંતક દેવીલાએ કહ્યું છે કે આ જગતમાં કશું હોય છે. બીજું ચક્ર સ્વાધીસ્ટાન ચક્ર છે. કામ, ક્રોધ, માયા જેવા રિપુઓને જ પૂર્ણ અથવા મૌલિક નથી. એકબીજા સંકેતો એકબીજા સાથે પડેલા આપણે જીતવાના છે. પહેલાં ક્રોધને જીતવાનો છે. અહમ્, દ્વેષ અને છે. સંકેતો સાથે જોડશું તો આપણને સંપૂર્ણ સત્ય મળશે. સંકેતો ઈષ્ય જીવનમાં હોવા ન જોઈએ. ત્યારપછી પ્રેમ, અહિંસા અને ક્ષમાનું પરંપરાથી જોડી શકાય અને વર્તમાન સંદર્ભોમાંથી પણ જોડી શકાય. ચક્ર છે. આજે મિચ્છામિ દુક્કડમ્ કહેવું જોઈએ. હૃદયરોગનું પ્રમાણ આટલી સરળ સમજ નય આપતું હોય તો આપણે તેનો સ્વીકાર કરી વધ્યું તેનું કારણ માત્ર કોલેસ્ટોરલ નથી. પેલાએ મને આમ કહ્યું અને શકીએ.
પેલાએ મને તેમ કહ્યું એ બધી વાત આપણે મનમાં રાખીએ છીએ.

Page #25

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
| ૨૫
તેથી હૃદયરોગનું પ્રમાણ વધે છે. માણસનો અવાજ બે કે અઢી સપ્તક છે. એકવાર ઋષિઓએ દેવોમાં સહુથી નમ્ર કોણ છે? તેની પરીક્ષા અને મહત્તમ ત્રણ સપ્તકમાં ગાઈ શકે. ચક્ર ખુલે એ સાથે અવાજ લેવાનું નક્કી કર્યું. તેઓ બ્રહ્મા પાસે ગયા અને કહ્યું, તમે વિશ્વનું સર્જન ખુલે છે એમ ડૉ. રાહુલ જોશીએ ઉમેર્યું હતું.
કરીને દુઃખ સર્યું છે. તમે વિચિત્ર અને વાંકાચૂંકા પ્રાણીઓ બનાવ્યા ડૉ. રાહુલ જોશીએ નાભિથી બ્રહ્મનંદ સુધીના સાત ચક્રોની વાત છે. બ્રહ્મા ક્રોધીત થયા એટલે ઋષિ ચાલ્યા ગયા. શિવજીને કહ્યું, તમે કરી હતી. ડૉ. જોશીએ ભૈરવ, જૌનપુરી, ભીમપલાશ, બાગેશ્વરી, ગળે સાપ લટકાવો છો. યોગ્ય વસ્ત્રો ધારણ કરતા નથી. શિવજીએ યમન, દરબારી કાનડા અને માલકૌશ એમ સાત રાગોમાં નવકારમંત્ર ક્રોધમાં આવીને ત્રિશુળ ઉઠાવ્યું એટલે ઋષિઓ ત્યાંથી ચાલ્યા ગયા. સંભળાવીને શ્રદ્ધાળુઓને મંત્રમુગ્ધ કર્યા હતા.
ત્યારપછી શેષનાગની શૈયા ઉપર સૂતેલા વિષ્ણુ પાસે ગયા અને તેમની વ્યાખ્યાત-૧૬ઃ તા. ૨૯-૯-૧૪
છાતીમાં લાત મારી. તેથી વિષ્ણુ ઊભા થઈ ગયા અને બે હાથ જોડીને વિષય: ક્ષમાપના જૈન ધર્મ ઔર અન્ય દર્શનો મેં
ઋષિઓને પૂછ્યું. તમારા મૃદુ ચરણ મારી કઠોર છાતી ઉપર અથડાયા
તેનાથી તમને વાગ્યું તો નથી ને? વાગ્યું હોય તો મને ક્ષમા કરો. ત્યારપછી | ક્ષમા એ અહિંસાનું સર્વોત્કૃષ્ટ રૂપ છે.
બધા ઋષિઓએ વિષ્ણુને સહુથી મહાન દેવ તરીકે ગણવાનું નક્કી કર્યું. [ ડૉ. જી. સી. ત્રિપાઠી ઈન્ડોલોજી અને સંસ્કૃતના જાણીતા વિદ્વાન આ કથા શ્રીમદ્ ભાગવતમાં આવે છે. ક્ષમા એ બળવાન માટે ભૂષણ છે. તેમણે ૩૩ વર્ષ સુધી વિવિધ કૉલેજ અને યુનિવર્સિટીમાં અને નિર્બળ માટે રક્ષા કવચ છે. ભતૃહરિ કહે છે કે જ્યાં શાંતિ અને અધ્યાપનકાર્ય કર્યું છે. વર્ષ-૨૦૦૫માં તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. ક્ષમા હોય તો કવચ ધારણ કરવાની જરૂર નથી. જો તમારામાં ક્રોધ હોય એ. પી. જે. અબ્દુલ કલામના હસ્તે તેમને આધુનિક સંસ્કૃતના વિદ્વાન તો તે શત્રુની ગરજ સારે છે. ક્રોધ અનેક રોગ અને બિમારીને નોતરે છે. તરીકે સન્માનપત્ર આપવામાં આવ્યું હતું. તેમણે સંસ્કૃત ભાષામાં ક્ષમા એ અહિંસાનું સર્વોત્કૃષ્ટ રૂપ છે. ક્રોધ હોય તો તે અનેક તકલીફો અનુસ્નાતકની ડીગ્રી સુવર્ણચંદ્રક સાથે મેળવી છે. તેમણે પીએચ.ડી. નોતરે છે. વર્તમાન સમયમાં ક્રોધને કારણે હાઈબ્લડપ્રેસર અને અને એમ.ફીલ.ની ડીગ્રી પણ મેળવી છે. તેઓ અંગ્રેજી ઉપરાંત જર્મન, હૃદયરોગની બિમારી થાય છે. બધા સાથે ઝઘડા કરવાથી સમાજમાં ફ્રેન્ચ અને લેટિન જેવી વિદેશી ભાષાઓ પણ જાણે છે.] અપ્રતિષ્ઠા થાય છે બીજાએ કરેલા અપકૃત્યો ઉપર ક્રોધ કરવાથી વ્યક્તિ
ડૉ. જી. સી. ત્રિપાઠીએ “ક્ષમાપના જૈન ધર્મ ઔર અન્ય દર્શનો પોતાની જાતને સજા આપે એવી સ્થિતિ સર્જાય છે. તેનાથી અપકૃત્ય મેં' વિશે વ્યાખ્યાન આપતાં જણાવ્યું હતું કે પર્યુષણ આત્મશુદ્ધિ અને કરનાર વ્યક્તિને કોઈ નુકશાન થતું નથી. ક્ષમા વડે શાંતિ અને સમ્યની અંતરમુખી થવાનું પર્વ છે. છેલ્લા એક વર્ષમાં શું સારું કર્યું ? ખરાબ પ્રાપ્તિ થાય છે. ક્ષમાથી શત્રુને પણ વશ કરી શકાય છે. જેની પાસે કામ શું કર્યું ? મેં કરેલા ખરાબ કુત્ય કે અપરાધોને કેવી રીતે સુધારે? ક્ષમારૂપી તલવાર છે તેનું દુર્જન કશું બગાડી શકતો નથી. ક્ષમા એક સારો શ્રાવક અને સારો માનવ કેવી રીતે બનવું તેનો વિચાર કરવો એવો ગુણ છે જેનાથી તમે બીજાને અનુકૂળ બનાવી શકો છો. ક્ષમાથી જોઈએ. જૈન ધર્મની અલંકાર સમાન ગાથા છે– બધા જીવોને હું માફ શત્રુ અને મિત્રો બધાને વશ કરી શકાય છે. જે ક્ષમા આપવાનું જાણતો કરું છું અને તેઓ બધા મને માફ કરે. મારું કોઈ સાથે વેર નથી. બધા નથી તે ખરાબ વચનો બોલે છે, બીજાનું બુરું ઈચ્છે છે અને કેટલીકવાર સાથે મિત્રભાવ છે. આ ગાથા ક્ષમાભાવને વ્યક્ત કરે છે. વેરથી વેરનું બીજાની મારપીટ પણ કરી શકે છે. અક્ષમાવાન વ્યક્તિ પાપકર્મ બાંધે શમન થતું નથી. વેરથી વેર વધે છે. પથ્થર સાથે પથ્થર ટકરાય તો છે. આપણે એકમેકના દોષોની સજા કરીએ તો સમાજ નષ્ટ થઈ જશે. તણખા જ ઝરે. વેર એક કષાય છે. તેમાંથી મુક્ત થવાનું છે. બીજાને સમાજમાં રહેવા બાંધછોડ કરીને સમજદારીથી રહેવું જોઈએ. લેટિનમાં માફ કરીને મૈત્રીભાવથી જોડાઈએ છીએ. ક્ષમાને કારણે આપણા કહેવત છે કે ભૂલ કરવી એ મનુષ્યનો ધર્મ છે. ક્ષમા કરવી એ દૈવી ગુણ હૃદયમાં પ્રસન્નતા અનુભવાય છે. ક્ષમા એ બળવાન વ્યક્તિનું લક્ષણ છે. અક્ષમાને કારણે સમાજમાં ઘણી સમસ્યાઓ સર્જાઈ શકે છે. અમારા છે. આપણા શાસ્ત્રોમાં કહેવાયું છે કે ક્ષમા વીરોનું આભુષણ છે. દિલ્હીમાં તો બે વાહનો ટકરાતા તે ચલાવનારાઓ વચ્ચે ઝઘડાની ઘણી મહાત્મા ગાંધીજીએ કહ્યું છે કે અહિંસા એ વીરનું લક્ષણ છે. અહિંસા ઘટનાઓ બને છે. ક્ષમાથી આ સમસ્યા નિવારી શકાય. મનુસ્મૃતિમાં બતાવે છે કે અમે તમારું ખરાબ કરી શકીએ છીએ પણ અમારામાંના પ્રથમ સ્થાન ધૈર્યને અને બીજું સ્થાન ક્ષમાને અપાયું છે. બૌદ્ધ અને જૈન સદ્ગુણોને કારણે અમે તેમ નહી કરીએ. અમે તમારા જેવા નિર્બળ ધર્મમાં મૈત્રી, મુદિતા, કરુણા અને ઉપેક્ષાની મહત્તા બતાવી છે. બીજાના વ્યક્તિ ઉપર તે નહીં કરીએ. કાશ્મીરના તત્ત્વચિંતક ક્ષેમેન્દ્ર કહે છે કે હિતની ચિંતા એ મેત્રી છે. બીજાના દુ:ખને દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરવો મનુષ્યનું ભૂષણ રૂપ છે. રૂપનું ભૂષણ ગુણ છે. ગુણનું ભૂષણ જ્ઞાન એ કરુણા છે. તેને સુખનો અનુભવ થાય એટલો સંતુષ્ટ કરવો એ મુદિતા છે. જ્ઞાનનું ભૂષણ ક્ષમા છે. ધન, શક્તિ અને વિદ્યા મનુષ્યને ગર્વિષ્ઠ છે. બીજાના દોષની અવગણના કરવી એ ઉપેક્ષા છે. આ નૈતિક કે માનવીય બનાવે છે. મનુષ્યએ નમ્ર થવું જોઈએ. સરળતા એ ઊંચાઈનું લક્ષણ ગુણ છે. ખ્રિસ્તી ધર્મમાં પણ અપરાધ કે દુષ્કૃત્યની કબૂલાતનું મહત્ત્વ

Page #26

પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫
છે. ત્યાં ચર્ચમાં કે અન્ય સ્થળોએ લાકડાંની કેબિન બનાવી હોય છે. ઉત્તર આપે છે. મેં તે કર્યું નથી. જો તેમણે તે કર્યું હોય તો ગુરુ પ્રાયશ્ચિત્ત તેમાં વચ્ચે પડદો મૂકીને બીજી તરફ તેમના ધર્મગુરુ કે પાદરી બેસે છે. બતાવે છે. હિન્દુઓમાં સંધ્યા એ એક પ્રકારની ક્ષમા છે. તેમાંના મંત્રો તે વ્યક્તિ પોતાના અપરાધની વાત કરે પછી પાદરી તેને પ્રાયશ્ચિત્ત ઉચ્ચારીને પોતાના પાપોની ક્ષમા માંગો છો. તેમાં અગનઘર્ષણ મંત્ર કરવાનું કહે છે અથવા માફી આપે છે. ઘણીવાર પાદરી ‘અમારીયા' છે. તેનો અર્થ પાપોનું ઘર્ષણ કરવું એવો થાય છે. આપણે અનાજ નામની પ્રાર્થના કરવાનું કહે છે. બૌદ્ધ ધર્મમાં ભિક્ષુઓ માટે નિયમો દળીએ ત્યારે તેમાં અનેક કીડા મરી જાય છે. ખાંડણીમાં અનાજ કુટીએ પાળવાના હોય છે. ભિક્ષુઓને રાત્રે ફરવાની મનાઈ હોયછે. બોદ્ધો ત્યારે અનેક જીવો મરે છે. હિન્દુઓ તે સંધ્યાના મંત્રો બોલીને પ્રાયશ્ચિત્ત માટે ૨૫૦ જેટલા નિયમ હોય છે. તેઓમાં મઠોમાં પોષ અમાસ કે કરે છે, અર્થાત્ ઈશ્વરને મંત્રો દ્વારા પાપમુક્ત કરવાની પ્રાર્થના કરે છે. પૂર્ણિમાના દિવસે થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે ભિક્ષુઓને રાત્રે ફરવાની
[ વ્યાખ્યાનો સંપૂર્ણ ] મનાઈ હોય છે. તેમના ગુરુ પુછે છે કે તમે રાત્રે ફર્યા છો ? ત્યારે ભીક્ષુ
અવસર | મુંબઈમાં સમ્યગદર્શન શિબિર સાનંદ સંપન્ન |
શ્રતરત્નાકર ટ્રસ્ટ, અમદાવાદ, મુંબઈ વિદ્યાપીઠ ગુજરાતી વિભાગ શ્રાવકો કેવી દૃઢ શ્રદ્ધા ધરાવતા હતા, તેની વાત રજૂ કરી. સાથે જ તથા શ્રી રૂપ માણેક ભંશાલી ટ્રસ્ટ, મુંબઈના સંયુક્ત ઉપક્રમે તા. વિવિધ પ્રકારના મિથ્યાત્વમાં આભિગ્રહિક મિથ્યાત્વ તેમજ મનુષ્યના ૧૩. ૧૪, ૧૫ના દિવસોમાં મુંબઈ વિદ્યાપીઠ, ફિરોઝશાહ મહેતા મનમાં રહેલી દઢ ગ્રંથિઓનો પરિચય કરાવ્યો. ભવન, કાલીના ખાતે ત્રણ દિવસની સમ્યગ્દર્શન અધ્યયન શિબિર બીજા સત્રમાં પં. શ્રી ઈન્દ્રીન્દ્ર દોશીએ સમ્યકત્વના પાંચ લક્ષણો યોજાઈ હતી. આ શિબિરમાં પ્રારંભે નેમિસૂરિ સમુદાયના આચાર્યદેવશ્રી શમ, સંવેગ, નિર્વેદ, આસ્તિક્ય અને અનુકંપા ભક્તિમાર્ગની લાક્ષણિક વિજય નંદીઘોષસૂરીશ્વરજી મ.સા.ની પાવન નિશ્રા મળી હતી. દૃષ્ટિએ સમજાવ્યા.
શિબિરના પ્રારંભમાં આચાર્યદેવશ્રી નંદીઘોષસૂરીશ્વરજી મહારાજે ભોજન બાદ બપોરના પ્રથમ સત્રમાં યથાપ્રવૃત્તિકરણ અને માંગલિક પાઠ કર્યો હતો. ત્યાર બાદ શ્રી હોની શાહે પ્રાર્થના કરી અપુર્વકરણની પ્રક્રિયા અંગે વિશદતાથી ચર્ચા કરી. એ સાથે જ હતી. ગુજરાતી વિભાગના અધ્યક્ષ ડૉ. અભય દોશીએ સર્વેનું સ્વાગત મિથ્યાત્વના વિવિધ પ્રકારો અંગે પણ ઊંડાણથી વિચાર વિમર્શ કર્યો. કર્યું હતું. શ્રી જિતેન્દ્ર શાહે શિબિરની રૂપરેખા ટૂંકાણમાં જણાવી હતી. વચ્ચે થોડો સમય આચાર્યદેવશ્રીએ નયસારના ભવની દાનની ઘટના વિભાગના પ્રાધ્યાપક ડૉ. રતિલાલ રોહિતે પૂ. આચાર્ય ભગવંતને અંગે ટૂંકાણમાં વિચાર વિમર્શ કર્યો. સંસ્થા વતી કામની વહોરાવી હતી. શ્રી પ્રેમલ કાપડિયા અને અન્યોએ અંતિમ દિવસે ડૉ. જિતેન્દ્ર શાહે અપૂર્વકરણની પ્રક્રિયાને અનેક દીપ પ્રાગટ્ય કર્યું હતું. ત્યારબાદ શ્રી વલ્લભ ભેંશાલીએ સમ્યગુદર્શન દૃષ્ટાંતોથી સ્પષ્ટ કરી તેમાં તેમણે શેવાળથી છવાયેલા સરોવરમાં એ પોતાની અંદરની સમજણ છે, જાતને ઓળખવાની મથામણ છે શેવાળ નીચે રહેતા કાચબાને પવનની લહેરખી કે કોઈ અન્ય કારણથી અને એ માટે આપણે જાગૃત થવું જોઈએ એ માર્મિક વાત ટૂંકાણમાં શેવાળ તૂટી જવાથી ચંદ્રમાના દર્શન થાય અને જે આનંદ આવે એવો રજ કરી હતી. કાર્યક્રમના મુખ્ય અતિથિ કલાપ્રેમી અને કલાત્મક સાધકને અપૂર્વકરણની પળે આનંદ આવતો હોય છે એ દૃષ્ટાંત સંપાદનો પ્રસ્તુત કરનારા શ્રી પ્રેમલ કાપડિયાએ શ્રી દેવચંદ્રજીના શિબિરાર્થીઓને હૃદયસ્પર્શી બની રહ્યું. તેમણે સમ્યગ્ગદર્શનના ત્રણ સ્તવનો માધ્યમે સમ્યદૃષ્ટિના સ્વરૂપની રજૂઆત કરી હતી. અંતે પૂ. લિંગો, ધર્મ શ્રવણની જિજ્ઞાસા, ધર્માચરણ માટેની તત્પરતા તેમજ આચાર્યદેવશ્રીએ આશીર્વાદ આપ્યા હતા અને ડૉ. બિપિન દોશીએ ગરજનોની સેવા આદિની પણ સમજણ આપી. આભાર વિધિ કરી.
ભોજન બાદ ડૉ. અભય દોશીએ સમ્યગુદર્શનની ભાવના અંગે | ઉદ્ઘાટન સમારોહ બાદ બીજી બેઠકમાં પ્રારંભે પંડિતવર્ય શ્રી સમજણ આપી. ત્યાર બાદ ડૉ. જિતેન્દ્ર શાહે સમકિતના સ્વરૂપ અંગે પ્રકાશ ઈન્દચન્દ્ર દોશીએ સ્વ પ્રત્યેના મૈત્રી, પ્રમોદ, કરુણા અને માધ્યસ્થ પાડ્યો. છેલ્લે વિવિધ શિબિરાર્થીઓએ પોતાના પ્રતિભાવ જણાવ્યા. સમીર એટલે કે સ્વની સુખી થવાની ઝંખના મિથ્યાત્વ છે, તેમ સ્પષ્ટ કર્યું. શાહ (સંતબાલ આશ્રમ), ચંદ્રસેન ગુરુજી આદિ શિબિરાર્થીઓએ આવી પરોપકારભાવનાથી સમ્યગુદર્શનનું બીજ પ્રાપ્ત થાય છે. એવી વાત જ્ઞાનધારાનું વારંવાર આયોજન થતું રહે એવી ભાવના વ્યક્ત કરી. સાથે રજ કરી, બીજા વ્યાખ્યાનમાં આચાર્યદેવશ્રી નંદીઘોષસૂરીશ્વરજી તેમાં સંગીત આદિના સત્રો ઉમેરવાનું સૂચન પણ કર્યું. મહારાજે લૌકિક ધર્મ (દયા, પરોપકાર, અતિથિસત્કાર આદિ) ફળની અંતે, ડૉ. જિતેન્દ્ર શાહ અને ડૉ. અભય દોશીએ રૂપ માણેક ભંસાલી આકાંક્ષા વગર કરવામાં આવે તો કઈ રીતે લોકોત્તર ધર્મ પ્રાપ્ત કરવામાં ટસ્ટ, કેકે સ્ટાર કેટરર્સ તેમ જ આ સભાગૃહ ઉપલબ્ધ કરી આપવા સહાયક બને છે, તે જણાવ્યું.
માટે યુનિવર્સિટીના અધિકારીઓનો આભાર માન્યો. શિબિરમાં ૧૦૦ બીજે દિવસે પ્રથમ સત્રમાં ડૉ. જિતેન્દ્ર શાહે તુંગિયા નગરીના થી વધુ જ્ઞાનરસિકજનોએ ભાગ લીધો હતો.

