Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavAM pravacana dharma AviSkAra hai-svayaM kA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazna-sAra kRSNa kahate haiM ki mAro aura mahAvIra kahate haiM ki hiMsA kA vicAramAtra hiMsA hai| donoM meM zreSTha kauna hai? bahuta samaya se maiM Apake pAsa hUM aura maiM bahuta ajJAnI aura nirbuddhi hUM yaha Apa bhalIbhAMti jAnate haiN| ApakI kahI aneka bAteM mere sira para se gujara jAtI haiN| paramAtmA kI pyAsa kA mujhe kucha patA nhiiN| phira maiM kyoM yahAM hUM aura yaha dhyAna-sAdhanA vagairaha kyA kara rahI hUM? jIvana va astitva ke parama satyoM kI kyA nirapekSa abhivyakti saMbhava nahIM hai? kisI pyAse ko jaba maiM Apake pAsa lAtI hUM to vaha mujhase dUra ho jAtA hai| mujhe eka tar3apa-sI hotI hai| lekina 'terI jo marjI' kahakara gA par3atI hUM : 'rAma zrI rAma jaya jaya raam|' wwjainelibrar.org
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ halA praznaH kRSNa kahate haiM ki mAro aura mahAvIra agara ThIka se samajho to kRSNa ne yaha nahIM kahA hai ki tU mAra; kahate haiM ki hiMsA kA vicAra-mAtra hiMsA hai| kRSNa ne to itanA hI kahA hai, vaha tujhe nimitta banAye mArane meM to kRpayA batAyeM ki donoM meM zreSTha kauna hai? maar| kRSNa kI gItA ko isa dRSTi se kabhI dekhA nahIM gyaa| soco ki arjuna kI jagaha koI dUsarA vyakti hotA to aMtataH yaha zreSTha aura azreSTha ke prazna atyaMta ajJAna se bhare hue haiN| usa niSkarSa bhI le sakatA thA ki maiM saMnyAsa letA hUM kyoMki usakI UMcAI para tulanA kAma nahIM aatii| aura tulanA karane vAlA mana marjI saMnyAsa kI hai| apane ko saba bhAMti chor3a detA aura phira na to mahAvIra ko samajha sakegA aura na kRSNa ko samajha skegaa| kRSNa se kahatA ki kSamA kareM, apane ko saba bhAMti chor3a rahA hUM, kyoMki tulanA karane vAlA mana dukAnadAra kA mana hai, samajhadAra to eka hI bhAva uThatA hai ki saMnyAsa le luuN| to jaba usakI marjI kA nhiiN| saMnyAsa kI hai to maiM kaise laDUM? jaba eka hI bhAva saba zvAsoM meM aisA hI samajho ki jaise eka gilAsa meM AdhA jala bharA huA mere gUMja rahA hai ki chor3a dUM saba, calA jAUM vana-prAMta meM, to jAtA rakhA ho aura koI kahe ki AdhA gilAsa khAlI hai aura koI kahe | huuN| to kRSNa inakAra na karate ki tUne galata kiyaa| kRSNa kahate, ki AdhA gilAsa bharA hai, aura tuma mujhase pUcho ki donoM meM zreSTha jo vaha karavAye vahI kr| kauna hai, to tuma bAta samajhe hI nhiiN| jo AdhA khAlI hai vaha arjuna yuddha kiyA, kyoMki arjuna kA sArA vyaktitva kSatriya AdhA bharA bhI hai| jo AdhA bharA hai vaha AdhA khAlI bhI hai| kA thaa| arjuna jo saMnyAsa kI bAta kara rahA thA, vaha Upara-Upara donoM ne kahane ke alaga-alaga DhaMga cune haiN| eka ne vidheya para thI, bauddhika thI; vaha vAstavika na thii| agara vAstavika hotI jora diyA, eka ne niSedha para jora diyaa| eka ne bhare hisse ko to kRSNa kI gItA se vaha saMnyAsa kA hI sAra letaa| dekhA, eka ne khAlI hisse ko dekhaa| lekina donoM ne hI satya kI kRSNa kI gItA meM ThIka-ThIka nirdeza nahIM hai ki kyA karo; tarapha izArA kiyaa| kRSNa kI gItA meM to itanA hI nirdeza hai ki tuma mata karo, use kRSNa kahate haiM, kartRtva terA nahIM hai, paramAtmA kA hai| isalie | karane do| phira agara usane yahI cunA hai ki tumase hajAroM logoM maiM karanevAlA hUM, yaha bhAva hI chor3a de| yaha bhAva hI hiMsA hai| maiM ko kaTavA de, to usakI marjI ! tuma yaha mata socanA ki tuma kara nimitta-mAtra hUM; vaha jo karavAyegA, maiM karUMgA; maiM bIca meM na rahe ho| tuma apane ko saba bhAMti samarpita kro| khar3A houuNgaa| maiM koI bAdhA na ddaaluuNgaa| kRSNa kI bhASA samarpaNa kI bhASA hai| tuma isa bhAMti zUnyavata maiM bAMsa kI poMgarI kI taraha ho jAUMgA; vaha jo gAyegA, jo khar3e ho jAo ki jahAM usakI havAeM le jAyeM vahIM cale jaao| gunagunAyegA, usakI marjI! tuma tairo mt-bho| 393
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga : 1 jaba arjuna ne apane ko chor3A to tatkSaNa usakA saMnyAsa kA ki mere rahate itanA bar3A makAna par3osa meM khar3A kara diyaa| aba bhAva vidA ho gyaa| vaha yuddha ke lie tatpara ho gyaa| usane cAhe sArA jIvana dAMva para laga jAye, bar3A makAna banAkara gAMDIva phira uThA liyaa| kyoMki vaha bAMsurI banI hI usake lie dikhAnA hai| to tumane bar3A makAna banAyA, 'maiM' ko bar3A thii| vahI gIta arjuna gA sakatA thaa| arjuna yoddhA thA, kSatriya | kiyA-hiMsA ho gii| thaa| vaha paramAtmA kA sainika hI ho sakatA thA, paramAtmA kA tuma kisI AdamI ke pAsa se akar3akara nikala gaye-hiMsA saMnyAsI nahIM ho sakatA thaa| vaha usakI niyati thii| ho gii| hiMsA tumhArI jahAM bhI 'maiM' kI dhArA gaharI hotI hai, vahIM isalie tuma...yaha prazna kisI jaina ne pUchA hai, isalie vaha ho jAtI hai| kahatA hai, kRSNa kahate haiM ki maaro|' kRSNa kahate nahIM ki to mahAvIra ne kahA, karmoM ko chor3o, jinase hiMsA hotI hai| maaro| kRSNa na kahate ki mata maaro| kRSNa itanA hI kahate haiM, jo jinase dUsare ko coTa lagatI hai, vaha chodd'o| jinase dUsaroM ko karavAye...! tuma nirNaya na lo, usI ko nirNaya do| bAgaDora | dukha hotA hai, vaha chodd'o| aura taba tuma cakita hokara dekhoge ki usake hAtha meM de do| tuma zUnyavata khar3e ho jaao| aura jo jisase dUsare ko coTa lagatI hai, usI se tumhArA ahaMkAra majabUta aMtartama se uThe, jo usakI AvAja Aye usI dizA meM cala | hotA hai, aura koI upAya nahIM hai| bhojana hI ahaMkAra kA yahI hai pdd'o| kRSNa kA mArga samarpaNa kA hai| arjuna yuddha meM gayA, | ki dUsare ko coTa lge| sAMskRtika, sabhya DhaMga se lage ki kyoMki saba bhAMti apane ko zunya karake usane yahI pAyA ki yahI asabhya DhaMga se lage; tuma kisI ko gAlI do ki kisI kA vyaMgya AvAja AtI hai ki 'kartavya ko pUrA kara! aba phira maiM kyA kara | karo; tuma kisI ko jiMdagI ke yuddha meM pachAr3a do, girA do; yA sakatA hUM?' tuma tyAga ke yuddha meM kisI ko harA do ki tuma kisI ko apane se mahAvIra kahate haiM, hiMsA kA bhAva-mAtra hiMsA hai| kRSNa bhI yahI choTA tyAgI karake siddha kara do-koI pharka nahIM pdd'taa| tuma kahate haiM agara tuma samajhane kI koziza kro| kRSNa to yaha bhI koI bhI mAdhyama cuno, jisa mAdhyama se bhI dUsare ko dukha ho kahate haiM ki hiMsA kA bhAva to hiMsA hai hI, ahiMsA taka kA bhAva sakatA hai, vaha mAdhyama hiMsA hai| aura hiMsA se 'maiM' majabUta ki maiM ahiMsA karatA hUM, hiMsA hai| maiM karatA hUM, isameM hiMsA hai| hotA hai| jora kRtya para nahIM hai, kartA para hai| maiM hUM, yahI hiMsA hai| 'maiM' ko | to mahAvIra kahate haiM, hiMsA ke sAre kRtya chor3a do| hiMsA kA haTA lo, ahiMsA ho jaaegii| bhAva taka chor3a do, kRtya kI to bAta alg| kyoMki bhAva bhI arjuna yuddha meM lar3akara bhI ahiMsaka rahA, hiMsaka nahIM hai| kAphI hai; vaha bhI bhojana bana jAyegA, vaha bhI ahaMkAra ko kyoMki jisane apanA kartavya hI haTA liyA, jisane apanA majabUta kregaa| jaba tumane hiMsA ke saba bhAva, kRtya chor3a diye, kartA-bhAva hI haTA liyA, usako aba tuma karma ke lie doSI na tuma acAnaka pAoge tumhArA 'maiM' dhUla-dhUsarita ho gayA, gira ThaharA