Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AaronmenameREAKIRCTOR nyAyaratna darpaNa. jisako jainazvetAMbara dharmopadeSTA-vidyAsAgara-nyAyaratna mahArAja-zAMtivijayajIne muratiba kiyA... mukAma-sIrapura-khAnadeza. isameM jahorI dalipasiMhajI-sAkIna kalakatAke patra aura savAloke javAba darja hai. jisakoM zeTa bhIkhacaMdajI bhAdAjI sAkIna pAcorA mulka khAnadezane phAyade jaina zvetAMvarasaMghake chapavAkara jAhira kiyA. prathamAvRti (2500) (dohA.) parAlabdha pahale banI-piche banA zarIra, tobhI yaha Azcarya hai-manuSya na dhAre dhIra. 1 ko sukha ko! dukha deta hai-deta karma jhakajhora, urajata surajata ApahI-dhajA pavanake jora. 2 ahamadAbAda. dhI " DAyamaMDa jyUbilI" prinTiga presameM parIkha devIdAsa chaganalAlane chApA. saMvat 1972. san 19150
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ M [ divAcA. ] 1 banAne zuruAta kitAba. isa kitAba ke chapaneme derI isaliyehuiki inadinome muje kAma bahuta rahA, kaidinotaka kitAba nyAyaratnadarpaNa likhI hui paDIrahI, merenAmapara koimahAzaya savAla puche, yA carcApatra likhe meM usakA javAba binAdiye nahI rahatA, kabhI basavava kamaphurasata ke javAba dene meM derI hotI hai, magara esA kabhI na hogA ki meM kisIke savAlokA javAba na daM, insAphake sAtha achezabdoM meM ibArata likhanA pasaMda karatAhuM insAphIlekha sabako pasaMda hote hai, isako par3hakara pAThakavarga phAyadAhAsilakare, jisamahAzayakoM isapara jo kucha likhanAho zaukhase likhe, magara zarta yaha hai ki bajarIye akhavAra yA kitAbake chapavAkara jAhira kare, cIThIkA javAbadenA na denA yaha tAlluka apanI marajIke hai. isa kitAba ke pRSTa avalapara paMkti (11)mI dekho jahAM kalagacha chapA hai, vahAM kavalagacha jAnanA. Age parvatithike aura adhikamahine ke bAremeM kisakadara umadAdalile diigaihai. ba gaura dekhe, muje umedahaiki carcAke graMthapaDhane ke zaukinoko yaha jarura pasaMda hogA, Apaloga isako paDhe, aura phAyadA hAsila kare. [ graMthakarttA. ] w
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ (kitAba-nyAyaratna-darpaNa.) (jisako.) jainazvetAMbara dharmApadeSTA vidyAsAgara nyAyaratna mahArAja zAtivijayajIne phAyade Amake muratiba kii. isame jahorI dalipasiMhajI sAkIna kalakatAke patra aura sAta savAloke javAba darja hai (dohA.) namudeva arihaMtako, guru namu nigraMtha; syAbAdavAnI namuM, yahI muktikA paMtha. 1 jainazvetAMbara majahabameM isa vakhta, tapagacha, kalagacha, kharataragacha, aMcalagacha, pArdhacaMdragacha, lokAgacha aura vijayagacha vagerA kaI bheda maujUda hai, cunAye ! meM khuda tapagacha samudAyameM huM lekina ! mere sAmane saba gachake zrAvaka AtejAte hai, aura. phAyadA dharmakA hAsila karate hai. saMvat (1936) vaizAkha sudI dazamI mithuna lagnake vakhta mulka paMjAbameM jabase mene dikSA ikhtiyAra kiI mulkokI saphara karanA zuru kiyA, vIza varSa taka paidala vihArase mulka paMjAba, mAravADa, mevADa, gujarAta, rAjaputAnA, mAlavA vagerAmeM phiranA huvA. saMvat (1956) meM jaba mairA caumAsA zahara lakhanaUmeM huvA aura vahAMse jaba tIrthasametazikharakI jiyAratako jAnekI tayArI kii, Age railameM baiThakara saphara karanA zuru kiyA, vIza
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 nyAyaratnadarpaNa. varSa paidalavihArase aura bAda raila se mulka, magadha, baMga, aMga, kAliMga, kauzala, rAjaputAnA, madhyapradeza, varADa, khAnadeza, mAlavA, dakhana, tailaMga, karNATaka, mahIzUra, kokana, mAravADa, mevADa, siMdha, paMjAba, kazmira vagerAmeM kaI daphe jAnA AnA huvA. jahAM jahAM jisa jisa gachake zrAvaka milate rahe apane apane gachasamudAyake bartAva karate rahe aura phAyadA dharmakA hAsila karate rahe. majahabI lekha likhane meM yA kisIke savAloMpara javAba denemeM mutAvika dharmazAstroke aura dAkhaledalIloseM kAma letAhuM, dharmake bAremeM koI savAla puche UsakAmAkula javAba denA dharmaguruokA pharja hai. aura yaha eka tarahakI neMkI hai. cAhe koI usa bAtako maMjura kare yA na kare dharma aura prIta jorAjorI nahI hotI. apanI koMmako dhArmika phAyadA pahucAnA aura sabako samajhame Asake aise graMtha banAnA yaha bhI dharmaguruokA eka kartavya kArya hai, merI tarpha se bane huve graMtha mAnavadharmasaMhitA, jainasaMskAravidhi, risAlA majahaba iMDhiye, tristutiparAmarza, bayAna pArasanAtha pahADa, jainatIrthagAiDa aura sanamaparastiyejaina chapakara jAhira hocuke hai, kaI varso jainapatra meM mere lekha chapate hai, Ama jainasaMgha jAnatA hai. saMvat (1970) me jaba merA caumAsA zaharapune mulka dakhanameM huvA tArikha (27) julAI sana (1913) ke jainapatra meM mene jahorI dalipasiMhajI sAkIna kalakatAke savAloke javAba diye. Una javAboko pAkara munAsiba thA bajarIye chApeke UnakA mAkula javAba dete. UnAne bajarIye cITiyoke mujase puchanA zurU kiyA, merA ravAja hai vAdavivAda ke savAlokA javAba bajarIye chApeke denA lenA. tAki Amalogoko phAyadA pahuMce, jaba mene unakI cIThiyoke javAba bajarIe cIThIke nahI diyA, unone kArtika vadI (8) saMvat (1970) ke raujeM solaha nokI eka choTIsI kitAba chapavAI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. jisakA nAma nyAyaratnajIkI beMinsAphI hai, usameM unone apanI bhejI huI pAMcachaha cIThiyoMkI nakala aura sAta savAla chapavAye unakA javAba isa nyAyaratnadarpaNa kitAbameM detAhUM. suniye ! . jahorI dalipasiMhajIne apanI kitAbake TAiTala pejapara likhA hai, nyAyaratnajIkI beinsAphI aura UtsUtraprarupaNA. __ (javAba) nyAyaratnajIkI beinsAphI aura utsutraprarupaNA kyAthI ? batalAnA cAhiye thA. mene mere