Page #27

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
[સાધક રમેશભાઈ દોશી.
વિષય અત્યંત ગંભીર અને ગહન છે પણ એટલો જ સરળ પણ છે. શ્રીમદ્જી લખે છે, “મોક્ષનો માર્ગ બહાર નથી પણ આત્મામાં છે, જે પોતાના પુરુષાર્થની કહો, હાથની વાત છે એટલે મોક્ષ હથેળીમાં માર્ગને પામેલો માર્ગ પમાડશે.” આ સિવાય અનેક ઠેકાણે પ્રત્યક્ષ છે. શ્રીમદ્જી આ વિષે શું કહે છે? તે જોઈએ.
સદ્ગુરુનો પત્રોમાં, આત્મસિદ્ધિમાં સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે જ એ આપણે ૧. અનંતકાળમાં સત્પાત્રતા થઈ નથી, અને કાં તો પુરુષ (જેમાં જાણીએ છીએ. અમે પણ આમ જ માનીએ છીએ. પણ અમને એવા
સદ્ગુરુત્વ, સત્સંગ અને સત્કથા એ રહ્યા છે) મળ્યા નથી, નહીં તો પ્રત્યક્ષ જ્ઞાની મળ્યા નહીં. શ્રીમદ્જીના અમે શિષ્ય છીએ અને સાચા નિશ્ચય છે કે મોક્ષ હથેળીમાં છે. અને સર્વેશાસ્ત્ર સંમત છે. શિષ્ય થવાનો પુરુષાર્થ કરી રહ્યા છીએ. ૨. તત્ત્વજ્ઞાનીઓના વચન છે કે આત્મા માત્ર સ્વભાવમાં આવવો હવે આપણે આ પ્રયોગ વિષે થોડી વિગતથી સમજશું. અત્યંત જોઈએ અને તે આવ્યો તો મોક્ષ હથેળીમાં જ છે.
જિજ્ઞાસા, તીવ્ર તલસાટ છતાં સદ્ગુરુ મળ્યા નહીં. પણ એક વખતે ૩. તે સ્વપ્ન દશાથી રહિત માત્ર પોતાનું સ્વરૂપ છે એમ જો જીવ પરિણામ વિવેકાનંદનું વાક્ય મળ્યું, ‘પાત્રતા પ્રગટ કરો, પરમાત્મા તમારા દ્વારે
કરે તો, સહજમાત્રમાં તે જાગૃત થઇ સમ્યક્દર્શનને પ્રાપ્ત થાય. આવશે.” પ્રત્યક્ષ સદ્ગુરુની શોધને મૂકી શ્રીમદ્જીને ગુરુપદે સ્થાપી સમ્યક્દર્શનને પ્રાપ્ત થઈ સ્વસ્વભાવરૂપ મોક્ષને પામે.
યાત્રા શરૂ કરવાનો નિર્ણય થયો-આમ તો આ “એકલવ્યની સાધના ૪. સહજ સ્વરૂપે જીવની સ્થિતિ થવી તેને શ્રી વીતરાગ “મોક્ષ' કહે છે. જેવો પ્રયોગ શરૂ થયો. આજે સમાજમાં સતત એવી નબળી
અમારી પાસે પરમકૃપાળુની કહો, ‘પાત્રતા પ્રગટ કરો, પરમાત્મા તમારા દ્વારે આવશે.'' વાતો સાંભળવા મળે છે, મોક્ષ આ
પરમાત્માની કૃપા કહો, સાધનાનું કાળમાં નથી, એ અત્યંત કઠણ છે. ત્યારે શ્રીમદ્જી શું કહે છે. એક પરમ સાધન હતું. આ સાધન આમ તો બધા પાસે જ હોય છે. ૧. મોક્ષમાર્ગ અગમ્ય તેમજ સરળ છે.
આપણે એને ઓળખતા નથી કે એ અવાજને ગણકારતા નથી. એ ૨. શિથિલતા ઘટવાનો જીવ ઉપાય કરે તો સુગમ છે.
સાધન છે. “અંતર અવાજ– Inner Voice'. અમારી વિશેષતા એ છે કે ૩. “સત્’ એ કંઈ દૂર નથી. પણ દૂર લાગે છે અને એ જ જીવનો અમે અંતર અવાજ સાંભળી શકીએ છીએ, પકડી શકીએ છીએ અને મોહ છે. “સ” “સત્” જ છે. સરળ છે, સુગમ છે, સર્વત્ર તેની એ પ્રમાણે આચરણમાં મૂકી શકીએ છીએ. પ્રાપ્તિ હોય છે.
આ અંતર અવાજની વિશેષતા સમજવા જેવી છે. આમ તો આ ૪. જીવને સમજાય તો સમજવા પછીથી બહુ સુગમ છે, પણ સમજવા ભૂલ ભરેલો માર્ગ લાગે પણ કુદરત ભૂલ કરાવે છે તો ભૂલ સુધારવાની સારું જીવે આજસુધી ખરેખરૂં લક્ષ આપ્યું નથી.
તક પણ આપે છે. જ્ઞાની કહે છે કે સરળ છે, સુગમ છે, સર્વત્ર તેની પ્રાપ્તિ છે. અમે જે ટુંકમાં મારા પ્રયોગની વાત કરીએ. કહીએ છીએ એ સ્વરૂપનો અનુભવ કર્યા પછી, એ સફળ પ્રયોગ થયા એકવાર વીસાવદર પાસે ટ્રેનમાં અમે મુસાફરી કરતા હતા એમાં પછી કહીએ છીએ. તો આ સરળતાને આપણે સમજીએ.
અકસ્માત થયો. ભાગ્યે જ કોઈ બચી શકે એવો આ અકસ્માત હતો. અમારામાં અને તમારામાં કંઈ ભેદ નથી. અમને સમજાઈ ગયું કે પણ પૂર્વજોના પુણ્ય પ્રતાપે અમે બચી ગયા અને ડ્રાઈવરનું મૃત્યુ થયું. આ મનુષ્યદેહ રત્નચિંતામણી સમાન છે અને એનું મુખ્ય કર્તવ્ય એ જૂનાગઢ હૉસ્પિટલમાં દાખલ થયા. જમણા પગના સાથળમાં એક સ્વને ઓળખવો અનુભવવો એ છે. અને અમે એનો ઉપયોગ એ જ મોટો સળિયો ઘૂસી ગયેલો. ટ્રીટમેન્ટ ચાલુ હતી પણ પ્રચંડ વેદના થતી અર્થે કર્યો છે. અમારો પુરુષાર્થ એ જ અર્થે થયો હતો, થાય છે, અને હતી. રાડારાડ બુમાબુમ કરીએ એવી પ્રચંડ વેદના હતી. પણ કોઈ થશે.
પુસ્તક વાંચતો હતો અને વિચારની કોઈ શ્રેણી ચડી અને દેહ અને આપણને એ કઠણ, અશક્ય લાગે છે, પણ શ્રીમજી તો કહે છે, “કઠણ આત્મા સ્પષ્ટ જુદા થઈ ગયા. દેહભિન્ન ચૈતન્યનો અનુભવ થયો. એનું વાત છે માટે ન બને, એ કલ્પના મુમુક્ષુને અહિતકારી છે.”
પરિણામ એ આવ્યું કે વેદના વિરમી ગઈ. આજે આ વાત કરું છું પણ ‘કઠણ નથી, કઠણ છતાં પણ કઠણ નથી.
ત્યારે ખબર નહોતી કે આ દેહભિન્ન ચૈતન્યનો અનુભવ છે. પણ વેદના જ્ઞાની જે કહે છે એ જ અમારો અનુભવ છે. આપને સવાલ થશે કે સાવ વિરમી ગઈ. એકદમ ઘેલછા જેવી સ્થિતિ થઈ. ક્યારેક સતત ધર્મ આપને માટે એ સરળ કેમ થયો?
વિષે બોલતો રહું, ક્યારેક હસવું આવે, ક્યારેક પોકે પોકે રડવું આવે. મોક્ષ માર્ગનું પરમ સાધન તો પ્રત્યક્ષ સદ્ગુરુ જ જોઈએ. એ અત્યંત ખબર ન પડે પણ “રમેશ’ બદલાઈ ગયો. આ બનાવ બન્યો ૧૯૮૧ સાચું છે. શ્રીમદ્જીનો બધો જ ભાર લગભગ પ્રત્યક્ષ સદ્ગુરુ પર છે. ફેબ્રુઆરીમાં. આ બનાવ પછી પ્રયોગ શરૂ થયો. ચારેક વરસ સદ્ગુરુ

Page #28

૨૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫ મળ્યા નહીં. પણ એ દરમિયાન સ્પષ્ટ
‘પ્રબદ્ધ જીવન’ હવે ડિજિટલ સ્વરૂપે ઉપલબ્ધ છોડીને નીકળી ઈડર ગયો. અવાજ અવાજ અંદર ઊઠતા હતા – “એક
આવ્યો ઘરે જાવ-જગતની ગંદકી વરસ મૌન થઈ જા.' એ પહેલાં એક ૧૯ ૨૯ થી માર્ચ ૨૦૧૫ સુધી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના બધાં જ અંકો
સાફ કરો. ૧ વરસ કાંદિવલી પુસ્તકમાં શ્રીમદ્જીની અસ્તિત્વ વિષે સંસ્થાની વેબસાઈટ
મલાડમાં ગંદકી સાફ કરી. લોકો વ્યાખ્યા જે વ્યા. સાર ભાગ ૧ પૃ. www.mumbai-jainyuvaksangh.com (42 2414 qiz
ઓળખવા માંડ્યાં. ત્યાં અવાજ ૨૨૦માં છે તે વાંચવામાં આવી શકશો. તેમજ ડી.વી.ડી. સ્વરૂપે પણ આ બધાં અંકો ઉપલબ્ધ છે.
આવ્યો. આ બંધ કરો. ત્યાર પછી ત્યારે એક ઝબકારો થયો કે શું આ જિજ્ઞાસુ અને પુસ્તકાલયોને આ ડી.વી.ડી. વિના મૂલ્ય અમે અર્પણ
માટલિયાજીએ ચિંચણમાં મૌન અસ્તિત્વ તે જ વાત તો નથી. જે કરીશું.
સાધવા માટે સગવડ કરી આપી. અકસ્માતમાં થયેલો મૌનનો અવાજ. આ ડા.વા. આ ડી.વી.ડી.ના સૌજન્યદાતા
તા. ૬-૧-૯૬ થી તા. ૫-૧ખિસ્સામાં એક પૈસો નહીં. પણ એક ગ ૨ |૧. ફોરમ ઑફ જૈન ઈન્ટેલેકસ્યુઅલ
૯૭, એક વરસનું મૌન પનવેલ અમૃતભાઈ કોરડીયાને મળ્યો. | હસ્તે-અંજના રશ્મિકુમાર ઝવેરી અને મયૂર વોરા.
ફાર્મમાં શરૂ થયું. ત્યાં અવાજ એમને વાત કરી કાલથી મોન લેવું ? ૨. નિર્મળાનંદ જ્યોત, રેખા-બકુલ નંદલાલ ગાંધી
આવ્યો. આ ફાર્મ છોડી દે. રાતે સંપર્ક : ડી.વી.ડી. માટે રોહિતભાઈ - ૦૯૯૨૦૩૦૮૦૪૫ છે. શું તમે દર મહિને રૂ. ૧૨૦૦
દસેક વાગ્યે એ જંગલમાંથી - મારા ઘરે પહોંચાડી શકો. એમણે | સંસ્થા ઑફિસ - ૦૨૨-૨૩૮૨૦૨૯૬
નીકળી ૫૦ કિ.મી. ચાલી ઘરે હા પાડી ને શરૂ થયું મૌન. એક વરસના મૌનમાં ઉપદેશ છાયામાં પહોંચ્યો. મૌન ચાલુ જ રહ્યું. મૌન દરમ્યાન માટલિયાને મળવા જામનગર સશ્રુતની જે નોંધ લખેલ છે એમાંથી ગુજરાતીમાં જે શાસ્ત્રો મળ્યા તે ગયો. ત્રણ દિવસ અમારો સત્સંગ થયો. અભૂત છે આ સત્સંગની વાંચ્યા અને સમાધાન થયું કે અકસ્માત વખતે જે ઘટના ઘટી એ જ નોટ. મૌન પૂરું થયું. દસેક વરસ ઘરે રહ્યો. તા. ૧૮-૨-૯૬ થી તા. સમકિત છે, સમ્યગ્દર્શન છે. આત્મ સાક્ષાત્કાર છે. જે પ્રયોગો થયા છે ૫-૧-૧૯૯૭ મૌન ચિંચણ દરિયા કિનારે ફરી સંતબાલજી સમાધિએ એનો વિગતવાર ઉલ્લેખ ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહે “શાંતિનું સરનામું' થયું. એક સ્પષ્ટ ચિત્ર આવ્યું કે વિશ્વશાંતિ કેમ થાય? એ ચિત્ર અત્યંત કરીને એક લેખ અમારા વિષે જુલાઈ ૨૦૧૨ના પ્રબુદ્ધ જીવનમાં સ્પષ્ટ આજે પણ નજર સામે છે. એ અર્થે જ અમે જીવીએ છીએ અને એ લખેલ છે, તેમાં આપેલ છે. રસ પડે અને ઈચ્છા હોય એમણે આ અર્થે જ અમારો પ્રયોગ-પુરુષાર્થ ચાલી રહ્યો છે. સેવા એ શુદ્ધિનું પરમ લેખની ઝેરોક્ષ અમારી પાસેથી કે ‘પ્રબુદ્ધ જીવનની ઑફિસમાંથી સાધન છે. એટલે ૨૦૧૩ સુધી એવા સેવાના નાના કામો થતા રહ્યા. મેળવવા વિનંતી છે. આ પ્રયોગનો
લાખ દોઢ લાખ દર વરસે સહજ મુખ્ય પાયો “અંતર અવાજ' રહ્યો ‘‘પ્રબુદ્ધ જીવન’નો ઑગસ્ટ-૨૦૧૪નો છે મિત્રો-સહયોગીમાંથી મળી રહેતા. છે. એ વિષે હવે થોડું કહીશ.
'કર્મવાદ અંક અંધજનોની બ્રેઈલ લિપિમાં કોરપસ ક્યારેય બનાવ્યું નથી. આજે ૨૦૧૪માં જ્યારે એનું ઉપરોક્ત અંક પ્રજ્ઞાચક્ષુ જિજ્ઞાસુ ભાઈશ્રી હસમુખભાઈ શાહને
બનાવશું પણ નહીં. વિશ્લેષણ કરું ત્યારે જે સમજાય છે બહેનશ્રી સુષ્માબેને વાંચી સંભળાવ્યો અને શ્રી હસમુખભાઈને વિચાર
૨૦૦૬માં ઈડર ચંદ્રપ્રભુની તે આ છે. જે પણ પ્રયોગો થયા હતા | આવ્યો કે મારા અન્ય અંધજનો કર્મવાદના આવા જ્ઞાન ભંડારથી જ
ગુફામાં ચાતુર્માસ મૌન થયું. એ ભૂલ ભરેલા જ હતા. પણ
નિર્ણય થયો. સર્વસંગ પરિત્યાગ વંચિત ન રહે એટલે આ કર્મવાદના અંકને મારે અંધજનોની બ્રેઈલ કુદરતમાં એક એવી સરસ વ્યવસ્થા લિપિમાં ઢાળવો–લખવો જોઈએ.
જોઈએ જ. પણ કોઈ સંપ્રદાયમાં છે કે જો આ જોખમો કે પ્રયોગો પરિણામે એમની સંસ્થા ‘બ્લાઈન્ડ ગ્રેજ્યુએટ ફોરમ ઑફ ઇન્ડિયા'
એવા આત્મજ્ઞાની પુરુષ મળ્યા નહીં. સાચી Intensionથી થયા હોય તો | દ્વારા એમણે આ ખૂબ જ પરિશ્રમિત અને ખર્ચાળ કામ આરંભ્ય અને પચાસ
પછી નક્કી કર્યું કે હવે આ જન્મમાં એ સુધારવાની એક તક પરમાત્મા | નકલ આ બ્રેઈલ લિપિમાં અંધજનો માટે તૈયાર પણ કરી.
કૃપાળુ દેવના જ શિષ્ય રહેવું છે. આપે છે. આ એક વિશેષ વિશેષતા | જ્ઞાનની આવી ભવ્ય અનુમોદના માટે ભાઈશ્રી હસમુખભાઈ અને
એ જ મારા ગુરુ, મારો ધર્મ. અંતર અવાજના પ્રયોગની છે. તેમની સંસ્થાને ધન્યવાદ.
૨૦૦૮-૦૯માં બંને પુત્રોના ૧૯૮૪-૮૫માં મોન એક
લગ્ન થયા અને તરત જ ઘરથી | આ બ્રેઈલ લિપિના કર્મવાદના અંક માટે જિજ્ઞાસુઓ આ નંબર, વરસનું થયું. મૌન ખોલીને બધા ઉપર સંપર્ક કરી શકે છે.
નીકળી ગયો. ૨૦૦૯થી જૈન સાધુ દોષોની હૉલ રાખીને ભક્તિ કરાવી |
જે વું જીવન જીવી રહ્યો છું. ફોન : ૦૨૨-૨૪૯૪૭૬૪૭, ૦૨૨-૬ ૫૯ ૨૪૨૩૯ પછી મિત્રો, કુટુંબીઓ વચ્ચે સ્પષ્ટ મો. : ૯૮૩૩૨૮૫૪૮૧.
૧૯૯૭માં સ્પષ્ટ અવાજ હતો કે કબુલાત કરી.. ૧૯૮૬-૮૭ ઘર
કશું જ કરવું નહીં. મૌન રહેવું. પણ