skoge| donoM eka hI bAta kaha rahe haiN| kRSNa kA jora hai par3A, samApta ho gyaa| ki kartA-bhAva girA do, aura mahAvIra kA jora hai ki karma ko yaha mahAvIra kI prakriyA hai: karma ke visarjana se kartA kA rUpAMtarita kara do| visarjana! nizcita hI yaha prakriyA kramika hogii| eka-eka karma aba thor3A smjhnaa| agara tuma hiMsaka karmoM ko chor3ate cale ko dhyAna rakhakara, sAdhanA sAdhanI hogI, eka-eka karma kA jAo to tumhArA 'maiM' girane lagegA, kyoMki 'maiM' binA hiMsA hisAba rakhakara calanA hogA, kyoMki bar3e sUkSma haiM ke khar3A nahIM raha sktaa| 'maiM' ke lie hiMsA cAhie-bar3I karma...jarA-sI AMkha kA izArA aura hiMsA ho jAtI hai| to sUkSma ho, sthUla ho, lekina hiMsA caahie| bar3I laMbI prakriyA hai, saMkalpa kA mArga hai| iMca-iMca lar3anA par3osI ne makAna banAyA, tuma bar3A makAna banA lo-hiMsA ho | hogA, pahAr3a car3hanA hogaa| gii| kyoMki tumane bar3A makAna sirpha banAyA isalie ki aba | kRSNa kahate haiM, aisA eka-eka karma ko chor3oge par3osI ko nIcA dikhAnA hai| yaha isane itanI himmata kaise kI | phuTakara-phuTakara, laMbA samaya laga jaayegaa| aura phira kRSNa aura 394 ain Education International
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ENTERTA dharma AviSkAra hai-svayaM kA BAR arjuna ke bIca samaya thA bhI nhiiN| kRSNa kI jo gItA hai, vaha eka lekina donoM hI hAlata meM eka hI ghaTanA ghaTatI hai| aMtima vizeSa paristhiti meM kahI gaI hai| mahAvIra apane ziSyoM se bola pariNAma eka hai| isalie jo aisA pUchatA hai ki donoM meM kauna rahe the cAlIsa sAla tk| kRSNa kI gItA to kSaNoM meM ho gii| ye zreSTha hai, vaha galata pUchatA hai| vaha donoM meM se kisI ko bhI nahIM koI sAdhAraNa kSaNa na the, bar3e asAdhAraNa kSaNa the| bar3I saMkaTa smjhaa| tuma agara mahAvIra ko samajha lo, kRSNa samajha meM Ane kI sthiti thii| yahAM agara eka-eka karma ko chor3ane ke lie hI caahie| agara tama kRSNa ko samajha lo aura mahAvIra samajha meM kRSNa kaheM, samaya hI na thaa| yuddha dvAra para khar3A thaa| yuddha sAmane | na AyeM, to kRSNa samajha meM nahIM aaye| mere dekhe jisane eka khar3A thaa| zaMkha baja gaye the| yuddha kI ghoSaNA ho gaI thii| yoddhA | anubhavI ko samajha liyA, usane saba anubhaviyoM ko samajha eka-dUsare ke sAmane ar3e the| arjuna ne bhI kahA thA, mere ratha ko liyaa| phira use bhASA, DhaMga, abhivyakti, abhivyaMjanA ke le calo bIca yuddha meN| aura kRSNa yuddha ke bIca meM ratha ko le prakAra, ulajhAva meM na DAla skeNge| phira koI cIja usakI AMkhoM Aye the| ThIka usa kSaNa meM jaba yuddha sAmane thA, kSaNabhara kI dera ko dhuMdhalA na kara skegii| lekina maiM dekhatA hUM ki jo mahAvIra ke na thI, zaMkha phUMke jA rahe the, yuddha zurU hone ke karIba thA, jaldI pakSa meM haiM, ve kRSNa ke vipakSa meM haiN| jo kRSNa ke pakSa meM haiM, ve hI mAra-dhAr3a hogI-tabhI arjuna ko dikhAI par3A, romAMcita ho | mahAvIra ke vipakSa meM haiN| jo mahAvIra ke pakSa meM hai, vaha muhammada AyA, eka pulaka huii| use lagA, yaha to vyartha hai| itanA yuddha, | ke pakSa meM to ho hI kaise sakatA hai? jo muhammada ke pakSa meM hai, itanI hiMsA-kyA sAra hai? usake hAtha DhIle par3a gaye, gAta | vaha kaise mahAvIra kI bAta ko baradAzta kara sakatA hai? zithila hue, gAMDIva hAtha se chUTa gyaa| vaha thakA-mAMdA, DarA sApha hai, inameM se koI bhI samajhA nhiiN| inhoMne zabda pakar3a huA ratha meM baiTha gyaa| usane kRSNa se kahA, maiM to socatA hUM ki liye haiN| ye lar3a rahe haiM eka-dUsare se; kyoMki eka kahatA hai saba chor3akara calA jaauuN| | gilAsa AdhA khAlI hai, aura dUsarA kahatA hai gilAsa AdhA bharA yaha bar3e saMkaTa kA kSaNa thaa| yahAM koI aisI prakriyA jisameM hai| ye sira kATane-kaTavAne ko taiyAra haiN| svabhAvataH bhASA meM janmoM-janmoM lagate, sAdhanA karanI par3atI ho, kAma kI nahIM ho | donoM alaga-alaga mAlUma par3ate haiN| eka kahatA hai, AdhA sakatI thii| to kRSNa ne jo kahA, vaha aisA thA ki tatkSaNa ho khAlI hai, to jora mAlUma hotA hai khAlI para; eka kahatA hai AdhA sake, eka chalAMga meM ho ske| bharA hai, to jora mAlUma hotA hai bhare pr| aba khAlI aura bharA! saMkalpa to dhIre-dhIre hotA hai| saMkalpa yAtrA hai-sIr3hI dara virodhAbhAsI ho gye| lekina jarA Adhe kA khayAla rkhnaa| usa sIr3hI, iMca-iMca, rttii-rttii| vaha phuTakara kAma hai| samarpaNa Adhe meM hI sArA sAra hai| chalAMga hai-thoka, iktttthaa| eka kSaNa meM bhI ho sakatA hai| mere dekhe donoM kI bAtoM meM koI gaharA aMtara nahIM hai-ho nahIM mahAvIra jina ziSyoM ko bola rahe the, ve yuddha ke sthala para na sktaa| tumheM na dikhAI par3e to apanI AMkhoM para thor3e pAnI ke the| isa vizeSa paristhiti ko khayAla meM rkhnaa| to kRSNa yaha to chIMTe maarnaa| thor3A jAgane kI koziza krnaa| kaha nahIM sakate ki tU apane karma badala! kRSNa yahI kaha sakate haiM jaldI nirNaya mata lenaa|| sI ghaDI meM ta apane kartA ko hI rakha de| aura kartA ko jaba bhI tamheM do satparuSoM meM koI virodha dikhAI paDe. to pahalI rakhane se bhI vahI ho jAtA hai| kyoMki aMtataH karmoM ko badalane se bAta to tuma yahI socanA ki mere dekhane meM kahIM bhUla huI jA rahI kartA hI giregA; to jaba kartA ko hI girAnA hai to sIdhA hI girA hai| ise tuma gAMTha meM bAMdhakara rakha lo| jaba bhI tumheM do satpuruSoM do| kartA ko hI chor3a do| | meM koI virodha dikhAI par3e, to pahalI bAta to tuma yahI socanA samarpaNa bhakta kA mArga hai| vaha kahatA hai, paramAtmA ke caraNoM ki mujhase kahIM bhUla huI jA rahI hai; kahIM mere dekhane, samajhane meM, meM rakha do; kaha do ki maiM kucha hUM nahIM, aba jo ho terI marjI! burA kahIM merI ciMtanA meM, paribhASA meM, vyAkhyA meM, cUka huI jA rahI karavAyegA, burA kareMge; acchA karavAyegA, acchA kreNge| aba hai| kyoMki do satpuruSa viparIta bAteM to kaha nahIM karanA hamArA nahIM hai| sakate-viparIta kaheM to bhI viparIta kaha nahIM skte| unakI 3951
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATTA jina sUtra bhAgaH1 viparItatA meM bhI kahIM koI tAlamela hogaa| unakI viparItatA ke ghUghara hoMge, na gIta hogaa| mahAvIra ke vaktavya bilakula bIca bhI koI setu hogA--honA hI caahie| isase anyathA kI vaijJAnika hoMge, sUtrabaddha hoNge| jitanA saMkSipta ho sakatA hai, koI suvidhA nahIM hai| utanA saMkSipta hogaa| aura ina donoM ke vaktavya kI vyavasthA lekina tumhArA mana to jaise aura saMsAra meM cIjoM ke bAbata alaga-alaga hogI, isase tuma ciMtA meM par3a jaaoge| vicAra karatA hai, tulanA karatA hai-kauna acchA, kauna burA, lekina tumase maiM eka bAta kaha detA hUM: tuma taba taka nirNaya mata kauna suMdara, kauna asuMdara, kauna jJAnI, kauna ajJAnI--inhIM lenA jaba taka tuma na jAna lo|| mUlya-mApadaMDoM ko lekara tuma usa parama loka meM bhI khar3e ho jAte phira tuma pUchoge, 'hama kareM kyA? jAneM kahAM se?' ho| to vahAM bhI kauna bar3A, kauna choTA, kauna Age, kauna pIche, maiM kahatA hUM, kisI ko bhI cuna lo| zreSTha-azreSTha kA savAla kisane jyAdA jAnA, kisane kama jAnA, kisakA jAnanA ThIka, nahIM hai| jo tumheM maujU par3a jAye, jo tumheM rAsa par3a jAye, jisase kisakA gaira-ThIka-isa ciMtanA meM par3a jAte ho| aura isa saba tumhArA mela baiTha jAye--vahI tumhAre lie zreSTha hai| nahIM to tuma ciMtanA ke bhItara eka bAta tuma kabhI socate hI nahIM ki maiMne abhI muzkila meM par3a jaaoge| agara tuma yaha socane lage ki taya hI kucha bhI dekhA nahIM hai| to jina do dekhanevAloM ne kucha kahA hai, maiM nahIM karanA hai ki kauna zreSTha hai, to phira hama caleM kisake sAtha! na dekhanevAlA, aMdhA, kaise taya karUM ki kauna ThIka kahatA | jaba tuma taya karanA cAhate ho kauna zreSTha hai, to kauna zreSTha hai, yaha hogA? agara taya hI karanA ho to dekhakara hI taya taya karane ke lie mata krnaa| tuma to itanA hI taya karanA, mere karanA-AMkha kholakara rozanI se bhrkr| taba tuma hNsoge| lie kauna! 