tArikha (27) julAi sana (1913)ke lekhameM likhA thA ki adhika mahinA cAturmAsika vArSika aura kalyANikaparvake vrataniyamameM gInatImeM nahIM lenA aura hareka mahinekI jo bArAM parvatithi hai, TuTa jAya to toDanA nahI, pahalekI aparvatithimeM usa parvatithiko zumAra karanA. hareka mahinekI bArAM parvatithiduja paMcamI, aSTamI, ekAdazI, caturdazI, paurNamAsI isI taraha vadImeM amAvAsyA vagerA jAnanA. e vArAM parvatithimese koIbhI TuTa jAya to pIchalI tithimeM yAnI dujaparvatithi TuTa jAya to pratipadA ke rauja duja zumAra karanA. jahAM caturdazI aura paurNa mAsI do parvatithi zAtha Ave aura inameM se koI parvatithi TuTa jAya to donoko nahIM toDanA. trayodazIko toDakara dono kAyama rakhanA aura agara hareka mahinekI bArAM parvatithimeM koI parvatithi baDhajAya to pahelIkoM parvatithi na mAnakara agalIko parvatithi zumAra karanA, parvatithi ghaTe to pIchalIko mIle aura baDhe to agalIko mIle yaha eka insAphakI bAta hai. jaise tIna zakhza eka pIche eka calarahe hai, unameM bIcalA zakhza agara calatAhuvA thaka jAya to pIchalekoM milegA, aura agara vahI zakhza calatA huvA jyAdA calajAya to agaleko milegA. kahiye ! isameM beinsApha kyA thA? ___ Age ApanI kitAbake pRSTa avalapara jahorI dalipasiMhajIne likhA hai, zrI jinAjJAbhilASI sarva sajjanose nivedana karatAI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. ki, nyAyaratna vidyAsAgara magjane ilma jainadharmopadeSTA pramukha vizeSaNoMko dhAraNa karanevAle zrI zAMtavijayajI mahArAja zAstroke pramANoMse sabake savAloke javAba dete hai, tathA aisA kaunasA savAla hai ki jisakA utara mahArAja nahI de sakate hai, isa muAphika baDAikI bAte akasara sunatAhuM. (javAba ) vidyAsAgara, nyAyaratna jaba dusare mahAzayoke savAloke javAba dete hoMge jabhIto Apa logoke sunanemeM aisA AyA hogA ki harekake savAlokA javAba zAMtivijayajI dete hai, aura ukta vizeSaNoMko dhAraNa karanevAle hai. ___ phira jahorI dalipasiMhajIne apanI kitAbake pRSTa (2) para teharIra kiyA hai ki, sUrya prajJaptikI vRttikA pATha aura umAsvAtijIkA vAkya ina dono pramANakA vizeSa khulAsA karaneke vAste patradvArA unako likhA. paraMtu UsakA javAba na Anese dusarA tIsarA anukrama chaha patra likhe, jisameM eka patrakI bhI pahuMca na milI. (javAba) eka patrakI bhI pahuMca isa liye nahI mIlI ki, bajarIye chApeke kyoM nahI puchA ? jaba bajarIye chApeke mene javAba diye the to bajarIye cIThIke meM khulAsA kyoM likhu ? sUryaprApti vRttikI gAthAke bAremeM suniye ! pUrvapakSa karake apane pakSakI sAbItIke liye koI mahAzaya bajarIye chApeke pATha dete jAya aura badaleke pATha mujase lete jAya. dono tarphase pATha jAhira hote rahe to paDhanevAloko phAyadA pahuMce, mene mere lekhameM puchAthA ki kisI mahinemeM punama yA amAvAsa TuTa jAya to bAraha parvatithimeM eka parvatithi kama huI. phira bAraha parvatithike rauja vrata niyama karanevAle kaise vartAva kare ? kyA ! eka dinakA vrata kama kare ? isakA koI javAba deve. mahArAja UmAsvAtijIkA vAkya jo mene mere
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadapaNa. (27) julAI sana (1913) ke lekhameM AdhA diyA thA. aba purA detA hU~, suniye ! kSaye pUrvA tithiHkAryA, vRddhI kAryA tathottarAH vIra nirvANa kalyANaM, kArya lokAnugairiha. isa pAThake liye mahAzaya dalapatasiMhajIne apanI kitAbake (9) meM pRSTapara dusare pArigrAphameM likhA hai, yaha vAkya zrAddhavidhi graMtha bhASAMtara meM mere dekhane meM bhI AyA hai, basa ! phira isase jyAdA sabuta aura kyA hogA ? jaba unone zrAddhavidhi graMthake bhASAMtara meM dekhA hai, to sAbIta ho gayA zAMtivijayajIne nayA nahI banAyA. Age jahorI dalapatasiMhajIne likhA hai ki una chaha patrokI nakala karake sAtamIvAra rajISTarI bhejI usakA bhI uttara na milA. ( javAba ) tArikha (5) mI akTubara sana (1913) ke jainapatrameM mene javAba diyA hai ki ApakI cIThI paryuSaNAparvakI milI, pahelekI cIThIye bhI milIthI. UnakI nakala jIrI karake bhejI sobhI mIlI. mahAzaya dalipasiMhajIkI kitAba kAtika vadI (8) mI saMvat (1970) ke rauja chapI. mene javAba usake pestara diyA hai. phira jahorI dalipasiMhajIne apanI kitAbake pRSTa (2) para isa majamUnakoM peza kiyA hai ki aise vidvAn itane vizeSaNoko dhAraNa karanevAle hokarake bhI mere praznokA uttara na dekara saba patroko dabA beThe. ( javAba ) zAMtivijayajI kisIke patroko davA beThe yaha hargija na hogA, agara Apa loga bajarIye chApeke puchate to barAbara javAba milatA, merA ravAja hai ki - vAdavivAda ke savAla javAba bajarIye chApe lenA denA yAte paDhanevAloMkoM bhI phAyadA pahuMce.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. Age jahorI dalipasiMhajIne apanI kitAbake (3) pRSTapara likhA hai. munizrI zAMtivijayajI yogya dalipasiMha jahorIkI vaMdanA avadhAriyegA. meM Ajadina yahAM zrIvA0 jayacaMdrajIgaNIse milA to unone kahA tumAre savAlakA javAba mu0 zrIzAMtivijayajIne chapavAye hai, tuma kyA uttara diyA. to mene kahA Unone jo pATha chApemeM likhe hai unakA pramANa puchA hai ki kisa ThikAnekA hai ? javAba Aneke pIche likhugA, usapara Unone kahA. kyA ! javAba deyage. isa chApemeM mahAn anartha kiyA hai, tIrthakaroke vacanoko uthApakara apanA aura apane rAgI jIvokA saMsAra baDhAyA hai, isa vAste uttarakI jagaha vo to mukha chipAvege. aura tuma AnaMda karo, jaisA kahakara baDI haMsI karI-so kRpAkara jaldI uttara dijiyegA. (javAba) jinako savAlokA javAba jaldI lenA ho bajarIye chApeke mujase puche, mere lekhako paDhakara koI haMsI kare yA AnaMda manAve Usa bAtase meM nArAja nahI. mere lekhameM mene kaunasA anartha kiyA thA? tIrthaMkara devoke kaunase vacana jathApana kiye the? vAcaka-zrIjayacaMdrajIgaNine batalAyA kyoM nahI ? ababhI koI batalAve meM javAba dUMgA, mere lekha khilApha jainazAstrake nahIM, isa liye unapara amala karanevAloko phAyadA honA saMbhava hai. javAba denemeM mene mukha nahI chipAyA hai, dekhiye ! yaha kitAba usake javAbameMhI likhI gaI hai, isapara jisako jo kucha likhanA ho. zaukhase likhe, meM javAba dUMgA. dharmakI pukhtagIke liye koi mizAla dii jAya yA dusarA savAla peMza kiyA jAya joki usa bAtase saMbaMdha rAkhatA ho yaha viSayAMtara nahIM kahA jAtA. daraasala ! satyavaktA satyako jAhira kare. akalamaMdaloga satya bAtako maMjurahI karate hai.