Page #29

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨૯
ક્યારેક સત્કાર્ય અને ક્યારેક મોન એમ ચાલતું રહ્યું. ૧૯૯૭ પછી ક્યાંય કોઈ અવરોધ નથી. અરે, આ જગતમાં દુઃખ જેવી કોઈ ચીજ જ સ્પષ્ટ ૨૦૧૪માં અવાજ આવ્યો કે જાવ હવે તમે તમારી વાત કરો. નથી. એ આપણે માનેલો દુ:ખાભાસ છે. કુદરતના આયોજનમાં ક્યાંય એટલે આજે ‘પ્રબુદ્ધ જીવનની પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં આવવાનું ખામી નથી. જગતમાં બધું પરફેક્ટ છે, કશું જ અદ્ધર કે અકસ્માત થયું છે.
નથી. અમારા પ્રયોગનું સ્પષ્ટ પરિણામ “સ્વીકારથી ચમત્કાર' પુસ્તકમાં સમકિત કહો, આત્મ સાક્ષાત્કાર થયો છે એમાં શંકા નથી. જે છે. જે આ મુજબ છે: પ્રયોગો થયા છે તેનો સ્પષ્ટ તાળો શાસ્ત્રો અને સત્પરુષોમાં ટેલી થાય ‘તમારી અંત:પ્રેરણા પર વિશ્વાસ મૂકતા શીખો. અંતઃસ્કૂરણા એ છે. આ પ્રયોગના મુખ્ય મુદ્દાઓ કે સારાંશ આ છે.
તમારી ચેતનાનું ઉચ્ચ સ્તર છે. અને અવગણશો તેને તો તમે તમારી ૧. અંતર અવાજ એ પાત્રતા થવાનું મુખ્ય સાધન છે અને એ સહુ આદત પ્રમાણે અને તમને શીખવવામાં આવ્યું છે તે પ્રમાણે કરશો. પાસે છે.
અંદરથી જે લાગણી સ્કૂરે છે તે દેવી છે. તેની ઉપર વિશ્વાસ રાખો. તે ૨. પાત્રતા મેળવવા માટે આપણને જે વારસાગત ધર્મ મળ્યો છે તેને તમને આવનારા સમય વિષે ચેતવણી આપે છે.' વિચારવલોણુંનું આ
અનુસરો. દરેક ધર્મમાં ઘણું લેવા જેવું છે જ. પાત્રતા પ્રગટ કરવાની પ્રકાશન છે. અભૂત આ પુસ્તક છે અને અક્ષરસહ અમારા પ્રયોગની સર્વ સંભાવના એ ધર્મમાં હોય જ છે.
જ આ વાત છે. આ માર્ગના કેટલાક સ્પષ્ટ નિયમો અને અવરોધો૩. સગુરુ-પ્રત્યક્ષ એ સરળ-સહેલું સાધન છે. પણ પાત્રતા મેળવ્યા ૧. મીનીમમ જરૂર-પ્રથમ પગલું-શુદ્ધ આજીવિકા, જો આ ન થાય તો વગર સગુરુ ઓળખાશે નહીં તો આશ્રય પણ નહીં થાય અને મોક્ષને ભૂલી જાઓ. એમ સદ્ગુરુ મળશે તો પણ યોગ નિષ્ફળ જશે. આવું અનંતકાળમાં ૨. સગુરુ કરતાં પાત્રતા પ્રગટ કરવાનો પુરુષાર્થ કરીએ. અને અનંતવાર થયું છે. આ ભૂલ હવે કરવા જેવી નથી. ૩. “સ્વચ્છંદ ટાળે તો જ મોક્ષ થાય. સૌથી મોટો રોગ મિથ્યાત્વ. “ ૨૦૦૯ થી ૨૦૧૨ સુધા તાકિશોર ટીંબડિયા કેળવણી ફંડ માટેની અપીલ ડાહ્યા નથી તેવું સમજ્યા તે માસ પરિભ્રમણ રહ્યું. એમાં અનેક
ગયા છે. મુખ્યમાં મુખ્ય વિપ્ન સં તો, સંન્યાસીઓ, આ સંસારમાં આંખોના ભવ તો ઘણા છે પણ દૃષ્ટિનો ભવ તો
સ્વછંદ છે.' મિથ્યાત્વરૂપી ગુરુઓનો મેળાપ થયો છે. એક જ છે. અને એ છે માનવ ભવ.
રોગ મોટો છે.’ – શ્રીમદ્જી. પણ એમાં ક્યાંય હજી સુધી | આ દૃષ્ટિ એટલે સારું-ખરાબ જોવાની સમજણ, સંસ્કારના વિકાસ
૪. કુદરતમાં અદ્ભુત વ્યવસ્થા છે. સાચો ગુરુ કે સાચો શિષ્ય માટેની લગન, વિચારશીલ બનવા માટેનો ઉત્સાહ, આવી દૃષ્ટિ
એમાં શ્રદ્ધા રાખો. આપણે લેતા મળ્યા નથી. આમ તો ત્રીસ બાળકોમાં ત્યારે જ આવે કે જ્યારે તેઓને યોગ્ય રીતે કેળવણી મળે.|
થાકી જઈએ એ રીતે કુદરતની મદદ વરસથી યાત્રા ચાલી રહી છે કેળવણી વિનાનો મનુષ્ય પશુ સમાન છે એમ કહેવાય છે. તેથી|
સહજ માત્રામાં મળે જ છે. સાધારણ બાળકોને યોગ્ય કેળવણી મળે એ માટે મુંબઈ જૈન યુવક| વિશેષ તો “શ્રીમદ રાજચંદ્ર પણ હજી સુધી પુરુષ ક્યાંય
સંઘ તરફથી ‘કિશોર યોગ્ય કેળવણી ફંડ'ની પ્રવૃત્તિ ચાલે છે. | મળ્યા નથી.
ગ્રંથના “ઉપદેશ નોંધ’, ‘ઉપદેશ | બહુ જ સાધારણ કે જેઓની આવક ૫૦૦૦ કે ૬૦૦૦ થી કે| છાયા : “વ્યાખ્યાનમાર'નો ૫. આત્મજ્ઞાન અમને છે અને
એથી પણ ઓછી છે. તેઓ પણ પોતાના બાળકોને ભણાવવા માટે આત્મજ્ઞાનનો એ અતિશય છે
સ્વાધ્યાય કરો. મનન કરો. મોક્ષ એ બહુ જ આગ્રહ રાખે છે અને ફી મેળવવા બે-ચાર સંસ્થામાં જઈને કે એ થોડાક મેળાપમાં જ એ
આપણાં સહુનો જન્મસિદ્ધ અધિકાર મેળવે છે. ફીનું ધોરણ કેટલું બધું ઊંચું છે તે ક્યાં કોઈથી અજાણ' છે એ ક્યારેય ન ભલો વ્યક્તિને ઓળખી જાય છે કે
છે ! અમે પણ તેઓને જેટલી મદદ થઈ શકે તેટલી કરીએ છીએ. પણ આ આત્મજ્ઞાની છે કે
વિશેષ માટે રૂબરૂ મળવું-મો. નં. ‘આભ ફાટે ત્યાં થીંગડું ક્યાં દેવાય!” જો આપ સો સહકાર આપો)
૦૯૪૨૭૬૬૩૪૭૩ પર સંપર્ક ભ્રાંતિમાં છે.
તો કેળવણી ફંડમાં આવક વધે અને વધારે મદદ કરી શકીએ. બહુ જ કરવો. “પ્યારે અપની ગઠરી ખોલ ૬. સેવા એ શુદ્ધિનું પરમ સાધન |ચોકસાઈ કરીને મદદ કરીએ છીએ અને ચેક દ્વારા ફી અપાય છે. | ઉસમેં લાલ ભરે અણમોલ.” | આ પહેલાં પણ અપીલ કરી હતી. સારો પ્રતિસાદ મળ્યો. આપ|
| ‘પ્રબુદ્ધ જીવનની વેબસાઈટ પર મોક્ષ હથેળીમાં છે એમ આવું સૌ સુજ્ઞજનો વધારે ને વધારે મદદ કરીને ફંડને સમૃદ્ધ બનાવો-તો |
તા. ૨૫-૮-૧૪નું મોક્ષ હથેળીમાં જીવન પણ શક્ય છે. જે મોક્ષને | બાળકોને ભણાવવા માટેનો તમારો સાથ અમારામાં ઉત્સાહ વધારશે. છે” તે વ્યાખ્યાન પણ સાંભળવા અનેક સંતો પામ્યા છે, અમને
ઘરમા મહેતા વિનંતિ. મળ્યો છે, એ જો સહુને ન મળે
| pઉષા શાહ ૪૦મી પર્યુષણ વ્યાખ્યાનતો એ મોક્ષની કિંમત કોડીની છે.
gવસુબેન ભણશાળી માળામાં તા. ૨૫-૮-૨૦૧૪ના કુદરતમાં અદ્દભૂત વ્યવસ્થા છે.
કેળવણી ફંડના કાર્યકર્તાઓ આપેલું વક્તવ્ય.
છે.

Page #30

ઉo
પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫
ભાd-udભાd
(૧).
મારો પત્ર (પા. ૯૧) છપાયો છે. તેમાં એક મુદ્રણ અશુદ્ધિ તરફ આજે પૂજ્ય ગાંધીજી વિષે વિશેષાંક અમોને મળેલ છે. આ અંગે ધ્યાન દોરવા માંગું છું. નહિ, પણ ધારસ્તે જોઈએ. આપના જ શબ્દોમાં-“આપે આ વિરાટ કાર્ય સુંદર અને સમૃદ્ધ રીતે (અર્થાત્ “તારો અધિકાર'). પાર પાડ્યું એ માટે આપનો આભાર નથી માનતાં, હૃદય ઝૂકી પડે શેષ કુશળ, છે.” કેવો જોગાનુજોગ – હું ૧૯૪૬, ૪૭, ૪૮ માં ઉમર-૧૨ થી ખૂબ ખૂબ સ્મરણ સાથે, ૧૫, માટુંગા GIP મારા મામાને ત્યાં રહેતો હતો. તે જમાનામાં RSSની
E શાંતિલાલ ગઢિયા, વડોદરા શાખાનો Craze હતો. હું પણ પૂ. ગાંધીજી ગયા તે જ સમયે ત્યાં કોઈ
(૦૨૬૫) ૨૪૮ ૧૬૮૦ ગાર્ડનમાં શાખા ચાલતી હતી તેમાં Join થવા ગયો હતો. બીજે જ
(૪) દિવસે Rss ઉપર પ્રતિબંધ આવ્યો. શ્રી ન.મો. પણ શાખાના વિદ્યાર્થી હમણાંના ઘણાં વખતથી મળાયું નથી તેનો વસવસો છે. પણ, છે! અમે રાધનપુરી બજાર, ભાવનગરમાં રહેતા હતા.
‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ અને ‘રાજવી કવિ કલાપી’ મને સતત તમારી સમીપ જ I યશવંત શાહ -ભાવનગર રાખે છે. ફોન નં. ૦૨૭૮-૨૫૬૩૩૪૧ આ વખતનો અંક ગાંધીજીવન અને કાર્યને સમર્પિત થયેલો છે. (૨).
ખૂબ સુંદર લેખોથી વિભૂષિત, ચિરકાળ સુધી સાચવી રાખવા જેવો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ખરેખર વિશેષ બન્યો. ધન્યવાદ! ‘શાશ્વત આ એક એક Document સમો છે ગાંધી' નિમિત્તે ગાંધીજીના જીવનમાં રમમાણ રહેવાનું બને છે. અહીં કેટલા બધા નામી લેખકોનાં આલેખન તમે આવરી લીધાં છે! ‘ગાંધીજી પછીનું ભારત'-લેખ વાંચી થોડું લખવા મન થયું. એમાંથી મને યાદ કરો છો તે બદલ તમારો આભારી છું. એક જ વાક્ય લઉં: ‘ગાંધીજી પછીનું ભારત એ નિરંકુશ ભારત છે.”
1મોહન પટેલ એમાં ના નહીં. આ તો જન જનના મોઢેથી સાંભળવા મળે. નવું શું?
ઍક્સ શેરીફ-મુંબઈ ક્રિકેટમાં સ્કોર બૉર્ડ લખનાર કે મહાભારતનો સંજય કે આ લેખના
ફોન : ૨૮૭૭-૧૨૯૩ લેખક! વળી લેખક તો એક કદમ આગળ વધીને દેશની વિશાળ સંખ્યાના સુત્રધાર બનીને! “...માત્ર રુદન જ આપણો વિશેષાધિકાર છે. એમ પત્રાચાર માધ્યમે એક અનિવર્ચનીય અને કંઈક વિશિષ્ટ feeling સૂચવે છે !'
થાય જ છે. શબ્દો ઉણા ઉતરે જ. જનેતાનો ભાવ શું શબ્દો? માત્ર એક નાનકડી આડી લીટી Negative ચિહ્ન છે. એવી જ બીજી એક અનુભૂતિ જ. ઊભી લીટી ઉમેરી Positive ચિહ્ન બનાવવા માટે ઉપરથી કોઈ આવે અંક Feb-2015 હાથમાં જ છે. ૨-૩૦ની આસપાસ ઉઘે છેડો એની રાહ જોવાની છે? દેશને આઝાદ કરવા મરી ફીટનાર શહીદો ફાડ્યો. હવે આવું બનતું રહ્યું છે ને રહેશે. યે મેરે આતમા આવાજ છે. આમ રાહ જોઈ બેઠાં હતાં?
માત્ર રૂા. ૨૦૦/- વા. લ.માં? દેશ પરવારી ગયો છે અને એના ‘બેસણામાં દરેકે દરેકે માત્ર કયા શબ્દો, સંબોધનોનો ઉપયોગ કરું! સોનલજી વિશે વાંચ્યું ને રુદન કરવાનું છે! મને તો આ બધું વધુ પડતું લાગ્યું. પછી ધરતીને હરખ જાણે ઉદધિની છોળો આકાશે આંબવાની ચેષ્ટાઓ કરતી હોય અંધકારમાં ડૂબાડી જતા સૂર્ય પછી એક મામૂલી કોડિયું એની પૂરી તેમ લાગ્યું. કહું છું કે જણાઉં કે ધર્મજનો? પૃષ્ઠ-૭માંથી જાણ્યું. આ તાકાતથી આસપાસમાં ઉજાસ ફેલાવે છે. આ જ સત્ય છે.
તો દીવા ઉપર અંધારું કે શું? સાચે જ એક ઓડકાર આતમરામનો મેં Dરમેશ બાપાલાલ શાહ આસ્વાદ્યો. વડોદરા-આણંદ જિલ્લાનું ગામ, ધર્મ ધારયિતી ધર્મ. એ (૩)
પણ પહેલાં ખેડા જિલ્લો હતો. હવે આણંદ જિલ્લો. વડોદરા શહેર ગાંધી વિશેષાંક-ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૫ માટે સુ.શ્રી સોનલબેન પરીખને જિલ્લાની ખાસ જાણકારી નહોતી. હા એક વખત મોરારજી તેમજ તંત્રીશ્રીને (આપશ્રીને) અભિનંદન.
દેસાઈ-ધામણા ગામે બબલભાઈ દેસાઈને મળવા જતાં મારા ફળિયાથી ગાંધી તો સર્વથા, સર્વદા અને સર્વત્ર પ્રસ્તુત છે. વિશેષાંકના તમામ થોડુંક દૂર હાઈવે રોડ નજીક ટૂંકું પ્રવચન જેવું આજે ૭૫મા વર્ષે ચગળતો કલમકાર ગાંધીદર્શનના મર્મજ્ઞ છે. તેથી લેખસામગ્રી રસપ્રચુર બની હર્ષ અનુભવું છું. મુદ્દાની વાતો હમણાં નથી કરવી પણ આપના બે શકી છે.
લેખો, વિચારો, મને પણ આવું આ! ગાંધીજીના માતા-પિતા ન જૈન,