'mere' kA khayAla rkhnaa| vaha vaktavya tumhArI aisA hI samajho ki isa bagIce meM eka kavi A jAye aura sApekSatA meM hai| nahIM agara tuma taya na kara pAye to tuma muzkila lauTakara tuma usase pUcho, kyA dekhA, aura vaha eka gIta meM pdd'ogegungunaaye| aba sabhI to gIta na gunagunA skeNge| dUsarA bhI koI kAbe se daira, daira se kAbA isa bagIce meM Aye; usako bhI yahI phUla mileMge, yahI vRkSa hoMge, mAra DAlegI rAha kI grdish| yahI havAeM hoMgI, yahI pakSiyoM ke gIta hoMge-lekina vaha gIta phira maMdira se masjida, masjida se maMdira-rAha kI dhUla hI mAra gunagunAnA nahIM jaantaa| vaha bhI jAkara kahegA bAhara, kyA ddaalegii| kucha to taya karanA hI par3egA-maMdira yA msjid| dekhaa| lekina svabhAvataH kavi ke vaktavya meM aura usake vaktavya kahIM to baiThakara prArthanA karanI hai! kahIM to pUjA karanI hai! meM bheda ho jaayegaa| koI tIsarA AdamI, lakar3ahArA A jAye, to to agara tuma aise DAvAMDola hone lage to muzkila ho jaayegaa| vaha yahAM isa bagIce meM sirpha lakar3iyAM dekhegA-kauna-kauna-sI agara tumane yaha savAla isalie pUchA hai ki mere lie kauna ThIka lakar3iyAM kATI jA sakatI haiN| kauna AyegA, kaisI bhASA lekara par3egA, taba to ThIka pUchA hai| agara mahAvIra aura kRSNa ke bIca AyegA-isa para nirbhara kregaa| phira jaba vaha jAkara apanA nirNaya karane ko pUchA hai, to bilakula galata pUchA hai| hAM, tumhAre vaktavya degA to tuma yaha mata soca lenA ki ye alaga-alaga lie koI eka ThIka pdd'egaa| vaktavya, alaga-alaga bagIcoM ke saMbaMdha meM haiN| ye vaktavya jinako jIvana meM saMkalpa meM rasa hai aura jinako samarpaNa karanA bilakula alaga-alaga hoMge, phira bhI ye eka hI bagIce ke asaMbhava hai, unake lie mahAvIra ThIka haiN| jinake lie samarpaNa saMbaMdha meM haiN| sugama hai aura saMkalpa kaThina hai, unake lie kRSNa ThIka haiN| satya eka hai; jAnanevAloM ne use bahuta DhaMga se kahA hai| kyoMki kRSNa kahate haiM, mAmekaM zaraNaM vrjH| saba chor3a! sarva dharmAn jAnanevAlA apane hI DhaMga se khegaa| aba mahAvIra aura mIrA ke parityajya; chor3a-chAr3a saba dharma! merI zaraNa A jA! yahI dharma | vaktavya meM mela nahIM ho sktaa| mIrA hai mdmst| mIrA hai strI, hai, yahI parama dharma hai| mahAvIra haiM puruss| mIrA kahegI nAcakara, gungunaakr| usake paga mahAvIra kahate haiM, zaraNa bhUlakara kisI kI mata jaanaa| zaraNa ke ghUghara bjeNge| usa DhaMga se khegii| mahAvIra na nAceMge, na paga meM gaye ki uljhe| zaraNa gaye ki dAsa bne| zaraNa se kahIM mokSa 396
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma AviSkAra hai--svayaM kA upalabdha hogA? yaha zaraNa to gulAmI hai| samhalakara apanI vRttiyoM kA parIkSaNa-nirIkSaNa karanA, azaraNa-bhAvanA--mahAvIra kA sUtra hai| ashrnn--bhaavnaa|| vizleSaNa krnaa| apane rasa kI dhAra ko phcaannaa| jyAdA dera koI zaraNa nahIM! kahIM koI zaraNa nahIM hai-apane hI paira para khar3e na lagegI, thor3e prayoga karane se sApha ho jAyegA ki kauna-sI honA hai| bAta jamatI hai| kauna-sA bhojana tumheM rAsa AtA hai, yaha tumheM donoM ThIka haiN| magara donoM eka sAtha tumhAre lie ThIka nahIM ho jaldI hI patA cala jaayegaa| jo bhojana rAsa AyegA, use pAkara skte| donoM eka sAtha mere lie ThIka haiN| tumheM do meM se koI eka praphullatA mAlUma hogii| jo bhojana rAsa na AyegA, use le lene cunanA pdd'egaa| anyathA ke bAda bojha mAlUma hogA; jaise peTa para patthara DAla diye; matalI kAbe se daira, daira se kAbA hogii| zarIra use bAhara pheMka denA caahegaa| vyavasthA use mAra DAlegI rAha kI grdish| svIkAra na kregii| dhuAM, dhUla, rAha kI ApAdhApI meM hI tuma naSTa ho jAoge | ThIka aisA hI Atmika bhojana hai| jaba tumheM koI mArga rAsa A samaya hI na bacegA maMdira meM praveza karane kA ki masjida meM praveza jAtA hai, tatkSaNa saba tarapha phUla khilane lagate haiN| tuma prasanna ho karane kaa| prArthanA karanI hai to kahIM to cunanA hI hogaa| lekina jAte ho| tuma praphullita ho jAte ho| vaha lakSaNa hai| agara tuma cunAva kA dhyAna rakhanA-'mere' kAraNa cuna rahA hUM; unameM kauna sUkha jAo, udAsa ho jAo, dIna ho jAo, to basa bAta kharAba zreSTha hai, isa kAraNa nhiiN| sApekSatA apanI tarapha rkhnaa| yaha maiM | ho gii| donoM ko sAtha nahIM cuna sktaa| itanA bar3A mere pAsa hRdaya nhiiN| maiMne sunA hai, eka pAdarI, eka IsAI dharmaguru, eka rAste se gujara itanI virATa merI dRSTi nahIM ki donoM ko sAtha-sAtha samhAlUM! rahA thaa| acAnaka bAdala uThe, jora kI AMdhI AI, bijaliyAM itanA mere ghara meM sthAna nahIM ki donoM ko sAtha-sAtha mehamAna banA camakI, varSA mUsalAdhAra hone lgii| to vaha bhAgakara pAsa ke eka lU! yaha majabUrI mAnakara cunanA ki ghara choTA hai aura eka ko hI | jhAr3a ke nIce khar3A ho gyaa| ghanI chAyA thii| jhAr3a ke nIce eka bulA sakatA huuN| bUr3hA bhI baiThA huA thaa| vaha bUr3hA prArthanA kara rahA thaa| usa jisa dina tuma jAgoge, usa dina to tuma pAogeH donoM eka hI | dharmaguru ne khuda bhI jiMdagIbhara hajAroM logoM ko prArthanA karavAI satya ke do bhinna cehare haiN| lekina taba taka tumheM nirNaya karanA thI, khuda bhI hajAroM bAra prArthanA kI thI, lekina prArthanA meM kabhI jarUrI hai| aura yaha nirNaya bahuta jAgarUka rahakara krnaa| yaha rasa na pAyA thaa| karatA thA eka aupacArika kriyaa-kaaNdd| IsAI nirNaya janma para mata chor3a denA ki tuma jaina ghara meM paidA hue to ghara meM paidA huA thA, phira IsAI pAdarI kI taraha zikSita ho gayA, mahAvIra tumheM zreSTha hone hI caahie| kAza! cIjeM itanI AsAna to dUsaroM ko bhI karavAtA thA; lekina mana meM kabhI taraMga na uThI hotI! ki tuma hiMdU ghara meM paidA hue, isalie kRSNa tumheM zreSTha hone | thii| isa bUr3he ko Dolate dekhaa| isa bUr3he ke TUTe-phUTe zabda! hI caahie| kAza! janma ne itanA taya kara diyA hotA to mArga lekina usakI AMkhoM kI mastI! usake cehare para eka bar3A sugama ho jaataa| lekina aisA kucha bhI taya nahIM hotaa| aisA AbhAmaMDala! use pahalI daphe lagA : are! to prArthanA maiMne aba kucha bhI taya hone kA upAya nahIM hai| taka jAnI nahIM! aisI zAMta! aisI upasthiti! aisI pavitra jIsasa yahUdI ghara meM paidA hue lekina yahUdiyoM kA mArga na upasthiti usane kabhI anubhava na kI thii| jmaa| muhammada mUrti-pUjaka ghara meM paidA hue the, lekina mUrti-pUjA usa bUr3he ke cehare para jhurriyAM par3a gaI thiiN| bar3A bUr3hA thA, kAphI kA mArga na jmaa| mahAvIra paidA hue the to rAja-ghara meM, kSatriya the, | umra ho gaI thI, nabbe ke karIba umra hogii| lakar3ahArA thA, yuddha kA hI zikSaNa milA thA, lekina yuddha kI bhASA, rAjamahala, lakar3iyoM kA Dhera bagala meM rakhA thaa| lauTatA hogA zahara, varSA kSatriya, rAjanIti, na jmii| chor3a saba, saMnyAsI ho gye| A gaI to ruka gyaa| samaya prArthanA kA ho gayA, to prArthanA kara kyA tumheM jamegA? janma se mata pUchanA ki kahAM hama paidA hue| rahA thaa| jaba prArthanA pUrI ho gaI, to pAdarI ne bar3e ahobhAva se vahAM pUchA to bhaTakAva kA Dara hai| kyA tumheM jamegA? thor3A| pUchA ki tumhArA Izvara se bar3A prema hai! usa bUr3he ne kahA, 'hAM, 397 www.jainelibrar.org