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnarpaNa. .....phira jahorI dalipasiMhajIne apanI kitAbake pRSTa (5) para likhA hai Ajadina zrI vA. jayacaMdrajIgaNIne jaMbUdvIpapannatime (13) mAsakA abhivarddhita saMvacharameM eka yugake pAMca saMvatsara jinake (124) pakSa (1830) dina 54900 muhurta yaha pATha dikhAyA so isa pAThase to adhikamAsa ginatImeM pramANa hai. ( javAba ) isa pAThameM abhivarddhita saMvatsarakA svarupa batalAyA hai, magara aisA kahAM likhA hai ki cAturmAsika, vArSika yA kalyANikaparvake vrataniyamameM adhika mahinekI ginatImeM lo, agara Apa jaMbUdvIpa pajJaptike pAThase adhika mahinA ginatImeM pramANa mAnate hai, to batalAiye ! jaba do ASADha Ate hai, Apaloga pahile ASADhameM caumAsA kyoM nahI beThAte? isakA koI javAba deve, caumAsA ApalogabhI dusare ASADhameM beThAte hai, aba khyAla kijiye! ApakA adhika mahinA ginatImeM pramANa kahAM rahA ? caumAsA cAra mahinekA hotA hai. phAlgunase ASADha taka jo caumAsA gine to pahale ASADhakI caturdazIko caumAsika pratikramaNa karanA cAhiye aura karate hai dusare ASADhakI zukla caturdazIko, isase sAbIta huvA adhika mahineko ginatImeM nahIM liyA, dekhiye ! yaha kisakadara majabUta dalIla hai ki jisakA javAba denA dusavAra hogA. .. . dusarI mizAla yahahai ki jaba do zrAvaNa Ave to batalAiye! tIrthakara neminAthajIke janmakalyANikakI tithi zrAvaNa sudI paMcamI Apa kaunase zrAvaNa mahinemeM kAyama karege? pahalemeM yA dusareme ? agara pahalemeM kareMge to dusarA zrAvaNa chuTegA. aura agara dusaremeM karege to pahelA chuTegA, agara donome karege to punaruktatA AyagI? isakA koI khulAsA kare. . .. Age jahorI dalipasiMhajIne ukta kitAbake (5)meM pRSTapara isa majamUnako peza kiyA hai ki-Apako to apane lekha mAnavadharmasaM
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. hitAke pRSTa (24) paMkti (20)para jo jamAlisaMbaMdhI likhA hai, usakA vicAra karake jo chApeme khoTe lekha chapavAye hai, unakA chApedvArA mithyA dukRta dekara Atmazuddhi karanA cAhiye agara satya lekha likhA hai, to zAstrAnusAra pramANa kariyegA. (javAba ) mene mere lekha zAstrAnusAra pramANa karadiye hai isa kitAbako avalase akhIrataka koI dekhaleve. aura agara galata hai to aisA koI sAbIta karabatalAve, vinA aisA kiye muje koI kaise kahasakate hai ki-mithyA dukRta dekara Atmazuddhi kijiye, jisake AtmAkoM UtsUtra prarupaNArupI azuddhi lagI nahI, usako zuddhi karanekI kyA jarurata ? mene merI banAI huI kitAba mAnavadharmasaMhitAmeM jo likhA hai ki-jamAlijIne utsUtra bhASaNa kiyA mutAbika sUtra Avazyaka aura UttarAdhyayanake likhA hai, jinakoM zaka ho Una sUtro meM dekha leve. mene utsUtra bhASaNa nahI kiyA agara kiyA hai to koI batalAve. phira jahorI dalipasiMhajIne apanI kitAbake pRSTa (6) para likhA hai Uparake chaha patrokI nakala rajISTarI karake bhejatA huM. isakA javAba Anetaka chapAnA baMda kiyA hai, ababhI kRpA karake uttara dijiyegA, nahI to rajISTarIkI nakala milanese tIna dina pIche chapAkara prakaTa karuMgA. Asoja vadI (7) mI saMvat 1970, dalipasiMha jahorI, sikadarapADA naMbara (19) kalakattA. (javAba)meM yahI cAhatA thA ki bajarIye chApeke mujase javAba mAMge, achA huvA Apa logone bajarIye chApeke mujase puchA, mere pAsa kaI mahAzayokI cIThI bajarIye DAkake rajISTarI hokara AtI hai, cIThIkA javAba denA yA na denA merI marajIke tAlluka hai. ... Age jahorI dalipasiMhajIne apanI kitAbake (8) meM pRSTapara isa majamUnakoM peMza kiyA hai surya prajJaptikI TIkAkA sthAna mene puchA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. thA, Unako batalAnA lAjimathA, sauM na batAkara isI chApemeM Apa likhate hai, kisI jaina pustakAlayase maMgAkara dekhiye, usako maMgabAnA aura dekhanA ApakA pharja hai, so likhanA anucita hai. itane baDe jyotiSa graMtha dekhanekI merI yogyatA nahI. doyama ! yaha sUtra maMgavAnese muje koI bhejabhI nahI sakatA, Age yaha bhI likhA hai ki- itane baDe gahanArthasUtrake dekhanekI muje AjJA Apane kisa AdhArase diI ? ( javAba ) itane baDe sUtrakI TIkA dekhanekI AjJA mene isa AdhArase dii ki - zrAvakoMkoM TIkA aura bhASAMtara dekhanekA hukama hai. hAM ! mUlasUtra ke pAThakoM bAcanekA hukama nahIM. yaha sUtra Apa agara kisI jaina pustakAlayaseM maMgavAte to bhejanevAle bhejabhI sakate the. Apako ina bAtoMko dekhane kA zaukha thA, isa liye merA likhanA anucita nahI thA. phira jahorI dalipasiMhajI ne apanI kitAbake pRSTa (9) para likhA hai Apa apane (27) julAIke lekhakA javAba mujase chApedvArA mAMgate hai, so agara meM Apase zAstrArtha karanA cAhatA to ApakA likhanA ThIka thA, mene to apanI zaMkA nivartanake liye puchA thA. Age (10) me pRSTapara Apane likhA hai, Apake lekhakA jabAba zAstra pramANase zrI jayacaMdrajIgaNI deneko tayAra hai. ( javAba ) tayAra hai to achI bAta hai bajarIye chApeke deve, Age Apane teharIra kiyA hai ki savAla javAba ekahI chApemeM chape to ThIka hai. javAbameM mAluma ho akhabAra ke mAlika apane apane akhabAra ke liye svataMtra hai, cAhe kisIkA lekha chApe yA na chApe unakI marajIkI bAta hai, jisake dekhane meM javAba nahI AyagA ve mahAzaya talAza karake Usa chApekoM maMgavA leyageM. Age jahorI dalipasiMhajI ne apanI kitAba ke pRSTa ( 12 ) me para