Page #31

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
૩૧
(૭)
(8)
ન વૈષણવ શું આ સાચું હશે ! એથી પણ કેવા કર્મણલક્ષી વિચાર સ્ફરે. મારાથી કંઈક અજુગતું લખાઈ ગયું હોય તો મિચ્છામી દુક્કડ... ૧૦૩ પાનાથી ખીચોખીચ. આ તો માત્ર આચમન લક્ષી જ પત્રાચાર.
1 અશોક ન. શાહ, અમદાવાદ ભાવુક બની જેને પ્રલોભનલક્ષી કહો કે આત્મિયતા! તે પણ અંકો
09157832729 ગુજરાતી - અંગ્રેજીમાં. ભગીરથ કર્મ તે પણ ધંધાદારી જાહેરાતો વગેરેથી પૂર્ણતઃ વિમુખ રહીને રૂા. ૨૦/- રૂા. ૫૦/-, રૂા. ૧૦૦/-, હવે તો પૂ. ગાંધીજીને પુનર્જીવીત કરી નવી પેઢી સાથે પરિચિત કરાવીએ કંઈક અમસ્તુ જ લેખાય ?
પૂ. મહાત્મા ગાંધીજીને પુનર્જીવિત કરી આપણી નવી પેઢી સાથે આવા વિચારો, ચિંતન થવા તેના માટે પ્રયાસો, સફળતા ને હાથમાં ઓળખાણ કરાવનાર શ્રી નારાયણભાઈ દેસાઈ, શાશ્વત ગાંધીનાં પકડતાં ઉપર છલ્લાં પાનાં ફેરવાય તો પણ ૧૦૦ જેટલા સુવાક્યો મંત્રીશ્રી રમેશભાઈ સંઘવી, ડો. યોગેન્દ્રભાઈ પારેખ તેમજ “પ્રબુદ્ધ જેનો હું સંગ્રહ કરીને ઝેરોક્ષ વગેરે ફરી કરાવડાવીને મિત્રોમાં વહેંચીશ. જીવન'ના તંત્રીશ્રીને લાખ લાખ અભિનંદન.. સાચે જ 'પ્રબુદ્ધત્વ' જીવનનો આત્મસાત્ કરીને કરાવડાવી રહ્યા છો.
Hએલ. ડી. શાહ-કચ્છ ટીમને શત શત પ્રણામ. હાલ તો સામાન્ય હજુ વાંચીશ. તબીયત સાથ આપશે જ. અંક ૨-૩ દિવસ પહેલાં જ મળેલ છે. ધર્મજ જઈશ. To read Dr. Naresh Ved's article Gndhiji Na Antim પ્રભુકૃપાથી ફળશે.
Pravachan ni Sonography' in Feb. issue of 'Prabuddha
Jivan'. The summary and analysis of last 223 lectures Eદામોદર . નાગર
of Gandhiji from April 1, 1947 to Jan 29, 1948 comઊમરેઠ, આણંદ-૩૮૮૨૨૦.
pletely .... a new Gandhiji which I have neither heard or
experienced before. ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૫નો વિશેષાંક ખરેખર ખૂબ સરસ બન્યો છે અને A powerful leader, a saint can be put in to such તે માટે સોનલબહેન, ધનવંતભાઈ તેમજ “પ્રબુદ્ધ જીવન ધન્યવાદના
humilliating position by Indian population is difficult to
grasp. Gandhiji must have felt like Bhisma Pitamaha of અધિકારી છે.
Mahabharat, a helpless person but life to live. ૫. ગાંધીજીનું ખૂન થયું ત્યારે હું ૧૦ વર્ષનો હતો. ગાંધીવાદી કહી Hats off sonalben for remarkable work in putting toશકાય એવા અમારા કુટુંબમાં-જ્યાં અમારા વડીલો ખાદી તો પહેરતા gether current issue. Your invitation to her for 2016 Feb જ, પરન્તુ એકથી વધુ વ્યક્તિ ચળવળ વખતે, જેલમાં પણ જઈ આવી issue seconded by us. હતી-છેલ્લે, છેલ્લે, સાઠે બુદ્ધિ નાઠી હોય એવું લાગે છે' જેવા વાક્યો
Kindly, દબાયેલા સ્વરે સંભળાતા થયા હતા.
Laxmichand Kenia મારા નમ્ર મત મુજબ, આજે હવે એવું લાગે છે, કે ન ગાંધીજી ખોટા હતા, ન જવાહર-વલ્લભભાઈ વગેરે. કદાચ ગાંધીજી જે કહેતા
‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના જાન્યુઆરી અંકમાંનો તમારો તંત્રીલેખ ખૂબ હતા તે નિશ્ચય-સત્ય હતું. જવાહર-વલ્લભનું વ્યવહાર-સત્ય હતું અને મહત્વના
મહત્ત્વનો અને ઉત્તમ લાગ્યો. એ બદલ તમને જેટલા ધન્યવાદ આપું જે થયું તે ભારતનું પૂર્વ-નિશ્ચિત ભાવિ જ હતું.
એટલા ઓછા જ છે. આ અંકમાં ભાવ-પ્રતિભાવમાં મુરબ્બી શ્રી શાંતિલાલ સંઘવીનો
સમગ્ર જૈન સમાજ અત્યારે તો પોતપોતાના સંપ્રદાયના કુંડાળામાં લેખ ખૂબ જ તાર્કિક અને રસપ્રદ છે જે તેમની બહુશ્રુતતા તરફ આંગળી
બંદીવાન છે. આ કુંડાળા તૂટે અને સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ ચીંધે છે.
સૌ જમાના જૂની outdated રૂઢિચૂસ્ત વિચારધારા છોડીને વૈજ્ઞાનિક આમ તો, તેમનો આખોયે લેખ સરસ છે, પરન્તુ એ બધામાંય વાસ્તવિક
માં વાસ્તવિક વિચારધારા અપનાવે એ જરૂરી છે. ચમત્કારોની વાતો અને ટોચની પુરવાર થાય તેવી એમની વાત છે. માતાને પેટે જન્મેલો કોઈ દેવી-દેવતાઓની વાતો કે જે માત્ર કાલ્પનિક છે એને છોડી દેવી જોઈએ.
ડી. ભગવાન છે કે નહીં અને કે નહીં, માત્ર ને માત્ર સાચી ઐતિહાસિક બાબતોને જ લક્ષ્યમાં લેવી જોઈએ. એમની આ વાત તર્કબદ્ધ છે, પરંતુ તેમાંની નિશ્ચયમયતા ત્રણે
મારી મર્યાદિત સમજ મુજબ વર્ધમાન મહાવીર જગતના આજ કાળ છે વાન અને ભવિષ્યને આવરી લે છે જે કબ સુધીના ઇતિહાસમાં સર્વશ્રેષ્ઠ નાસ્તિક હતા. પ્રથમ નજરે શ્રદ્ધાળુ જૈનોને સર્વજ્ઞ જ કરી શકે; એટલે કે તેઓ જે નિયમ પ્રસ્થાપિત કરે છે, તેમાંના
આ વાત નહીં ગમે, પરંતુ જરાક વિચાર કરતાં જરૂર તેમને લાગશે કે એકમાત્ર અપવાદરૂપ, તેઓશ્રી સ્વયં, સર્વજ્ઞ હોય એવું મારી સાદી
વાત તો સાચી છે. મહાવીરથી સવાયો નાસ્તિક હજુ સુધી તો કોઈ સમજણમાં આવે છે.
પાક્યો હોય તો જાણમાં નથી.
ખુદ ભગવાનનો-ઈશ્વરનો-૧૦૦% ટકા ઈન્કાર કરનારને જ

Page #32

૩ ૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫
આપણે ભગવાન બનાવીને એની જ પૂજા-અર્ચના-પ્રાર્થના કરીએ છીએ. જ્યારે કે ખુદ મહાવીર વચન છે કે તીર્થકર પણ ક્યારેય કોઈ પર
ક્યાં છે બાપુ? કુપા પણ કરતા નથી ને કોપ પણ કરતા નથી. સૌએ પોતાનો હિસાબ જનમ ધર્યો આઝાદ સ્વદેશે, દોર-ગુલામી કાપ્યો, જાતે જ આપવો પડે છે.
ઘનમધરાતે લાલ કિલ્લા પર ધ્વજ ત્રણ રંગી સ્થાપ્યો, સત્કર્મો કરવા, સગુણનો વિકાસ કરવો, માનવજાતની યથાશક્તિ ત્યારે દેશપિતાને હૈયે દુ:ખનો દરિયો વ્યાપ્યો. સેવા કરવી એ જ એક માત્ર ધર્મ. બાકી બધું ભ્રમણા.
ઘર ઘર ઉત્સવ, ઝળહળ ભવનો, પળે પળે જયકાર, સંકુચિત સાંપ્રદાયિક કુંડાળા તોડીને, બહાર આવીને પંડિત જનગણમન અધિનાયક કહે કે સ્વપ્ન થશે સાકાર, સુખલાલજી, સંતબાલજી, મુનિ જીનવિજયજી, દલસુખભાઈ
ત્યારે દેશપિતાનું નામ પડ્યો એક પોકાર. માલવણિયા વિ. ઉત્તમ કામગીરી કરી ગયા.
ક્યાં છે બાપુ? ક્યાં છે ગાંધી? ક્યાં ભારતના તાત? આજે જયંત મુનિ અને ચંદનાજી વિ. પણ કુંડાળાથી બહાર આવીને
ક્યાં સત્યાગ્રહજંગ તણા રણશુરા જગવિખ્યાત ? ઉત્તમ લોકસેવાના કાર્યો કરી રહ્યા છે. પરંતુ વર્તમાન વિવિધ રાષ્ટ્રપિતાના આશિષ વિણ ફિક્કી છે સઘળી વાત. ગચ્છાધિપતિઓ અને ગાદીપતિઓમાં આવી શક્તિ જોવા મળતી નથી. ત્યારે ચડતે પડતે પાયે બાપુ દોડ્યા જાય,
I શાંતિલાલ સંઘવી નોઆખાલી, બંગધરા, જ્યાં ખેલ ખૂનના થાય,
| RH/2, પુણ્યશ્રી ઍપાર્ટમેન્ટ, કોમવાદનો દાનવ ભૂંડો જે દેખી હરખાય. કાશીરામ અગ્રવાલ હૉલ પાસે, અમદાવાદ-૩૮૦૦૧૫. બાપુ ધસતા આંસુ લોવા, દિવસ જુએ ના રાત, (૧૦)
ભાઈ જ્યાં ભાઈને મારે, દેખી ત્રાસે તાત; પ્રમુખ દૈનિક અખબારોમાં નહિ ચમકતા અને મુંબઈથી દૂર વસતા
બંધ કરો આ કાપાકાપી, બંધ કરો ઉત્પાત. અમારા જેવા લેખક ભણી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ જેવા માતબર સામયિકના આજ બંગમાં, બિહાર કાલે, વળી દિલ્હીને દ્વારે, તંત્રીશ્રીની નજર ક્યાંથી પહોંચે ? એટલે ગાંધી જીવનના અંતિમ
એક માનવીનું લશ્કર' જે આગ દ્વેષની ઠારે; અધ્યાયને લગતા અંકમાં હું ક્યાંથી હોઉં?
કહે કે હિન્દુ, મુસ્લિમ, શીખો ઊજળા ભાઈચારે. ખેર, ‘ગાંધીજી : અંતિમ અધ્યાય' નામ ધરાવતી પુસ્તિકા આ સાથે ત્યાં તો જાગ્યા ધર્મ-અસુરો, હૈયે વિષ હળાહળ, બૂક પોસ્ટથી રવાના કરું છું. આ ઉપરાંત મેં ગાંધીજીને સ્પર્શતાં બે વિદ્વેષે એ અંધ બનેલા, વેરભાવમાં પાગલ, પુસ્તક લખ્યાં છેઃ (૧) ગાંધી જીવનગાથા ભાગ૧ તથા ૨-લગભગ
બાપુ માર્યા એ દુષ્ટોએ, આગળ દીઠું ન પાછળ. ૫૦ પાનામાં વિસ્તરેલ કિશોર સુલભ આ જીવનકથાને NCERT નું આવો કરીએ એ પાતકનું પ્રાયશ્ચિત્ત સહિયારું, ઈનામ મળ્યું છે. (૨) સંક્ષિપ્ત ગાંધીકથાઃ નાની પુસ્તિકા.
દેશવટો દઈ કોમવાદને ભૂલીએ તારું-મારું; આ “સંક્ષિપ્ત ગાંધીકથા'માં મેં પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ એ.પી.જે. અબ્દુલ
બાપુનો આતમ હરખે જો રચીએ ભારત ન્યારું. કલામની ગાંધી સંબંધી કવિતાનો મુક્ત અનુવાદ જોડેલો તે આ સાથે
| | યશવંત મહેતા મોકલું છું.
(પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ એ. પી. જે. અબ્દુલ કલામની એક અંગ્રેજી કવિતા અને, હા, ભાગવતકથાની જેમ ગાંધીકથા-સપ્તાહ પણ થઈ શકે, પરથી સૂઝેલું.) એ મારો વિચાર હતો અને ૧૯૯૪માં, ગાંધીજીની સવા-શતાબ્દીએ
(૧૨) કોચરબના ગાંધી-આશ્રમ માટે સપ્તાહ માંડેલી. પછી અન્ય વધુ સજ્જ
ગાંધીજીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક સવિશેષ ગમ્યો. સજ્જનો સુષુ કિં બહુના?
ગાંધીજીની આઝાદી લડતના અંતિમ વર્ષો અને સ્વતંત્રતા મેળવ્યા
1 યશવંત મહેતા પછીની સાંપ્રદાયિક સ્થિતિ અંગે જેમણે જોયું છે, જાણ્યું છે. વાંચ્યું છે ૪૭/એ, નારાયણનગર, પાલડી, અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૭. તેમના વિચારો સમયની વાસ્તવિક સ્થિતિનો પરિચય કરાવે છે જે
ફોન : ૨૬૬૩૫૬૩૪. મોબાઈલ : ૯૪૨૮૦૪૬૦૪૩. આજની નવી પેઢી માટે આઝાદ ભારતના પ્રારંભ સમયની સ્થિતિનો [ વિદ્વાન લેખકશ્રીની ઉપરોક્ત પુસ્તિકાનું એ અંક તૈયાર કરતી વખતે સચોટ ચિતાર આપી જાય છે. અમારાથી વિસ્મરણ થઈ ગયું, એ પુસ્તિકા લભ્ય ન બની, અમને એનું ગાંધીજીની હત્યા પછી હિંદુ મહાસભાની હાલની સ્થિતિનો પરિચય દુઃખ છે, લેખકશ્રીએ આ પુસ્તિકા અમને મોકલી, અમે વાંચી અને આપવાની જરૂર હતી. કારણ કે કહેવાય છે કે નથુરામ ગોડસે હિંદુ અમારો અફસોસ વધ્યો. ગાંધી જિજ્ઞાસુને આ પુસ્તિકા વાંચવા અમારી મહાસભાના સભ્ય હતો અને હિંદુ મહાસભા આજે પણ દિલ્હી ઉપરાંત ભલામણ છે. પુનઃ ક્ષમા પ્રાર્થના. -તંત્રી]
મહારાષ્ટ્રના પૂના વિસ્તારમાં સક્રિય છે અને ગોડસે પરિવારના સભ્યો