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga 1 usakA bhI mere prati bar3A prema hai! saca kahUM to vaha mujhe kAphI duniyA adhArmika ho gaI, kyoMki dharma ko hama janma se taya karate cAhatA hai|' haiN| dharma koI vasIyata thor3e hI hai| aura dharma kA koI khUna, haDDI, usa pAdarI kA jIvana maiM par3ha rahA thaa| usane likhA hai, prArthanA mAMsa-majjA se thor3e hI saMbaMdha hai! dharma koI vAMzika ke saMbaMdha meM isase adabhuta vacana maiMne apane jIvana meM kabhI nahIM 'heriDiTarI' thor3e hI hai ki tuma jaina ghara meM paidA hue to tumhArA sune the| usa bUr3he ne kahA ki agara saca kahUM, to vaha mujhe kAphI khUna jaina kA hai| to DAkTara se jAkara jAMca karavAkara dekha lo ki cAhatA hai| jaina aura hiMdU aura musalamAna ke khUna meM...DAkTara kucha patA na prArthanA rAsa A jAye, tumhAre rujhAna meM baiTha jAye, to aisA hI batA sakegA-kauna hiMdU kA hai, kauna jaina kA hai, kauna nahIM ki tuma paramAtmA ko cAhate ho, tatkSaNa tuma pAogeH vaha bhI musalamAna kA hai| haDDI koI hiMdU, jaina, musalamAna nahIM hotii| tumheM cAhatA hai| cAhata koI eka tarapha thor3e hI hotI hai! tuma usa | hiMdU, jaina, musalamAna, to tumheM nirNaya karanA hogaa| tarapha se bhI pAoge : saMvAda Ane lage, saMdeza Ane lge| tuma | lekina loga kamajora haiM, susta haiM, kAhila haiM, kAyara haiN| kauna usa tarapha se bhI pAogeH hajAra-hajAra rUpoM meM usakA prema tuma jhaMjhaTa meM par3e! isalie koI bhI bahAne se taya kara lete haiM ki para barasane lgaa| calo ThIka hai, janma se hI ho gayA taya to jhaMjhaTa mittii| khuda to hAM, agara prArthanA jame na, to tumhIM karate rahoge; dUsarI tarapha se khojane se bace! khada to viveka karane se bace! kauna vizleSaNa kacha bhI na aayegaa| bojha lgegaa| karanA hai, isalie kara karatA, kauna khojatA, kahAM jAte, kisako pUchate, muphta taya ho loge| kartavya hai, isalie pUrA nipaTA doge| sadA ghara meM hotI gayA-calo ThIka hai| rahI isalie karanA hai, to kara dete haiN| lekina pulaka na hogii| __ yaha to aise hI hai, jaise rupaye ko tuma pheMkakara citta-paTTa kara lo ahobhAva na hogaa| AnaMda na hogaa| aura soco ki isase dharma taya ho jaayegaa| citta par3e to mahAvIra, aura jisa prArthanA meM ahobhAva na ho, usa prArthanA se kaise paTTa par3a jAye to kRssnn| jaisA vo behUdA aura aprAsAMgika hai, tumhArI bhUkha mittegii| | aise hI janma bhI behUdA aura aprAsAMgika hai| kahAM tuma paidA hue to dhyAna rakhanA, apanI bhItara kI dazA ko pahacAnanA jyAdA ho, isase tumhArI jIvana-ciMtanA aura dhArA kA koI saMbaMdha nahIM jarUrI hai| mahAvIra ThIka haiM, zreSTha haiM, ki kRSNa-yaha bAta to hai| tumheM apanA dharma khojanA pdd'e| phijuul| tumheM mahAvIra jamate haiM? sirpha isalie nahIM ki tuma khoja se hI milatA hai dhrm| dharma AviSkAra hai| aura jaba koI jaina ghara meM paidA hue ho| agara sirpha isalie jamate haiM to tuma khuda khojatA hai apane dharma ko, to usa khoja ke kAraNa hI dharma meM bhttkoge| agara saca meM jamate haiM, aise jamate haiM ki agara tuma eka raunaka hotI hai| jo vyakti pahalI daphA mahAvIra ko khojate musalamAna ghara meM bhI paidA hote to bhI tuma jaina maMdira meM hI prArthanA hue Aye the, unhoMne jisa prakAza aura mahimA kA AnaMda uThAyA, karane gaye hote; aise jamate haiM ki tuma cAhe hiMdU ghara meM paidA hote, vo jaina ghara meM paidA hue paccIsa sau sAla bAda bacce thor3e hI uThA cAhe bacapana se gItA sunI hotI, lekina jisa dina mahAvIra kA rahe haiN| zabda tumhAre kAna meM par3atA, saba gItA-vItA bhUla jAte aura tuma jo mahAvIra ko khojate Aye the, jo dUra-dUra se pyAse hokara mahAvIra ke pIche daur3a par3ate-aise jamate haiM to phira mahAvIra | Aye the, jinhoMne tIrthayAtrA kI thI; jinhoMne mahAvIra ko cunA thA tumhAre lie mArga haiN| nahIM aise jamate haiM, itane jora kI pukAra nahIM sAre saMkaToM ke bAvajUda; jinheM mahAvIra kI pukAra hRdaya ko chU tumhAre bhItara paidA hotI unake nAma ko sunakara, unake nAma ko gaI thI, AMdolita kara gaI thI; jinhoMne krAisTa ko cunA yA sunakara tumhAre hRdaya meM koI ghaMTiyAM nahIM bajatI, suna lete ho ki muhammada ko cunA svecchA se, aMtaraMga se...to utanA khayAla ThIka hai, apanA dharma hai to phira kucha sAra nhiiN| phira tuma kahIM rkhnaa| aura itane ImAnadAra rhnaa| kyoMki agara yahAM beImAnI aura khojo| phira kisI aura maMdira ke dvAra para dastaka do| ho gaI, isa buniyAdI bAta meM beImAnI ho gaI, to tuma sadA ke dharma hamezA hI apanA cunA huA hotA hai, to hI hotA hai| lie bhaTaka jaaoge| 398
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma AviSkAra hai-svayaM kA dUsarA prazna bhI isase saMbaMdhita hai| 'guNA' ne pUchA hai : kArAgRha patthara kI IMToM ke hI nahIM hote, zabdoM kI IMToM ke bhI bahuta samaya se maiM Apake pAsa hUM aura maiM bahuta ajJAnI aura hote haiM aura jyAdA majabUta hote haiN| bacapana se jo sunA hai, nirbaddhi haM, yaha Apa bhalIbhAMti jAnate haiN| ApakI kahI aneka bacapana se jo samajhA hai, jisake saMskAra par3e haiM, vaha tumhAre cAroM bAteM mere sira para se gujara jAtI haiN| Apa paramAtmA se bichur3ana tarapha dIvAla bana jAtI hai| phira bAda meM usa dIvAla ke bAhara kI jisa pIr3A kI bAta karate haiM, vaha pIr3A mujhe kabhI huI nhiiN| nikalane meM bar3I ghabar3AhaTa hone lagatI hai| aisA lagatA hai, yaha paramAtmA kI pyAsa kA mujhe kucha patA nhiiN| phira maiM kyoM yahAM hUM to adharma ho jaayegaa| isase bAhara gaye to adharma ho jaayegaa| aura yaha dhyAna-sAdhanA vagairaha kyA kara rahI hUM? isake bhItara rahane meM hI dharma hai| aura bhItara rahane meM prANa akulAte haiN| 'guNA' kI bhI takalIpha vahI hai jo maiMne abhI tumase khii| mahAvIra kA DhaMga bar3A bhinna hai| vaha jaina ghara meM paidA huI hai| isalie paramAtmA zabda sArthaka nahIM mujhe talAza rahI hai hai; pyAsa zabda bhI sArthaka nahIM hai| jaina ghara kI bhASA meM paramAtmA nahIM, talAza nahIM aura prArthanA ke lie koI sthAna nahIM hai| saMskAra jaina ke haiM, prANa talAza meM to talaba jaina ke nahIM haiN| Upara se sArI dhArA bauddhikatA se to jaina kI hai, | justajU-sI hotI hai aura bhItara ke prANa to eka atyaMta bhAvuka strI ke haiN| dabA-dabI hI sahI kRSNa se raMga