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. ~~~~~~~~~~~~~~~~ isa majamUnako peMza kiyA hai ki agara Apa UtsUtramarupaNAko choDe aura zuddha prarupaNA karanA maMjura kareMge to ApakobhI guru mAnuMgA, mene isa lekhame dharmarAgase jo kucha sakhta lekha likhA hai usake vAste mAphI cAhatA huM. __ (javAba) yaha ApakI sajanatA hai, meM kisI bAtase nArAja nahI, merI utsUtraprarupaNA kaunasI thI, batalAnA thA, vinA batalAye kahanA lAjima nahI, mene mere lekhameM likhA thA ki-adhika mahinA cAturmAsika, vArSika aura kalyANikaparvake vrata niyamameM ginatImeM nahIM lenA so ThIka hai. ApalogabhI jaba do ASADha Ate hai to pahale ASADhameM caumAsA nahIM beThAte, aura kalyANikaparvake vrataniyamabhI do do daphe nahIM karate. phira bAta kyA huI ? daraasala! bAta vahI huI jo meM kahatAthA, muje koI guru mAne yA na mAne. unakI marajIkI vAta hai. meM isa bAtase nArAja nahI. [javAba-jahorI dalipasiMhajIke sAta savAlokA.] phira jahorI dalipasiMhajIne apanI kitAbake pRSTa (12)para likhA hai ki aba kRpA karake nIce likhe praznokA uttara zighratAse jainapatrameM dijiyegA. (javAba ) cAhe jainapatrameM duM yA alaga hU~ merI marajIke tAlluka hai, kahiye Apake savAla kyA hai ? savAla-sUrya prajJapti TIkAkI gAthA "ahajai" ityAdi aura umAsvAtijIkA vAkya-kSayepUrvA ityAdi ye do pramANa Apane chapavAye hai usakA khulAsA zAstroke nAma prAbhRta-adhyayana-pRSTa pramukhasahita jisajagahake ho so likhIyegA. __ (javAba ) mahArAja UmAsvAtijIke vAkyakA purAsabutaH isakitAvakI zuruAtameM decukA huM. sUryaprajJaptikI vRttikI gAthAke
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. liye pATha tArikha (27) julAI sana (1913)ke lekhameM de diyA hai Apa logokI tarphaseM maya zAstrasabutake pATha jAhira hote rahe to badaleke pATha merI tarphase bhI jAhira hote rahegeM, kharataragachavAlokI tarphase jo zuddha samAcArI kitAba chapI huI hai, usake pRSTa (146) para mahArAjazrI haribhadra sUrikRta-tatvavicArasAra graMthakI gAthA "bhavai jahiM tihi hANi"-tathA UmAsvAtijI racita AcAravallabha graMthakI gAthA "tihi paDaNe puvvatihi "-vagerA dii hai, AMge UMsI zuddha samAcArI kitAbake pRSTa (150) para vahI mahArAjazrI haribhadra sUrijI kRta tatva taraMgiNI graMthakI gAthA "tihi buDhIe puvvA "-dii hai yaha gAthA upara likhe graMthoke kaunakaunase adhikArameM hai, isakA mayasabutake koI patA likhe, nihAyata umadAbAta ho, kyoMki donotarphase pATha jAhira hote rahe to paDhanevAlekoMbhI phAyadA pahuce. (savAla dusarA )-Apa adhika mAsako kAlapuruSakI coTI kahakara ginatImeM lenekA niSedha karate hai, paraMtu yahAM-munizrI maNisAgarajIke pAsameM nizIthacUrNi hAthakI likhIke prathama udezake pRSTa (21) meM tathA dazavaikAlikahadvRtti chapI huI kipRSTa (641)meM pahelI narakakezrImaMta nAmA narakAvAsekI pRthavIko tathA hareka maMdiro-vA-parvatoke zikharokoM aura meruke uparavAle (40) yojanake bhAgako aura sarvArthasiddha vimAnake upara siddhazilA Ina saboko kSetracUlA kahI hai. isI mAphika bArAM mAsoke upara adhika mAsakI tathA ritumAsakI apekSAse sATha varsameM jo eka varsa baDhe Usako aura cauthe Areke aMtake pAMcame chaThe ArekoM kAlacUlA kahakara sarvakAlamAnakoM ginatImeM liyA hai, jaise navakAramaMtrake pAMcapadoke (35) akSaroke upara cAra cUlikAke. (33) akSarokoM sAmIla karake (68) akSaroke nava padokoM nava
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 nyAyaratnadarpaNa. kAra kahate hai, taisehI bArAM mahinoke uparAMta terahame mahineko ginatI meM lekara abhivarddhita saMvatsara kahA hai. ( javAba ) meM pestara bhI likha cukA hUM ki yaha abhiva rddhita saMvatsarakA svarupa bayAna kiyA hai, magara isako cAturmAsika, vArSika aura kalyANikaparvake vrataniyamakI apekSA ginatI meM lo, jaisA isa pATha kahAMlikhA hai, carcA kisavAtapara calatIthI, aura UtArate ho - kisapara ? nizIthacUrNi dazavaikAlikagRhadvRti, aura jaMbudvIpaprajJapti pAThase yaha bAta sAbIta nahI hotI, agara Apa - loga adhika mahinekoM ginatImeM lenA pramANa mAnate ho, to meM isa kitAbakI AdimeM pestara likha cukA hUM. do ASADha Ave jaba pahele ASADhameM caumAsA kyoM nahI beThAte ? do ASADhame do caumAsika pratikramaNa kyoM nahI karate ? do zrAvaNa, yA do bhAdave mahine Ave jaba dodaphe paryuSaNaparva tathA dodake saMvatsarIka pratikramaNa kyoM nahI karate ? ApakA adhika mahinA ginatI meM jaba pramANa ho ki dododake upara likhe huve kAma kare. aura jaba koi bhI adhika mahinA Ave to tIrthakaroke kalyANika parvakI tithike vrata niyama do do daphe kyoM nahI karate ? IsakA koI javAba deve . isase sAbIta huvA ki Apa logabhI upara likhe huve kAmomeM adhika mAsa ginatImeM nahI lete, abhivardhita saMvatsarako agADI lAkara kahadete ho. dekho ! adhika mahinA ginatIme liyA hai. meM pUchatA huM phira Apaloga va mujaba upara likheke bartAva kyoM nahI karate ? jo adhika mahinA cAturmAsika, vArSika aura kalyANi - parva tithi rau vrata niyamakI apekSA ginatI meM nahI lenA kahatA huM, so kalpasUtra aura samavAyAMgasUtrake pAThase kahatA hu~, suniye !