Page #33

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
| ૩૩
તેમાં હોદ્દેદાર પણ છે. આ વિશેષાંકના સંકલનકર્તા સોનલ પરીખની ગાંધી વિશે પ્રગટ-અપ્રગટ ઘણું સાહિત્ય છે. તે જ્યારે તેમની અંગત મહેનત બદલ તેમને ખૂબ ખૂબ અભિનંદન.
જાણકારી ધરાવતી વ્યક્તિ દ્વારા મળે ત્યારે ગાંધીજીને સમજવામાં
1 ગોવિંદ ખોખાણી સરળતા.રહે છે. અમે ગાંધીજી વિશે ઘણું બધું વાંચ્યું છે, તો પણ આ મુ. પો. માધાપર, તા. ભુજ, જિ. કચ્છ-૩૭૦૦૨૦. અંક દ્વારા અમને વિશેષ અનુભૂતિ થઈ શકી તેનો આનંદ પ્રગટ કરું (૧૩).
છું. અને આપને વંદન કરું છું. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’નો ફેબ્રુઆરીનો અંક મહાત્મા ગાંધી વિષે ખાસ ૧૯૪૨માં ખાદી પહેરતા થઈ જવાયું.એ ગાંધીજીને જોયા છે, આ અંક પ્રગટ કર્યો તેમાંય સુ. શ્રી સોનલ પરીખે તેની જવાબદારી સ્વીકારી અંકમાં માણ્યા. જેમની ઓળખ વિશે આપણી અજાણતા હતી તે સોનલ પરીખને વાંચીને
1 શંભુ જોગી સંતોષ માણ્યો.
કનૈયા માઢ, વડનગર, જિ. મહેસાણા-૩૮૪૩૫૫. GENER
વિજ્ઞાન, ખગોળ અને માનસિક શાંતિ માટે જૈનદર્શન ઘણું અસરકારક છે જગતના પ્રાચીન ધર્મોમાંનો એક જૈનધર્મ એ એની આગવી અને સુખની શોધમાં નીકળ્યો છે, પણ તેને પ્રાપ્ત નથી થતી એને વિચારધારા અને દૃષ્ટિ ધરાવે છે. આ ધર્મના અનુયાયીઓની સંખ્યા કેવી રીતે પ્રાપ્ત કરી શકાય ? એ વિશે જાણીતા ન્યૂરોલોજિસ્ટ ડૉ. ભલે ઓછી હોય પરંતુ એમનો દેશમાં આગવો પ્રભાવ છે અને સુધીર શાહે જૈનધર્મની વિભાવનાઓના સંદર્ભમાં વિજ્ઞાનને બતાવીને વિદેશોમાં પણ એ પ્રભાવ પ્રસરી રહ્યો છે. આવે સમયે અમદાવાદની સમજણ આપી. વર્તમાન સમયમાં કર્મવાદ કેવો અને કેટલો હઠીભાઈની વાડીમાં બે દિવસનો એક ચિંતનશીલ પરિસંવાદ યોજવામાં જીવનોપયોગી છે તેના ઉદાહરણ આપીને સરળ ભાષામાં શ્રી આવ્યો. આ પરિસંવાદમાં આચાર્ય વિજયશીલચંદ્રસરિજીએ કહ્યું કે, છાયાબહેન શાહે સમજાવ્યું. એ જ રીતે માલતીબહેન શાહે અપરિગ્રહની ‘જૈન સમાજ જો એની જ્ઞાનસાધના તરફ ઉપેક્ષા સેવશે, તો એનું સાંપ્રત સમયમાં આવશ્યકતા બતાવી અને જયણા ધર્મ વિશે શ્રી વિશાળ ગ્રંથભંડારોમાં પડેલું જ્ઞાન કોઈને પ્રાપ્ત થશે નહીં. આથી આ પ્રફુલ્લાબેન વોરાએ વાત કરી. માણસને જ્યારે મનમાં ઉદ્વેગ જાગે, જ્ઞાનભંડારોમાં રહેલી હસ્તપ્રતોને માટે અભ્યાસીઓ તૈયાર કરવાની ગુસ્સો આવે ત્યારે જીવનનું સમાધાન મેળવવું હોય તો ઈશ્વરનું જરૂર છે.’ સમારંભના અધ્યક્ષ પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈએ કહ્યું, આરાધન કરવું પડે. આ જીવનનું સમાધાન જૈન પ્રાર્થનાકાવ્યોમાં જૈન ધર્મની અહિંસા અને અનેકાંતની ભાવના આવતીકાલના વિશ્વને કઈ રીતે આલોખિત થયું છે તે વિશે શ્રી રમજાન હસણિયાએ વાત નવી દિશા આપી શકે તેમ છે, જેમ આજે આતંકવાદીઓ હિંસાનું કરી. ભારતીય સંસ્કૃતિના અધ્યાપક ડૉ. થોમસ પરમારે જૈન ધર્મ શિક્ષણ આપે છે એની સામે જૈનધર્મની અહિંસાનું પ્રશિક્ષણ આપવું કયા-કયા રાજ્યમાં કોની કોની સત્તામાં પ્રવર્તમાન હશે તે વિશે દક્ષિણ | જોઈએ. ધર્મોના વિખવાદો મિટાવવા અનેકાંતદર્શન ઉપયોગી બને. ભારત, પૂર્વ ભારત, મધ્ય ભારતના સંદર્ભમાં વિશદ રીતે છણાવટ આજથી પચીસસો વર્ષ પહેલાં ભગવાન મહાવીરની વાણી આધુનિક કરી જૈન ગ્રંથભંડારોની જાળવણી વિશે શ્રી કનુભાઈ શાહે વાત કરી. યુગસંદર્ભમાં કેટલી ઉપકારક છે તે વિશે વિશદતાથી વાત શ્રી મુનિશ્રી રત્નકીર્તિવિજયજી ગણિ, મુનિશ્રી ગૈલોક્યમંડનવિજયજી ધનવંતભાઈ શાહે કરી. ઉપરાંત એઓશ્રીએ ભગવાન મહાવીરે ART મ.સા. અને મુનિશ્રી કલ્યાણકીર્તિવિજયજી મ.સા.એ પ્રેરક વક્તવ્યો OF LOVING, ART OF LIVING AND ART OF LEAVING 41 341VIL. આપેલા વિચારોનું ચિંતન પ્રસ્તુત કર્યું હતું.
ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈએ સાંપ્રત સમયમાં જૈન ધર્મ સામે કેવા | જૈન ધર્મમાં આગમનું વિશેષ મહત્ત્વ છે. દરેક આગમમાંથી કોઈક પડકારો છે. તેની શું સ્થિતિ છે વગેરે વિશે ચિંતા વ્યક્ત કરી અને વિશિષ્ટ સંદર્ભ સાંપડે છે. આ આગમોમાં આલેખાયેલી વાતોને દરેકને તે માટે ચિંતન કરવા પણ અપીલ કરી. આ પ્રસંગે ગૂર્જરી જીવનમાં પણ કેવી રીતે ઊતારી શકાય અને અત્યારના સમય સંદર્ભે ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય જે નિષ્ઠાપૂર્વક સાહિત્ય-સેવા બજાવતી પ્રકાશન વિશિષ્ટ ૨જૂઆત શ્રી ગુણવંતભાઈ બરવાળિયાના લેખમાં કરવામાં સંસ્થા છે તેનું અભિવાદન કરવામાં આવ્યું. આ કાર્યક્રમનું સંચાલન આવી. જ્યારે શ્રી વંસતભાઈ પંડિતે જૈન પાઠશાળાનો કઈ રીતે વિકાસ શ્રી રમજાન હસણિયાએ કર્યું અને શેઠ દલપતભાઈ મગનભાઈ કરવો, તેમાં બાળકો કેવી રીતે ભણવા આવે, કેવો અભ્યાસક્રમ હોવો શારદાભુવન જૈન પાઠશાળાના ટ્રસ્ટીઓનો હૂંફાળો આર્થિક સહયોગ જોઈએ એ વિશે રજૂઆત કરી. જૈન ખગોળ એક જુદા જ પરિપ્રેક્ષ્યમાં સાંપડ્યો. પ્રતિ વર્ષ આવી વિચાએરક ગોષ્ઠિનું આયોજન કરવાનું શ્રી રાજમલ જૈને સમજાવ્યું. ભદ્રબાહુ-સંહિતામાં આલેખાયેલા સૂર્ય વિચારવામાં આવ્યું. વિશેના રહસ્યો જાણવા જોઈએ. વર્તમાન સમયમાં માનવી શાંતિ
* * *

Page #34

સર્જન -સ્વાગત
३४
પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫ પુસ્તકનું નામ : ગીતાંજલિ ગુંજન
પ્રાપ્તિસ્થાન : ગૂર્જર સાહિત્ય ભવન, રતનપોળ લેખક : રવીન્દ્રનાથ ટાગોર
નાકા સામે, ગાંધી માર્ગ, અમદાવાદઅનુવાદક-આસ્વાદક : પ્રસાદ બ્રહ્મભટ્ટ
૩૮૦૦૦૧. ફોન નં. : ૦૭૯-૨૨૧૪૪૬૬૩, પ્રકાશક : ગૂર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય
iડૉ. કલા શાહ ૨૨ ૧૪૯૬૬૦. રતનપોળ નાકા સામે, ગાંધી માર્ગ, અમદાવાદ
મૂલ્ય-રૂા. ૧૫૦/-, પાના-૧૨+૨૫૨. ૦૭૯-૨૨૧૪૪૬૬૩. ૫, એન.બી.સી.સી. બિલ્ડીંગ,
આવૃત્તિ-પ્રથમ. પુનર્મુદ્રણ-ફેબ્રુઆરી-૨૦૧૫. પ્રાપ્તિસ્થાન : સંસ્કાર સાહિત્ય મંદિર, ૫
દર, ૫ સહજાનંદ કૉલેજ પાસે, અમદાવાદ-૩૮૦૦૧૫. સૌરાષ્ટ્રની ધરતી પર અનેક નરરત્નોનીપજ્યા એન.બી.સી.સી. હાઉસ, સહજાનંદ કોલેજ પાસે, ફોન નં. : ૦૭૯-૨૬૬૨૦૪૭૨.
છે. ઋષિઓથી માંડીને છેક ગાંધીજી સુધીમાં પોલિટેકનિક, અમદાવાદ-૩૮૦૦૧૫. પ્રતિસ્થાન : ગર્જર સાહિત્ય ભવન, રતનપોળ ઇતિહાસ હજારો નરરત્નોથી ઊભરાઈ રહ્યાં છે. ફોન નં. : ૦૭૯-૨૬૩૦૪૨૫૯.
નાકા સામે, ગાંધી માર્ગ, અમદાવાદ-૩૮૦ અહીં મહાન ઋષિઓ, રાજવીઓ , નવાબો , મૂલ્ય-રૂા. ૨૨૦/-, પાના-૪+૨૪૪, આવૃત્તિ- ૦૦૧. ફોન નં. : ૦૭૯-૨૨૧૪૪૬૬૩. સેનાપતિઓ, કવિઓ, ચારણો, ગઢવીઓ, પ્રથમ. ૨૦૧૪.
મૂલ્ય-રૂા. ૭૫/-, પાના-૬૭૮, પ્રથમ આવૃત્તિ બારોટો, ઉદ્યોગપતિઓ, વેપારીઓ વગેરે પેદા વિશ્વકવિ રવીન્દ્રનાથ ઠાકુરના અંગ્રેજી ૨૦૧૪.
થયા છે સાથે સાથે મહાન બહારવટિયા પણ પેદા કાવ્યસંગ્રહ “ગીતાંજલિ'ને નોબેલ પ્રાઈઝ પ્રાપ્ત જીવનની વાસ્તવિક ઘટનાઓ પરની વાર્તાના થયા છે. થયું. એ ઘટનાને ૨૦૧૩માં સો વર્ષ પૂરા થયા. આધારે માનવીય આદર્શને ઉજાગર કરતી રશિયન હિન્દુ ધર્મના લગભગ બધા જ સંપ્રદાયો ત્યારબાદ આ પુસ્તકના સંખ્યાબંધ વિદેશી અને વાર્તાકાર ટૉલ્સટૉયની નવ ઉત્તમ બોધકથાઓ ત્યાગ, વૈરાગ્ય, જ્ઞાનભક્તિ તો શિખવાડે છે પણ ભારતીય ભાષાઓની સાથે ગુજરાતીમાં અનુવાદો
માથાઆના સાથે ગુજરાતમાં અનુવાદો અહીં બાલ-કિશોર વર્ગને દૃષ્ટિમાં રાખી તેને શૌર્ય કોઈ શિખવાડતું નથી. લગભગ બધા જ થવા લાગ્યા. આ પુસ્તકમાં લેખકે પ્રસાદ બ્રહ્મભટ્ટ રસપ્રદ સરળ ગુજરાતીમાં આપી છે. પ્રાણી શસ્ત્રત્યાગનો ઉપદેશ આપે છે. આ પુસ્તક પ્રજાને મૂળ બંગાળી કૃતિઓના આધારે ગુજરાતીમાં પાત્રના માધ્યમે નીતિબોધનો ઉપદેશ આપતી શૂરવીર થવાની પ્રેરણા આપવા માટે જ લખાયું પદ્યાનુવાદ કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. રવીન્દ્રનાથની કેબલ'માં જેમ હિતોપદેશ. પંચતંત્ર અને ઇસપની છે. લેખકે એવા મહાપુરુષો લીધા છે જેમણે ગીતાંજલિ'ની રચનાઓ સમજવી સરળ નથી. કથાઓ વિશ્વવિખ્યાત છે તેમ માનવ પાત્રના જીવનનાં ઊંચા મૂલ્યો સાથે બહારવટું કરવું પડ્યુંભારતીય રહસ્યવાદની, સૂફીવાદની, વેદાંતની આધારે નીતિબોધ આપતી “પેરેબલ'માં કરવાની ફરજ પડી. તેમને જીવતાંય આવડ્યું અને અસર આ રચનાઓ પર અનુભવાય છે. સહૃદય ટૉલ્સટૉયની કથાઓ અદ્વિતીય છે.
મરતાંય આવડ્યું. આવા સેંકડો લોકોના છંદભાવકો અનુવાદના આધારે રવીન્દ્રનાથની તત્ત્વચિંતક મહાત્મા ટૉલ્સટૉય ગાંધીજી માટે દુહા, રાસડા અને ગીતો રચાયાં અને ગામે ગામ રચનાનું રહસ્ય સમજી શકે અને સૌંદર્ય પ્રમાણી પણ જીવનપથ દર્શક હતા. તેમની બોધકથાઓ લોકજીભે ગવાતાં થયાં. લોકોના વિચારો અને શકે તે માટે લેખકશ્રીએ પ્રત્યેક રચના પર સંક્ષિપ્ત વિશ્વભરમાં પ્રસિદ્ધ છે. અગાઉના ગુજરાતી ચિંતનમાં શૂરવીરતા પ્રગટે એ બહુ જરૂરી છે. આસ્વાદનોંધ લખી છે. આ પુસ્તકમાં મૂળ બંગાળી ભાષાના સંગ્રહમાં મળતી નથી તેવી આ આવનારા વર્ષોમાં ઘડતરનું આ અંગે જો ખીલી રચના પણ ગુજરાતી લિપિમાં આપી છે.
બોધ કથાઓ સર્વના મન હૃદયને સ્પર્શે તેવી છે. ઊઠે તો દેશ સાચા અર્થમાં બળવાન થશે. પ્રજા ગીતાંજલિ' નોબેલ પુરસ્કારથી પોંખાયેલું
પુરસ્કારથી પાંખાવલું આ પુસ્તકની વાર્તાઓ ખાસ તો કિશોર તથા બળવાન થાય તો જ દેશ બળવાન થાય. ગરદેવ રવીન્દ્રનાથ ટાગોરનું ગૌરવગાન છે. માત્ર વાર્તાવાચનના રસિયા વાચકવર્ગને દૃષ્ટિમાં આ પુસ્તક પ્રજાને શૂરવીર થવાની પ્રેરણા ભારતીય સાહિત્યમાં નહીં વિશ્વ સાહિત્યમાં એનું રાખીને વિશ્વવિખ્યાત ટૉલ્સટૉયની બોધકથાઓ આપવા જ લખાયું છે-લેખકનો મનોરથ સફળ આગવું સ્થાન છે. દોઢસો વર્ષના અર્વાચીન આપી છે.
થાઓ એ જ શુભેચ્છા. ભારતીય સાહિત્યની સાહિત્ય કૃતિઓ પૈકી સર્વમાન્ય વાચક વર્ગને તથા કથાસાહિત્યના
XXX ગીતાંજલિ' વિશ્વ સાહિત્યમાં પ્રતિષ્ઠિત સાહિત્ય અભ્યાસીને પસંદ પડે તેવી આ વાર્તાઓ છે. પુસ્તકનું નામ : સરનામું બદલાયું છે. કૃતિ છે.
1. XXX
લેખક : વિજય શાસ્ત્રી રવીન્દ્ર અનુરાગીઓ આને ઉમળકાભેર પુસ્તકનું નામ : સૌરાષ્ટ્રનું શુરાતન
પ્રકાશક : ગૂર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય આવકારશે. લેખક : સ્વામી સચ્ચિદાનંદ
રતનપોળ નાકા સામે, ગાંધી માર્ગ, અમદાવાદXXX પ્રકાશક : ગૂર્જર પ્રકાશન
૩૮૦ ૦૦૧. ફોન : ૦૭૯-૨૨ ૧૪૪૬૬૩. પુસ્તકનું નામ : ટૉલ્સટૉયની બોધ કથાઓ ઉલ્લાસ મનુભાઈ શાહ
પ્રાપ્તિસ્થાન : ગૂર્જર સાહિત્ય ભવન, રતનપોળ સંપાદક-આલેખન : હસુ યાજ્ઞિક
૨૦૨, તિલકરાજ, પંચવટી પહેલી લેન, નાકા પાસે, ગાંધી માર્ગ, અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૧. પ્રકાશક : સંસ્કાર સાહિત્ય મંદિર, અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૬.
મૂલ્ય-રૂા. ૧૦૦/-, પાના-૧૦+૧ ૧૦. નંદનભાઈ, કાન્તિભાઈ શાહ, ફોન નં. : ૦૭૯-૨૨૧૪૪૬૬૩.
આવૃત્તિ-પહેલી-૨૦૧૫.