baiTha sakatA thaa| kRSNa ke sAtha nAca ho sakatA ArajU-sI hotI hai thaa| mahAvIra ke sAtha nAca baiThatA nhiiN| nAco to upadrava mAlUma na ArajU na talaba hai hogA mahAvIra ke saath| vahAM nAca kI koI saMgati nahIM hai| vahAM na justajU na talAza gIta. vAdya kI koI saMgati nahIM hai| yahI kaThinAI hai| jarA-sI eka jarAhata isalie jaba maiM kahatA hUM, paramAtmA kI pyAsa, to jaina suna jarA-sI eka khraash| letA hai; lekina usake bhItara kucha hotA nhiiN| usake sAre mujhe talAza rahI hai saMskAroM kI parte-kaisA paramAtmA! kaisI pyAsa! mujhase thor3A | nahIM, talAza nhiiN| lagAva hai to suna letA hai, bardAzta kara letA hai| lekina aise | khoja kI bhASA hI ThIka nahIM hai; kyoMki khoja kA artha hI hotA usakI partoM ke bhItara bAta nahIM utrtii| hai, bAhara khojnaa| khoja kA artha hI hotA hai ki kahIM paramAtmA ThIka vaisA hI jaba maiM kahatA haM-azaraNa-bhAvanA, saMkalpa. chipA hai aura khojanA hai svayaM apane pairoM para khar3e ho jAnA--jaba maiM mahAvIra kI bAta mujhe talAza rahI hai karatA hUM to hiMdU suna letA hai, mujhase lagAva hai| lekina vaha nahIM, talAza nahIMsocatA hai, kahIM na kahIM yaha to bar3I ahaMkAra kI hI bAta ho rahI talAza meM to talaba... hai| apane paira para khar3e honA--isameM kucha samarpaNa to hai nhiiN| aura phira talAza meM to icchA paidA ho jAtI hai, vAsanA A saba paramAtmA para chor3anA hai, aura isameM koI samarpaNa kI bAta jAtI hai| paramAtmA ko khojane kI bhI to vAsanA hai, AkAMkSA hai, nahIM hai| mela nahIM baitthtaa| abhIpsA hai| vahI kaThinAI 'guNA' kI hai| guNA ke pAsa eka bhAvuka hRdaya | | talAza meM to talaba hai, jo nAca sakatA hai, gA sakatA hai, gunagunA sakatA hai| usako | justajU-sI hotI hai| jarUrata thI kisI aura bhASA kii| jaina bhASA usake kAma kI nahIM aura phira icchA jaldI hI Akula icchA bana jAtI hai, tIvra ho hai| jaina bhASA meM phaMsI hai| usa bhASA ke bAhara Ane kI himmata jAtI hai, phira jalAne lagatI hai| bhI nahIM hai| mahAvIra ke mArga para to samasta icchAoM ke tyAga se rAstA 399 www.jainelibray.org
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH1 khulatA hai| samasta icchAoM ke tyAga meM mokSa kI icchA bhI jarA-sI eka kharAza sammilita hai| -aura usa ghAva meM pIr3A hai| ise thor3A smjhnaa| vaha jo mokSavAdI hai, vaha kahatA hai, mokSa isa bAta ko samajhane kI koziza kro| kI bhI icchA chor3a denI hai, taba mokSa milegaa| paramAtmA kI bhI bhakta kI pIr3A bhI pyAsa hai| vaha kahatA hai, prabha pIr3A do| icchA chor3a denI hai, tbhii| icchA mAtra bAdhA hai| pyAsA karo, jalAo! bhaktoM se pUcho! jJAnI ke lie paramAtmA nahIM hai, na koI pyAsa hai, na koI aura bhakta kahate haiM, agara mokSa chor3anA par3e, hama taiyAra haiN| lekina bAta hai| sirpha ajJAna kI eka pIr3A hai; yaha pIr3A pyAsa nahIM hai, tumhArI abhIpsA banI rahe! prabhu ko pAne kI akulAhaTa banI rahe! yaha dukha hai| yaha kAMTe kI taraha cubha rahI hai| ise nikAlakara baikaMTha para lAta mArane ko taiyAra haiN| lekina kahIM aisA na ho ki pheMkanA hai| tumhAre viraha meM jo majA A rahA hai, vaha kho jAye! - ye donoM bhASAeM alaga haiN| aura jaba taka tumheM ThIka samyaka bhakta, paramAtmA ke viraha ko bacA lenA cAhatA hai| usake | bhASA na mila jAye, jisase tumhAre hRdaya kA tAlamela baiThe, taba milana kI to bAta dUra, usakA viraha bhI bar3A pyArA hai| jJAnI, taka aisI ar3acana hogii| merI bAteM sira para se nikalatI huI paramAtmA kI AkAMkSA bhI chor3a denA cAhatA hai| viraha kI to bAta mAlUma hoNgii| koI-koI bAta jo tumhAre saMskAra se mela khA dUra, usake milana kI bhI AkAMkSA nahIM krtaa| kyoMki jAyegI, vo samajha meM aayegii| lekina samajha meM Ane se kyA AkAMkSA mAtra use mokSa meM bAdhA mAlUma hotI hai| hogA? agara tumhAre hRdaya se mela na khAyegI to samajha meM A ye alaga-alaga bhASAeM haiN| jAyegI, kisI kAma meM na aayegii| aura jo bAta tumhAre hRdaya se talAza meM to talaba mela khAtI thI, vaha tumhAre sira para se nikala jAyegI; kyoMki justajU-sI hotI hai saMskAra use bhItara praviSTa na hone degaa| jo bAta tuma samajha dabA-dabI hI sahI loge, vaha tumhAre kAma kI na hogii| aura jo tumhAre kAma kI thI, ArajU-sI hotI hai| vaha tumhArA mana tumheM samajhane na degaa| kitanA hI dabAo, kitanA hI samhAlo, saMskArita karo, 'guNA' kI takalIpha, bhAvuka straiNa hRdaya kI takalIpha hai| lekina AkAMkSA to rahatI hai, ArajU to rahatI hai| jaina mArga puruSa kA mArga hai| aura jaba maiM kahatA hUM, puruSa kA, isalie to mahAvIra ke mArga para prArthanA zabda galata hai| dhyAna! to merA matalaba yaha nahIM ki striyAM usa mArga se nahIM jA sktii| prArthanA kI koI jagaha nahIM hai| prArthanA meM to Araja-sI rahatI hai| / striyAM bhI jA sakatI haiM, lekina puruSa-dharmA; jinakI vRtti puruSa dabA-dabI hI sahI kI vRtti ho| ArajU-sI hotI hai kRSNa kA mArga straiNa mArga hai| isakA yaha matalaba nahIM ki puruSa na ArajU na talaba hai nahIM jA sakate; jA sakate haiM lekina ve hI puruSa, jinakI -na pAne kI icchA hai, na pAne kI koI yAcanA hai| bhAvadazA straiNa ho| gopa bhI jA sakate haiN| lekina gopa na justajU na talAza Upara-Upara se hoMge, bhItara se gopI kA hI bhAva hogaa| -na khoja hai, na khoja meM koI pAgalapana hai| phira hai kyA? isalie kRSNa kA bhakta to apane ko mAnane lagatA hai, vaha strI bhakta bolatA hai, paramAtmA kI pyAsa ke kAraNa khojane nikale hai; usakI, kRSNa kI gopI hai| vaha apane puruSa-bhAva ko chor3a haiN| jJAnI bolatA hai, bhItara eka ghAva hai, pIr3A hai-usako | detA hai| miTAnA hai| jaina sAdhvI apane sAre straiNa bhAva ko dhIre-dhIre kATakara girA jarA-sI eka jarAhata detI hai, puruSavata ho jAtI hai| sArA rAga, sArA rasa, saba samApta -eka ghAva hai bhiitr| kara denA hai| marusthala kI taraha ho jAnA hai| 4001
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma AviSkAra hai-svayaM kA galata aura sahI kI bAta nahIM hai-tumheM jo rAsa par3a jaaye| kA mArga khoja letA hai| mArgoM kI phikra chor3o, apanI phikra aisI takalIpha banI hI rahegI, jaba taka tuma saMskAroM aura apane kro| mArgoM ke lie tuma nahIM bane ho, tumhAre lie mArga haiN| hRdaya ke bIca jo virodha hai usako ThIka se pahacAnakara zAstroM meM mata uljho| zAstroM ke lie tuma nahIM ho ki tumhArI kurbAnI unake lie ho jAye, jaisA ki ho rahA hai| zAstroM para 'guNA' ko apane saMskAra chor3ane pdd'eNge| use apane hRdaya kI | kurbAna haiM karor3oM log| zAstra tumhAre lie haiN| agara zIta-sardI bhASA ko pahacAnanA pdd'egaa| nahIM to vaha takalIpha meM hI rhegii| lagatI ho, jalA lo, tApa lo| zAstra tumhAre lie haiM; nIMda jo na bana pAyI tumhAre gIta kI komala kar3I AtI ho, takiyA banA lo| zAstra tumhAre lie haiM; or3ha lo, to madhura madhumAsa kA varadAna kyA hai? sardI lagatI ho to| zAstra sAdhana haiM, manuSya sAdhya hai| ise dhyAna to amara astitva kA abhimAna kyA hai? meM rakho, to jo ar3acana mAlUma ho rahI hai, vaha miTa jaayegii| 'bahuta samaya se Apake pAsa hUM...' lekina vaha saMskAra kahAM tuma nahIM Ae? na Ao, yAda de do pAsa hone dete haiM ? bilakula pAsa hai...'guNA' kAphI dina se phaisalA chor3A, phakata phariyAda de do mere pAsa hai| lekina saMskAra bIca meM eka bar3I sakhta dIvAla hai| mati nahIM kahatI, caraNa kA svAda de do TaTolatA hUM maiN| mere hAtha tuma taka nahIM pahuMca paate| tumhArI basa prahAroM kA anaMta prasAda de do dIvAla hai| lagatA hai pAsa-pAsa khar3e haiM, kyoMki yaha dIvAla pAradarzI hai, zabdoM kI hai| patthara kI hotI to maiM tumheM dikhAI bhI na dekha le jaga, sisakakara ArAdhanA sulI car3hI pdd'taa| yahI to khUbI hai zabdoM kI dIvAla kI : pAradarzI hai, kAMca jo na bana pAyI tumhAre gIta kI komala kar3I kI hai| Ara-pAra dikhAI par3atA hai, isalie lagatA hai bilakula to madhura madhumAsa kA varadAna kyA hai? pAsa khar3e haiN| to amara astitva kA abhimAna kyA hai? kabhI tumane khayAla kiyA? kAMca kI khir3akI ke usa tarapha agara 'guNA' jAgatI nahIM, samajhatI nahIM, to vyartha hI samApta isa tarapha khar3e ho jAo; jarA-sA kAMca kA phAsalA hai, magara hogii| kisI dina jIvana ke aMtima pahara meM use aisA hI kahanA | utanA phAsalA kAphI hai| hama pAsa haiM, eka-dUsare se bahuta dUra par3egA haiN| anaMta phAsalA hai| jo na bana pAyI tumhAre gIta kI komala kar3I yaha kAMca kI dIvAla todd'o| aura akasara aisA ho jAtA hai jo to madhura madhumAsa kA varadAna kyA hai? bahuta dina se pAsa haiM, vaha isa bhrAMti meM par3a jAte haiM ki pAsa haiN| -jIvana AyA aura gyaa| vyartha hI gayA! kAMca dikhAI hI nahIM par3atA, dhIre-dhIre Ara-pAra dikhAI par3atA gAo, nAco! dhyAna nahIM, prArthanA tumhAre lie mArga hogaa| hai, bAta bhUla jAtI hai| para kAMca abhI hai| mtvaalaapn| hoza nahIM, behozI tumhArI davA hai| 'aura maiM bahata ajJAnI aura nirbuddhi hUM, yaha Apa bhalIbhAMti tuma nahIM Aye? na Ao, yAda de do jAnate haiN|' phaisalA chor3A, phakata phariyAda de do bilakula bhalIbhAMti jAnatA huuN| isIlie to kaha rahA hUM: mati nahIM kahatI... ajJAnI aura nirbuddhi ke lie bhakti mArga hai, prema mArga hai| -buddhi aura jJAna kI AkAMkSA nahIM hai| mati nahIM, caraNa kA svAda de do mati nahIM kahatI, caraNa kA svAda de do! phaisalA nahIM, phariyAda de do| basa prahAroM kA anaMta prasAda de do! utanA kAphI hai| -to tRpti hogii| 'ApakI kahI aneka bAteM mere sira para se gajara jAtI haiN|' apane ko jisane ThIka se pahacAnA vaha jaldI hI apanI tRpti jo-jo tumhAre kAma kI haiM, vaha sira para se gujara rahI haiN| maiM 401
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ per M jina sUtra bhAga : 1 sa dekhatA hUM unheM gujarate, kyoMki tumhArA sira unheM Tikane nahIM | striyoM ko thor3e bhakti ke rAste para khojabIna karanI caahie| detaa| jo bAteM tumhAre kAma kI haiM aura hRdaya taka pahuMcanI cAhie puruSoM ko thor3e saMkalpa ke rAste para khojabIna karanI caahie| to thIM, vaha sira unheM bhItara praveza nahIM hone detaa| vaha dvAra se hI pati hiMdU ho, to jarUrI nahIM hai ki patnI bhI hiMdu ho| jisa dina lauTA detA hai, dvArapAla hI unheM alaga kara detA hai| aura jinheM bhalI duniyA hogI, usa dina patnI apanA dharma cunegI, pati apanA tumhArA sira praveza hone detA hai vaha tumhAre kAma kI nhiiN| kyoMki dharma cunegaa| aura beTe-beTiyoM ke lie khulA avasara chor3A tumhAre sira ke pAsa apane saMskAra haiN| jAyegA ki jaba vaha bar3e ho jAyeM to apanA dharma cuneN| acchI agara jaina mujhe sunane AtA hai to vaha utanI bAtoM ko bhItara duniyA hogI to eka-eka ghara meM karIba-karIba ATha-ATha jAne detA hai, jitanI usake jaina dharma se mela khAtI haiM; bAkI ko dasa-dasa dharma hoMge, eka-eka parivAra meN| hone hI cAhie; bAhara roka detA hai ki Thaharo, kahAM jA rahe ho? jaina nahIM ho| hiMdU kyoMki jisako jo rAsa par3a jaayegaa| kapar3e maiM tuma jidda nahIM sunane AtA hai, utanI ko bhItara jAne detA hai jitanI hiMdU dharma se karate; kisI ko sapheda pahananA hai, sapheda pahanatA hai; kisI ko mela khAtI haiM; bAkI ko kaha detA hai, bhItara mata aanaa| harA pahananA hai, harA pahanatA hai| bhojana meM tuma jidda nahIM karate; to tuma sunate vahI ho, jo tumhArA sira tumheM AjJA detA hai| tuma kisI ko cAvala ThIka rAsa Ate haiM, cAvala khAtA hai; kisI ko mujhe thor3e hI sunate ho| jo mujhe sunatA hai, usameM rUpAMtaraNa gehUM rAsa Ate haiM, gehUM khAtA hai| dharma ke saMbaMdha meM kyoM jidda karate nizcita hai| ho ki sabhI para eka hI dharma thopA jAye? yaha paharedAra ko vidA karo, ise chuTTI de do| to jo abhI sira patnI ko agara bhakta honA ho, bhakta ho jAye; kRSNa ke maMdira ke Upara se jA rahI haiM, vaha sira kI gaharAI meM bhI utreNgii| aura meM pUjA cddh'aaye| pati ko agara jaina rahanA hai, jaina rahe; mahAvIra sira meM hI na utareM to hRdaya meM kaise utareMgI? sira to dvAra hai| jaba ke prakAza ko lekara cle| beTe ko agara ThIka lage ki buddha ho sira meM koI bAta utara jAtI hai to dhIre-dhIre hRdaya meM DUbatI hai, jAnA hai, to kisI ko rokane kA koI kAraNa nahIM honA caahie| talahaTI meM baiThatI hai aura vahAM se krAMti ghaTita hotI hai| kyoMki asalI savAla dhArmika hone kA hai| agara buddha hone se, 'Apa paramAtmA se bichar3ana kI jisa pIr3A kI bAta kahate haiM, buddha ke mArga para calane se koI dhArmika hotA hai to zubha hai| vaha pIr3A mujhe kabhI huI nhiiN|' isa duniyA meM ninyAnabe pratizata loga adhArmika haiM, kyoMki paramAtmA kA khayAla hI nahIM hai! pIr3A to taba ho na jaba hmeN| | unako ThIka dharma cunane kA maukA nahIM milA hai| nAstikoM ke khayAla ho ki paramAtmA hai! paramAtmA kI dhAraNA kA hI khaMDana | kAraNa duniyA adhArmika nahIM hai, tathAkathita dhArmikoM ke kAraNa hai| jaba dhAraNA kA hI khaMDana hai to pyAsa to kaise uThegI? uThegI | adhArmika hai| jo mujhe rucikara hai vaha khAne na diyA jAye, to jo bhI, to tuma koI aura cIja hI samajhoge--kisI aura cIja kI mujhe khAne diyA jAtA hai use maiM jabardastI DhotA hUM, kyoMki usameM pyAsa hai| paramAtmA kI to ho hI nahIM sktii| kabhI socoge dhana | merI koI ruci nahIM hai| kI pyAsa hai; kabhI socoge prema kI pyAsa hai; kabhI socoge pada dharma svataMtratA hai; svecchA kA cunAva hai| kI pyAsa hai lekina 'paramAtmA' zabda hai hI nahIM tumhAre pAsa, 'paramAtmA kI pyAsa kA mujhe kucha patA nahIM hai, phira maiM kyoM to pyAsa ko paramAtmA kI tarapha unmukha hone kA upAya nahIM hai| yahAM hUM? aura yaha dhyAna-sAdhanA vagairaha kyA kara rahI hUM?' aura AtmA kI tarapha jAne ke lie jaisA puruSArtha cAhie, jaisA ar3acana apane hRdaya ko DhAMka lene kI hai, dabA lene kI hai| pauruSika uddAma saMkalpa cAhie, vaha tumhAre pAsa nahIM hai| kucha sira ko haTAo, hRdaya ko pragaTa kro| taba yaha prazna sApha ho harjA nahIM hai| kucha durguNa nahIM hai| jaayegaa| sthiti bilakula sApha ho jaayegii| dvAra khula jaayegaa| duniyA meM Adhe loga saMkalpa se hI pahuMceMge, Adhe loga gaNita nahIM hai jiivn| aura jIvana kisI lakSya kI tarapha prerita samarpaNa se hI phuNceNge| lekina hamArI takalIpha hai: hama sabhI ko nahIM hai| koI aisA nahIM hai ki jIvana kisI lakSya kI tarapha calA eka hI ghere meM baMda kara dete haiN| jA rahA hai| yahAM pratipala praphullatA se honA lakSya hai| yahAM 402
