Book Title: Patli Putra ka Itihas
Author(s): Suryamalla Maharaj
Publisher: Shree Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/035201/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI yazovijayajI jaina graMthamALA dAdAsAheba, bhAvanagara, Benese-2020 : 5270008 vandevIrama* putrakA itihAsa puE AIMIL lekhaka-- kharatara gacchAdhirAja jaM0 yu0 pra0 vR0 bha0 zrI pUjyajI zrIjinaratna sarijI mahArAjake ziSya paM0 pra0 yati zrI sUryamalajI mhaaraaj| prakAzaka zrI saMgha paTanA prathama vAra mUlya || www.umar van handlar.com Shree sudharmaswami Gyanthandar-Umara Surat Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zromajjainAcArya jaM0 yu0 pra0vR0 bha0 zrI pUjyajI zrIjinarala sUrijI mahArAja / han Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mahAkAla kara - zrIna zrama bhajI mahArAja kA mAmalA sAdara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zromajjainAcArya jaM0 yu0 pra0vR0 bha0 zrI pUjyajI zrIjinaratna sUrijI mhaaraaj| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara. Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtammaraNIya pUjyapAda, zrIgurujI mahArAja jaM0 yu0pra0 pR0 maTTAraka zrI 1008 zrIpUjyajI zrIjinarala sUrijI mahArAja kara kamaloMmeM sAdara samarpita / sUryamala patiH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ <<<<<<<<<<<< pustaka milane ke pate seTha saGgalacanda zivacanda cauka jhAbaka * bAjAra, paTanA siTI jaina zvetAmbara, navayuvaka samiti naM0 31 bAMsatallA galI, kalakattA / bAba budhasiMha jauharI, Thi0 bAr3ekI galI, paTanA siTI / MERELEASESSES Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIH // bhUmikA kahane kI koI Avazya katA nahIM haiM, ki mAja kala sabhya saMsAra pustake mahatva tathA upayogitAko samajhane laga gayA hai aura usakI dRSTi pustakoMkA praNayana evaM prakAzanakI ora AkRSTa huI hai evaM nitya nayI nayI pustakoMkA mAvirbhAva ho rahA hai| sabase adhika harSa kI bAta yaha hai, ki ina dinoM adhika pustakeM sAmAjika dhArmika tathA aitihAsika likhI jA rahI hai, yaha deza ke liye bhAvI unnati tathA saubhAgyakA sUcaka hai| ___yaha prAkRta puslaka (paTanekA itihAsa ) jisake viSaya meM maiM do paka zamda likhaneko prastutu humA haM yaha aitihAsika pusta. kaMke lekhaka...31...pAMzatallA gallI jaina posAlake adhyakSa jaina guru paM070 zrImAn sUryamalajI yati hai aura prakAzaka zrI saMgha paTanA hai| yadyapi yaha pustaka AkArameM bahuta choTI honeke kAraNa isa pustakameM itihAsa ko bahuta sI mAvazyakIya gati likhI na jAsakI hai to bhI yaha pustaka bahuta upayogI tathA vizeSa bhAdaraNIya hai| isa pustakameM sabhI bAteM upayukta tathA prAmANika likhI huI hai vyartha tathA anAvazyaka eka bhI bAta nahIM hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) dekhanese spaSTa vidita hotA hai, ki lekhakane. anveSaNa karanemeM sabhI sampradAyake aneka granthoMko bhalI bhAMti avalokana karake viSaya cunanekA bahuta bar3A prayAsa kiyA hai| isa pustakameM pradhAnataH jaina samAjake viSayameM to sabhI pati likhI huI haiM tathApi anya samAjake liye bhI yaha pustaka ati upakArI hai kAraNa ki lekhaka mahodayane anya samAjakI bhI aneka AvazyakIya tathA chipI huI bAtoMpara prakAza DAlA hai| pustakake antyameM paranekA bhaugolika vivaraNa tathA prAkRtika dRzya varNana sarvasAdhAraNake liye lAmadAyaka haiN| balki paTane kI yAtrA karanevAloMke liye to yaha pustaka DAyarIkA kAma de sakatI hai| isa pustakake sahAre manuSya binA kisIse pache tAche AnAyAsa paTaneke darzanIya sthAnoM para pahuMca sakate haiN| astu yatijI mahodayakA isa prakAra ko pustaka likhanekA udyoga evaM parizrama prazaMsanIya, anukaraNIya tathA zlAghanIya hai| ki madhika vissu| mAgha kR0 141 pANDeya jayanArAyaNa zarmA kA vyA0 tIrtha saM0 168 . . . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI: // vaktavya usa paramArAdhya apane iSTadevajIkI kRpAse maiM Aja Apa mahAnubhAvoMke sanmukha pATaliputra "paTanekA itihAsa" nAmakI eka choTI paramopayogI pustaka lekara upasthita hubhA huuN| ____ marvamAdhAraNa jAnate haiM, ki prayojanamanudizya pAmaro pina pravartate ___ koI bhI manuSya kisI na kisI proyajanako lekara hI kisI kAmako karaneke liye prastuta hotA hai, yoMhI nahIM ima pustakake likhanekA mukhya prayojana yahI hai, ki vartamAna paTanA magara jo kimI dina jaina zrAvaka samudAyase prati pUrNa bharA huA thaa|maajmmykN pherase vahAM jainiyoMkI saMkhyA bahuna ho kama hai| momI jainiyoM ke prAcIna kIrtistambha aneka zrI jinamandira makhamI jainiyoMke astitvako mUmita kara rahe haiN| unameM bhI mandira jIrNa ho jAneke kAraNa girane yogya hai| unakA jINodhAra karanekA vicAra paTane ke jaina maMghane kiyA hai| kintu yaha kAma bahuta pahA hai apanA sampUrNa jIna bhrAtR varga isa kAryameM yogadAna na degeM kevala paTanA nivAmo jaina bhAiyoMse hogA asambhava nahIM mokaThina avazya hai| manaeva una maMghane paranekA saMmima ini. hAma ligane ke liye mujhe bAdhya kiyA kAraNa ki vinajAne nahI hohI prIti prIti vinA nahIM hoho pratInI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiMne bhI isa pavitra kAryake karane meM apanA puNyodaya samajhA aura prAcIna itihAsake anusaMdhAnameM laga gyaa| eka to paTanA aisAhI sthAna hai jahAMke eka eka viSayoM ko lekara bhI likhA jAya to aneka bar3I bar3I lambI caur3o pustake ho sakatI haiM dUsare aitihAsika pustaka likhanekA apane jIvana meM prathama avasara hai isaliye aneka kaThinAiyoMkA sAmanA karanA par3A hai| yadyapi maiM isa pustakake nirmANameM kevala mAlAkAra ( mAlI ) kAhI anuzaraNa kiyA hai to bhI itihAsako vATikAmeM ghula kara puSpa cunane meM apanI yathA buddhi koI kasara nahIM rakhI hai| isa pustakameM livA kAmake vyartha eka bhI bAta nahIM rakhA gayA haiN| isa pustakake par3hanese kevala paTane kI prAcIna avasthA kAhI jJAna nahIM balki bhavya bhAvanAyukta mahApuruSoM ke saccaritrale pAThaka AtmakalyANa bhI kara sake isa para bhI pUrNa dhyAna diyA gayA hai / kintu isameM maiM kahA~ taka saphala huA hUM yaha pAThaka hI vicAra kreNge| mujhe pUrNa AzA hai ki jaina samAja isa pustakakI avazya apanAvegI tathA zraddhA aura premake sAtha isa pustakako AdyopAnta adhyayanakara alabhya lAbha uThAvegI aura jisa uddezako lekara yaha pustaka likho gayo hai usako siddhi meM bhI pUrNa sahAyatA karegI / astu maiM zrImAn bAbU pUrNacandrajI mAhara ema0 e0 ela0 ela0 bo.. ko hArdika dhanyavAda deto hUM inhoMne pariziSTaparva nAmakI pustaka pradAna karake isa pustakake nirmANameM bahuta kucha sahAyatA kI hai| tadanantara sArasvata kSatriya vidyAlayake adhyApaka zrI.paM0 jayanArAyaNaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 6 ] jI pANDeya kAvya vyAkaraNa tIrtha mahodayakA mI atizaya kRtajJa hUM aura dhanyavAda detA hUM jinhoMne apanA amUlya samaya dekaratathA asoma parizrama uThAkara saMzodhanAdike dvArA isa pusta kako sarvAGgasundara banAne meM yogadAna diyA hai| punaH sarvato bhAvena zrIsaMgha paTanAko koTizaH dhanyavAda detA hUM, jisane isa pustake prakAzita karane meM apanA dravya sadupayogameM vyaya karake puNyopArjana kiyA hai jo ki anyasthAnIya saMghoMke avazyAnukaraNIya hai / maiM seTha dApavandanA zrAvaka nayA zrI bAbU budhasiMhajo joharIko aneka bAra dhanyavAda detA ha aura unakA vizeSa AbhArI ina mahAnubhAvoMne hI isa pustakake nirmANameM protsAhana nathA prakAzanameM pUrNa yatna kiyA hai balki inake hI vizeSa Agrahase maiM isa pustaka likhane meM prayatna zIla huA huuN| isake atirikta maiM una maba mahAnubhAvoMko hArdika dhanyavAda detA hai jinake dvArA isa pustaka likhane meM mujhe kisI bhA prakArakA mahAnA prApta huI hai| maMne apanA yathA buddhi paTaneke jAnane yogya prAcIna tathA navAna aitihAmika vRttAnta isa pustakameM prAyaH saMkSepameM avazya limna diye haiM tathAmiviraka kaThina hone ke kAraNa sambhava hai kimbala vizegmeM juTI raha gayA hogo nayA pUrNa sAvadhAnIse maMzodhana karanegara bhI dRSTi doSase kahIM kahIM bhUlaM raha gayI hoMgI unheM pAThaka kSamA kareMge evaM truTiyoMkI sUcanA de anugRhIta kareMge jisase dvitIya saMskaraNameM unakA sudhAra diyA jAya / yadi majana gaNa isa pustakako bhI pahilI pustakoMke samAna apanAyeMge to AzA hai ki mapriya varNameM anya navIna pustaka lekara samAjake sammukha hapasthita houuNgaa| sUryamala ti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 F1Em Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gurU paM0 pra0 sUryamalajI ytiH| vlkttaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara. Surat www.umalagyan nende Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gurU paM0 pra0 sUryAmalajI ytiH| klkttaa| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI jinAya namaH / / OM vande vIram cha (maGgalA caraNa) vadanakAntivibhAjitadimukha, munijanoccayasevitapaGkaja / bhavabhRtAMbhavabhAvavibhAsaka, vibhara me jinavIra suvAJchitam // 1 // ___ maGgala janaka sukha zAnti-jalake prabhuptadhana ghana lAie / karuNAdra ho kAruNyakI dhArA prabho varasAiye kara jJAna sUryodaya sakRtipatha jyotimeM prabhu lAie / aba hrAsa sImA hA cukI suvikAza mAga dikhAiye / / 1 / paTanekA saMkSipta vivaraNa / * gadha dezakA zirobhUSaNa paTanA nAmakA nagara bihAra ma prAnta meM gArathI nadIke dakSiNa naTapara sthita hai| prAcIna kAla meM yaha nagara pahuna vistRna mora atyanta aizvaryazAlI thaa| kapiyoMkI varNamAse mAlUma hotA hai, kimimI dina yaha nagara bahumUlya rasAbita madhya bhavanoM, bopana-manISa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lika ( 2 ) udyAnoM, vimAnopamIya devamandiroM tathA caityAlayoMse vibhUSita indrapurI amarAvatI evaM kuberapurI alakA ko bhI mAta kara rahA thaa| ___ yahA~ke nivAsI roga-zoka, duHkha-dAridy, bhaya aura vAghAse rahita the evaM sadA lokAtizAyI-svargIya sukhoMkA upabhoga karate the| isI nagarameM brahmacArI kulAvataMza atidhArA-vrata-pAlaka mahAtmA svAmI sthUla bhadrajIkA janma tathA mahAmAnya sudarzana seThako kevala jJAna prApta huA thaa| ataeva yaha nagara jainiyoMke liye parama pavitra tIrtha sthAna haiM hI; kintu jainetara vaidika bauddha, sikkha Adi anyAnya sampradAyavAloMkA bhI pradhAna dharma sthAna hai / kyoMki koI aisA dharma yA sampradAya nahIM haiM jisakA pracAra yahA~ kisI dina carama sImA taka na pahu~cA ho aura na koI aisA samAja hI hai, jisameM jAti-hitaiSI, pAradarzI, tatva. jJAnI, siddha puruSoMkA AvirbhAva na huA ho| yahI kAraNa hai, ki pratyeka sampradAyake granthoMmeM isa mahAnagarake biSayameM pracura ullekha milate haiN| sabhI samAjake vidvAnoM ne isa nagarakI varNanAmeM kalama uThAyI aura apane janma tathA pANDityako saphala banAyA hai| sudUra prAcIna kAlameM yaha nagara kusumapura, puSpapura aura pATaliputrake nAmase vikhyAta thA; kintu isa samaya kevala 'pATaliputra' yA 'paTanA' ke nAmase hI prasiddha hai| koI koI kahate haiM, ki musalamAnoMke zAsana kAlameM isakA nAma ajimAbAda.bhI thA, kintu ira.kA vizeSa pramANa nahIM miltaa| ataeka.