Page #35

એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
૩૫
ગુજરાતી સાહિત્ય ક્ષેત્રે વિવિધ સ્વરૂપોમાં પ્રકૃતિ સહજ તાજગી છે.
સીમાના આ યુગની અંદર શરીરના કણ કણને પ્રદાન કરનાર, વાર્તાસંગ્રહ “સરનામું બદલાયું લેખકની લેખનશૈલી ગાંધીયુગના સારસ્વતોને અનાવૃત્ત કરવાનું જ્યારે સામર્થ્ય વિકસેલું છે છે” પ્રકટ કરનાર વિજય શાસ્ત્રીની કલમે લગભગ સહજ હતી તેવી પ્રવાહી અને પ્રાસાદિક છે. આ ત્યારે અધ્યાત્મની સફર કરવા નીકળેલો યોગનો ૪પ થી ૪૭ પુસ્તકો પ્રગટ કર્યા છે. જેમાં લેખોમાં વેવલાઈ નથી પણ નક્કર અભ્યાસ, પૂરક વિદ્યાર્થી તેની ઉપેક્ષા કરી શકે એમ નથી. નવલકથા, વાર્તાસંગ્રહો, વિવેચન, અનુવાદ, સંદર્ભો અને વાત કહેવાની ઋજુ તરકીબ છે. “યોગ શિક્ષણમાં શરીરરચના અને ક્રિયાવિજ્ઞાન’ ચિંતન, વ્યંગ્ય તથા અનુવાદ અને સ્મરણકથા લેખક ઓછા શબ્દોથી વધુ અસરકારક શબ્દચિત્ર પુસ્તક આવા વિદ્યાર્થીની મહાસફરના આરંભમાં વગેરે નોંધપાત્ર છે. સર્જી શકે છે.
એક આવશ્યક મુકામના રૂપમાં મહત્ત્વનું છે. આ સંગ્રહની પંદર વાર્તાઓ અને બે આ પુસ્તકમાં કલમના લસરકે ચીતરાઈ જતા
XXX લધુકથાઓ નોંધપાત્ર છે.
પ્રોટ્રેટ જોવા મળે છે. અહીં બસમાં મળી જતી અને પુસ્તકનું નામ : સંવેદના વિજય શાસ્ત્રી છેલ્લા ચાર દાયકાથી વિદેશયાત્રાએ જતી હોય તેથી વધુ પ્રેરક એવી લેખક-કવિ : જ્ઞાનેશ જયચંદ લાપસીયા વાર્તાલેખન ક્ષેત્રે સક્રિય છે. તેમની વાર્તાઓમાં પોતાને ફળિયેથી પહેલી ભણવા જનારી રૂખસાના મૂલ્ય-અમૂલ્ય, પાના-૭૨. મૂંઝાતાં, હરખાતાં, પીડાતાં, પરસ્પરને ચાહતાં છે. ફુગ્ગાવાળાનો થાક ઉતારનાર એમ.બી.એ. આવૃત્તિ-પ્રથમ-ઈ. સ. ૨૦૧૫. તેમજ વ્યક્ત સંવેદનાની લાગણીઓથી પીડાતાં થયેલો જુવાન છે. શિક્ષકને સારો પગાર નહિ તો તા. ૩-૧૨-૨૦૧૧ના વિકલાંગ ડે નિમિત્તે પાત્રોની વૈવિધ્યપૂર્ણ સૃષ્ટિ આકાર પામે છે. સારો જવાબ આપો કહેનાર જયંતીભાઈ નાયી શ્રી પાટણ જૈન મંડળ દિશાના બાળકોને સમર્પિત બહારથી સામાન્ય, સરેરાશ લાગતા માનવીના છે. આ લેખોમાં મમળાવવા જેવા ચોકલેટીવાક્યો કરવા બદલ કવિશ્રી જ્ઞાનેશ જયચંદ લાપસીયાને બાહ્ય અને આંતરિક જીવનમાં સરજાતી છે અને આવનારા વિષયોની રંગોળી છે. હાર્દિક અભિનંદન. ઘટનાઓનું આલેખન તેમની વાર્તાઓમાં આવા સત્ત્વશીલ વિચારકના પુસ્તકો આવકાર્ય જ્ઞાનેશભાઈ પોતે લખે છે “આકાશ મારું સહજતાથી અને તાદૃશતાથી અનુભવાય છે. છે.
મનગમતું પાત્ર છે ‘વર્ષાઋતુ મારી મનગમતી તેમની લખાવટ વાચકને જકડી રાખે છે. સહૃદય
XXX
ઋતુ છે અને હોળીનું ઉલ્લાસમય વાતાવરણ હૃદય વાચકને બીજાની વાત પોતાની લાગે એ નોંધપાત્ર પુસ્તકનું નામ :
કમળમાં નિત નવા રંગો વેરે છે.' જ્ઞાનેશભાઈએ લક્ષણ છે.
યોગશિક્ષણમાં શરીરરચના અને ક્રિયાવિજ્ઞાન ખૂબ જ સરળ અને હૃદયસ્પર્શી ભાષામાં સમકાલીન વાર્તાકારોમાં વિજય શાસ્ત્રીનું લેખક : ડૉ. હર્ષદ ભટ્ટ
સંવેદનાનું સર્જન કર્યું છે. તેમના હૃદયની કામ અચૂક નોંધ લેવી પડે એ કક્ષાનું રહ્યું છે. પ્રકાશક અને પ્રાપ્તિસ્થાન : ગૂર્જર ગ્રંથરત્ન લાગણીઓ સંવેદના દ્વારા કલમથી ભીંજાતી રહી XXX
કાર્યાલય, રતનપોળ નાકા સામે, ગાંધી માર્ગ છે. કવિશ્રી માતાપિતાની ચિર વિદાયનો વલોપાત પુસ્તકનું નામ : એક માણસને એવી ટેવ અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૧.
વેધક રીતે વ્યક્ત કરે છે તો સાથે સાથે મુંબઈ લેખક : યોગેન્દ્ર પારેખ ફોન : ૦૭૯-૨૨૧૪૪૬૬૩.
પર થયેલા આતંકવાદી હુમલામાં શહીદ થયેલા પ્રકાશક : હેલિ પબ્લિકેશન્સ
મૂલ્ય-રૂ. ૧૫૦/-, પાના-૧૦+૧૫૮. દિવંગત હેમંત કરકરેની શહીદીને હૃદયસ્પર્શી ૬, અરનાથ, પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્ર પાસે, પ્રથમ આવૃત્તિ- ૨૦૧૫.
બાનીમાં બિરદાવે છે. કવિશ્રીએ કરેલ ચોમાસુ મેમનગર, અમદાવાદ.
યોગના વિદ્યાર્થીઓ માટે શરીરરચના અને અને હોળીના ઉત્સવનું વર્ણન પણ મનને આકર્ષે પ્રાપ્તિસ્થાન : પાર્શ્વ પબ્લિકેશન, નિશા પોળ, ક્રિયાજ્ઞાનનું સામાન્ય જ્ઞાન હોવું ખૂબ આવશ્યક તેવું છે. કવિની કવિતામાં આકર્ષક તત્ત્વ છે. ઝવેરી વાડ, રિલીફ રોડ, અમદાવાદ. છે. તેથી આ પુસ્તકની રચના કરવામાં આવી છે. તેમની ભાષા પ્રયુક્તિ, ભાષા અને લય તથા ફોન : ૦૭૯-૨૫૩૫૬૯૦૯.
ભાષાનું માધ્યમ ગુજરાતી છે. પારિભાષિક શબ્દો અન્યાનુપ્રાસ નોંધપાત્ર છે. કવિ પોતાના વતન મૂલ્ય-રૂા. ૧૪૦/-, પાના-૧૮૦.
મહદંશે ગુજરાતી અને અંગ્રેજી બન્ને રાખવામાં કચ્છને પણ વિસર્યા નથી. તેમના કાવ્યમાં કચ્છના આવૃત્તિ-પ્રથમ ૨૦૧૧ ડિસેમ્બર.
આવ્યા છે. વિદ્યાર્થી વિષયને સમજી શકે એવા ધરતીકંપની વ્યથા પ્રગટ થઈ છે. જ્ઞાનેશભાઈની લેખક પોતે જ લખે છે ‘લેખક હું, લિખતા ભાષા પ્રયોગ કરવામાં આવ્યા છે.
કવિતામાં વિષય વૈવિધ્ય ઊડીને આંખે વળગે છે. હું, મહંગા લિખતા હું, સસ્તા બિકતા હું...ફિર યોગ એ જ્ઞાનનો વિષય છે. કેવળ ભૌતિક પ્રકૃતિ, ઉત્સવ, ધર્મ, અધ્યાત્મ, એકલતા, ભી લિખતા હું' લેખકશ્રીએ પોતે જ પોતાનો વિષયોને લઈને ચર્ચા થાય તો તે એક વિશેષ આધુનિકતા વગેરે વિષયો નોંધપાત્ર છે. દૃષ્ટિકોણ રજૂ કર્યો છે.
પ્રકારનું જ્ઞાન બને છે અને એને વિજ્ઞાન કહેવાય ટૂંકમાં કહીએ તો જ્ઞાનેશભાઈએ કવિતાના આ પુસ્તકના લેખોમાં વ્યક્તિઓની જ વાત છે. આમ એ વિજ્ઞાન જ્ઞાનનો જ હિસ્સો છે. આત્મા મધુવનમાં મુક્ત મને વિહારયાત્રા કરી છે. નથી વ્યક્તિત્વ અને અભિવ્યક્તિની પણ વાતો સાથે જોડાણ કરાવનારો યોગ અધ્યાત્મ છે તો હાર્દિક અભિનંદન. છે. યોગેન્દ્ર પારેખ પાસે પોતીકો અવાજ, પોતીકા તેનું જોડાણ કરવાનું છે તે શરીર ભૌતિક સ્પંદન અને પોતીકું કથન છે. તેમની રજૂઆતમાં વિજ્ઞાનનો વિષય છે. ભૌતિક વિજ્ઞાનની ચરમ
XXX

Page #36

૩૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫
સાભાર સ્વીકાર
કડિયા લાઈન, એમ. જી. રોડ, ખટારા સ્ટેન્ડ, હીરાબાગ, સી. પી. ટેન્ક, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૪. ૧. શ્રુતસાગર રહસ્યો-ધર્મતત્વ
ગોંડલ, જિ. : રાજકોટ. મુલ્ય-રૂા. ૧૦૦/- મૂલ્ય-રૂા. ૫૦/લેખક-સંપાદક : સાહિત્યોપાસક પ્રવર્તક ૪. સાવિદ્યા (શિક્ષણ-લેખક-ગોવિંદભાઈ રાવળ) ૮. આચાર્ય કુન્દકુન્દ કૃત સમયસાર પૂ. મુનિરાજ શ્રી હરીશભદ્ર વિજયજી મ. પ્રકાશન-રચના પ્રતિષ્ઠાન, વિશ્વ મંગલમ્ અનેરા- હિન્દી અનુવાદ-ડૉ. જયકુમાર જલજ પ્રકાશક : શ્રી નવજીવન ગ્રંથ માળા ટ્રસ્ટ, મુંબઈ. ૩૮૩૦૦૧. કિમત રૂ. ૩૫/
સંપાદન : આચાર્ય કલ્યાણ બોધિ આવૃત્તિ-પ્રથમ. મૂલ્ય-રૂા. ૩૫/૫. મને સાંભરે રે-લેખક-ગોવિંદભાઈ રાવલ
પ્રકાશન : પારસ મૂલચન્દ ચતર ચેરિટેબલ ટ્રસ્ટ ૨. જીવનમ્ સત્ય શોધનમ્: (ઉપર પ્રમાણે) મૂલ્ય-રૂા. ૫૦/
૨૨, વલ્લભનગર એ સ્ટેશન, કોટાલેખક : ગોવિંદભાઈ રાવત ૬. ભાવોર્મિ-લેખક-ગોવિંદભાઈ રાવલ
૩૨૪૦૦૭. (રાજસ્થાન). મૂલ્ય-રૂા. ૭૦પ્રકાશન : રચના પ્રતિષ્ઠાન, વિશ્વ મંગલમ (ઉપર પ્રમાણે) મૂલ્ય-રૂા. ૭૦અનેરા-૩૮૩૦૦૧. મૂલ્ય : રૂા. ૫૦/- ૭. આચાર્ય કુન્દકુન્દ કૃત થUાસાર
બી-૪૨, દયાનંદ સોસાયટી, એ-૧૦૪, ૩. સફળ યુવાનો
હિન્દી અનુવાદ : ડૉ. જયકુમાર જલજ ગોકુલધામ, ગોરેગામ (ઈસ્ટ), મુંબઈ-૬૩. લેખક-ચંદુભાઈ જેરામભાઈ પટેલ સંપાદન-મનીષ મોદી
મોબાઈલ : ૯૨૨૩૧૯૦૭૫૩. પ્રકાશક : શ્રી ગાયત્રી માનવ સેવા ટ્રસ્ટ-ગોંડલ પ્રકાશન : હિન્દી ગ્રંથ કાર્યાલય, મુંબઈ.
૧૮૦]
૩૦૦
૭૦
૩૦૦
રૂા. એક હજારના પુસ્તકો ખરીદનારને રૂા. ૫૦૦નું ડિસ્કાઉન્ટ, એટલે રૂા. ૫૦૦માં રૂા. ૧૦૦૦ના પુસ્તકો /
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના પ્રકાશનો 1 ક્રમ પુસ્તકના નામ કિંમત રૂા. ક્રમ પુસ્તકના નામ કિંમત રૂા. ક્રમ પુસ્તકના નામ કિંમત રૂા.! ડૉ.રમણલાલ ચી. શાહ લિખિત ને સંપાદિત ગ્રંથો ૨૧. સંસ્કૃત નાટકોની કથા ભા. ૧ ૧૦૦
ડૉ. કલાબેન શાહ સંપાદિત ૧ જૈન આચાર દર્શન
૨૪૦ ડૉ. કલાબેન શાહ લિખિત
ડૉ. ધનવંત શાહ લિખિત ૨ ચરિત્ર દર્શન ૨૨૦ ૨૨. ચંદ્ર રાજાનો રાસ ૧૦૦ ૩૦. વિચાર મંથન
૧૮૦ I ૩ સાહિત્ય દર્શન
૩૨૦ ડૉ. રશ્મિ ભેદ લિખિત
૩૧. વિચાર નવનીત I ૪ પ્રવાસ દર્શન
૨૬૦ ૨૩. અમૃત યોગનું, પ્રાપ્તિ મોક્ષની ૨૫૦
ભારતીબેન શાહ લિખિત i T ૫ સાંપ્રત સમાજ દર્શન
૨૭૦ ડૉ. ફાલ્યુની ઝવેરી લિખિત
૩૨. શ્રી ગૌતમ તુલ્ય નમઃ ૨૨૫] I ૬ શ્રુત ઉપાસક ડૉ. રમણભાઈ શાહ ૩૨૦
૨૪. જૈન પૂજા સાહિત્ય
૧૬૦
આચાર્ય વાત્સલ્યદીપ સૂરિ કૃત । ७ जैन आचार दर्शन
ડૉ. રેખા વોરા લિખિત
૩૩. જૈન ધર્મ । ८ जैन धर्म दर्शन
૨૫. આદિ તીર્થકર શ્રી ઋષભદેવ ૨૮૦ ૩૪. ભગવાન મહાવીરની T ૯ ગુર્જર ફાગુ સાહિત્ય ૧૦૦.
ડૉ. રમેશભાઈ લાલન લિખિત
આગમવાણી
૪૦ T૧૦ જિન વચન
૨૫૦ ૨૬. જૈન દંડ નીતિ
૨૮૦ ૩૫. જૈન સક્ઝાય અને મર્મ T૧૧ જિન તત્ત્વ ભાગ-૧ થી ૯ ૫૪૦
સુરેશ ગાલા લિખિત
૩૬. પ્રભાવના T૧૨ વંદનીય હૃદયસ્પર્શ ભા. ૩ ૫૦
૨૭. મરમનો મલક
૨૫૦ ૩૭. સુખ તમારી પ્રતિક્ષા કરે છે T૧૩ વંદનીય હૃદયસ્પર્શ (ઓલીવ) ૨૫૦
૨૮. નવપદની ઓળી
૫૦ ૧૪ પ્રભાવક સ્થવિરો ભાગ-૧ થી ૬ ૩૫૦
૩૮. મેરુથીયે મોટા
૧૦૦ - ડૉ. કે. બી. શાહ લિખિત I૧૫ નમો તિત્યરસ
ડિૉ. કુમારપાળ દેસાઈ કૃત ૨૯, જૈન કથા વિશ્વ T૧૬ પાસપોર્ટની પાંખે ભાગ-૧થી૩ ૫૦૦
અંગ્રેજી ભાષામાં જૈનીઝમ : ૧૭ સાંપ્રત સહચિંતન ભાગ-૧૬
નવું પ્રકાશન ૧૮૦
કોમિક વિઝન
રૂા. ૩૦૦| પ્રો. તારાબેન ૨. શાહ લિખિત
સુરેશ ગાલા લિખિત
૪૦ ઈલા દીપક મહેતા સંપાદિત : ૧૮ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર (પુસ્તિકા)
યોગ સાધના
સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ વિધિ સહિત : ૧૯ પ્રબુદ્ધ ચરણે
અને
મૂળ સૂત્રોનો ગુજરાતી-અંગ્રેજી ૨૦ આપણા તીર્થંકરો - ૧૦૦
જૈન ધર્મ
ભાવાનુવાદ
રૂા. ૩૫૦I | ઉપરના બધા પુસ્તકો સંઘનીઑફિસે મળશે. સંપર્ક : પ્રવીણભાઈ ટે.નં.૨૩૮૨૦૨૯૬. T ( રૂપિયા અમારી બેંકમાં-બૅક ઑફ ઈન્ડિયા-કરંટ ઍકાઉન્ટ નં.૦૦૩-૨૦૧૦૦૦૨૦૨૬૦ માં જમા કરી શકો છો. IFSC:BKID0000039 T ( શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, ૩૩ મહમદી મિનાર, ૧૪મી ખેતવાડી, એ.બી.સી. ટ્રાન્સપોર્ટની બાજુમાં, મુંબઈ- ૪૦૦ ૦૦૪. ટેલિફોન : ૨૩૮૨૦૨૯૬
૭૦
૩૯
૨૦૦
- ૧૦૦