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. [pATha kalpasUtrakA.] teNaMkAleNaM teNaMsamayeNaM samaNebhagavaM mahAvIre vA. sANaM savisae-rAe-mAse viikaMte vAsAvAsaM pajosavai, [pATha samavAyAMgasUtrakA.] vAsANaM savIsai-rAe-mAse viikaMte sattariehiM rAhadieAhaM sesehi, ina donoM pAThokA mAinA yaha hai ki-caumAsA beThAneke pacAsame rauja saMvatsarIparva karanA, aura bAda saMvatsarIke (70) dina pIchADI rakhanA, (50) aura (70) milAnese (120) dina huve, aura caumAsA purA huvA, agara adhika mahinA ginatImeM pramANa hotA to kalpasUtra aura samavAyAMgasUtrake pAThameM jaisAbayAna jarura hotA ki yAto saMvatsarIke pestara (80) dina rakhanA, yA bAda saMvatsarIke (100) dina bAkI rakhanA. isase sAbIta huvA ki adhika mahinA cAturmAsika-vArSika aura kalyANikaparva vagerAke vrataniyamakI apekSA ginatImeM nahIM lenA, Apa loga jaba do zrAvaNa yA dobhAdave mahine Ate hai, caumAseke pacAsameM roja kalpasUtrake AdhArase saMvatsarI karalete ho, magara bAda saMvatsarIke jo (70) dina bAkI rakhanA samavAyAMgasUtrakA pharamAna hai usapara khyAla nahIM karate. kyoMki Apa logokI ginatIse bAda saMvatsarIke (100) dina rahajAte hai, isakA koI javAba deve. savAla-tIsarA, anAdikAlameM anaMtacauvizI batIta ho gaI, IsameM anaMte adhika mAsa huve, isako sabhI tIrthakarone ginatIme liye hai. ___ (javAba ) agara sabhI tIrthaMkarone adhika mAsa ginatImeM liye hai, to tIrthaMkara mahAvIrasvAmIne cAturmAsika, vArSika aura
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. kalyANikaparvake vrataniyamameM adhikamahinA ginatImeM kyoM nahI liyA ? aura (120) dinakA caumAsA kalpasUtra aura samavAyAMgasUtrake pAThameM kyauM pharamAyA ? tIrthaMkara mahAvIrasvAmI mahArAja bhI atItakAlameM hoye huve anaMte tIrthaMkaromeM hI hai, kucha jude to hai nahIM phira Unone ekasopacAsa dinakA caumAsA kyoM nahIM pharamAyA ? isa bAtako sauco ! agara anaMte tIrthakaromeM-mahAvIrasvAmIko ginate ho to unakA pharamAnA maMjura karo, yAto kaho ! hama akele kalpasUtrake pAThaparahI calate hai. samavAyAMgasUtrake pAThapara amala nahIM karate, yA kaho ! donoM pAThopara amala karate hai, agara donopAThopara amalakaroge to sAbIta hojAyagA. cAturmAsika, vArSika aura kalyANiparvake vrata niyamakI apekSA adhika mahinA ginatImeM nahI liyA jAtA, merA kahanA pahale bhI yahI thA, aura ababhI yahI hai. ____ Age isI tIsare savAlameM jahorI dalipasiMhajIne likhA hai ki tIrthaMkaroke kalyANika mAsavRddhise prathama yA dusare mahineke pahile yA dusare pakSameM jisatithiko huve ho UsI mAphika mAne hai. - (javAba) isa lekhakA matalaba yaha nikalA ki adhika mahineme panarAMdina pahale mahineke choDanA, aura panarAdina dusare mahineke choDanA, phira bAta kyA huI ? bAta yahI huI ki eka mahinA to bIcame chuTahI gayA, merA jo kucha kahanA thA vahI bAta AgaI. daraasala ! Apake adhika mahinekA bheda yahAM khula gayA, nizIthacUrNi-dazavaikAlikahavRtti aura jaMbUdvIpaprajJaptikA pATha kahAM gayA ? idhara udhara phirakara UsI bAtapara Aye, jo zAMtivijayajI kahate the,-isa lekhase sAbIta hogayA ki Apa bhI kalyANikaparvake vrataniyamameM adhikamahinA ginatImeM nahI lete. . - phira isI tIsare savAlameM jahorI dalipasiMhajIne likhA hai
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. ki Apake guru mahArAjakA svargavAsa saMvat (1953) prathama jyaSThake dusare pakSakI (7) mI maMgaLavArakoM huvA, to jaba dojyeSTha mAsa hovege taba prathamajyeSThake dusarepakSameM unakA ochava honA cAhiye, to phira Apa punarukti doSa batAkara anaMta tIrthaMkarokI AjJA uthApanakarake apane saMyama tathA samyaktako hAnikAraka prarupaNA kyoM karate hai, __ (javAba) merI prarupaNA samyaktako hAnikAraka nahI, aura tIrthakaroke vacanako UthApana karanevAlI nahIM, Apa loga adhika mahineko ginatImeM pramANa mAnate ho, isaliye Apako tIrthakaroke kalyANaparva dododaphe mAnanA paDegA. pharjakaro ! kabhI do poSa mahine A jAya taba tIrthakara pArzvanAtha mahArAjakA janma kalyANaka batalAIye ! kaunase pauSameM karege, agara pahalepauSameM kareMge to dusarA pauSa chuTege, agara dusaremeM kareMge to pahalA chuTegA, agara donoMmeM kareMge to punarukta doSa AyagA-aba suniye ! mere gurujIkA utsava mutAbika pharamAna Apake pahele jyeSTame kiyA to dusarA jyeSTa chuTA, aura dusareme kiyA to pehalA jyeSTa chuTA, AkhIrakAra mahinA eka chuTatA hI hai, yAto ! punarukta doSa gino yA eka mahinA choDo, asalame (30) dina choDanA maMjura hI rahA, aba adhika mahinA ginatImeM pramANa kahAM rahA? ____savAla cauthA, tArikha (27) julAI sana ( 1913 )ke lekhameM Apane likhA ki jainajyotiSameM tithikI hAnivRddhi donoM hotI hai, paraMtu yahAM munizrI maNisAgarajI kahate hai caMdraprajJapti-jyotiSakaraMDaka vRtti-lokaprakAza vicArAmRtasaMgrahavagerA zAstroke pramANa anusAra jainajyotiSakI ginatImeM (61)mI avamarAtrI hokara (62) mI tithikA kSaya AtA hai, aura chapAhuvA loka prakAzanAmA graMthake svarga (28)mA pRSTa (1121)se (1130) taka dekhalenA vRddhikA
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. sarvadA abhAva hai, to phira Apane kisa zAstrAnusAra vRddhi honekA likhA? zAstrakA pATha jAhira kijiyegA. (javAba) lijiye ! zAstrapATha jAhira karatA hu~, suniye ! chape huve loka prakAzake pRSTa (1131) para (44)me zlokame sApha likhA hai. caMdramAsavivakSAyAM sUryamAsavyapekSayA / kAlasya hAnivRddhizca sUryamAsa vivakSaNe // karmamAsa (yAnI) ritumAsa aura caMdramAsakI apekSA hAni, aura ritumAsa sUryamAsakI apekSA vRddhi hotI hai. dekhiye ! mene hAniddhike bAremeM jainazAstrakA pATha batalAdiyA, sUryaprajJaptikI vRttimeM jahAM avamarAtrIkA adhikAra calA hai vahAM likhA hai karma mAsakI apekSA sUryamAsakI ginatIse eka adhika rAtrI hotI hai. (30) aho rAtrIkA eka karmamAsa (yAnI) ritumAsa hotA hai. aura sADhetIsa ahorAtrIkA eka sUryamAsa hotA hai. do mahinekI eka ritu hotI hai, isa ginatIseM chaha ritumeM chaha ahorAtra baDhe, khyAla kijiye ! isa apekSA hAniddhi honA sAbIta huvA yA nahI ? akalamaMdoko cAhiye, dono tarphake pATha dekhakara usake natIjepara Ave. dusarI yahabAta hai ki grahoke parivartanase agara kAlakI hAnivRddhi nahotI ho to mahinA kahAMse baDhegA? phirato ApakA adhika mahinAhI UDa jAyagA, yAto! Apa jainajyotiSapara calanA kAyama kare yA laukika jyotiSapara ! jaba do zrAvaNa yA do bhAdavai Ate hai to batalAie ! jainajyotiSameM ina mahinokI vRddhi hotI hai yA nahIM ? isakA koI javAba deve. savAla-pAMcamA, isa savAlameM jahorI dalipIMsahajIne likhA hai ki Apa kahate hai laukika paMcAMgake mujaba parvatithikA kSaya hama