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3 ) yaha nagaNya hai| ktamAna samayameM isa nagarakA kSetra-phala...18 varga mIla aura jana-saMkhyA 165192 hai| yaha vihArakI rAjadhAnI mora vyApArakA sthAna hai| yahAM bahutase itihAsaprasiddha prAcIna darzanIya sthAna hai, jinheM dekhane ke liye bahuta dUradUrase loga Ate haiN| isakA vizeSa vivaraNa 'paTanekA dRzyavarNana' zIrSaka lekha meM likhA jaayegaa| paTanekA nirmANa-kAla suprasiddha pATaliputra (paTanA) kA nirmANa kaba aura kisane kiyA, yaha ThIka-ThIka batalAnA kaThina hI nahIM, asambhava bhI hai| kyoMki kavi kAlidAsane apane raghubaMza nAmaka mahAkAvyaka Thesake zloka 24 veM indumatIke svayaMbara ko varNanAmeM anena caMdinchasigRhyamANaM pANiM varaM Nyana kuru praveza prAsAda vAtAyana saMzritAnAM netrotsavaM puSpa pugaGgAnAnAm puSNapurake nAmase paTanekA ullekha kiyA hai| svayaMvarA mahArAnI indumatIkA vivAha maryAdA puruSotama zrIrAcandra ke pitAmaha mahAgajA majake sAtha dubhA thaa| isase pArAmandraz2o ke zAsana kAla pUrvame pATaliputrakA honA nizcaya hai| isake panirika mahAmApyameM "anuzANaM pATalI putram mahAARA "jAmandakI cANakya ke dvArA mAhita honekI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) bhAvaSya vANI kI huI hai| daNDine apane gadyakAvyake dazakumAra caritrameM "asti magadha deza zeSarIbhUtAH puSpapurI nAma nagarI" vizAkhadattane mudrArAkSasa nAmaka nATamameM "sakhe virAdhagupta varNayedAniM kusumapurabattAntam" viSNuzarmAne hitopa-deza nAmaka nIti-granthameM "asti bhAgIrathItIre pATalIputranAmadheyaM nagaram" Adi bhinnara granthoM meM paTanekA ullekha kiyApAyA jAtA hai| isase samayakA nizcaya karanA asambhava hote hue bhI yaha nizcita hai, ki yaha prasiddha nagara bahuta prAcIna aura parama pavitra sthAna hai| astu jaina-zAstrAnusAra paTanekA nirmANa-kAla zrImahAvIra svAmIke samakAla hai| isase kucha nyUnAdhika 3000 varSa sthira kiyA jA sakatA hai / isa mahAnagarako magadhAdhipati rAjA zregikake pautra rAjA udAyIne basAyA thaa| vaidika-zAstra (brahmANDa purANa a0 116meM)bhI isa rAjAkA pramANa milatA hai:"udAyI bhavitA tasmAt trayoviMza samAnupaH |s vai puravaraM rAjA pRthivyAM kusumAhvayaM gaMgAyaH dakSiNe kule catustra kariSyati / " isakA pramANe isa prakAra hai ! "magadhAntargata campApurI nAmakI nAgarImeM rAjA zreNikakA putra kuNika ya karatA thaa| yaha bar3AhI dAnI aura dharmAtA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) rAjA humaa| isake udAyI nAmakA putra duA, jo bala, pratApa sthA saJcaritra-pAlanameM usa samaya advitIya thaa| kAlakramase rAjA kuNikane isa asAra saMsArako tyAyakara svargArohaNa karanepara usakA putra udAyI rAjyAsanapara AsIna huaa| apratima aizvarya prApta karanepara mI pitAkI mRtyuke zokase rAjA udAyI sadA udAsa rahatA thaa| sampUrNa rAjyameM akhaNDa AzApravartana para bhI meghAcchanna sUryake samAna rAjA udAyIkA mukha niraprabha ( nisteja) sA rahatA thaa| rAjAkI aisI zocanIya dazA dekhakara eka dina mantrI Adi pradhAna puruSoMne unase udAsI kA kAraNa puuchaa| rAjAne A~khoM meM mAMsU bharakara bar3e hI vinIta mAvase kahA,-"jaba maiM isa nanarameM apane pitAke krIDAsthAnoMko dekhatA hU~, taba merA hadaya bhara AtA hai aura mujhe bar3I vyathA hotI hai| kyoMki mere hRdayameM pitAjI isa prakAra basa gaye hai, ki jaba maiM rAja-samA, gaja-siMhAsana, snAna, bhojana, zayanAdike sthAna devatA, baTa smaraNa ho AtA hai, ki inhIM sthAnera pitAjI mujhe apanI goda meM lekara paiThate the, snAna-bhojana Adi karate the| isase merA hadaya samudrake samAna uchalane lagatA hai mora sAkSAt pitAjI dekha par3ate hai| aisI avasthAmeM pitAjIke dekhate hue rAja-cinhoMko dhAraNa yaha sarvathA anucita hai maura vinaya guNakA bhaMga hotA hai matapaya isa rAja bhavana meM rahakara mere yasa zoka dUra honA ekAnta masambhava sA pratIta vA hai|" mA sadAyoMke mulase isa prakAra zoka evaM santApase Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhare hue batrana suna kara svAmI hiteuchu rAja karmake pravINa mantrI vargane kahA,-."svAmina ! ipTakA viyoga honepara saMsAra meM kise duHkha nahIM hotA? aura mAtA-pitA sadA kisake jIte rahate haiM ! Apake pitA zrIkuNika mahArAjakI bhI unake pitA zreNikake maranepara yahI avasthA huI thI; parantu jaba unakA vitta rAjagRha-nagarameM sthira na huA, taba unhoMne yaha camga-nagarI basAyI yI aura yahA~ rahakara acchI taraha rAjya-pAlana kiyA thaa| isaliye ApakA bhI yadi yahA~ rahakara zoka dUra na ho, to mApa bhI kahIM acchI jagaha talAza karAkara navIna nagara basAiye aura vahIM rAjadhAnI bnvaaye| yaha sunakara rAjA udAyone aisA hI kiyA naimittiyoM ( jyotiSa vidyA jAnanevAloM) ko balAkara AjJA de dI ki navIna nagara basAneke liye kahIM accho bhUmi dekho| rAjA udayIko AjJA pAkara naumittika pradeza dekhaneke liye yatra-tatra jaMgaloMmeM nikala pdd'e| aneka sthAnoMko dekhate hue ve gaMgA nadIke kinAre eka ramaNIya sthAnameM jA phuNce| unhoMne vahAMpara puSpoMse lahalahAyA saghana chAyAvAlA eka 'pArali' -vRkSa dekhaa| usa manohara vRkSako dekhakara ve bar3e prasanna hue aura apane vidyA. balase vicAra kiyA, to unake dhyAnameM AyA, ki yaha navona nagara bamAne-yogya ati zreSTha bhUmi hai| yahA~ rAjadhAnI banAnese rAjAko svayameva hI sampadAeM prApta hoto rheNgii| saba naimittikoMne milakara yahI nirNaya kiyA aura rAjAke pAsa jAkara kahA, "rAjan ! hamane bahuta sthAna dekheM, parantu gaMgA-nadIke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) taTapara eka aisA ramya sthAna hai, ki yadi vahAM nagara basAyA jAye, so rAjyakI vRddhi hogI aura prajAko mo evaM prakArakA sukha hogaa|" unhIM naimittikoM se eka vRddha naimittikane pATalivRkSakI utpattike viSaya meM nimnalikhita (upAkhyAna) kathAkA varNana kiyaa| pATali bakSakI utpatti tathA / anikA putrAcAryakA critr| isI magadha-dezameM mathurA nAmake do nagara the; eka uttara mathurA aura dUsarA dakSiNa mayurA kahalAtA thaa| ye donoMhI magara bar3e ramya tathA samRddha the| uttara madhurAmeM devadatta nAmakA eka aizva. ryazAlI yaNika rahatA thaa| eka dina vaha vAgAke nimita dakSiNa mayugameM gyaa| yahAM bhI jayasiMha nAmakA eka paNika rahatA thaa| yaha dhana-dhAnyase yukta prasiddha vyakti thaa| devadattake yahA~ kucha dina raha jAnepara usakI jayasiMhake sAtha gAr3hI mitratA ho gyii| jayasiMha patrikA nAmakI eka parama sundarI kumArI bahina thii| eka dina jayasiMhane devadAsako bhojana karane liye apane yahA~ nimantrita kiyaa| donoM mitra eka sAtha hI momana karane ke liye apane-apane mAsamapara hai| unake 8 jAnepara anikA sundara sundara banna nayA pahumUlya malamAse malaMkana homapane mAI tathA inake mitra donoMdepAlameM bhojana parosakara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ___www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 ) Apa paMkhA karane lagI / usa samaya annikAkA alaukika saundarya dekhakara devadattakA mana isa prakAra vivaza huA, ki bhojanakA svAda bhI kucha mAlUpa nahIM huA; kintu mitratA kisI prakArakA farka na A jAye, isaliye bhAvako chipAkara sthiratA se jImatA rahA / bhojana kara leneke bAda jaya siMhase ruqhasada pAkara devadatta apane makAnapara calA gayA; parantu usakA mana mayUra vahIM nRtya karatA rahA / vaha apane manogata dUsare dina devadattane apane eka vRddha naukarako jayasiMhake pAsa agnikAke sAtha vivAha sambandhakA prastAva karaneko bhejA / usa samaya vRddha naukarane vahA~ jAkara bar3e namra tathA gambhIra bacanoMse amnikAkA vivAha devadattake sAtha karaneke liye jayasiMha se kahA / jayasiMha usakI bAta sunakara bar3e prasanna hue aura bole, - "devadattako maiM acchI taraha jAnatA huuN| vaha sarva - kalA kA jAnane vAlA rUpa-guNa-sampanna aura kulIna vyakti hai / aisA vara milanA bar3e hI saubhAgyakI bAta hai; kintu duHkha yahI hai, ki vaha paradezI hai aura merI bahina mujhe prANoMse bhI adhika pyArI hai| usakA kSaNabhara ke liye bhI alaga honA mere liye asahA hai / devadatta ke sAtha vivAha karadenepara mujhe vAdhya hokara devadatta ke sAtha use bheja denA par3egA yaha mujhase nahIM ho sakatA / ataeva yadi devadatta sadA ke liye mere ghara rahanA maMjUra kareM, to maiM khuzI se unake sAtha apanI bahina kA vivAha kara de sakatA hU~ / naukarake dvArA devadattako yaha bAta mAlUma huii| usane ; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) jayasiMhake gharapara rahanA maMjUra kara liyaa| jayasiMhane bhI bar3I dhamadhAmase apanI vahina "annikA" kA