Page #37

7
,
એપ્રિલ, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
દિનભરના કાર્યોની સમીક્ષા કરી સમાચાર આપે, ૧૦૦૦ વીનુભાઈ ભગત શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘને
- હસ્તે : કલ્પા શાહ
મૂલ્યાંકન કરે. પોતાની લાગણીઓને વાચા પ્રાપ્ત થયેલ અનુદાન ૫૦૦૦ કલ્પા એચ. શાહ
આપતા શીખે. તેમનો સ્ટેજ ફીઅર દૂર થાય.
અભિવ્યક્તિની કલા અનાયાસે હસ્તગત થતી ૫૦૦૦ પરાગ કાંતિલાલ શાહ પ્રબુદ્ધ જીવન સૌજન્ય દાતા
જાય. ક્યારેક વિદ્વાન વક્તાઓ બાળકોને રૂા.
હસ્તે : કલ્પા શાહ નામ ૨૦૦૦૦ શ્રી ચંદ્રકાંત ડી. શાહ
જીવનભાથું પીરસવા હાજર થઈ જાય તો ક્યારેક ૨૫૦૦૦ કુલ રકમ
તેમનામાંના જ બાળકો નાની નાની વાતમાં મોટો (એપ્રિલ સૌજન્ય) (આ રકમ કોમ્યુટર ખરીદવા માટે આપેલ છે.)
સંદેશ આપી જાય. સવારથી રાત સુધી સતત ૨૦૦૦૦ હર હોલીનેસ મહામંડલેશ્વર મા હેમચંદ્રાચાર્ય કથા સૌજન્ય
નીતનવું જીવનલક્ષી શિક્ષણ બાળકોને પીરસાતું યોગા શક્તિ સરસ્વતિ ઈન લવીંગ મેમરી રૂ.
નામ
રહે. એક વખત આવેલા બાળકો વારંવાર આ સંયોજક : નીરૂબેન સુબોધભાઈ શાહ ૧૭૫૦૦૦ મિલન ક્વેલર્સ
શિબિરમાં આવવાનું પસંદ કરે. બબ્બે મિત્રોને (મે સૌજન્ય)
સ્વ. તનવીરકુમાર કીર્તિલાલ
લઈને આવે તે જ આ શિબિરની મોટી ઉપલબ્ધિ. ૪૦૦૦૦ કુલ રકમ
ચોકસીની સ્મૃતિમાં
અઠવાડિયા સુધી ચાલતી આ શિબિરમાં દિપચંદ ટી. શાહ પુસ્તક પ્રકાશન
હસ્તે: વસુમતિબેન
બાળકો જંકફુડથી સ્વભાવિક રીતે બચી જાય છે. રૂા. નામ ૧૭૫૦૦૦ કુલ રકમ
સહુ દેશી ખાણું ખાતા શીખે છે. શું ખાવું, કેવી ૨૦૦૦૦ કામધેનુ એગ્રો કેમ ઈન્ડસ્ટ્રીઝ
“પ્રબુદ્ધ જીવત' ડિજિટાઈલેજશત
રીતે ખાવું અને શા માટે ખાવું એ પણ શીખે છે. ૮૦૦૦ કામધેનુ એગ્રો-કેમ ઈન્ડસ્ટ્રીઝ
રૂ. નામ
આહારની સાચી સમજણ મોટેરાંઓને પણ નથી ૨૮૦૦૦ કુલ રકમ
૮૦૦૦૦ ફોરમ ઑફ જૈન ઈન્ટેલેક્યુઅલ હોતી તેથી તેમને શારીરિક-માનસિક મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ ડોનેશન
હસ્તે : અંજના રશ્મિકુમાર ઝવેરી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડે છે. અહીં બાળકો નામ
અને મયૂર વોરા
બાળપણથી જ આ બાબતે સજાગ થાય તેવા ૫૦૦૦૦૦ શ્રી સી. કે. મહેતા ૫૧૦૦૦ તરૂષા મિડિયા સર્વિસીઝ પ્રા. લી.
પ્રયત્નો થાય છે. મોબાઈલ, ટી.વી., ગેમ્સ,
હસ્તે શ્રી બકુલભાઈ એન. ગાંધી ૧૧૦૦૦ શ્રેયસ પ્રચારક સભા
ઈન્ટરનેટ, એ બધાથી દૂર રહીને પણ મસ્તીથી ૧૩૧૦૦૦ કુલ રકમ ૫૧૧૦૦૦ કુલ રકમ
જીવી શકાય છે એ વાતની અનુભૂતિ બાળકોને
કિશોર ટિંબડિયા કેળવણી ફંડ અહીં થાય છે. કોઈપણ જાતના ભારણ વિના મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ આજીવન સભ્ય
૩૦૦૦૦ શ્રી ધીરેનભાઈ નગીનદાસ શાહ હળવાશથી અહીંધર્મના સંસ્કારો પીરસવામાં આવે રૂા. નામ
હસ્તે : રમાબેન મહેતા
છે. આ બધું કરતાં કેટલાક બદલાવ સહજતમ ૫૦૦૦ કિર્તિબેન હારિયા ૩૦૦૦૦ કુલ રૂપિયા
આવી જતા હોય છે. ને બાળક જીવનભર તે પ્રમાણે ૫૦૦૦ અમૃતબેન જિવરાજ ગડા
કરતું થઈ જાય છે. ૧૦૦૦૦ કુલ રકમ
પંથે પંથે પાથેય.
આરસની તકતી પર નહીં, બાળકોનાં હૃદય જમનાદાસ હાથિભાઈ મહેતા અનાજ રહિત ફંડ
(અનુસંધાન પૃષ્ઠ છેલ્લાથી ચાલુ) પર નામ કોતરવામાં ઈચ્છુક, ભાવિ પેઢી સુધી રૂા.
નામ ૩૦૦૦૦ શ્રી ધિરેનભાઈ નગીનદાસ શાહ મળે. સાંજે ચૌવિહાર બાદ બાળકોને વનવિહાર સંસ્કારોની અમીટ છાપ પહોંચે એવા ઉદ્દેશવાળા
દાનવીરોના આર્થિક સૌજન્ય અને સંઘના અથાક માટે ગામડાની આસપાસની જગાઓ જેવી કે હસ્તે-રમાબેન મહેતા
નદી, વાડી, પાંગળાપોળ, તળાવ કાંઠે લઈ જવામાં પરિશ્રમથી આયોજાતી આ શિબિર સાથે જોડાવાનું ૩૦૦૦૦ કુલ રકમ આવે. ગ્રામ્ય સંસ્કૃતિની મીઠાશનો તેમને પરિચય
મુખ્ય કારણ છે અહીં ઉત્સવ, સમારોહ કે વિશ્વમંગલમ્-અનેરા
કરાવવામાં આવે. સિમેન્ટ-કોંક્રિટના જંગલોમાં ઓવના ભપકાદાર ખર્ચા નથી પણ અહીં રૂ. નામ
રહેતા બાળકોને ખુલ્લા આકાશ નીચે રેતીમાં સંસ્કાર ને મુલ્યનું ભવિષ્ય માટે રોકાણ થતું ૩૦૦૦ ગ્રીન ક્વીન્સ લેડીઝ કલબ
આનંદ-કિલ્લોલ કરતાં, પ્રકૃતિ સાથે તાદાભ્ય અનુભવું છું. બાળકો સાથે રહેવાથી બાળમાનસને હસ્તેઃ કલ્પા શાહ
અનુભવતા જોઈ આપણને પણ બાળપણની યાદો સમજવાની ને મારા પોતાના બાળપણમાં ૫૦૦૦ રસિલાબેન કિરણ પીડવડા તાજી થઈ જાય. વીડિયો-ગેમ્સની હિંસક વિહરવાની અમૂલ્ય તક સાંપડે છે. સમૂહમાં રહેતા હસ્તેઃ કલ્પા શાહ
મનોવૃત્તિમાંથી દૂર પ્રકૃતિના ખોળે સહજ રીતે આ બાળકોની નાની મોટી સમસ્યાઓમાંથી ૫૦૦૦ અનિલાબેન મહેતા
ખીલતા બાળપુષ્પોની મહેક તેમના જ નહીં એમના સ્વભાવનું દર્શન થાય છે. એમના ઉછેરની હસ્તે : કલ્પા શાહ
અન્યના જીવનને પણ મહેકાવી દેશે તેનો કડી જડે છે. આવી શિબિરો ખરા અર્થમાં સંસ્કારની ૧૦૦૦ અંજલિ પરીખ
અહેસાસ તેમને જોનારને થયા વિના ન રહે. ગંગોત્રી બની રહે છે. હસ્તે : કલ્પા શાહ
દરરોજ સાંજે બાળકો પ્રભુની ભાવના કરી મોબાઈલ : ભાવવિભોર બને. રાત્રિ કાર્યક્રમમાં બાળકો ૦૯૯૬૯૧૧૦૯૫૮, ૯૪૦૬૫૮૫૬૬૫.

Page #38

38
PRABUDDH JEEVAN
APRIL 2015
A JOURNEY SO FAR ...
April hath put a spirit of youth in everything," says The first simple thing was receiving calls from Shakespeare in one of his poems. For me so far, April people for the passes- they give me their names, has turned out to be a month in which I have felt address, number of passes they need and that is energetic and youthful because it has meant when I dissolved and the Karta or doer was HIM. ideating, planning, delegating, deciding – for a It was all His Grace. three day event scheduled in May when my Guru For skeptics, His Grace can be translated as random who means the world to me is going to be giving a things coming togather like magic, maybe sheer cospiritual discourse.
incidence or serendipity or maybe karma or just an Why is it so special that I feel like writing an entire page omen. devoted to it? Every event, big or small, saansarik or After the first five calls I knew that my insides were adhyatmik requires planning, every minute just like the going to churn and I had to simply keep my eyes days and minutes in our life.
and ears open and drink in and be receptive to the Besides the major logistics, there are other various gentleness, humility, simplicity of a person who might aspects attached to it like fears, anxieties, nervousness. not have heard Gurudev's discourse at all or were an apprehension about how it will all pan out just a tad familiar and were a bit unsure of how to eventually. The hope that everything not only goes well proceed further. and obstacle less but supersedes expectations; an OC- The first call was from a woman whose voice had a casional desire for acknowledgement, appreciation, tremor and almost a slight disbelief- She asked in wanting to score brownie points; Sometimes just the Gujarati, Reshma ben, may I please get two passes? sheer feeling of accomplishment within oneself, When I answered yes, of course, her gratitude to me reaching one's own parameters.
was almost as if I had just promised her the moon. But all of this gets multiplied tenfold when an event is the second call was from a man in Ahmedabad- He held for someone you love and not on a human level asked if there were arrangements to stay since Sant but at the level of a 'Master'- with feelings of awe, was going to be there and such a big event would surely adoration, worship- a kind of madness. And that have a few yaatri accommodation sponsors. I sadly is where things change...
said No and he hastened to say "no no, ben dont worry, It has been 15 days since I am into this planning
I have a cousin in Dombivali - I can stay there for three
days".( Dombivali is almost two and a half hours away slicing, altering, adding, subtracting, delegating, improvising- and I want my dear friends who read
from the venue.) this to walk with me through this process. Here
The third call was from a woman in America who goes:
sounded very excited and asked if she could get three Venue was decided by the committee-Birla Matushri.
passes and if they were available she would pre-pone
her tickets and asked me 'Have you ever met Gurudev Vakta was decided by them too- Pujyashri Gurudev ? I just said yes' and she said "you have no idea just Rakesh Bhai Jhaveri.
how blessed you are"! Co-ordinator was decided by them too and that was - The fourth call shook every ounce of me as it was from Me.
a very irate Muni Shriji. He asked me -" How can you This is when I glided in unaware of the nitty-gritty, the invite and ask a non- Acharya for a discourse on the fine details that need to laboured over, thinking it is all Aagam? What kind of person are you people child's play.
promoting? | ‘પ્રબુદ્ધ જીવનને વીસ હજારનું અનુદાન આપી કોઈ પણ એક મહિનાનું સૌજન્ય પ્રાપ્ત કરી. |
' સ્વજનને શબ્દાંજલિ જ્ઞાનકર્મથી અર્પી જ્ઞાનપુણ્ય પ્રાપ્ત કરો.

Page #39

APRIL 2015
PRABUDDH JEEVAN
39
All that I had seen, felt and experienced was put to could be gone, the game would be over and just the test. A part of me wanted to lash out, got upset, the thought that while all the senses are still functioning, other remained calm and said the words that in the fifth while sanity is still intact, one can do something about adhyayan--Akam Maraniya of Shri Uttaradhyayan it,imagining a lifetime gone without finding, and sevSutra, the lines by Bhagwan Mahavir Swami say very eral earlier lifetimes gone without a Sadguru...also categorically that if a grahasth a (householder) of a thinking that every moment now seems like I am living higher antarang dasha, is not only put on the same in eternity. level as a Muni and in fact sometimes might even be in the next in the series was card design, audio video a higher state of awareness than a Muni. It is really all delegation. musicians for Bhakti and food where about the antarang bhaav dasha.
decided to take help from the experts- people who I humbly invited him to come and attend Gurudev's handle all of this for Gurudev in Dharampur. lectures with an open mind and then draw his own
That was a lesson in efficiency, quick and prompt replies, conclusion.
and literally each department took between five to 25 Speaking to all these different people, gave me four
minutes of coordination (the long 25 minutes also for food distinct feelings -
menu which I took time in selecting). Each one of them (1) ONENESS with the Guru because so many people had an answer or a prompt solution. There was nothing spoke to me as a medium to reach Him. I was like a they were doubtful of or confused of in their fields. Giving flute-those phone calls of two minutes when they felt them the task, you know they will see it to completion connected to Him through me.
even if i did not speak to them again. They reverted (2) A huge sense of responsibility: because most when they promised, they delivered what they people who are going to be present are in their bud- promised like clockwork. ding stages of awe towards this Guru and I felt the Finally, I am still 15 days away but this feeling of need to ensure that they are comfortable, involved, in welcoming the Beloved, of setting the stage so to my capacity food, mikes, acoustics, monitors, com- say, of wanting to just fade in the background, fortable seats- simple things but so essential to the dissolve and the feeling of a connect all the while. entire experience for a first or second time listener. This soft all sustaining feeling of devotion that just stays (3) A feeling of Blessedness-like Gratitude but more. and gets deeper when you are doing something from
the disposition of a disciple. That gosh, my search ended before it even began, that
There are many things I learnt and am learning, just to have the Master's words, eyes, access all the
including a sense of well being that comes only time because I am already a believer, a follower, a devotee. That till one does not know, everything seems
from this doing, being, using your heart and brain's
inner recesses to create something perfect for the so far and scary and humungous and one only has
one you love. partial knowledge, and other people's opinions and
So lets all find this spot within us where a beloved chatter in one's head-unsure of whether one is even
resides, be it in the form of a master, a lover, a doing the right thing, slightly scared.
child, a mother, a friend... and lets just join I have been in that space just a few years back, the
togather in this creation of an event, an object or space where one is a skeptic, then a curious bystander,
a thought process that takes us to a higher plane then a little more involved and then leap-jump! The
-- where love remains steadfast, where faith remains firm, journey from the point of zero to surrender which can where devotion helps in dissolution, where surrender take 15 minutes, 15 hours, 15 months, or 15 lifetimes.
brings you closer to self. (4) A sense of Anguish- That oh my God, this is such
Reshma Jain a rare treasure because people speaking to me were
The Narrators of all ages, from all strata of society and conditioning
Tel: +91 99209 51074 and that how time is so so fleeting, that anytime you પ્રબુદ્ધ જીવન” કોર્પસ ફંડમાં ત્રણ લાખનું અનુદાન આપી પંદર વર્ષ સુધી કોઈ પણ એક મહિનાનું સૌજન્ય પ્રાપ્ત કરી.
'સ્વજનને શબ્દાંજલિ જ્ઞાનકર્મથી અર્ધી જ્ઞાનપુણ્ય પ્રાપ્ત કરો.

Page #40

40
PRABUDDH JEEVAN
APRIL 2015
LESSON -5: JAIN COSMOLOGY AND CYCLE OF TIME
ENLIGHTEN YOURSELF BY SELF STUDY OF JAINOLOGY
O DR. KAMINI GOGRI (Lesson 5 -- Concluding Part)
Utsarapini Kāla + 1 Avasarapini Kāla = 1 Kāla Cakra Jains like other Indian philosophies like Hinduism = 1 Cycle of Time or Buddhism believes in the cyclic or circular concept Infinite Kāla Cakra = Pudgala Parāvarta Kāla. The past of time. Being cyclic it has no beginning or end and and the future consist of infinite Pudgala Parāvarta has infiniteness. In general, the Judeo-Christian con- Kālas. Such is the unimaginable infinite extent of time. cept, based on the Bible, is that time is linear, begin- At the same time it is said that a blink of an eye comning with the act of creation by God and time will end prises innumerable Samays. Thus Jaina masters have with the end of the world.
described minutest and largest extents of time. Jain Units of measurements of Time - Vyavhar kala 6 Ārās of Jaina Concept of Time Cycle : I Samaya =
Tiniest Indivisible unit of Time According to Jain Scriptures, time can be imagined Innumerable Samaya =1 Avalika
as a wheel moving in a clockwise direction and divided 256 Avaliksa = I sullakabhāva (Minimum life
into 2 equal parts-the descending cycle (Avasarapini)
and the ascending cycle (Utsarpini) span of any Jiva) 17.5 Ksullakbhava = One Svasoshvas of young
Each of the 2 halves cycles are further divided into
6 Ārās. healthy man 27 yrs.old 16777216 Avalikas = 1 Muhurata=2 Ghadi=48 mins
The 6 Ārās of Avasarapini Kāla (Descending Cycle
of time) are: 30 Muhuratas = 1 Ahoratra (24 Hours-Day &
01. Susama Susama - An era of absolute HappiNight)
ness 15 Days & Nights = 1 Paksa
02. Susama - An era of Happiness slightly less than 2 Paksas = 1 Month
1st Ārā. 2 Months = 1 Season
03. Susama Dusama-An era of Happiness mingled 12 Months = 1 Year
with Slight Sorrow 84 Lakh Years = 1 Purvāng
04. Dusama Susama - An era of Sorrow and Very 84 Lakh Purvāng = 1 Purva
Little Happiness 1 Purva = 70,56,0 Arab Years
05. Dusama - An era of only Sorrow Definition of one Palyopama :
06. Dusama Susama - An era of Absolute (com(Palya means Pitot Well, Upama means like) plete) Sorrow A pit of 1 x 1 x 1 Yojanas (About 13 km) compactly
1st Ārā-Susama-Susama : filled with fine hairs of newly born Yugalikas/couplets This is the best of all. During this period, earth is full and then an army of a Cakravarti passes over it and of beautiful trees and plants. The air is filled with beauthe pit remains like that and does not get compressed. tiful fragrances and happiness prevailed everywhere. Now one such hair is removed every 100 years. The The human beings are as white as snow having exceltime required to empty the whole pit is one Palyopama. lent form and 32 marks of beauty. There is no disease 10 Cr x 1 Cr (10 Croda-Crodi) Palvopama=one and dissatisfaction among them, nor is there any king Sagāropama
and castes. People spent their days in play and enjoy
ment. For, when people have a wish, they go to one of 10 Cr x 1 Cr Sāgaropama = one Avasarapini Kāla
the 10 "Wish-fulfilling Trees' known as 'Kalpavarksa' 10 Cr x 1 Cr Sägaropama = one Utsarapini Kāla
and they get everything they want. Being era of 20 Cr x 1 Cr Sāgaropama = one Kāla Cakra