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma AviSkAra hai-svayaM kA pratipala AnaMda-bhAva se jInA lakSya hai| yahAM pala-pala dharma manuSya ke bhItara phUla ugAne kI kalA hai| aura phUla AnaMda-nimagna honA lakSya hai| | aMtima hai, carama hai; isake pAra kucha bhI nhiiN| pratyeka kSaNa carama pUcho phUloM se, 'kyoM khile ho?' kyA kaheMge becAre! pUcho hai| jagata kahIM jA nahIM rahA hai-jagata hai| tuma bhI isa 'hai' meM AkAza ke tAroM se, 'kyoM jyotirmaya ho?' kyA kaheMge! DUba jaao| lekina tumhAre pAsa agara gaNita kI bhASA hai, jo lekina saba tarapha eka ahogIta cala rahA hai| eka ahobhAva nAca | pUchatI hai ki hama yaha to kareMge, lekina kisalie, to cUka ho rahA hai! pala-pala, pratipala! jaayegii| dharma isa DhaMga se jIne kA mArga hai ki tuma pratikSaNa se AnaMda ko maiM jo bhASA bola rahA hUM, vaha khela kI bhASA hai, dukAna kI nicor3a lo| pratikSaNa meM chipA hai svrg| tuma use cUsa lo, nhiiN| choTe bacce khela rahe haiN| tuma pahuMca jAte ho, DAMTane-DapaTane nicor3a lo, pI lo| pratikSaNa meM chipI hai rsdhaar| lagate ho : 'kyoM phijUla samaya kharAba kara rahe ho, isase kyA aba yahAM loga Ate haiN| ve kahate haiM, hama dhyAna kyoM kara rahe milegA?' choTe bacce hairAna hote haiM ki...milane kI bAta hI haiM? ve yaha pUcha rahe haiM ki isase kyA milegA? dhyAna se kabhI unakI samajha meM nahIM aatii| milane kA savAla kahAM hai? koI kucha milA hai! dhyAna hI milanA hai| dhyAna meM AnaMda hai| dhyAna meM baiMka meM baileMsa bar3ha jAyegA? khAte-bahI meM jyAdA paise ikaTThe ho praphullatA hai, nRtya hai| dhyAna ke kSaNa meM saba kucha hai, aMtarnihita jAyeMge? yaha unakI samajha meM hI nahIM aataa| khela rahe the, mila hai| dhyAna ke kSaNa ke bAhara kucha bhI nahIM hai| lekina yaha bhakta rahA thaa| nAca rahe the, mila rahA thaa| isake pAra thor3e hI kucha kI bhASA hai| milanA hai| jJAnI kI bhASA to lakSya kI bhASA hotI hai| yaha premI kI bhASA isalie bhakta kahatA hai, jIvana eka lIlA hai| hai| premI kahatA hai, prema meM saba kucha hai, prema ke bAhara kyA hai! prema jJAnI kahatA hai, jIvana hisAba-kitAba hai| karma kA jAla hai| kisI aura cIja ke lie sAdhana thor3e hI hai, sAdhya hai| jJAnI | isameM sAdhana juTAne haiM, sAdhya pAnA hai| mujhe to bhakta kI bhASA prItikara hai| jJAnI kI bhASA utanI to vaha jo jaina buddhi mana meM baiThI hai, vaha pUchatI hai, 'kyA mahimApUrNa nahIM hai| gaNita ho bhI nahIM sakatA utanA mahimApUrNa milegA? upavAsa kareMge to yaha milegaa| itane upavAsa kareMge to | jaisA kAvya hotA hai| aura jaba kAvya bana sakatA ho jIvana, to yaha milegaa| itanA tyAga kareMge, itanA tapa kareMge, to itanA puNya gaNita kyoM banAnA? hAM, jaba kAvya na bana sakatA ho, majabUrI kA arjana hogaa| isase svarga milegaa| yaha dhyAna karake yahAM hai, taba gaNita banA lenaa| jaba tarka ke binA nRtya ho sakatA ho kyA kara rahe ho? isase kyA milegA?' maiMne kabhI tumheM kahA bhI to tarka ko bIca meM kyoM lAnA? hAM, agara nAca AtA hI na ho, nahIM ki isase kucha milegaa| maiM to tumase kahatA hUM, isI meM tarka hI tarka AtA ho, to phira ThIka hai, tarka ko hI jI lenaa| milatA hai, isI meM mila rahA hai| tama isake bAhara najara hI mata le jaao| isameM hI DUbo, DubakI lgaao| isameM hI aise pUrNa bhAva tIsarA prazna : jAgrata puruSoM ne deza-kAla-paristhiti aura se DUba jAo ki na kucha khoja raha jAye, na koI khojanevAlA raha | logoM kI yugAnukUla manodazA kA khayAla rakhakara eka hI satya jaaye| aisI tanmayatA, aisI tallInatA pragaTa ho, to yahI kSaNa ko bar3e bhinna-bhinna rUpa se abhivyakta kiyA hai| yahAM taka ki paramAtma-kSaNa ho gyaa| ve paraspara bilakula vivAdAspada tathA virodhAbhAsI taka bana pratikSaNa paramAtmA tumhAre cAroM tarapha barasa rahA hai| paramAtmA | gaye haiN| jIvana va astitva ke parama satyoM kI kyA nirapekSa eka upasthiti hai AnaMda kii| tuma jarA bhItara apane sAja ko abhivyakti saMbhava nahIM hai? kyA sadA hI yuga va loka-dazA ThIka se biThA lo| dhuna bajane lgegii| tumhAre bhItara se vaise hI kI sImA satya para Aropita hotI rahegI? jharane phUTane lageMge, jaise pahAr3oM se phUTate haiN| aura tumhAre bhItara vaise hI phUla khilane lageMge, jaise vRkSoM para khilate haiN| abhivyakti to sadA sImita hogii| abhivyakti to sadA 403
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. jina sUtra bhAga: 1 sApekSa hogii| bolanevAlA, sunanevAlA, donoM hI abhivyakti kyoMki satya sabhI virodhoM ko apane meM samAye hue hai| vahAM rAta kI sImA bnaayeNge| bhI hai aura dina bhI hai| vahAM janma bhI hai, mRtyu bhI hai| to koI maiM vahI bolUMgA jo bolA jA sakatA hai| tuma vahI samajhoge jo | AdamI zAyada satya kI khabara lAye aura janma ke dvArA samajhAne samajhA jA sakatA hai| satya to virATa hai| kI koziza kre| koI satya kI khabara lAye aura mRtyu ke dvArA agara maiM sAgara ke darzana karane jAUM aura tuma mujhase kaho ki samajhAne kI koziza kre| koI satya kI khabara lAye, rAga ke lauTate meM thor3A sAgara lete AnA, to pUrA sAgara to na lA dvArA samajhAye; jaisA ki nArada ne kiyA: paramAtmA kA rAga, paauuNgaa| ho sakatA hai, thor3A-sA jala sAgara kA le aauuN| paramAtmA kA prema, paramAtmA kI bhakti ! koI paramAtmA kI khabara lekina usa jala meM bahuta kucha bAteM nahIM hoNgii| sAgara kA tUphAna lAye, virAga ke dvArA samajhAne kI koziza kare: jaisA mahAvIra ne na hogA, sAgara kI lahareM na hoNgii| vahI to asalI sAgara thaa| kiyaa| donoM usameM haiN| bar3A virATa AkAza hai| usameM saba vaha tumula nAda aura ghora garjana! zilAkhaMDoM para TakarAtI huI samAyA hai| lahareM! vaha uThatI dUra-dUra mIloM taka phaile hue vistAra se bharI | to jaba bhI koI vyakti abhivyakta karegA to kucha to cunegA, lahareM! vaha uphAna! vaha saba to na hogaa| bharakara le AUMgA | kahAM se abhivyakta kare! to apanI-apanI rujhAna, eka bartana meM thor3A-sA sAgara kA jl| phira bhI thor3A to hogA | apanI-apanI pasaMda, apanA-apanA ddhNg| kuch| svAda loge to khArA hogaa| sAgara jaisA usa bartana meM kyA isalie satya kI abhivyaktiyAM virodhAbhAsI bhI hogii| hogA? thor3A khArApana kA svAda A jAyegA, bs| lekina virodhAbhAsI unhIM ko dikhAI par3atI haiM, jinhoMne samajhA satya to sAgara se bhI virATa hai| jaba hama use zabdoM kI | nhiiN| vivAdAspada unhIM ko mAlUma par3atI haiM, jinakI abhI culluoM meM bharakara lAte haiM kisI ko dene, asalI to kho jAtA | AMkheM kevala zabdoM se bharI haiM, aura arthoM kA AvirbhAva nahIM hai| thor3A-sA svAda bhI pahuMca jAye, thor3A namaka bhI tumhArI jIbha huaa| para par3a jAye, to bahuta! isalie bolanevAlA sImA degA, phira | bhakta to bhagavAna ke samAne jAkara avAka ho jAtA hai| vANI sunanevAlA sImA degaa| phira yuga-yuga kI bhASA hogii| yuga-yuga | Thahara jAtI hai| kucha sUjhatA nhiiN| jaba lauTa AtA hai bhagavAna ke ke bhASA kI zailI hogI, pracalana hogA, mApadaMDa hoNge| vaha saba usa jagata se, taba saba sUjhane lagatA hai; lekina taba taka bhagavAna