devadattake sAtha vivAha kara diyaa| vivAhake gada ve donoM dampati paraspara premameM lIna ho. RinAki sukhoMko mogate hue bahuna samaya dakSiNa mathurAmeM ho vyatIta kiyaa| eka dina acAnaka devadattake mAtA-pitAoMkA bhejA huA eka patra mAyA,jise par3hakara devadattake netroMse azrudhArA bahane lagI, kintu kahIM anikA dekha na le, isaliye rumAlase mapane netroMko poMcha lete the| to bhI anikA apane patike udAsa mukha maNDalako dekhakara tAr3a gayI, ki Aja kucha na kucha prANa pyAre patiko duHkha avazya huA hai| ataeva vaha Apa bhI azrupUrNanetroMse kahane lagI, - "svAmin ! Aja ApakI aisI dazA kyoM hai? yaha patra kisakA hai| yaha patra bhI koI mAdhAraNa nahIM, mAlama par3atA: kyoMki isake dekhanese ApakI A~khoMse AMsuoMkI dhAga baha rahI hai| aura vaha A~sU bhI harNake nahIM, bodake dekha rahate haiN| ataeva Apa zIghra kahiye. ki isameM kyA rahasya hai?" yaha suna devAsane kucha uttara nahIM diyA: galika muMha nocA kara liyaa| isapara anikAne aura bhI utkaSThA se devadattake hAtha se usa patrako le liyA aura svayaM bAMcanA zuru kiyaa| usa patra likhA thA: -- "bhAvAM hi ckssuviklo,cturindriytaaNgto| jraajjrsrvaagaavaasnnymshaasnaa|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) AyuSmannapijIvantau kulInastvaM padRcase / tadehayudvApayadRzAvAbayorudatosatoH / / arthAt - tere viyoga se hama cakSuvihona ho, caurindriyapanako * prApta ho gaye tathA bur3hApese nirbala hokara yamarAjake samIpa A gaye haiM / he AyuSman ! he kulIna ! yadi tU hameM jItA huA dekhanA cAhatA hai, to zIghra Akara hamAre netroMko zAnta kara / " :.. annikA patrako vA~cakara bolI, -- svAmin! Apa isa z2arAlI bAtapara itane zokAtura kyoM ho rahe haiM ? Apa isakI kucha bhI cintA na kreN| maiM abhI jAkara apane bhAIko samajhA deto hU~ / ApakA manoratha pUrNa ho jAyegA | yaha kahakara anikA calI gayI aura zIghraho apane bhAIke - pAsa pahu~cakara bolI, "bhAI ! Apa vivekI hokara aisA kyoM kara rahe haiM ? ApakA bahanoI apane kuTumbake biyoga meM dukhI ho rahA hai aura maiM bhI apane sAsa-sasura ke darzana kiyA cAhatI hU / isIliye Apa unheM apane ghara jAnekI AjJA de diijiye| yadi ve apanI pratijJAse baMdhe rahaneke kAraNa na bhI jAyeMge, to maiM avazya jAU~gI / " jayasiMhane jaba annikAkA aisA bacana sunA taba kisI prakAra apane manako dhairya dekara usane apane bahanoIko ghara jAnekI AjJA dI / AjJA pAkara devadattane bhI bar3I prasanatA ke sAtha apanI prANa pyArI annikAko sAtha lekara uttaramathurAkI yAtrA kI / anikA usa samaya Asanna prasavA thI / ataeva mArga meM hI samasta zubha lakSaNoMse yukta eka divya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) - putra-rana usase utpanna huaa| usa putrako dekhakara donoM dampatIke varSakA pAra na rahA / devadattane vicArA ki ghara jAnepara isa nava jAna putrakA nAma rakhA jAyegA: para usake sAtha ke loga use anikA-putra kaha kara pukArane lage / thor3e dinoMmeM devadatta sakuzala apane nagarameM phuNcaa| aura mAtA-pitA ke sAmane vinota mAse khar3A hokara bolA, - "yaha ApakI putravadhU tathA yaha zizu mApakA pautra hai / " yaha sunakara usake pitA parama prasanna hue, unhoMne lar3akekA mastaka cUmA aura var3e harSa ke sAtha pautrakA nAma 'sandhIraNa' rakSA yadyapi usakA nAma sandhIraNa rakhA gayA; para pUrva abhyAsake kAraNa loga use annikA putra hI kahate the / vaha cAlaka banapanase hI bar3A suzIla aura sacaritra thA / aura kabhI kabhI saMsArakI asAratAvara bhI vicAra kiyA karatA thA / yuvAbasthA prApta karate hI saMsArase usakA mana virakta ho gyaa| eka dina usane apane mAtA-pitA mAdise bhAjJA lekara zrIjayasiMdAkhArya ke pAsa jAkara dIkSA grahaNa kara lI / thAr3a ho dimoMmeM usa mahAtmAne niraticAra cAritrase apane saMbita karmarUpa kAMTeko nUrakara tapakara agni se karmarUpa malako masmakara diyA aura dhuta pAraga tathA jJAna-darzana cAritra meM pariNata ho gyaa| isake bAda guru mahArAjane bhI inheM yogya sahara AcArya padase vibhUvina kiyA / eka dina zrIagnikA putrAvArya vihAra karate hue gaMgA sIra para "puSpamatra" nAmaka nagarameM pahu~ce / usa nagara meM puSpa ketu vAmakA rAjA rAjya karatA thA / usako rAmo kA nAma duSyanako Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) thaa| vaha bar3I hI sAdhvI evaM patipagayaNA thii| kucha dinoMke bAda puSpavatIke garbhase eka sAtha do santAna paidA huI, jinameM eka lar3akA aura eka lar3akI thii| puSpake tune bar3e harSase dono santAnoMkA nAmakaraNa saMskAra kiyaa| lar3akekA nAma 'puSpacala' aura lar3akIkA nAma 'puSpacalA' rkhaa| ye donoM zizu candrakalAke samAna dinoMdina bar3hane tathA paraspara asIma premase rahane lge| ina doneke asIma premako dekhakara rAjAne vicArA ki yadi mai anyatra inakA vivAha-sambandha karAkara viyoga karAUMgA, to ye avazya viyogako sahana na kara prANa tyAga deNge| ataeva yahI ucita hai, ki ina donoMmeM hI vivAha-sambandha sthApita karA deM aura unheM apane hI ghara rkheN| snehameM DUbe hue. rAjAne kRtyAkRtyakA kucha bhI vicAra na kara apane putra-putrI 'puSpa cUla' aura 'puSpa calA' kA paraspara vaivAhika sambandha karA diyaa| puSpaketukI rAnIne use bahuta manA kiyA, ki Apa aisA anucita kArya na kareM; kintu rAjAne usakI eka bhI na sunii| vivAha ho jAne ke bAda ve dampatI nitAnta rAgavAn hokara paraspara gRhastha dharmakA anubhava karane lge| kucha dinoMke bAda 'puSpaketu' paralokakA atithi ho gyaa| pIche ganIne akRtyase nivAraNa karaneke liye puSpacUla aura puSpacUlAko bahuta kucha samajhAyA; kintu rAjyAbhiSeka ho jAneke kAraNa 'puSpacUla' svatantra ho gayA thA evaM puSpacUlAke sAtha usakA atyanta rAga thA, isaliye usane apanI mAtAkA kahA na maanaa| jaba puSpavatIse yaha akRtya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekhA na gayA, taba usane kisI jaina sAdhvIse dIkSA grahaNa karalI aura ghora tapasyAoMke dvArA apanA zarIra tyAga kara devalokameM jA bsii| kucha dinoM ke bAda puSpavatIkA jIva-devatAne mavadhijhAnase apane putra-putrIko akRtyameM jur3e dekhakara manameM vicArA, ki ye ina akRtyoMse ghora narakako vedanAoMko sheNge| yaha vicAra kara 38 devatAne pupacUlAko svapnameM naraka tathA svargakA dRzya dikhAnA zurU kiyA, ki ina dRzyoM ko dekha ve akRtyoMse baceM aura durgatike bhAgI na banane paaveN| ina svapnoMko dekha, puSpacUlAne Aryase cakita ho, apane svapnakA vRtAnta apane patise khaa| eka dina rAjAne annikA putrAcAryako apanI sabhAmeM bulavAyA aura unase svarga aura narakakA svarUpa puuchaa| bhannikA putrAcAryyana yathArtha vaisAhI svarga aura narakakakA svarUpa varNana kiyA, jaisA ki puSpa calAne svapnameM dekhA thaa| pUppacalAne hAtha jor3akara Azcaryase pUchA,-jaise svargaka sukha maine svapnameM dekheM hai, ve kisa karmake prabhAvase prApta ho sakate hai ?" ___ guru mahArAja bole,-"bhadra : sudeva suguru aura sudharmake prati zradA hone tathA jaina-dharmakI dIkSA grahaNa karanese svargApavaga sukha milate haiN|" isa pAnako sunakara puSpacalAko saMsArase vairAgya ho gayA matapatra hAtha jor3akara vaha guru mahArAjase bolI, - __ "bhagavan ! ye mapane patise pUchakara mApake zrIcaraNoM meM dIkSA prahaNa krgii|" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcArya mahArAja 'tathAstu' kahakara apane sthAnapara cale gye| aura rAnI puSpacUlAne apane patike pAsa jAkara dIkSA grahaNa karanekA Agraha kiyaa| rAjAne kahA,___"eka tarahase maiM tumheM dIkSA grahaNa karanekI AjJA de sakatA hU~, anyathA nahIM, vaha yaha hai, ki dIkSA lekara hamezAhI tuma mere ghara anna-jala grahaNa karo, dUsareke ghara na mA~go, to maiM AjJA ___rAnIne yaha bAta majUra kara lI aura bar3e harSase agnikA putrAcAryake pAsa jA dIkSA grahaNa kii| isake bAda puSpa calA gurumahArAjako do huI zikSAko bhali-bhA~ti grahaNa karatI huI guru mahArAjakI paryupAsanA karane lnii| eka dina mukti sampadAkA nidAna bhUna kevala jJAna puSpacUlAko prApta ho gayA; kintu kevala jJAna honepara bhI vaha guru mahArAjakI vaisI hI bhakti karatI rahI, jaisI pahale karatI thii| kevala-jJAnako dhAraNa karanevAlI sAdhvI puSpacalA guru mahArAjake binA kahe, unakI icchAke anusAra bhojanAdikA prabandha kara diyA karatI thii| isase guru mahArAja bahuta hI Azcarya kiyA karate the| eka dina puSpacalA vRSTi hote samaya gaucarI lekara A rahI thii| jaba vaha upAzrayameM A gaI, taba guru mahArAjane dekhakara kahA,-"bhadra zrutajJAnako par3hakara evaM jAna kara bhI tUne yaha kyA kiyA ? barasAtameM sAdhu-sAdhvoko makAnase bAhara nikalane kI manAI hai| isaliye tujhe aisA karanA ucita na thaa|" / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) puSpavalA bolI,-"mahArAja! jisa rAste acita (apakAya) pAnI par3atA thA, usa rAstese maiM gaucarI lekara AyI huuN| isa. liye jinAgamake anusAra koI anucita nahIM; kyoMki usameM isa pAtakA prAyazcita bhI nahIM hai|" purIzvara bole,-"bhadra ! amuka rAste savita (bhaekAya ) pAnI aura amuka rAste avita ( apakAya ) pAmo barasatA hai, yaha zAna tujhe kisa taraha huA? kAraNa, ki yaha bAta binA atizaya kevala mAnake nahIM mAlUma ho sktii|" puSpacUlAne kahA,-"mahAraja ! mujhe ApakI kRpAse kevala jhAna prApta huA hai| isIse maiM saba kucha jAnatI huuN|" ___ yaha sunakara bhAcArya mahArAjake mana meM kevala jJAna prApta karane. kI lAlasA umar3a AyI aura ve socane lage ki dekhe, mujhe isa bhavameM kevala jJAnakI prApti hotA hai yA nahIM ? puSpacUlA isa bAtako samajha gayI, aura bolI,-"he munipAva! mApa adhIra na hoM gaMgA nadI utarate hue Apako bhI isI bhava kevala jJAna prApta hogA / yaha sanakara bhAvArya mahArAja gaMgA utarane ke liye kucha logo ke saMga cala pdd'e| vaMjA nAyapara mAra hue to ve jima aura gaiThe the, usI morase nAva dUgneko ho jAtI thii| isIliye ve