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. nahI mAnate hai, to saMvat (1962)ke jodhapura paMcAMgame bhAdrapada sudI paMcamIkA kSayathA, usI mujaba baMbaIkI mAMgarola jainasabhAne aura bhAvanamarakI jainadharmaprasAraka sabhA vagerAke sarva paMcAMgomeM paMcamIkA kSaya mAnA, aura ApanebhI khAnadeza dhuliyA zaharameM caumAsAkarake paMcamIkA kSayamAnakara cauthakoM kharataragachavAloke sAtha saMvatsarIpratikramaNa kyoM kiyA? isakA khulAsA dijiyegA, _(javAba) suniye! khulAsA detAI. daraasala! tamAmajaino. ko mutAbika jainajyotiSake bartAva karanA cAhiye, aura meM vaisAhI karatAhUM. saMvat (1962)kA paMcAMga nikAlakara dekhiye! vapagachavAle mutAbika jainajyotiSake bartAva karate hai, bhAdrapada zukla caturthIkI saMvatsarI karanA tapagacha kharataragachavAle dono mAnate hai, isameM eka dusarekA sAtha kyA kiyA? zivAyatapagacha kharataragachake dusarebhI kaIgacha jainazvetAMvarasaMghameM maujUda hai jo caturthIkI saMvatsarI mAnate hai. jaise ApanekahA kharataragachavAlokA sAtha kiyA vaise, dusare gachavAle kahege hamArA sAtha kiyA, asalameM koI gachavAle ho tamAmajainoko mutAbika jainajyotiSake bartAva karanA cAhiye. savAla chaThA-dezakAlAnusAra jo koI AcaraNA prabhAvika AcArya kare vo sarva jainasaMgha maMjurakare, usIke anusAra sarvagachoke pUvAcAryone vyAkhyAnake samaya muhapatti bAMdhanA zuru kiyAhai, aura pUvAcAryoMkI AjJA na mAne yo mithyAtvI aura anaMtasaMsArI kahA. (javAba) kisa jainAcAryane kaunase saMvatmeM vyAkhyAnake vakhta mukhapara mukhavastrikA bAMdhanA zuru kiyA? isakA sabuta kyauM nahI batalAyA? pUrvAcArya kucha jineMdrose jJAname baDe nahI, kyA ! dezakAlake jAnanevAle tIrthaMkara deva nahI the ? unako to apane kevalajJAnameM dezakAla sabakucha jAnapaDatAthA, rUDhI aura AcaraNA dharmazAstrase baDI nahI, rUDhI to kaItarahakI.calapaDegI, kahAMtaka koI
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. Usapara amala kareMge. jo bAta dharmazAstrome likhI hogI vahI kAvilamaMjura karaneke hogI. daraasala! kisI jainAgamameM jainamuniko vyAkhyAnake vakhta yA tamAmadina mukhapara mukhapatrikA bAMdhanA nahI likhA, agara likhA hai to koIpATha batalAve, mene kaIdaphe jainaakhabAromeM isake bAremeM lekha diye, magara kisI jainane javAba nahIM diyA. audhaniyuktizAstrame sApha likhAhaiki jainamuni mukhavatrikA mukhake Age rakhe. yAte koI raja reNuM yA jaMtu mukhameM na Anagire, zAstravAcatevakhta apane mukhakA thuka zAstrapara na gire, zivAya isake dusarA koI sababa nahI. ... Age isI chaThe savAlameM jahorI dalipasiMhajIne likhA hai: Apake gurumahArAjazrI AtmArAmajIne ajJAnatimirabhAskarake pRSTa (320)meM yaha gAthA likhI hai. .. chaThaThamadasamaduvAlasehiM mAsaddhamAsa khamaNehiM, .... akaraMto guruvayaNaM aNaMtasaMsArio bhaNio.. * to phira Apa vyAkhyAnasamaya muhapatti bAMdhanekA niSedhakarake gurujana pUrvAcAryokI AzAtanAse anaMtasaMsArakA kAraNa kyoM karate ho? * (javAba ) vyAkhyAnake vakhta muhapara muhapatti bAMdhanA kisI jainazAstrameM nahI likhA, aura isIliye meM niSedha karatAhu~, Apa agara isakA koIpATha batalAve to merA niSedhakaranA baMda hosakatA hai, AcaraNA paraMparA yA ruDhI tIrthakaroke pharamAnase baDI nahI mahArAjazrI AtmArAmajI AnaMdavijayajI sAhabane ajJAna timirabhAskara graMthake pRSTa (320)para jo gurukI AjJA na mAne Usako anaMtasaMsArI kahA, yaha usI gurukI apekSA kahAhai, jo mutAbikapharamAna tIrthakara gaNadharoke calanevAle ho. manamAnI AcaraNA yA rUDhI calAnevAloke liye nahIM kahA. ....
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. 19 savAla sAtamA . - jahorI dalipasiMhajIne isameM likhA hai, Apa kaIdaphe chApemeM likhate hai raila hamAre vAste nahI banI, to hamAre beThane meM kyA doSa hai ? isase to kasAI jIvahiMsA karatA hai to kisIkA nAmalekara nahI karatA, phira mAMsakhAnevAleko doSa lage yA nahI ? vaisehI halavAI bhI sabatarahakI mIThAI banAtA hai to kisIkA nAmalekara nahIM banAtA, phira jainamunikoM maulalekara khAnemeM kyA ! doSa hai ? agara Apa kahege doSanahIto sAdhuke gaucarIke betAlIza doSo meM kyoM manAkiyA ? aura yadi Apakahege doSa hai to railamebhI doSa kyoM nahI ? ( javAba ) railameM beThanevAle jainamuniko doSa isaliye nahI ki UnakA irAdA dharmakA hai, pAMcaiMdriyokI viSayapuSTikA nahI, kasAIke pAsase mAMsa maula lenevAleko pApa isaliye hai ki unakA IrAdA pAMcaiMdriyoMkI viSayapuSTikA hai, dharmakA nahI. halavAI ke bahA~se miThAI maulaleneke bAremebhI IrAdepara bAta hai. jainamuni parigrahake tyAgI hote haiM. phira ve halavAIke pAsase miThAI maulakaise leyage ? jainamunikoM bhikSAmAMgakara apanAgujarAna karanA kahA. koI mahAzaya cAhe jitanI dalIla peMzakare, sAmane InsAphake beinsAphI bAtoMkA gujara nahI. jainamuniko vihArake varuna rAstemeM nadI AjAya to nAvameM beThakara pAra honA hukama hai, cunAce ! nadImeM nAva calanese pAnI ke jIvokI hiMsA hotI hai, magara irAdA dharmakA honese bhAvahiMsA nahIM, aura vinAbhAva hiMsA ke pApa nahIM, isI taraha railake liye bhI samajo Ajakala kaI zrAvaka basababa railake apanA batana chor3akara duradurake mulkoMmeM jAbase haiM, jahAMki jainadharmakA jAnanevAlA upadezaka nahI milatA, agara usajagaha koI jainamuni bajarIye railake jAve aura vahAM tAlImadharmakI deve, to dharmakA phAyadA hai, hAM !