Page #41

APRIL 2015
PRABUDDH JEEVAN
41
fire
happinerss there is no need or inclination for religion. crease and hence re-established Tirth or Religion as The 10 Kalpavrksas are:
the solution to the miseries, thus he lays the founda
tion of Jain tradition in this Kala Chakra. 01. Mättanga - which spreads health and cheerfulness
4th Ārā - Disama - Susama: 02. Bhrutānga - This grant beauty
After nirvana of Ist Tirthankara, it takes 3 years and 03. Turyānga - whose leaves give out fine music
8 1/2 months for the 4th Ārā to commence. 04. Dipasikha - which illuminated darkness by its
5th Ārā-Dusama (Present Time): shine
This is the era of Sāsana of the 24th Tirthankara i.e. 05. Jyotirānga - which shines like sun, lightning or
bliss of Mahavira presides for 21,000 years.
Characterized by: Many ups & downs, Materialistic
Chaos; Fights; Wrest; Ego, Clashes; Upper Class 06. Chitrānga - which gives out woderful wreath
people deteriorate in Conduct/Character; People from 07. Chitrarasa - which gives fragrant food
lower strata - maids, servants etc. have slimy moral 08. Manyānga - which gives precious stones & jew
stature; Big cities grow and villages become burial els
ground i.e. cemetery; Deterioration values, principles, 09. Gehakara - which gives house & shelter
disciplines: Good people become victims of taunts and 10. Ananga - which gives fine clothes
indecent remarks; Gross injustice; Natural disasters; 2nd Arā-Susama :
Man destroys nature; False idea of religion; Decline in
influence of knowledge; Corrupt are worshiped; SadhuThe conditions in Susama Ārā are the same is those
Sadhivis have to be brave for tough obstacles in their in Susama-Susama, but there is a considerable de
lives; Devas do not give darshana ealiy: Anti-Jainism cline in happiness and virtue.
rises. Despite these odds, Tirthankara's influence still 3rd Ārā--Susama-Duama :
persists, so the intensity of sins will be less, hence, In this Arā the happiness declines further, but still there will be no 7th hell for beings of this Ārā. This is happiness is more than misery. Kalpavrksas do not the Kala when Moksha is not possible if born in 5th Ārā consistently provide what is desired. People gradually but person born in 4th Ārā can attain Moksha in 5th lose their virtues. Greed and other passions start in Arā. Person can go maximum upto 7th Gunasthan in this era. Towards the end of this Ārā, 1st Tirthankara- this era. At the end of this era Jain religion is lost temĀdināth - is born in royalty, is committed to upliftting porarily. mankind, and teaches skills for survival-64 skills to Marudeva is first and lambuswami is last to attain women and 72 skills to men. Chosen as leader, Moksha in this Kala Chakra Sakrendra-Chief of Indras and other Devas, presides 6th Ārā - Dusama Dusama: for royal ceremonies. wedding etc, At a suitable time,
Characterized by: severe weather-extreme heat at Indra successfully urges the king for Diksa with 9 Lokāntika Devas. Renounces the world, does a lot of
daytime and severe cold at night; Buildings etc. de
stroyed; towards north & south of Vaitādhya Mountains charity - 1000 gold coins every day for one full year,
on opposite Banks of Ganga and Sindhu rivers, there performs severe penance and austerities, attains
will be 72 burrows, 2 rows of each; unlimited desire for Kevaljnana (omniscience), spreads Jainism far & wide, inspires others towards omniscience and attains nir
food in large quantity, seafood buried under soil during vana. 1st Tirthankara's son Bharata is also born in this
day and cooked with sun's heat and eaten at nights;
internal conflicts increases; women not respected; Ārā, becomes a king in his young age, vigourously does
people will be poor, weak, starving and diseased. A six 13 attham Tapa (133 days of fasting), thus attaining
year old girl delivers many children together; lots of sins the status of Cakravarti - ruler of 6 continents. Thus 3rd Arā - Susama-Dusam-1 st Tirthinkara and ist
& hardships; reborn as Tiryanca or Hellish beings. It is Cakravarti are born (2 out of 63 Sallakha Purusas).
said to avoid birth in this Ārä, one should give up post
sunset-meals and strictly follow vegeterianism and prinTirthankar Adinath is first king the, first Sadhu and the first Tirthankar. He sees that gradually miseries will in
ciple of Jainism.

Page #42

42
PRABUDDH JEEVAN
APRIL 2015
The 6th Ārā of Utsarpini Kala
Thus, a total of 61 Sallākhā Purusas are born. (Ascending Cycle of Time):
4th Ārā - Susama-Dusama: Its charateristics are opposite to the descending Similar to the 3rd Ārā of Avasarpini Kāla. It has a cycle of time. There is change from deteriorated state time span of two Croda-Crodi Sāgaropamas. In this to improved state.
Ārā at the completion of 84 Purvas, 3 years & 8 1/2 1st Ārā - Dusama Dusama :
months, the 24th Tirthankara attains Moksa followed 21,000 Years long, similar to 6th Ārā of the
by the 12th Cakravarti, completing his life span. With Avasarapini Kāla, with slight difference in the life span,
the passage of crores of years, the Kalpavrkşas start physical structure of people and the fertility of land. All
growing again and fulfill the human and animal desire. these characteristics, however, gradually improve with
The people gradually give up all their work as the time.
Yuglika period commences. 2nd Ārā - Dusama :
5th Ārā - Susama 21000 years long; during this time there are 5 differ
Implying happiness -- lasts for 3 Croda-Crodi ent kinds of rains, which lower the temperature of the
Sāgaropama. The quality of life improves by leaps & earth; improves the fertility of land; Flowers, Fruits and
bounds. Vegetables grow; humen residings in burrows start eat- 6th Ara - Susama-Susama ing fruits and adopt vegetarainism. They are kind by Complete happiness is found all around, 4 CCS. nature and their manners and conduct start to become This marks the end of the Utsarpini Kāla, which is again more like those of the people in the 5th Ārā of Avasarpini followed by Avasarapini Kāla. Kāla.
(To be Continued) 3rd Ārā - Dusama-Susama :
*** Time span is 42,000 years less in one Croda-Crodi 76-C, Mangal Flat No. 15, Sāgaropama and is akin to the 4th Ārā of Avasarpini
3rd Floor, Refi Ahmed Kidwai Road, Kāla. After 3 years & 8 1/2 months, the Ist Tirthankara is born followed by the birth of Ist Cakravarti and then
Matunga, Mumbai-400019. gradually the 22 Tirthankaras, 10 Cakravartis. 9 Mobile : 96193/79589 / 98191 79589 Baldevs, 9 Vāsudevs and 9 Prati Vāsudevs follows. Email : kaminigogri@gmail.com
RalikalSarvajna Hemachandracharya
Dr. Renuka Porwal
Acharya Hemchandra's contribution towards grammar. Acharyaji requested him that it is possibleif literature, social reforms and history is most the Manuscripts of old eight grammar books of great admirable. In his time Gujarat, was governed by two scholars are brought from Kashmir's Sharadamighty Chalukya kings Siddharaj and after that Saktipitha. The king sent high officials to Shrinagar. Kumarpal. Both were his great devotees. They worked They brought the desired literature to Patan after hard to uplift poor people. During their reign Gujarat pleasing the deity. Then Acharya Hemchandra prospered in every field. Hemchandracharya asked composed his own great grammar Siddha-hemKumarpal to excavate the sacred replica image of shabdanushasan with Ma Sharda's blessings. This Jivitsvami which was buried under the debris of legend was discussed by prof. Bulhar in Vienna Sindhu-sauvira state. This image of Mahavira was conference. He noted that Hemchandracarya had brought to Patan and installed in a newly constructed knowledge about the availability of famous books of shrine as mentioned in Prabhavaka-charitra.
great grammarians at Siddhapitha in Kashmir. Prabhavaka-charitra also gives reference that once Seeing his mighty work his period is called king Siddharaj asked Acharya to compose a new "Hem Yug'.

Page #43

APRIL 2015 PRABUDHH JEEVAN
PAGE No. 43 Kalikal Sarvajna Hemachandracharya - By Dr. Renuka Porwal, Mob.: 098218 77327 Hemachandracharya was born at Dhandhuka in 11th century of Vikram era. He was the pioneer of Gujarati literature. He made great contribution towards Sanskrit and Prakrit grammar
"Pahini, I give you a
precious gem."
Before his birth his mother Pahinidevi saw a dreamAfter few months Pahini delivered a boy
"Thanks Devi, I will donate this valuable jewel to
Guru."
The young boy started learning Agamas in the guidance of Jain Guru Devachandraji. Once Prime Minister Udayan saw him studying the scriptures. "Gurudeva,
"He is Changadev, who is this
the extraordinary intelligent boy?"
son of a merchant Chaching."
He took Diksha and became Muni Somchandra. The name Hemchandra was given by his guru at the time of his Acharya padavi. Once he arrived at Khambhat and saw an ancient and glorious shrine. He meditated there to invoke the deity Sarasvati.
Once King Siddhraj came to know that a young man named Kumarpal will be the king of Gujarat. Out of jealousy he planned to kill Kumarpal but Guru Hemchandra hid him in a safer place.
"Future King, hide yourself
here."
គឺត
Very soon Kumarpal became the king. He was a great devotee of Acharya. Guruji advises
He copied many valuable scriptures in his Upasraya. At a time 300 writers (Lahiyas) used to write in his leadership. At the age of 84, Hemchandracharya accepted Anshan vrata and attained nirvana.
"Have faith in religion
and practice non violence in your kingdom
VOS
"Yes Gurudev, I'll follow your
advice."
His contribution towards Gujarati literature is most admirable and called as 'Hem Yug'.

Page #44
લીલા કી લીલી લીલી લીલી લીલી શિલા કી લીલા Licence to post Without Pre-Payment No. MR/Tech/WPP-36/SOUTH/2013-15. at Mumbai-400001. Regd. With Registrar of Newspapers for India No. MAHBIL/2013/50453 Published on 16th of every month & Posted at Patrika Channel sorting office Mumbai-400 001 On 16th of every month . Regd. No. MH/MR/SOUTH-379/2013-15 PAGE 44. PRABUDHH JEEVAN APRIL 2015 5 કલાકની બાળ સંસ્કાર શિબિર કચ્છના નાના-નાના બાળ સંસ્કાર શિબિર ગામડાઓમાં શહેરની માયાજાળથી દૂર દિવાળ પથ પથ પાથયા તેમજ ઉનાળાના વેકેશનમાં ગોઠવવામાં આવે અને શાળામાંથી બાળકોને મુક્તિ મળે છે. અને || ગીતા જૈન છે, જેમાં મુંબઈ, અમદાવાદ જેવા શહેરના પ. પૂ. મ.સા.ની યુનિવર્સિટીમાં એમનો પ્રવેશ થાય બાળકો આનંદ-મજા કરવાના દિવસોમાં છે. અહીં ધર્મના નિયમો જડતાપૂર્વક નહિ પણ બાળઉછેર પર આજે દુનિયાભરમાં વિચારણા સંસ્કારનું પાન કરે છે. પ્રવાસ, પિકનિક, | સંસ્કારનું પાન કરે છે. પ્રવાસ, પિકનિક, તર્કબદ્ધ રીતે સમજાવવામાં આવે છે. હવેની પેઢી અને કાર્યો થઈ રહ્યાં છે. ડૉક્ટર્સ, વૈજ્ઞાનિકો, અમનચમનની સાથોસાથ બ વિશેષપણે ઓ પર કશું થોપી નહિ શકાય. આજ્ઞાની સાથે એમને ચિંતકો, વિચારકો આ સંદર્ભે વિશેષ વિચારતા પ્રકારની તાલીમની આવશ્યકતા સમજનાર માં- સમજણ પણ આપવી પડશે; આ શિબિરમાં આવો થયા છે. નાનાભાઈ ભટ્ટ, મનુભાઈ પંચોળી બાપ પોતાના બાળકોને ખૂબ ભરોસા સાથે આ સમન્વય થતો જોઈ શકાય છે. ‘દર્શક', ગિજુભાઈ બધેકા જેવા અગ્રણી શિબિરમાં મોકલે છે. બાળકોને મુંબઈથી કચ્છ કેળવણીકારો એ પણ આ અંગે નોંધપાત્ર - પ. પૂ. ઉપા. શ્રી ભુવનચંદ્રજી મ.સા.નો એક લાવવા-લઈ જવાની, તેમની રહેવા-જમવા વિચારે છે કે Catch them young, કોરી પાટીમાં | વિચારણા કરી બાળઉછેરની અગત્યતા પર મહોર મારી છે. આ શ્રેણીમાં કોઈ જૈન મુનિ કામ કરવાનું આદિની સઘળી આર્થિક જવાબદારી જે-તે જેવું લખવું હશે તેવું લખાશે. તો જેમાં ઘડાવાની વિચારે ત્યારે એ વાત વિશેષ આનંદ પમાડે તેવી આયોજક સંઘ ઉઠાવે છે. બાળકોની સંભાળ માટે શક્યતા છે તેને યોગ્ય ઘાટ આપવાનો એક નમ્ર બની રહે છે. વળી, આ પ્રવૃત્તિમાં સહભાગી | સ્વયંસેવકોની ટીમ પણ હંમેશા તત્પર રહે છે. યત્ન એટલે બાળ સંસ્કાર શિબિર. આ શિબિરમાં બનવાની તકથી મને પરમ સૌભાગ્યની અનુભૂતિ દિવસનો આરંભ યોગાભ્યાસથી થાય છે. થાય છે. | બાળકોના શારીરિક સ્વાસ્ય બાબતે પણ અહીં CATCH THEM YOUNG બાળમાનસરૂપી કૂણાં ખેતરમાં સંસ્કારોની વિચારાય છે. બાળકો દરરોજ પ્રભુદર્શન, ગુરુવંદન ખેતી કરી સંસ્કૃતિની ફળદ્રુપતાને પોષવાનું આવું અત્યારની આધુનિક જીવનશૈલી બાળકોને કરીને પછી જ નવકારશી કરે છે. ભાગદોડ ભરી ઉમદા કાર્ય આજથી પંદરેક વર્ષ પૂર્વે ઉપાડ્યું હતું સ્વકેન્દ્રી બનાવી દે છે. શ્રીમંત પરિવારના બાળકો જિંદગીમાં પ્રભુદર્શન કે ગુરુસંગના આવા અવસરો પાર્જચંદ્રગચ્છના પ. પૂ. ઉપા. શ્રી ભુવનચંદ્રજી પાસે પોતાનો આગવો રૂમ, રમકડાં, ગેમ્સ, મળે તે પણ કંઈ ઓછું ન કહેવાય. દરરોજ મહારાજ સાહેબે. સંસ્કૃત, પ્રાકૃત જેવી વિભિન્ન ટી.વી., મોબાઈલ હોવાને લીધે વહેંચવું તેમને વ્યાખ્યાનમાં બાળસહજ શૈલીમાં પૂજ્ય શ્રી ધર્મભાષાઓના સાહિત્યના અભ્યાસી સંશોધક ગમતું નથી. અહીં બાળકો વહેંચતા શીખે છે.. સંસ્કારની વાતો કરે, બાળકો પ્રભુપૂજાનો આનંદ પૂજ્યશ્રીએ ‘સમાસુd, ‘નિયતિ દ્વાદશિકા', વહેતા શીખે છે. એમનું કોરાપણું, સ્વકેન્દ્રીપણું પણ અહીં મેળવે. બપોરે સૂત્રપાઠ કરાવવામાં ‘સિદ્ધસેન શતક', ‘જિન સ્તવન ચતુર્વિશતિકા' અહીં પ્રવાહી બનીને વહેવા લાગે છે. આ આવે. અલ્પાહારના વિરામ બાદ તેમના જેવા ચિંતન-મનન થકી અનેકવિધ સર્જનાત્મક શિબિરમાં બાળકો સાથે રહે, રમે, જર્મ,ભણે, તત્ત્વજ્ઞાનના વર્ગ હોય. જેનું તત્ત્વજ્ઞાનની ગૂઢ પ્રવૃત્તિઓના પ્રણેતા એવા-બાલ્યાવસ્થામાં જ સૂવે–સામાન્ય લાગતી આ બાબત બાળઘડતરમાં વાતો ને બાળકો ના સ્તરે પૂજ્યશ્રી દ્વારા સાધુતાને વરેલા એવા-પૂજ્યશ્રીએ બાળ ઘડતરનું ઘણો મોટો ભાગ ભજવી જાય છે. સહચર્યનો સમજાવવામાં આવે. ત્રણ ભાષા ગુજરાતી, હિન્દી, કામ ઉપાડ્યું ને આરંભાયું કણી માટીને સુંદર આનંદ બાળકો અહીં પ્રાપ્ત કરે છે. અંગ્રેજીના ઉપયોગથી ત્રણ તત્ત્વ, ત્રણ રત્ન, ચાર ઘાટ આપવાનું એક અભિયાન, આ પ્રવૃત્તિને નામ ધાર્મિક પૃષ્ઠભૂમિમાં પણ બાળકો આજના ધર્મ આદિની માત્ર સમજ જ ન અપાય પરંતુ અપાયું ‘બાળ સંસ્કાર શિબિર'. શિબિરને કોઈ આધુનિક યુગ સાથે કેવી રીતે તાલમેલ બેસાડી જીવનમાં તેના અમલીકરણની ઝીણી તાલીમ અહીં સાંપ્રદાયિક નામ ન અપાયું જેથી માત્ર જૈન જ શકે તેનું શિક્ષણ અહીં અપાય છે. અહીં આ | (વધુ માટે જુઓ અનુસંધાન પાનું 37) નહિ બલ્ક જૈનેતર બાળકો પણ એમાં જોડાઈ શકે. બાળકોને સાધુજીવનચર્યાને નજીકથી સંપ્રદાયનો ચુસ્ત અનુયાયી ઊભો કરવાને બદલે જો વાની અનુકૂળતા મળે છે. ભવિષ્યનો એક સારો માણસ બને એવો એક મોરારીબાપુનું એક જાણીતું વાક્ય પ્રયોગાત્મક પ્રયાસ ધીરે ધીરે આકાર લેવા માંડ્યો, છે. ‘બધાં મકાન પડી જાય અને પછી શ્રી વર્ધમાન સર્વ મંગળ ટ્રસ્ટ ‘ધર્માલયમ્'ના નેજા જે બચશે એ યુનિવર્સિટીઓ હશે.' હેઠળ શરૂ થયેલી આ શિબિરોને વેગ મળતો ગયો, અહીં સ્થૂળ-સ્થાવર મકાન પડી નથી ને બાળ ઘડતરની આ પ્રવૃત્તિ પ્રસરતી ચાલી... જતા પણ, શહેરના બંધિયાર ઘર સમીક To Postal Authority Please Note: If Undelivered Return To Sender At 33, Mohamadi Minar, 14th Khetwadi, Mumbai-400004. Printed & Published by Pushpaben Chandrakant Parikh on behalf of Shri Mumbai Jain Yuvak Sangh and Printed at Fakhri Printing Works, 312/A, Byculla Service Industrial Estate, Dadaji Konddev Cross Rd, Byculla, Mumbai-400 027. And Published at 385, SVP Rd. Mumbai-400004. Temporary Add.: 33, Mohamadi Minar, 14th Khetwadi. Mumbai-400004. Tel.: 23820296. Editor: Dhanwant T. Shah.