una saba mAdamiyoM ke bIca meM gaiTha gye| tAto sArI nAva hI bane lgo| yaha dekhakara hama saba logoMne vicArA ki isa sAdhu maharajare hI kAraNa nA DUba rahI hai| prataeva isa mahAramAko, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16. ) samaya hI gaMgAkI bheMTa kara do| yaha socakara una logone AcAya mahArAjako gaMgA meM pheMka diyA / usa samaya jalake bhItara eka -lI khar3I ho gayI aura usapara AcArya mahArAjakA zarIra laTaka gayA / AvArya mahArAja zarIrakI cintA chor3a, ( kSapaka zreNI kSamA mAtra ) para ArUr3ha ho gaye / aura ( antakRta ) anta kevala - jJAna lAbha karake zukla dhyAnameM sthita ho nirvANako prApta ho gaye / agnikA putrAcAryakA zarIra jala jantuoMne chinna-bhinna kara diyA aura unakI khopar3I jala-pravAhase bahatI huI gaMgA ke kinAre A lagI / eka dina daivayogase usa khopar3Ike andara pATali vRkSakA bIja A par3A aura vaha bIja khopar3I ke andara hI aMkurita ho gayA / Aja vahI vRkSa isa vizAlatAko prApta ho gayA hai, jise dekhate hI manuSyoM kA cittAkarSita hotA hai tathA kevala jJAnI mahAtmAkI * khopaDImeM ugane se yaha vRkSa bar3A pavitra hai / isaliye yahA~ nagara bsaao| Apako saba prakArase kuzalatA aura samRddhI prApta hogI isa (upAkhyAna) kathAko sunakara rAjAne bar3e harSa ke sAtha naimittikoM kA kahanA maMjUra kiyaa| aura unheM mAna dAna dekara sabhAse vidA kiyaa| isake bAda zIghrahI naukaroMko usa jagaha nagara basAne yogya z2amIna nApa ThIka karanekI AjJA dii| unhoMne naukaroMko acchI taraha samajhA diyA, ki z2amIna isa taraha ThIka karo, ki jisameM vaha pATali-vRkSa nagarake ThIka bIcobIcameM bhA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) jAye / naukaroMne rAjAko AjJAke anusAra jamona nApakara usameM aisA manohara nagara basAyA, jo apanI saundarya-sampattiyoMse svargako bho mAta kara rahA thA / nagarakA madhyabhAga devavimAna ko niraskRta karanevAle deva-mandiroM, indrakI sabhAko lajita karane. vAle rAjamandiroM aura anya bhAga puNyazAlAoM, dAnazalAmoM, gaThazAlAoM aura auSadhAlayoM se alaMta evaM vibhUSita thaa| isa anupama vizAla nagarakA nAma vizAla pATali-vRsake mAtrayameM hone ke kAraNa "pAli-putra" rakhA gayA / rAjAne eka zubha muhUrta meM apanA prajAke sAtha usa nagarameM praveza kiyaa| maura ritaviyogako bhUlakara sumna pUrvaka rAjya karane lgaa| rAjA par3A ho devagurumaka, prajAgalA tathA pratApI thaa| usake sAmane anya rAjanyavarga atta prAya ho gye| rAjA uzayoke pracaNDa zAsanasa hupara choTa-chATa rAjAkA nAkameM dama A gayA thA, isaliye ma loga rAjA udAyAse dvaMva rakhane lge| eka dina dAyAne kipA akSama agavaga 7 khariDare rAjAkA rAjya chona liyaa| aura u agne rAjya se nikAla diyaa| vaha zazi gajA apane parivAra ke mAtha vahAM se bhAga niklaa| yaha tayA umakA parivAra to kAlakrama vaza paraloka sidhAra gaye, kintu umakA ekamAtra putra patra gayA, jo ubjenameM bhAkara mAdhipanikI sevA karane lgaa| usa samaya unApitimI trA udAyoke viruddha thaa| yaha bAta usa rASa 8 grii| maukA pAkara usane ubanAdhipati Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) ApakI sahAyatA ho, to maiM udAyIko qhAka meM milA duuN| yaha sunakara ujjanakA rAjA bahuta prasanna huA aura usa rAjaputrase kahA,-ki yadi tU yaha kAma kara sake, to phira pUchanA hI kyA hai? kintu merI samajhameM to yaha bilkula asambhava hai| kyoMki aisA kauna hai, jo rAjA udAyoke prajApAjalameM apane Apa zarIra... rUpa tRNakI Ahuti denekA sAhasa kare ? to bhI yadi tU kahatA hai, to maiM terI sahAyatA karaneko hara prakArase baiyAra haiN| isa prakAra vaha rAja-putra ujjainAdhipatikI anumati pAkara pATali. putranagarameM Akara udAyI rAjAke yahA~ (bhRtya) naukarIkA kAma karane lagA / jabase usane naukarI karanI zurU kI,tabhIse vaha barA-- bara apane (abhISTa)mano icchAkI siddhikI ceSTA karatA rahA, kintu rAjA udAyIko ekAntameM pAnA to dUra rahA, unake darzana bhI nahIM hue| antameM jaba isa prakArasaM apanA manoratha pUrNa hote na dekhA, taba usane dUsare upAyakA avalambana kiyaa| usane dekhA ki rAjAke antaHpurameM Ane jAneke liye jaina muniyA~ko koI rukAvaTa nahIM hai| ataeva usa dhUrta rAja-putrane andara praveza karaneke liye jaina sAdhuoMke svAmI AcArya mahArAjake pAsa jAkara bar3AhI bhakti-vairAgya dikhAkara dIkSA grahaNa kii| rAjAudAyI aSTamI, caturdazI Adi parvatithiyoM meM poSadha brata kiyA karate the| aura usa dina mAcArya mahArAja udAyIvo dharma sunAyA karatethe / eka dina rAjA udAyIne pauSadha kiyA thaa| bhAcArya mahArAjane sandhyAke samaya rAja-purImeM jAnekA vicAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) kiyaa| AcArya mahArAjako rAtrimeM rAjAke pAsa rahanA par3atA thaa| isaliye jaba kabhI jAte, to apane sAtha sabase adhika vizvAsa pAtra sAdhuko bhI le jAte the isa bAra unhoMne usa naye sAdhu (dhUrta rAja-putra) ko hI sabase adhika vizvAsI samajhA kyoMki usakA vairAgya aura kriyA dekhakara unheM usapara pUrA vizvAsa ho gayA thA / ataeva unhoMne use hI sAtha calaneko kahA / AcArya mahArAjakA bacana suna vaha mAyAcArI zramaNa mana-hI-mana meM parama prasanna huA bhaktikA nATya dikhAtA huA AcArya mahArAjakI aura apanI upadhi uThAkara AcArya mahArAjake sAtha ho gyaa| AcArya mahArAjake rAjakula meM pahuMcanepara pratikramaNa Adi kiye jAneke bAda rAjA udAyI bahuta derataka unase dharma carcA karatA rhaa| jaba rAta adhika bIta gayI, taba AcArya maharAja aura rAjA udAyI donoM apane-apane (saMsthAraka) bichone para so gaye, kintu usa dhUrta sAdhuko nidrA naAyI kyoMki " nidrApi neti bhItaiva raudradhyAnavatAM nRnnaam|" jaba AdhI rAta bIta gayI, taba usa durAtmA sAdhune arthAt rajoharaNa (moghA ) meM se eka tIkSNa churI nikAlI aura usIse rAjA udayIkA galA kATa ddaalaa| aura pahare dAroMse jaMgala jAne kA bahAnA kara ke rAjakulase bAhara nikala gyaa| thor3I derake bAda jaba mAcArya mahArAjakI nIMda khulI, aura unhoMne isa mahAna mahatvako dekhA, taba unakA hRdaya bhara AyA / unhoMne kAtara iSTise sAdhukI bhora dekhA; kintu usakA to yahA~ para Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20) 'ghatA bhI nahIM thA; kevala usake (saMsthAraka) bittareke pAsa lahU ne bharI huI eka choTI sI tez2a churI par3I huI thI / yaha dekhakara unako vizvAsa ho gayA, ki yaha paizAvika kArya usI sAMdhukA hai isase ve cintA samudra meM DUba gaye / AcArya mahAraja socane lage ki maiMne jo usa duSTako dokSA dI tathA vizvAsa karake , ule rAjakula meM lAyA, yahI merI bhUla huii| ataeva isake liye maiM ho doSa huuN| aba mere liye yahI ucita hai, ki AtmatyAga karake pravacanakA jo uDDAha honevAlA hai, usakI rakSA karU; kyoMki prAtaHkAla isa adarzanIya dRzyako dekhakara saba loga isa kukRtyakA kalaGka mere hI Upara rakheMge / aisA socakara AcArya mahArAjane usI churIko apanI gardanapara bhI phera lI, jisane rAjA udAyIke prANoMkA apaharaNa kiyA thA / saca hai, mahAtmA mAnakI rakSA ke liye apanI AtmA taka de DAlate haiM / prAta:kAla honepara zayyApAlaka jaba pauSadhazAlA meM Aye aura usa amaGgalako dekhA, taba unakA zarIra kA~pa uThA / unhoMne cillAlogoM ko pukaaraa| phira to kahanA hI kyA thA? zIghra saba ke saba rAja puruSa vahA~ A ikaTThe hue| rAjA udAyI aura AcArya mahArAjako lAzeM dekhakara sabakA hI kalejA kAMpa uThA, - tathA sabane milakara yahI nizcaya kiyA, ki isa marmabhedI akA eDako usI choTe munine kiyA hai| pIche yaha bAMta sarvatra phaila gayI sampUrNa rAjakula meM hAhAkAra maca gyaa| koI to usa sAdhuke viSaya meM aneka tarka-vitarka karane aura usa duSTako bhalA burA kahane kara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 21 ) lage, koI AcArya mahArAja aura rAjAkA gAr3ha dharma-prema, pArasparika prIti aura vizvAsakA smaraNa karake azrudhAga barasAne lge| thAr3o derako cAroM ora nistabdhatA (cintA) sI chA gyii| pIche mantrI-sAmantoMne usa pApAtmAko pakar3aneke liye cAroM tarapha ghur3asavAra bheje, parantu usakA kahIM bhI patA na lgaa| zoka vihala mantriIvarga rAjA aura mAvArya mahArAjakI(audhadaihika kriyA) agnisaMskAra karaneke vAda dharma-pUrvaka zAsana calAne lage / rAjA udAyoko mArakara vaha duSTa zIghrahI ujjayinI nagarI meM calA gayA aura jainAdhipatise udAyIke maranekA saba hAla kaha sunAyA yaha sunakara avantItine dayAkI dRSTise usakI ora dekhakara kahA,-"are duSTa ! jaba tU itane dinoMtaka dIkSA grahaNa karake rAta-dina samatA-pradhAna sAdhuoMke pAsa rahakara aura hamezA dharmAgdeza sunakara bhI zAnta na huA, tathA aisA duSkarma karanese pIche na haTA, taba tU merA kyA bhalA karegA! jA, muMha kAlA kAke mere rAjyase nikala jaa| isa prakAra kaha ujjanAdhipatine niraskAra pUrvaka use apane rAjyase nikAla diyaa| m Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) rAjAnanda tathA unake mantrI kalpakakA vivaraNA / rAjA udAyIke svargArohaNa karaneke bAda na to unake koI santAna tho, na koI nikaTa sambandhI ho thA, jo unakA uttarAvi-kArI banAyA jAtA; ataeva rAjya kAyama rakhaneke liye pA~tra divya rAjakulameM phiraaye| paMca divya inheM kahate haiM:- pada hastI pradhAna azva, jalakumbha, chatra aura nAmara / (usa samayakI yaha prabhA thI, ki jaba kabhI aisI sandeha yukta TeDhI samasyA upasthita hotI taba pA~ca divya chor3e jAte aura ve divya yastue~ jise svIkAra karatIM, usIko yaha kArya bhAra sauMpA jAtA thA / isI niyama ke anusAra pAMca divya phirAye gaye the / ) jyoMhI ve nagara meM phira rahe the, tyoMhI ve sAmanese pAlakI meM baiThA huA eka manuSya AtA dikhAI diyaa| use dekhakara pada dastIne usake mastakakojalapUrNakumbha se abhiSeka kiyA aura sU~r3ase uThAkara use apane mastakapara baiThA liyA / aura divyoMne bhI apanA-apanA kArya 'dikhalAkara use svIkAra kiyaa| jaina zAstra ke anusAra yaha bhAgyavAnU puruSa vezyA kI