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaraladarpaNa. agara koI jainamuni zaukhase railameM beThakara mulkokI saphara kare to bezaka! pApa hai. aura usakI mumAniyatabhI hai, kyoMki IrAdA unakA dharmapara nahIM rahA. ___ Age isIsAtave savAlame jahorI dalipasiMhajIne likhA hai isake AlAve railameM baiThanevAle jainamunikoM TikiTakharcakI ciMtA strIsaMghaTA rAtrIvihAra dIpakakA UjAlA sukhazIlatA pramAda grAmoke caityadarzanakA abhAva vahA~ke zrAvakoMkoM dharmopadezakI aMtarAya tathA Tezanaparase ghoDe gADIpara savAra hokara rAtrIkoM gAMvameM jAnA, beTAimapara gaucarIkA abhAva vagerA doSokA kAraNa kyoM karate ho ? so kRpA karake saba bAtakA spaSTa khulAsA likhiyegA. _ (javAba.) saba bAtakA spaSTa khulAsA likhatAhuM suniye ! railavihArI jainazvetAMvara muniyoke liye AdamI bhejakara TikiTakharcakA baMdobasta zrAvaka loga karate hai, nispRhI satyavaktA aura apane pUrvakRta karmapara bharusA rakhanevAloke saba kAma ThIka ThIka taurase huvA karate hai, jo jo jainazvetAMbaramuni petAlisa Agamake purejAnakAra aura paMDita hai, unako harajagaha bhakti karanevAle zrAvakaloga milate hai, jJAna eka aisI umadA cIja hai ki usakI hareka sakhsakoM jarura paDatI hai. isa likhanekA matalaba yaha hai ki jJAna eka pUjanIka guNa hai, dusarIbAta yaha hai ki hareka bakhzako apane lAbhAMtarAya karmake duDhanepara yogya cIja mIlatI hai, jainazAkhameM likhA hai ki:..aMtarAyakSayAdeva, lAbho bhavati nAnyathA; tatazca vastutatvajJo, no lAbhamadamudvahet. 1 isakA matalaba yaha huSA ki apane lAbhAMtarAyakarmake kSayase jIvako yogya cIja milatI hai isa liye padArthajJAnako jAnanevAle
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. mahAzaya phAyadA honeparabhI kisI tarahakA mAna nahI dharAte, jalameM nAva calatI hai, jamInapara raila calatI hai, jamInase pAnImeM jyAdA jIvahiMsAhonekA sababa hai, isa bAtapara koI gaura kare. . railameM beThanevAle jainazvetAMbaramunikoM parigrahakI vRddhi hogI aisA jo puchA gayA hai, usakA javAba suniye ! lobhalAlacameM na paDeto parigrahakI vRddhi nahI hosakatI, yaha eka sidhI saDaka hai, railameM saphara karanevAle jainamunikoM strIyokA saMghaTA hogA aisA jo puchA gayA hai, javAbameM mAluma ho, upayogase bartAvakare yA alagakaMpArTameM baiThe to strI sparza nahI ho sakatA, railavihArI jainamuniyoke liye rAtrIko vihAra karanekA aura dIyekA cAMdanA laganekA jo puchA. gayA hai, javAbameM mAluma ho dinameM jAnevAlI railameM saphara kare to ye donoM bAteM bacasakatI hai. railameM jAnese sukhazIlatA aura pramAda baDhegA aisA jo puchA gayA hai javAbameM mAluma ho, sukhazIlatA aura mamAda jaba baDhe ki railameM beThanevAle jainamuni eka gAMva yA zaharameM bahuta arsetaka kayAma kare, meM haravakhta vicaratA rahatAhuM, meM jisagAMva yA zaharameM jAtAhuM, vyAkhyAnadharmazAstrakA hamezAM detAhu~, graMtha banAneke kAmameM yA kisIke savAloMpara javAba denemeM lagA rahatAhuM. jo loga mere sahavAsameM Acuke hai bakhUbI jAnate hogeM.. ___railameM beThanevAle jainamuniko harekagAMvoke caityadarzanakA abhAva hogA, aisA jo puchAgayA hai, javAbameM mAluma ho, paidalavihArI jainamunikobhI yaha abhAva banArahegA, jojo gAMva rAstemeM paDegeM usajagahake jinamaMdiroke darzana karasakegeM, IsItaraha railabihArI jainamunibhI jahAM jinamaMdirakA yogahogA, utarakara darzana karasakegeM. Apalogone jainazAstromeM kaIjagaha sunAhogA ki pestara jaMghAcAraNa vidyAcAraNa jainamuni apanI labdhise AsamAnameM UDatethe. kahiye! UnakoMbhI rAstemeM harekagAMvake caityadarzanakA abhAva hotAthA yA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. nahI ? magara isase kyA huvA? aura jaba veM apanI labdhise AsmAnameM UDatethe, to batalAiye! unake zarIrase jo vAyukAyake jIvokI hiMsA hotIthI, UsakA pApa Unako lagatAthA yA nahIM ? amara kahAjAya irAdA dharmakAthA, isaliye bhAvahiMsA nahI aura vinA bhAvahiMsAke pApa nahIM, to isItaraha railavihArake liyebhI samajo. : railameM beThanevAle jainamuniko harekagAMvake zrAvakokoM dharmopadeza denekI aMtarAya rahegI, aisA jo puchAgayA hai, javAbameM mAluma ho, jahAM paidalavihArI jainamuni nahIM jAsakegeM railavihArI jainamuni jAsakege, isaliye unako dharmopadeza denekI aMtarAya nahI, balki! chuTa rahegI. mene jo kitAba jainatIrthagAiDa banAI hai, usame dekho! kahAM kahAMtaka merAjAnA huvAhai, karIba (6) varSa taka jainazvetAMbara tIrthokI talAzImeM phiranA huvA, purAne zilAlekhoko apanI najarase dekhakara baDImahenatase UnakI nakala kiI, kaImahAzaya jainazvetAMbaratIrthakI marammata karavAte hai, kaI jainamaMdira banavAte hai, mene khayAla kiyA eka kitAba aisI banAnA cAhiye, jisameM tamAma jainazvetAMbaratIrthoMkI prAcInatAkA hAla milasake. goyA! majakura kitAba jainazvetAMbaratIrthoMkA eka makhajana hai, itanI zodha karaneparabhI mene kisIpara kuchaAsAna nahIM kiyA, apaneAtmAke azubhakarmokI nirjarAke liye prayatna kiyA hai, jainadharmakI prAcInatAke lekha mayasabutake apanI komakesAmane pezakaranA, hareka jainakA pharja hai, vahIpharja mene adA kiyA hai. - saMvat (1965) meM jaba merAjAnA mulka dakhana haidarAbAdake Age tIrtha kulpAkajImeM huvAthA, usavakhta UsatIrthakI kisakadara kamajorahAlata hogaIthI, dekhanevAle jAnate hoge, mene vahAMpara Aye huve dekhanahaidarAbAda aura sikaMdarAbAdake zrAvakokoM jIrNoddhArake liye upadeza diyA, UsIsAlameM jIrNoddhArakA kAma jArI huvA,