kukSise janmA huA nApitakA putra thA aura isakA nAma nanda thA / usane eka dina svapna meM pATaliputra nagarako apanI A~khoM se (veSThita) lipaTA huA dekhA | nIMda khulane 1 para vaha svapnoMpAdhyAke pAsa gayA aura svapnake viSayameM pUchA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) upAdhvArane usa uttama svapnakA vRttAnta suna bar3I prIti pUrvaka nandako mapanI lar3akI byAha do aura usane layAmaraNAMse alaM. hA karake pAlakImeM ThAkara, nagara-yAtrA karAneke liye nikAlA jyA, kidiyoMse mulAkAta ho gyii| (kintu bhanyAnya zAstroka manase nanda zuddha kSatriya vaMzakA gajA thaa| ) pazcarana digyoMka svIkAra kara lenepara mantriyoM tathA nagara vAsI mahApuruSoMne mila ra sAnanda manda' ko mahotsava pUrvaka rAjyAbhiSeka kiyaa| bhagavAn mahAvIra svAmI ke nirvANase 60 varSa bAda rAjA udAyIkI rAjadhAnIkA mAlika yaha pahalA nanda huaa| usI nagarameM kapila nAmakA eka brAhmaNa rahatA thA, usake eka vAlaka paidA huaa| nAma saMskAra dina kapilane mAne puSakA nAma kalpaka rkhaa| jaba vaha bAlaka vidyAbhyAsa karane ke yogya dumA, nara kapilane use vidyAbhyAsa karAnA zurU kiyaa| prajJAvAn honese palpaka thor3ehI samayameM zAlA tathA dakSa ho gayA kalAkabagnase hI jitendriya mora nekaniyata thaa| jataera sarvasAdhAraNa manuSyoM ko dUSTi meM yaha prAmANika ginA jAtA thaa| kucha dina bAda mAtA-gi svargavAsa ronepara kalAka saba prakArale svAntra ho gyaa| usa samaya pAraliputra meM yaha ke samAna vidvAn guNavAna mora pasa dUsarA koI na thaa| isa. liye vaha samasta nagaravAsiyona puujypaa| eka dina rAjA mamane kI bar3I prazaMsA suno| matapata rAmAne pasthita aura vimAna samajhakara kalAkako rAma-samAne pulAvA tyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) pradhAna mantrIkA pada grahaNa karanekI usase prArthanA kii| kalAka bar3A santoSI tathA nirlobhI thaa| ataH usane rAjAkI prArthanA sunakara yaha uttara diyA, ki mahArAja! maiM apane nirvAha mAtrake sivA adhika parigraha rakhanA manase bhI nahIM caahtaa| ataeva mai amAtya padavI grahaNa nahIM kara sakatA / isa prakAra rAjA nandakI (avajJA) nApharamAnI karake vaha apane ghara calA gyaa| kalpakakA isa prakArakA uttara suna, rAjA nandakA citta krodhase bhara gayA, kintu kalpakako pradhAna mantrI banAne kI lAlasA usake manase dUra na huI / isake liye vaha nAnA prakArake prapaJca racane lagA, jisase vaha isa padako svIkAra kara le| daivAt eka dina kalpaka nandake prapaJcameM phaMsa gyaa| aura krodhake Avezame eka dhovIkI hatyA kara ddaalii| pIche rAjadaNDake bhayase svayaM hI rAjasabhAmeM jAkara upasthita huaa| usa samaya sabhAke sadasya bhI prAya. upasthita na the| isa prakAra binA bulAye kalpaka rAjasabhAmeM AyA dekha, rAjA nanda bahuta prasanna hue aura ziSTAcArake bAda phira use pradhAna mantrIkA pada grahaNa karanekA Agraha karane lge| kalpaka bar3A dakSa aura avasarakA jAnakAra thaa| ataeva usane usI vakta rAjAkA kahA mAna liyA tathA pradhAna mantrIkI mudrA. dhAraNa kara rAjA nandake barAbara baiTha gyaa| rAjAne kalpakakA bar3A Adara kiyA aura usa dinase usako guruke samAna sakamane smaa| rAjAke manameM bahuta dinoMse kaI bAtoMkI zaMkAyeM thiiN| Dhana zaMkAoMko nivAraNa karanevAlA aba taka koI paNDita base Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) mahIM milA thaa| aba isa avasarako prApta karake rAjA apane ko dhanya samajhatA huA una zaMkAoMke bAremeM kalAkase pUchane lagA aura kalpaka bhI apanI yogyatA anusAra gajAkI zaMkAoko ( nila)dUra karane lgaa| isa prakAra donoM meM hArdika maitrI ho gayI rAjA aura mantrI donoM paraspara mAnanda anubhava karate hue sukha parvaka rahane lge| kalpakake mantrI pada svIkAra karanepara rAjA nandakI rAjya lakSmI dina para dina bar3hane lagI. aura unakA pratApa dasoM dizAAmeM phaila gyaa| sArAMza yaha, ki kalpakake mantrI pada para AsIna hAnapara rAjA aura prajA donoM sukhI tathA prasanna rahate the kintu eka AdamI bahutahI duHkhI thA aura vaha pahalA pradhAnamantrI thA jo padase bhraSTa hone ke kAraNa iAdise usakA hadaya kumhAra ke bhAveke samAna bhItara hI bhItara jalatA rahatA thaa| ataH kalpakako nIcA dikhAne tathA phirase apanepadako pAneke liye vaha (anaparata yama) pUrI koziza karane lgaa| kisIkA parizrama vyartha nahIM bAtA khira usakA bhI parizrama saphala imaa| usakI kUTanItine rAjA nandakA mAdhA banA diyaa| durbhAgyavaza rAjAne vinA kucha samajha mantrI palpakako saparivAra parakara manavAne kaMdhakara diyA aura una logoMkavAne-pIne ke liye guta hI kama mana jala diye jAnekI vyavasthA kara dii|ktskkekaidonekii bAta jaba pAroM tarapha phaila gayI, tara zatru rAjAmoMke mAnammako sImA nsii| sA apanI-apanI senA mukhikara.pAli. puSako ghera liyaa| yaha masa devakara yA mahAnagara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) aura mAre ghabarAhaTake usakA hRdaya kAMpane lgaa| isa samaya rAjAko kalpaka kI upayogitA yAda aayii| aura vaha usake liye vyAkula ho utthaa| vaha bAra-bAra yahI kahatA, ki Aja yadi kalpaka hotA, to rAjadhAnIkI yaha durdazA kadApi nahIM hotii| isaliye bhava bhI usa andha kUpameM dekhanA cAhiye,ki kalpaka jItA haiM yA nhiiN| aisA socakara rAjAne naukaroMko AjJA dI, ki jaldI khabara lAo ki kUpameM kalpaka jItA hai yA nahIM rAjAkI AjJA pAkara (bhRtyoM) naukaroMne usa kuemeM praveza kara kalpakako bAhara nikaalaa| usa samaya usakI avasthA baDI hI zocanIya ho -rahI thii| usakA sArA zarIra pIlA par3a gayA thA aura hilaneDolane yA calane phiranekI bhI usameM zakti na thI; kintu use jovita dekhakara rAjA bahuta prasanna hue aura pAlakI meM baiThA kara vaha use kilemeM le aaye| ucita cikitsA tathA khAna'pAna kA upayukta prabandha karake zIghrahI kalpaka ko bhalA cuMgA banA liyaa| acche ho jAnepara kalpaka zatru rAjAke mantrIse 'milA aura saMketake dvArA bAta cIta kii| yadyapi zatruke mantrine kalpakake bhAvako bhalibhA~ti na samajha sakA tathApi usakI tIvra buddhi aura teja zaktike sAmane Thahara na sakaneke kAraNa vaha apane rAjAko rAjA nandakI rAjadhAnIse lauTA legayA ! kalpakakI buddhike prabhAvase vipakSI rAjAoMke cale jAnepara rAjA nandane usa cAla bAja purAne mantrIko ucita zikSA dekara, nikAla diyA aura kalpakake Upara pUrvavata pUjyabhAva rakhane lgaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) zrIsthUla bhadra mantrI kalpakane kArAgArase mukta hone para phira apanI zAdI kara lI thii| ataeva usake putra-pautrAdi santati bahuta ho gayIM thiiN| kalyakakI mRtyuke bAda bhI usake vaMzaja hI nanda baMzake rAjAoMke mantri pada para mAsIna rhe| kramazaH rAjA nandakI gaddIpara jaba mATha nanda-rAjA ho nuke taba parama pratApI navama nanda rAjA huA aura unakA mantrI usI kalpakake vaMzakA zakaDAla huaa| zakaDAla bhI bar3AhI buddhimAna, dhArmika nathA kalpaka kehI samAna saghaguNa laMkRta thaa| isake do putra hue| bar3ekA nAma sthala bhadra aura choTekA zrIyaka thaa| sthala madrajI vinayAdi guNayukta to the, ho kintu inakI puddhi bar3I syUla thI mora zrIyaka mAtA-pitAkA pakka tIkSNa buddhi tathA paduta bahA catura thaa| vaha barAbara apane pitAke sAtha rAja-samAmeM jAyA karatA thaa| isaliye bar3e hone para use rAjA nandane vizvAsa pAtra mora prIti pAtra samabhakara apane maMgarakSakale pada para niyukta kiyaa| sthUlamadrajI kA cita viSaya vAsanAkI bhora vizeSa mukA rahatA thaa| mataH usI magara nepAlI eka kozyA nAmaka vezyAseprema ho gyaa| cora rAta-dina so komA bevAle para bane lge| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) pATaliputra nagagmeM usI samaya eka vara ruci nAmaka brAhmaNa rahatA thaa| vaha vyAkararNAdi saba zAstroMmeM bar3A kuzala aura kavitA banAne meMbar3A dakSa thaa| prati dina rAja-sabhAmeM jAtA aura apanI banAyI huI kavitAoMko sunAkara rAjAkA manoraJjana kiyA karatA thA kintu rAjAkI orase pAritoSikameM kucha bhI nahIM milatA thaa| rAjAkI icchA thI ki mantrI jaba inakI prazaMsA kareM, taba pAritoSika da; para mantrI kabhI aisA nahIM karate the| yaha bAta kaviko mAlUma ho gyii| usane mantrIke ghara jAkara unakI patnIkI sevA--zaUSAkI aura rAjasabhAmeM apanI kavitAoMkI prazaMsA mantrIke dvArA karAnekI unase kozizakI Akhira strIke kahanese mantrIne ekadina rAjasabhAmeM vara rucikI kavitAkI prazaMsA kii| usa dinase nityaprati vara ruciko eka sau ATha svarNamudrAeM (muhareM) dI jAne lgiiN| kucha dina bAda itanA adhika (vyaya)kharca mantrI zakaDAlako pasanda nahIM AyA aura usane aneka upAya karake rAja dara bArase muharoMkA diyA jAnA banda karA diyA jisa dina se vara rucIkA yaha apamAna huA, usa dinase vara rucine mantrI zakaDAlakA (chidrAnveSaNa) karanA zurU kiyaa| daiva yogase usI amaya mantrIke choTe putra zrIya- kakA bibAha hone vAlA thaa| isa avasarapara mantrI rAjAnandako apane gharavulAkara unakA sammAna karanA cAhate the| isI uddezyase unhoMne chatra, camara tathA aneka uttamottama zastra taiyAra karA rahe the| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) yaha vAta eka dAsIke dvArA vara ruviko mAlUma hogyii| vasa phira kyA thA? usane jhaTa 9ka zloka banA kara zaharake kitanehI lar3akoM ko yAda kraadiyaa| vaha zloka isa prakArathA "navetti rAjA yaha sA zakaDAlaH kariSyati / vyApAdya nanda tadrojye zrIyaka sthaapyissyti|" arthAt-jo zakahAla karane vAlA hai, so rAjA nahIM jaannaa| nandako mArakara usake rAjyAra apane putra zrIyaka kA sthApita kregaa| nagarake lar3akoMne yaha bAta sAre zaharameM phelA dii| paramparAse rAjAke kAnataka bho jA phuNcii| isa bAnake munanese gajAke manameM mandeha ho gayA aura unhoMne patA lagAne ke diye mantrIke ghara para apane naukaroM ko bhejaa| naukaroMne zakaDAlake ghara jAkara zastroM ko banAte dekhA aura jo kala dekhA, mo vaisehI gajAme kaha diyaa| yaha mugakara gajAkA mana mantrIko morase ekadama phira gyaa| rAja mamA mantroke mAnepara rAmA ne mAre korake usake mAya bAta karanI to dUra, usakI mora dekhA taka nhiiN| mantrI bar3A buddhimAna thaa| vaha pATa samaya gayA ki mAtra jamA kipone rAjAse mero pAlo pAyI hai, isI se gajA kurita dumA hai| rAjAko pratikRja devarala zItI parapalA mAyA aura marane putra bhIyAnA-pasI duzmane rAjAkA mana merI taraphame phera diyaa| basapA pani Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 30 ) zIghra upAya na kiyA gayA, to mere sahita samasta kuTumbakA nAza ho jaayegaa| isa saMkaTase bacanekA eka mAtra upAya yahI hai, ki maiM z2aba rAja sabhA meM jAkara rAjAko praNAma karU, taba tuma tala-vArase merA sira kATa DAlanA aura yoM kahanA, ki rAjA yA svAmIkA abhakta pitA bhI mAra DAlane yogya hai / aisA karane se mere sivA sArA kuTumba baca sakatA hai| pahale to zrIka aisA nirdaya kArya karanese bahuta hicakicAyA aura usane A~khoM meM A~sU bharakara apane pitA se kahA, ki Apa aisA nIcAti nIca atyanta garhita karma karanekI mujhe AjJA na dIjiye, parantu anta meM mantrI ke bahuta kucha samajhAne-bujhAne para usane vaisAhI karanA svIkAra kara liyA / aura bharI samAmeM apane pitAkA sira kATa DAlA / yaha hAlata dekhakara sabhA ke saba loga kA~pa uThe isI samaya rAjAne bar3e mIThe bacanoMse zrIyakase kahA, he vatsa ! tUne yaha kyA duSkarma kiyA ?" isapara zrIka bolA, - "svAmin! jaba Apake manameM yaha AyA, ki amuka AdamI hamArA aparAdhI haiM, to Apake bhaktoM koM ucita hai, ki use usI samaya zikSA deN|" yaha suna, rAjA nanda zrIyakakI prazaMsA karatA huA bolA,"zrIyaka! sarvAdhikAra sahita isa pradhAna mudrAke yogya tU hI hai| ataeva isa mudrAko grahaNa kara / " zrIyakane vinaya pUrvaka rAjAse kahA, "svAmina pitAke samAna mere bar3e bhAI sthUlabhadrajI vidyamAna haiN| unake rahate maiM kaise isa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ ( 31 ) mudrAkA adhikArI ho sakatA hUM ?" ___ rAjAne skUla madrako bulavAkara use pradhAna mantrIko mudrA deneko khaa| sthala bhadra bhI vicAra kara uttara deneko pratijJA kara lauTa Aye aura ekAntameM baiThakara vicArane lge| usa samaya akasmAt unhe vairAgya A gyaa| mantrI padakI kauna kaDe, unhe bhUpatikA pada bhI duHkhadAyI dikhane lgaa| sArA saMsAra du:base marA hai| isaliye aba AtmoddhArakA prayatna karanA caahiye| aisA vicAra kara sthUlabhadrajIne vahA~ baiThe-hI gaiThe sirake kezoMkA loya kara ddaalaa| aura unake pAsa jA ratna-kammala thA, use bola usakI rassiyoMsa ( moghA) rajoharaNa banA liyaa| isI vezase rAja-samAmeM jAkara unhoMne rAjAse kahA,- 'maine loca kara liyA hai" yaha kahakara aura rAjAko (dharma lAma) bhAsAravAda dekara sthUlabhadra rAjasamAse clegye| viraktase paripUrNa ho, mahAtmA sthalabhadrane zrIsaMbhUti vijayajI bhAcAryake pAsa jAkara sAmAyaka pArana kara vidhi pUrvaka dIkSA grahaNa kara lii| ve usI dinase nirati bAra cAritrakA pAlana karate hue vicarane lge| eka dina kaI sAdhumAne bhAvArya mahArAjake pAsa bhAkara pAturmAsa vyatIta karaneke viSaya meM mAnI-apanI icchA prakaTa kii| DisIne kahA ki maiM cAra mAsataka mAhArakA tyAga kara kAyo. rasarga dhyAnase siMhakI guphAke daravAje para cAturmAsa vyatIta karanA cAhatA hai| kisIne kahA ki maiM tilisa vilapara maura visIne mero bhAsanase kueM kI manaparahakara bAturmAsa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) vyatIta karanekI AjJA mAMgI guru mahArAjane bhI sabako yogya samajhakara pratyekakI icchA ke anusAra AjJA de dii| taba zrIsthUla bhadrajI mahArAja bhI guru mahArAjase vinaya pUrvaka bole,-"bhagavan! maiM pATaliputra meM rahanevAlI kozAnAmaka vaizyAkI citrazAlAmeM raha kara SaT rasa bhojana karatA huA cAturmAsa pUrNa karU~, yahI merA abhigraha hai| guru mahArAjane inheM bhI AjJA de dii| aura munigaNa apane-apane abhISTa sthAnapara cale gye| aura una mahAtmAoMke tapake prabhAvase siMhAdi pazu saba zAnta ho gye| idhara zrIsthUlabhadrajI jaba kozA vezyAke makAnapara gaye, to kozAne dUrasehI zrIsthUlabhadrajI ko dekhakara vicArA ki ye prakRtise sukumAra haiN| ataeva cAritrakA bojha inase sahana na ho sakA, ataH ye cale A rahe hai| kozA aisA vicArakara hAtha jor3akara khar3I ho gayI aura svAgata pUrvaka bolI,-svAmin ! tana, mana, dhanasaba ApakA haiN| AjJA dIjiye, maiM kyA kruuN|" zrIsthUbhadra bole,-mujhe aura kucha na cAhiye, terI usa citra zAlAko bhAvazyakatA hai| mujhe vahIM cAturmAsa rahanA hai|" vezyAne bar3e harSake sAtha isa bAtako svIkAra kiyA, aura munijI vahA~ rahane lge| kozA bhI zrIsthalabhadrake SaT rasa AhAra kara lenepara unheM saMyamase vicalita karane ke liye solahoMgAra karake citrazAlAmeM Akara aneka prakArase hAva-bhAva dikhAne lagI, kabhI pahale samayameM bAraha barasataka zrIsthUlabhadrajIne kozyAke makAnapara rahakara usake sAtha jo viSaya-sukha bhogA thA, usakI kitanI hI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 33 ) gupta bAtoM kI yAda karA kara vaha unheM mAhita karanA cAhatI thI, kintu mahA dhairyavAn zrIsthUlabhadrajI calAyamAna na huye, balki kozyA vezyAke hAva-bhAva se dina-dina zrIsthUlabhadrajIke hRdayameM dhyAnAni dedIpyamAna hotI gayI / usa samaya sahI saMyoga kAmadevako uddIpana karane vAle the / eka to varSAkAla, dUsare citrazAlAkA makAna, tIsare kozyAkA anupama rUpa aura kAma caMSTAeM - itane sAdhana hone para bhI una mahAmunike manakA bhAva z2arA bhI vicalita na huA / taba to kozyA bahuta hI zarmiMdA huI aura hAtha jor3akara apanI kuceSTAke liye kSamA prArthanA kii| varSAkAla vyatIta honepara ve tIno muni aura zrIlabhadra ghora avigrahoMko pUrA karake guru mahArAjake pAsa mAye / guru mahArAjane mIbhara muniyoM ke Ane para thor3Ara mora sthUlabhadrajIke mAne para ekadama mAsanase uThakara svAgata kiyaa| unhoMne una tInoM muniyoM ko duSkarakAraka mo sthUlamadrajIko duSkara duSkara kAraka kaha kara sambodhana kiyaa| isa prakAra sthUlabhadra jI ko pratiSThA saba muniyoMse adhika huI tathA cAritra pAThana meM to ye usa samaya bhadvitIya ho gaye / isake bAda zrIsthUlabhadrajI tIvra tapasyAeM karate aura moka prakArake abhigrahoM ko dhAraNa karate hue pRthivItalavara vicarane me / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 34 ) * candragupta caritra Oo rAjA nandake bAda pATaliputrake rAjyAsanapara mahA pratApI candragupta rAjA hue| eka samaya rAjA nandakI sabhAmeM cANakya nAmakA eka brAhmaNa dhana pAnekI icchAse AyA aura rAjAke siMhAsanapara baiTha gyaa| usa Asanapara rAjA nandake sivA aura koI na baiThatA thaa| rAjAke bhadrAsanapara cANakyako baiThA dekha, (paricAyaka ) naukarane pRthak eka Asana bichA diyA aura vinaya pUrvaka kahA, ki Apa usa Asanase uThakara isapara baiTha jAiye, kintu cANakyane rAjyAsana kona chor3A balika usa dUsare Asanapara apanA kama-eDalu rakha use bhI roka diyaa| isa prakAra naukaroMne kaI Asana vichAye, para usane unapara bhI daNDa tathA mAlA Adi vastue~ rakha dI aura una sabako bhI roka diyaa| isapara naukaroMne mAre krodhake kucha UMca-nIca zabda kahate hue cANakyako apamAnake sAtha utAra diyaa| isa apamAna meM cANakya mAre krodhake Aga ho gayA aura usakI A~khe lAla ho gyiiN| usane apanI zikhAko khola bharI sabhAmeM pratijJA kI, ki jaba taka isa anyAyI aura abhimAnI rAjA nandako rAjagiddIse na utAra la~gA, tabataka isa zikhAko na baaNdhNgaa| aisI bhISaNa pratijJA karake vaha calA gayA aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 35 ) rAjA nandako unmUlita karanekA yana karane lgaa| cANakyane rAjA nandakI gaddIpara candragupta nAmaka eka bAlakako baiThAnekA pUrNa saMkalpakara liyA aura vaha usa bAlakako apane sAtha rakhane lgaa| candraguptake sambandha anekAneka mata-bheda haiN| jainazAlake anusAra candraguptakA janma mayUra poSakake vaMzameM huA thaa| isa kI kathA isa prakAra hai: jaba cANakya rAjA nandako ( unmUlana ) ukhAr3anekI pratijJA kara pATaliputra-nagarase bAhara nikala gayA; taba vaha rAjagaddI pAneka yogya manuSyakI boja karane meM laga gayA / eka dina ghUmatA-phiratA cANakya parivrAjaka vezameM mayUra poSakoMke prAmameM jA phuNcaa| usa grAmaka saradAra kI eka lar3akI garbhavatI thii| usa garbhavatIko yaha icchA huI ki candramAko pI jAU; parantu isa icchAkA pUNa honA asambhava thaa| aura usakA pUrNa na honA bhI hAnikara thA, kyoMki vedyaka zAstrakA mata hai, ki yadi garmavatI ko icchA pUrNa na kI jAye, to garbha naTa ho jAye yA ayogya bAlaka paidA ho isaliye usa lar3akIke kuTumba bar3e vyAkula the| isI samaya cANakya kahA~ phucaa| mayUra popakoMne cANakyako saba hAla kaha sunaayaa| unakI bAta sunakara cANakyane kahA, "yaha kAma hai, to yahA hI duSkara: para yadi tuma merA kahA mAno to maiM ima garbhavatI kI icchAko pUrNakA sktaaii|" mayUra poSakoMne kahA.