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyaratnadarpaNa. 23 aura Aja usatIrthakI kitanI tarakkI huI hai ? koI jAkara dekhe, yA dakhana haidarAbAda, sikaMdarAbAdake zrAvakoseM darayAphata kare, pahale ke jainAcAryone aura jaina muniyone jojo phAyade jaina saMghakoM pahucAye UnakI barAbarI Apana logose kyA hosakatI hai ? magara jaba koI isa bAta kA savAla kare to sacabAta likhanA koI beMinsApha nahI. isaliye yaha bAta likhI gaI hai. Age railavihArI jainamuniko bagImeM beThakara rAtrIko gAMva meM jAnA paDegA aisA jo puchA gayA hai usake javAba meM mAluma ho, dinameM jAnevAlI railameM beThe aura Tezanaparase dinameM paidalavihAra se zaherameM jAveto jAsakate hai, railameM beThanevAle jainamuniko kabhI beMTAima gocarI jAnA paDegA, aisA jo puchAgayA hai, javAba meM mAluma ho, beMTAima gaucarI na jAve, aura vakhta honepara jAve to jAsakate hai, dekhiye ! saba bAtoMke spaSTa khulAse dediye hai, sAta savAlo ke javAba khatama huve, isapara jo kucha likhanAho, zaukhase likhe phira javAba dUMgA. phira jahorI dalipasiMhajIne apanI kitAbake pRSTa (15) para likhA hai ki nyAyaratnajI mahArAjaseM vinati karatAhuM ke isa lekha meM lokI kSamAkarake Apa anyaanya bAtoMkI ADa aura viSayAMtara na lekara ina sAta praznokA zighratA se uttara dijiyegA, isa tasdIkI mAphI kijiyegAjI, ApakA uttarAbhilASI kRpAkAMkSI dalipasiMha jahorI . - ( javAba . ) yaha kitAva nyAyaratnadarpaNa bataura javAbake diI jAtI hai, chaha cIThI aura sAtasavAloke javAba isameM darja hai, mene dusarIbAtokI ADa nahI lii, aura na viSayAMtara kiyA hai, Apake lekhoko sAmane rakhakara barAbara javAba detA rahAhuM. Age jahorI dalipasiMhajIne apanI kitAbakI akhIrameM pRSTa
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 24 myAyaratnadarpaNa. (16) para likhA hai, saba sajjanose vinati karanemeM AtI hai ke isa pustakakoM Apa bAMce, dusarokoM bacAve, tathA sarvameM pragaTa kare, aura satyakI parIkSA kare. ___ (javAba.) isa kitAbakoMbhI Apa dekhe, apane dostoMko dikhalAve, sacabAtakA imtihAna kare, aura isameM dii huI dalIlopara gaura kare, muje umeda hai carcAke graMtha paDhaneke zaukinoMko yaha kitAba jarura pasaMda hogI. __ va kalma jainazvetAMbara dharmopadeSTA vidyAsAgara nyAyaratna muni zAMtivijaya.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ [jinAya namaH ] [kavi-surajamalajI-sAkIna-udayapura-mulka mevADakI banAihuI lAvanI.] cresterrenterresserserirreserien vidyAsAgara nyAyaratna zrI zAMtivijayajI-baDe aNagAra, saMyamalino Apane choDayo kuTuMbasaba dhanagharavAra, bhAvanagara gujarAtake mAhI-zaharabaDo bhArI uttama, dhanyahai dharaNI vahAMkI jahAM munijI liyohai janama, dhanya pitA mAnakacaMdajIko-ve calate jinamatako dharama, the satavAdI jinake putra kahalAye anupama, dhanyavAda liyAtakavarakoM-mAtA buddhikI bIasama, saMskArase Apa Ajanme udayabhaye nijapUravakarama, mahAjana vizAozavAlathe-jUThavacana nahI ekalagAra, saMyamalIno Apane choDayo-kuTuMbasabadhanagharabAra. vidyA.1 zrIrI AtmArAmamahArAja-jinome liye Apako hai pahicAna, dIkSAlinI sAla unnIsa aura chattIsapramAna, vezAkhazukla dasamI guruvAre-huvesaMyamI caturasujAna, malerakoTa pAMcAlamulkameM jAnatahai saba nikhilajahAna, dharmazAstrakoM paDhe munizvara- vyAkaraNakozako bhArIjJAna, sarvazAstrakoM Apane pRthak pRthak linesabamAna, paMjAba pUrava mAravADa-gujarAta mAlavAko diyotAra, saMyamalIno Apane choDyo kuTuMba sabadhanagharabAra vidyA.2 Gooo her oge
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ dakhanameMgaye ApamunijI-jinamata khUbadipAyAhai, dezadezameM ApakA sujaza bahotasA chAyAhai, mAnavadharmasaMhitA ekapustaka-bahota khUba pharamAyAhai, praznapAMcako khaMDanakarake majahaba risAlA banAyAhai, tInathuikA parAmarza eka-tInathuimeM racAyAhaiM, vidhi jainasaMskAra banAkara tanaparayaza upajAyA hai, gRhasthApanameM nAma haTIsiMha-janyalagnameM viditavicAra, saMyamalIno Apane choDyo kuTuMba sabadhanagharavAra. vidyA.3 unnIsavarSakI umaraApakI-jabase yaha saMyama dhAryo, dhanyamunijI Apane kAmakrodha ripuko mAryo, sakala kAmanA tajI jagtakI-lobhapApa pAvakajAryo, dhanyaho svAmIApane nijAtama kArajasAryo, vidyAsAgara nyAyaratnamuni-dharmadhuraMdhara padadhAyA, dezadeza aura nagara gAMvameM sujaza Apane vistAryo, surajamallakI hAthajoDakara-munijIvaMdanA vAraMvAra, saMyamalIno Apane choDayo kuTuMba sabaMdhanagharabAra, vidyA.1 [ dohA.] - moharAyake rAjyameM-dharmarAekI Ana, baratAve cetana tadA-jIvita janmapramAna. 1 sIjanabaramavidhAnamArakayAtrA UsaphIsabhAtagADayA AjArAharasaubhAgamA napaduibhIpnajAcADacApIyAnA