-"Apa jo kucha kaheM, hama karane ko taiyAra hai|" aba cANakyane kahA ki 'tuma isa kanyAke gabhase utpana honevAle Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) baca ko mujhe de denekI pratijJA karo / " usa kanyAke pitAne lar3akI kI jIvana-rakSA ke vicArase vaisAhI karanA svIkAra kiyA / khANakyane bar3I khUbI aura yuktike sAtha candramAke bizvase pratibimbita eka thAlI dUdha usa lar3akIko pilA diyA / yaha kAma isa khUbI se kiyA gayA, ki usa lar3akIko pUrA vizvAsa ho gayA, ki maiMne candramAko pI liyA / icchA pUrNa ho jAnepara yathA samaya usa kanyAke garbhase candramAke samAna saumya aura -sUryaka samAna tejasvI putrakA janma huA / candramAko pAta karanekI abhilASA karane vAlI mAtAse janma grahaNa karaneke - kAraNa mAtA-pitAne usa bAlakakA nAma candragupta rkhaa| caMdragupta dina-dina candrakalAke samAna hI bar3hane lagA aura kucha hI dinameM bar3A ho gayA / apane par3ausake lar3akoMke sAtha vaha gAMva ke cAhara calA jAtA aura aneka taraha kI krIr3A karatA thaa| usake khela anya lar3akoMke samAna nahIM hote the / vaha kisIko hAthI, kisIko ghor3A, kisIko sainika aura kisIko senApati aura Apa rAjAnakara zAsana karatA thA / eka dina saMyoga vaza cANakya acAnaka vahIM cale bhAye maura candragupta ko 5.sI ceSTAe~ dekhakaraH bar3e AzcaryameM par3a gaye aura lar3akoMse pUchA, ki "yaha lar3akA kisakA hai / " banAtA lar3akoMne kahA, - "yaha eka parivrAjakakA putra hai; kyoMki jaba yaha garbha meM paribrAjaka.ko dene kI ( pratijJAkara lI hai|" thA, tabhI isake mAtA-pitA tathA nAmAne ise eka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 1 www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ya ( 37 ) broMkI pAte sunate hI cANAya samaka gavA, kira to kahI bAlaka hai, jisa garbhavatI mAtAkI icchA maiMne pUrNa kI thii| cANakyane usa lar3ake ko pAsa bulAkarahA,-"tere mAtApitAne mujhe samarpaNa kiyA hai, vaha pakhiAjaka maiM hii| bA, tU mere sAtha cl| yaha bAmoM kI nakala sA karatA hai| pala, maiM tujhe sacA rAjya kara rAjA bnaauuN| ___anya logoMke matase candragupta murA nAmakI dAjIke garmase utpanna rAjA nandakA hI putra thaa| isIse moryake nAmase bhI candragupta prasiddha hai| jaba cANakya rAjA nandakI samAsemAmAnita hokara balA, taba usane nanda vaMzakA(mulocheda) bar3ase ukhAr3ameko pratikSAke sAtha sAtha yaha bhI kahA ki jo koI isa samaya isa samAse uThakara mere sAtha calegA, usIko maiM pATaliputrake rAjyA. samapara pratiSThita kruugaa| yaha sunakara candragumane, jo usI samAmeM sathA, socA ki maiM kisI prakAra rAjyakA adhikArI ko nahIM para kadAcita isa prAmaNake dvArA rAjya pA jAUM isa prakAra vicAra kara vaha usa bar3A dumA aura sabake dekhatedekhate pANapake sAtha ho liyaa| cANakya guptako apane sAtha lekara pATaliputrase vidA humA aura eka hI dinoM meM usane apanI dvitA nIti nipuNatA bArArja rAmAboko milA kiyaa| unako milAkara so pAramiputpara IrAnI aura rAjA madakosa parivAra, samasAra karAke banAsako pAraliputrakA rAmA pAkista Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) bar3e pratApI rAjA hue| apane zAsana kAlameM inhoMne bhI bar3A yaza prApta kiyaa| candraguptake aihika lIlA saMvaraNa karake paraloka cale jAnepara usake putra bindusAra pATaliputrake rAjA hue| bindusArake bAda unake putra azoka rAjyagaddIpara AsIna hue| ye bar3e hI dharmAtmA, vidyApremI prajA pAlaka the| unhoMne apane zAsana kAlameM aneka zilAlekha, stambha tathA stUpa pratiSThita kiye the| inake guNa gAnase bhAratIya itihAsa Aja bhI otaprota hai| azokakA putra kuNAla thaa| vaha donoM A~khoMkA andhA thaa| ataeva usakA putra (azokakA pautra) samprati nAmaka azokake pazcAta pATaliputrake rAjA hue| ye bar3e parAkramI, puNyAtmA tathA zUra-bora the| thor3e ho dinoM meM inhoMne sAre bhUmaNDalako apane AdhIna kara liyA aura indrake samAna apane prajAvargakA pAlana karane lge| isI sasaya bhayaMkara duSkAla pdd'aa| isase sAdhu loga yatra-tatra nirvAhake yogya sthAnoMko cale gye| isase paThana-pAThana na honeke kAraNa ve paThitaM viSayoM ko bhI bhUlane lge| jaSa dvAdazavarSa vyApo duSkAla bIta gayA, taba pAThaliputra nagarameM samasta saMghane milakara zruta jhAnakA milAna kiyA, to gyAraha maMga mile; kintu bArahavAM aGga dRSTibAda na milaa| vyavaccheda ho gayA thaa| usa samaya nepAla-dezake mArgameM caturdaza dUrvadhara zruta kevalo zrImadrAhu svAmI vicarate the| saMghane sAdhu samudAyako par3hAne ke liye zrobhadra bAhujIko bulAne ke liye do muniyoko bhejA, kintu usa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) samaya bhadragajo mahArAjane mahAprANa nAmaka dhyAnakI marAdhanA mArAma kI huI thii| ataeva unhone sAdhanoMse kahA, ki isa samaya meM pATaliputra nahIM jA sakatA, kintu yadi kucha buddhimAna sAdhu yahAM bhAveM, to kisI prakAra maiM kucha samaya nikAlakara pratidika sAta pAvanAeM de diyA karUMgA: sAdhuoMne mAkara saMghase yaha bAta kahI aura saMghane ise svIkAra karake sthUla bhadrAdi pAMca so buddhimAna sAdhuoMko dRSTibAda par3haneke liye zrIbhadrabAhujI mAcArya ke pAsa bhejaa| bhAcArya mahArAja sabako par3hAne lge| thor3I bAMcanA milaneke kAraNa sAdhumokAmana na amaa| ataeka eka kAlabAda sthUlamadrajIke sivAya saba sAdhu loTa aaye| bhava bhAvArya mahArAjakA sabasamaya akelA zrIsthalamadrajIko hI milane lgaa| ye mahA prajJAvAn bhI the| maMtaeva zIghra hI catudeza pUrvadhara ho gye| bhagavAna zrImahAvIra svAmIke mokSa ho gaye vAda eka sau sattara varSa vyatIta honepara zrImadrabAhu svAmIne mAcArya padapara zrIsthalamadrajIko vibhUSita kiyA aura unheM apane para niviSTa karake svarga sidhAra gye| bhAcArya zrIsthalamadrajIke do ziSya the, jinameM baDekA nAma bhAryamahAgirimaura boTekA mAma bhAryasuhastI thaa| ye donoM hI bare pavitra cAritravAle bhavabhoru mora dharma rakSaka the| prazAvAna honese thoDehI samaya meM una donoM ne guru mahArAjase dazapUrvakI viyA par3ha kii| eka dina apanI mAyuko pUrNa humA samanAra mahAtmA zrIsthUlamadIna donoM ziSyoMko bhAcArya pada dekara samAdhi srma tithi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 40 ) hogye| ye donoM AcArya apane apane gacchake sAtha pRthvIpara vicarane lage / rAjA eka dina ve donoM hI bhAcArya bihAra karate hue pATaliputra nagarameM pdhaare| yahAM unheM rAjA sampratise bheMTa huii| Arya suhastI sUri mahArAjako bandanA karaneke liye mahalase uttare aura z2amInapara mastaka Teka kara bandanAkI pIche dharmake viSaya meM AcArya mahArAja se kucha prazna kiye| una praznoMkA uttara de deneke bAda bhAcArya mahArAjane rAjAke pUrva janma kI kathA kaha sunaayii| AcArya mahArAja se apane pUrvabhavakA vRtAnta sunakara rAjA hAtha jor3akara bole, - "bhagavan ! Aja dina maiM jina vibhUtiyoMkA upabhoga kara rahA hUM, vaha saba ApakI hI kRpAkA phala haiN| ataeva Apa mujhe dharmaputra- zikSAle anugRhIta kareM / " bhagavan Arya suhastIsUrine unheM dharma meM dRr3ha rahanekA Adeza diyA / usa dinase rAjA samprati parama zrAvaka bana ge| aura apane nagarako devAlayoM caityAlayoM, bhojanAlayoM, auSadhAlayoM, vidyAlayoM, tathA dAnazAlAoMse vibhUSita kara diyaa| isI samaya Arya mahAgiri aura Arya suhastIsUrimeM paraspara vivAda ho jAne ke kAraNa eka hI samAcArI vAloMke pRthaka-pRthaka do mArga ho gaye / yahAbIra svAmIne pahale ho kaha diyA thA, astu / "madIye ziSya santAne sthUlabhadra muneH paraM / patprakarSA sAdhanAM samAcArI bhaviSyati / " ... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aa uparyuka upAkhyAnoMse spaSTa hai, ki pATaliputra bahuta hI prAcIna aura jaina dharmakA kendra hai| yadi kahA jAye ki pAralipuSa jaina dharmake vizeSa vikAzake liye hI sthApita huA thA, to koI matyukti na hogii| pATaliputra hI eka sthAna hai, jahAM parama pratApI jaina dharmAvalambI udAyIse sampati paryanta rAjAmoMkA zAsana pIr3hIdara pIr3hItaka avicchinna kAyama rhaa| bhora sthUlamadrajIka samAna sarva evaM seTha sudarzanake samAna kevala jJAna bhora mahApuruSoMkA janmasthAna tathAjJAna-vikAzakA ekamAtra pATaliputra hI hai| ___ rAjA azokake samayameM sarvase prathama prIsakA rAjadUta megAsthanIr3a pATaliputra meM bhAyA thaa| usake bAda videziyoM kA mAvA-gamana prArambha ho gyaa| tadanantara candraguptake samaya bahuta vizeSa gyaa| mahammada gaurIke bhAgamanake pUrva aura samprati rAjAke pazcAt aura bhI kitane ho hindU rAjAmAne pATaliputrakA zAsana kiyA thA kintu pIche pATaliputra meM musalamAna bAdazAhoMkA madhikAra ho gyaa| musalamAna bAdazAhoMmeM zeyazAhane pATaliputrakoM paTane ke nAmase badala diyA, jo bhAjataka paTaneke hI nAmase prsib| paTanekA bhantima musalamAna zAsakamavAya mIrakAsima thaa| usane san 17630 meM mAreka sAba bura diyaa| yuddhameM mAzoMkI vijayaduI mora sabase prathama paTakA adhikAra pakisa sAhaba hAya gtaa| pIsiyAkAmI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 42 ] se vRTiza gavarnameNTake hAthameM aayaa| aGrejoMke hAthameM Anepara paTane meM sarvatra zAnti rahI; kintu eka bAra sanU 1857 I0 ko paTanemeM phira yuddha kI Aga prajvalita huI thI, jo Aja sipAhI bidrohake nAmase vikhyAta hai| yadyipi yaha bidroha bhayaMkara rUpa dhAraNa karake bhAratake aneka aJcalameM phailA; kintu sabakA kendra paTanA hI thaa| ataeva itihAsameM sipAhI vidrohake viSayameM paTanekA hI vizeSa ullekha hai| bhUtapUrva rAjAoM tathA dharma evaM dharmAcAryoMke aneka smRticinha paTanemeM the, kintu Aja ve saba naSTa bhraSTa ho gye| jo TUTekhaNDarakucha (bhagnAvazeSa) bace haiM, unakI dazAbhI bahutahI zocanIya hai| jisa kisI upAyase avaziSTa prAcIna smRtikI rakSA karanA isa samaya nitAnta Avazyaka tathA manuSyamAtrakA parama marttavya honA caahiye| kyoMki isa samaya jaba ki pratyeka jAti aura samAja apanA prAcIna gaurava prApta karaneke liye utsuka ho rahI hai, jo eka mAtra prAcIna smRti cinhoMkI rakSA karanA tathA unheM Adarzake AdhArapara bhAvI ucati kI ora agrasara honA hI upayuka hogaa| anyathA pUrNa gaurava prApta karaneke liye sAre parizrama aura yatna zazakaTaGga ( kharagozake sIMga)ko Dhar3haneke liye jaGgala-jaGgala ghUmaneke samAna vyartha evaM kaSTadAyaka honeke atirika aura kucha nahIM hogaa| sabase bar3hakara jaina smRtiyoMkI dazA kharAba ho rahI hai| isakA pradhAna kAraNa paTane meM jainiyoMkI kamI tathA dhanakA abhAva hai| ataeva anya deza-dezAntaroMke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina bhAiyoMko tana-mana-dhanase upayuka puNyakAryameM hArA paTAkara yaza prApta karanA cAhiye, nahIM to yadi zIghra usa mora dhyAna nahIM diyA jAyegA, to ve smRtiyAM bhI darzanIya na rahakara kevala smaraNIya hI raha jaayeNgii| paTanekA bhaugolika vivaraNa tathA prAkRtika dRzya paTanA bihAra pradezake magadha prAntameM gar3Ake dakSiNa taTapara avasthita hai| yahAM I0 AI0 relaveke tIna mukhya sTesana zaharake andara haiM: (1) paTanA siTI (begamapura,) (2)(gulaz2Ara bAga,) (3) paTanA jNkshn| isake uttara gar3A, dakSiNa jallA nAma kI eka chIula nadI, pUrvAmeM puna-puna nadI-pazcimameM zoNama yA gaMgAjI eka nahara hai| isakA kSetraphala aise to bahuta jiyAdA hai, kintu mukhya maTThAraha varga mIla hai-naba mola lambA mora do mIla caur3A hai, jo isa samaya pUrva aura pazcima daravAje ke nAmase prasiddha hai| yahAM kI loka-saMkhyA kucha nyUnAdhika 16 11621 [bhIsthUlabhadra zvAmI tathA sudarzana seThake maMdira] pahA niyoMke mandiroMmeM sabase prAcIna, tathA pradhAna parama puruSa zrIsthUlamAnI mora zrIsudarzana seThI yo gari Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) bAgamahalle meM mazahUra haiN| yahAM pratyeka varSa deza dezAntaroMse aneka nara-nArI jaina yAtrI darzanake liye bhAte haiN| ina mandirI ko nirmANa praNAlIke dekhanese unakI prAcInatA sApha sApha jAhira hotI hai| ye donoM sthAna jisa prakAra bhavya hai, usI prakAra jJAna aura utsAhako bar3hAne vAle haiN| ina sthAnoMke dekhanese hRdayameM svabhAvatA: eka anirvacanIya bhAva utpanna hotA hai| yadi vaha bhAvasa dAke liye sthira raha jAye, to phira kyA pUchanA manuSya vAstavika manuSya ho jaaye| itihAsa premiyoM ke liye ye donoM sthAna jaina-itihAsakI bahumUlya sAmagrI ho jAtI hai| inake atirikta DaMkA kUcA bADekI galI Adi mahalloM meM jainiyoMke aneka devAlaya tathA caityAlaya haiM, jo isa samaya chinna bhinna tathA malina dazAmeM par3e haiN| zrI baDI paTana devIjI aura choTI paTana devI ye donoM sthAna bhI bahuta prAcIna tathA hiMduoMke parama pUjya tathA ArAdhya hai| inakI banAvaTa se bhI prAcInatA TapakatI rahatI hai| eka caukase kucha pUrva svanAma-vikhyAta mahalle meM hai aura dUsarA mahArAja gaJja nAmaka mahalle meM hai| . zrIkAlI maMdira-yaha sthAna choTI paTanadevIke samIpa hai| yaha sthAna kitanA prAvona hai, yaha kahA nahIM jA sakatA kiMtu parama siddha tathA ramaNIka hai| zrI gopInAthajIkA maMdira- yaha sthAna bhI bahuta prAcIna aura manya hai, kintu usakI pratimA prAcIna nahIM hai| bIcameM kamI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 45 ) kisI kAraNale pratimAkA parivartana huA hai| aisA jAna par3atA hai / zrI bhAgama kuAM aura zItalAsthAna - yaha bahuta ho siddha parama pavitra evaM bahuta prAcIna sthAna hai| kuAM bahuta vizAla hai| logoMkA vizvAsa hai ki Agama kuAMke jalakA sparza mAtra karanese kaI prakArake roga nirmUla ho jAte haiN| ataeva aneka kaThina bImArIyoMmeM ukta kueM kA jala vyavahAra aura sevana kiyA jAtA hai| hindU loga use anAdi tathA svayaMbhUta mAnate haiM, kintu kaI eka aitihAsikoM kA mata hai, ki isakA nirmANa samrATa azoka ke samayameM huA thaa| jo bhI ho, yaha sthAna ati prAcIna hai, isameM sandeha nahIM / caitrase ASAr3ha taka cAra mahInoM ke pratyeka kRSNa pakSakI aSTamIko yahAM melA lagatA haiM, jo basimavarAke nAmase khyAta hai / isa avasara para nagara -bharake mAbAla-vRddha nara-nArI yahAM upasthita hote haiN| maura darzana pUjanAdike dvArA mAmoda-pramoda karate haiN| yaha sthAna bhI bahuta hI jIrNa-zIrNa ho gayA thA, kiMtu bIsa varNa hue, ki bihAra sarakAra ke dvArA isakA jIrNoddhAra kiyA gayA hai| jIrNodvAra ke samaya Thekezarako var3hI kaThinAIkA sAmanA karanA par3A thA / pUrNa parizrama tathA vaha karanepara mo tIna dina taka pAnI nikAlanevAlI mazIna na cala sakI thI / pIche bahuta pUjA-pATha mora anunaya binaya karanepara mezIna calane lgii| mADha dina taka dina-rAta mezInake pakranepara miTTI nikA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 46 ) lanekA kAma zurU huA, to pratidina savere 5 bajese 10 baje taka mezInacalAyI jAtI, 10 bajese 5 baje sAyaMkAlataka miTTI nikAlI jAtI, usake bAda 10 baje rAta taka phira mezIna calAyI jAtI thI / isa prakAra lagAtAra tIna mahIne taka ana varata parizrama karane para kueM ke nimna talataka saphAI na ho sakI aura na usakI gaharAIkA hI patA calA / taba lAcAra saphAIkA kAma baMdakara marammatakA kAma prArambha karanA par3A / saphAI karate samaya hajAroM purAtana sikke evaM anyAnya kitanI hI cIjeM nikliiN| loTA Adi pAtroMkI to koI gaNanA hI na tho isa prakAra kaI haz2Ara kI sampatti vihAra - sarakArako usa kueMse prApta huI thI / yaha sthAna gulajAra bAgake pradhAna jona tortha kamala dahake samIpa hI svanAma khyAta mahale meM avasthita haiM / . isake atirikta anyAnya kitane hI hiMduoM ke deva maMdira tathA tIrthasthAna paTane meM haiM, jahAM samaya- samayapara vAruNi Adi nAmoMse mele lagate tathA loga unake darzana-pUjana se apanI AtmAoM ko pavitra karate haiM / zrI haramandira - yaha sikkhoMkA parama tIrthasthAna haiN| sikkhoM ke sarvatIrtho meM isakA dUsarA nambara hai / yahA~ sikkha guru zrIgobinda siMhakA janmasthAna kahA jAtA hai / yahA~ grantha sAhaba cakrA daNDa aura khar3AU kA darzana yAtriyoMko karAyA jAtA hai, isa madira ke bhItara eka katarA aneka astra-zastroM se susajjita hai, jo yAtriyoMko dikhalAyA jAtA hai| yahAM itanI lambI-lambI talavAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 47 ) tayA meM hai, utanI bar3o aura lambI mAjakala hI dekhane yA sunane meM nahIM paatiiN| inake atirika anyAnya ala-zastra bho bahuta bar3e bhAkArake hai| ye saba zastrAsra binake haiM aura yahA kyoM rakhe gaye hai, ityAdi bAte pahanepara unakA pUrA-pUrA vRttAnta vahAMke mahanta bahuta sammAnake sAtha logoMko sunAte hai.| sikvakA vizvAsa hai, ki guru gobinda siMha phira eka bAra yahAM aayeNge| usa samaya mandirake bhItara rakho huI salavAra mApase Apa Uparako uTha jAyegI tathA kueMkA jala sArose mIThA ho jaayegaa| agareja bhI isa sthAnako sammAna kI dRSTise dejate haiN| prAyaH isa sthAnake prabandhakI dekha-rekhakA bhAra maMzataH yahAMke pradhAna jajake Upara bhI rahatA hai| isakI zAkhA aura bhI kaI nagaroM meM hai| kalakatte meM harisan roDakI bar3A saMgata isakI zAkhA hai| yaha sthAna bhAUgaMja mahalleke pAsa svanAma dhanya mahalle meM hai| . imaka atirikta manI saMgata, nUna golA kI saMgata pazima daravAjako maMgata Adi kaI sthAna sipavA tathA nAnaka zAhiyoM ke hai, jo parama bhavya tathA prabhAvotpAdaka hai|| muslima-smAraka-musalamAna pAdazAhoM tathA siddha phakIroM (prAlima, pIra, auliyA ke bhI kitane hI smAraka sthAna hai| jaise-pattharakI masajida kI daragAha, pakko daragAha, tripoliyA, choTI mathanI yadA maganI aadi| ye:saba sthAna zaharake aneka mahaloMmeM haiN| musalamAna ina sthAnoMko bar3e bhAdarase dekhate haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 48 ) musalamAna phakIroM meM antima siddha phakIra TikiyA sAImA usakI prasiddhI bahuta hai apane tapovalase isa phakIrane aise-aise Azcaryajanaka kAryakara dikhAye jinakI carcA bhAja dina bhI paTamA. nivAsI barAbara kiyAkarate haiN| isa phakIrako hue abhI bahuta dina nahIM hue haiM--andAja eka sau varSake lagabhaga hue hai| ___ agarejI samrAjya-'gola-ghara' yaha paTanekI pazcimI sImAke antameM avasthita hai| isakI uMcAI, moTAI, tathA paridhi bahuta hI adhika hai aura dekhane yogya hai| yaha san 1784 I0 meM akAla-nivAraNake liye isTa iNDiyA kampanIke dvArA nirmANa karAyA gayA thaa| isake atirika san 1857 I0 ke sipAhI vidrohameM Ahata aGgarejoMkA smAraka (kabrastAna) hai, jo Aja bhI girajAke mAmase prasiddha hai| __ Adhunika dRzyoM meM hAIkorTa tathA lATa sAhabakA nivAsasthAna atyanta manorama aura darzanIya sthita hai| isa prakAra jaina zAsama-kAlase abataka pratyeka jAti, dharma aura samAjake smAraka cinhoMse alaMkRta evaM vibhUSita pAnA-nagara manuSya mAtrakA gaurava sthAna hai| mataeSa manuSya mAtrakA kattaya hai, ki sarva to bhAvase apanI smRtiyoMko itihAsake eka bar3e bhArI aMzako naSTa honese bacAkara surakSita rakheM tathA paTaneko pavitra tIrthasthAna samajhakara samaya-samayapara yathA bogya sahAyatA pradAna karake dhArmika evaM Arthika viSayoM meM unnatikI bhora aprasara karanA caahiye| itizam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 46 ] upasargAH vayaM yAnti chidyanta vighnaballayaH manaHprasannatAmeti pUjyamAnejinezvare // 1 / jo kSudra bhI isako samajha premAI ho apanAyeMge para tucha zikSApara aho ve dhyAna nija le jAyeMge par3hakara na cupa hoge kareMge kAryameM pariNata ise hama bhI uphalatA satya samajha ge ahA apanI ise o3m zAntiramtu zubhamastu // 7 .CO Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vijJApana ] maiM apane dharmabandhuoM ko yaha bhI sUcita kara denA cAhatA hUM ki dopamAlikA pUjana tathA paryAtraNa karttavya Adi pustakoMke prathama saMskaraNa samApta ho cuke hai / aura dvitIya saMskaraNa nikAlane kA vicAra ho rahA hai yadi koI sajjana gaNa apanA dravya isa sadupayoga meM lagAkara puNyopArjana karanA cAheM to mujhe ApanA nAma tathA sthAna dekara anugrahita kareM to unake nAmase hI samasta pustakoMke saMskaraNa tayAra karAke a... bitIrNa karAye jAyeM / aba maiMne vivAha paddhatike sivAya 15 saMskaraNa aura likhane prArambha karadiye haiM jo sajjana inako apane nAmase amUlya vitIrNa karA kara apanA dravya sadupayoga meM lagA samyakta kI puSTi tathA dhArmika lAbha lenA cAheM vaha mujhe sUcita kareM / jaina dharmakA mahatva nAmaka pustaka aba mere pAsa nahIM haiM jo sajjana maMgAnA cAheM vaha nIce likhe patese maMgAle / zrIyutabAbUcAMdArAmajI melA rAmajI jainI Thi0 chatarahaha bAz2Ara andara pAkadaravAjA mulatAna siTI [ paMjAba ] dharma hitaiSI sUryamala yatiH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zovi pAvanabhara mudraka-bholAnAtha TaNDana : nArAyaNa prasa 14 madanamohana caTarjI lena, klkttaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com