sImAeM deNge| satya ko jaba bhI jAnA jAtA hai taba to vaha nirapekSa jA cukaa| vaha parama mahattA jisane ghera liyA thA, aba nahIM hai| hai, lekina jaba kahA jAtA hai taba sApekSa ho jAtA hai| isalie to smRti se pakar3ane kI koziza karatA hai| kaI bAra bhakta sabhI abhivyaktiyAM sImita hoNgii| socakara jAtA hai, aba kI bAra pUcha leNge| unhIM se pUcha leMge, . isalie mahAvIra kahate haiM, sabhI abhivyaktiyAM-syAta! | 'kaise tumhArI khabara deM?' koI abhivyakti pUrNa nhiiN| aura koI abhivyakti pUrNa nizcaya __ bAta bhI Apake Age na jubAM se niklii| se nahIM kahI jA sakatI, kyoMki pUrNa nizcaya se kahane kA to lIjie Ae the hama soca ke kyA kyA dila meN| artha yaha hogA ki isake pAra aba kahane ko kucha bhI na bcaa| aura vahAM jAkara ThiThakakara khar3A raha jAtA hai| sAdhAraNa prema meM pratyeka abhivyakti eka sImA taka saca hogI aura eka sImA ke taka bhASA laMgar3Akara gira jAtI hai, to prArthanA kI to bAta hI Age galata ho jaayegii| isalie parama jJAnI bar3e jhijhakakara kyA! vahAM korA avAka, Azcaryacakita, sannATA ho jAtA hai| bolate haiN| jAnate hue bolate haiM ki jo kaha rahe haiM, vaha bahuta hAM, jaba vaha mahimA bIta jAtI hai, jaba vaha mahAkSaNa gujara jAtA sImita hai; jo kahanA thA, vaha bahuta asIma thaa| jo jAnA, vaha hai, dhUla raha jAtI hai ratha kI ur3atI huI pIche-taba hoza AtA hai| bar3A thA; jo jatA rahe haiM, vaha bar3A choTA hai| taba buddhi lauTatI hai| taba thor3A samhAlane kI koziza karatA hai| phira svabhAvataH alaga-alaga jJAnI alaga-alaga DhaMga se | lekina taba dhUla pakar3a meM AtI hai, ratha to jA cukaa| phira usI | jtlaayeNge| aura unakI bAteM virodhAbhAsI bhI mAlUma par3eMgI, | dhUla kI khabara detA hai| to phira jAnatA bhI hai ki yaha bhI kyA 404 ain Education International
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma AviSkAra hai-svayaM kA khabara de rahA hUM; yaha to dhUla hai jo ratha ke pahiyoM se ur3I thii| yaha thA, asamartha thaa| jo maiM kahanA cAhatA thA, tumane kaha diyaa| kaI koI ratha to nahIM hai| aura ratha meM virAjamAna jo AyA thA, usakI bAra sadaguru ke sAnnidhya meM tumhArA hRdaya ThIka usa jagaha A to bAta hI kyA karanI! usa kSaNa to maiM bilakula miTa gayA thaa| jAyegA, jahAM kucha anubhava hotA hai| lekina vaha anubhava hotA hai buddhi na thI, maiM na thaa| to eka citra bhI to na pakar3a pAyA, eka upasthiti se| vaha hai stsNg| zAstra meM to rAkha raha jAtI hai| chavi bhI to na khIMca pAyA ki logoM ko dikhA detA! phira | rAkha kI bhI raakh| chAyA kI bhI chaayaa| bhI...usake caraNa kI dhUla bhI sahI! usake caraNoM ne chuA hai, to agara koI jIvita vyakti mila sake, aisA saubhAgya ho, to yA usake ratha ke pahiyoM ne chuA hai, to isa dhUla meM bhI kucha svAda hajAra kAma chor3akara usake caraNoM meM baiThane kA avasara mata A gayA hogaa| basa! usa dhala kI bAta hai| | chodd'naa| kyoMki jo zAstra nahIM kaha pAte haiM, yadyapi kahane kI jJAnI hai, vaha jaba dhyAna kI parama dazA meM pahuMcatA hai, saba ceSTA kI gaI hai, vaha usakI maujUdagI khegii| isalie jo loga vicAra zAMta ho jAte haiN| jaba anubhava hotA hai, taba vicAra nahIM | mahAvIra ke pAsa the, unhoMne jo jAnA; jinhoMne kRSNa ke pAsa hone hote| jaba vicAra lauTate haiM, taba anubhava jA cukA hotA hai| to kA saubhAgya pAyA, unhoMne jo jAnA--vaha tuma gItA par3hakara thor3e vicAra hamezA pIche-pIche Ate haiN| aura kucha TUTA-phUTA, kucha hI jAna sakoge; vaha tuma jina-sUtra par3hakara thor3e hI jAna jUThA, kucha rekhAeM par3I raha gaIM samaya para, unako ikaTThA kara lete sakoge! usakA koI upAya nhiiN| sAMpa to jA cukA, keMculI haiN| unhIM ko hama abhivyakti banAte haiN| par3I raha gaI--vahI zAstra hai| keMculI jaba sAMpa para car3hI thI, jo jAnA gayA hai, vaha kabhI kahA nahIM gyaa| jo kahA gayA hai, taba bhI keMculI hI thI, lekina taba jIvaMta thii| taba sAMpa calatA vaha vastutaH vaisA kabhI jAnA nahIM gayA thaa| isalie zabdoM ko thA to keMculI bhI calatI thii| taba sAMpa phuphakAratA thA to mata pkdd'naa| | keMculI bhI phuphakAratI thii| phira sAMpa to jA cukA, keMculI par3I isIlie maiM niraMtara kahatA hUM ki zAstra sahayogI nahIM ho paate| raha gii| aba havA ke jhoMke meM hilatI-DulatI hai, lekina aba kyoMki jaba tuma kisI sadaguru ke pAsa hote ho, taba usake zabdoM calatI nahIM; aba usake pAsa apane koI prANa nahIM haiM, jIvaMta meM bhI usake nizabda kI dhvani AtI hai| taba usakI abhivyakti AtmA nahIM hai| meM bhI tumhAre bhItara usake phUla khilane lagate haiM, jo anabhivyakta / sabhI dharma jaba paidA hote haiM to kisI sadaguru kI maujUdagI meM raha gayA hai| taba usake bolane meM bhI tuma usake abola ko suna paidA hote haiN| sadaguru ke vidA ho jAne para sAMpa kI keMculiyAM par3I pAte ho| usakI maujUdagI, usakI upasthiti; tumheM chUtI hai, tumheM raha jAtI haiM anaMta sadiyoM taka, aura loga unakI pUjA karate rahate sparza karatI hai, tumheM nahalA jAtI hai| vaha jo zabdoM se kahatA hai, haiN| hAM, sadaguru na mile to majabUrI hai| to phira tuma zAstra ko hI vaha to ThIka hI hai, vaha to zAstra bhI kaha deMge; lekina jo usakI | pUja lenaa| lekina aisA kabhI nahIM hotA ki pRthvI para sadaguru na maujUdagI ke sparza meM tumheM anubhava hotA hai, vaha zAstra na kaha hoM! sadA hote haiN| yadyapi durbhAgya yaha hai ki jaba vaha hote haiM, paayeNge| isalie sadaguru ke sAnnidhya meM to kSaNabhara ko tumheM aisA bahuta kama loga pahacAnate haiN| jaba vaha jA cuke hote haiM, taba murdA lagatA hai ki usakI abhivyakti ne cha liyaa| bAta jatalA dI, keMculI ko bahuta loga pUjate haiN| logoM kA mare se kucha lagAva hai, batA dI, izArA ho gyaa| khir3akI khulI thI, dekha liyaa| aisA | jiMdA se kucha ghabar3AhaTa hai! jIvana se kucha Dara hai, mRtyu kI bar3I tumheM lagatA hai ki jo maiM khuda bhI kahanA cAhatA thA aura na kaha pUjA hai! pAtA thA, vaha tumane kaha diyaa| dekhanA takarIra kI lajjta ki jo usane kahA AkhirI prazna : jaba koI pyAsA yA pyArA mila jAtA hai, taba maiMne yaha jAnA ki goyA yaha bhI mere dila meM hai| merI dazA pUra para AI nadI jaisI ho jAtI hai| maiM Apako lekara bahuta bAra tumheM lagegA sadaguru ke pAsa ki ThIka, bilakula | usa para barasa par3atI huuN| jAne kisa nagarI kI AvAja nikala ThIka, yahI to maiM kahanA cAhatA thA, lekina zabda na juTA pAtA par3atI hai| maiM donoM siroM para jalatI huI mazAla jaisI ho jAtI 405
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH1 huuN| lekina Apake pAsa lA dene para vaha AdamI mujhase dUra ho hotI hai-'pAyasa igo'| jaba tuma koI acchA kAma karate ho jAtA hai| jaise baccA bar3A hone para mAM se dUra nikala jAtA hai| to eka bar3A sadabhAva uThatA hai ki kucha kiyA, kucha acchA aura taba apane ghara vApisa hote samaya mujhe eka tar3apa-sI hotI | kiyA! use bhI chor3anA hai| aMtataH use bhI chor3anA hai| to abhI hai| lekina 'terI jo marjI kahake gA par3atI hUM: rAma zrI rAma, | jaba kisI ko le AyI hogI 'pratibhA' aura use lagA hogA ki jaya jaya raam| vaha to sarovara se jur3a gayA, aba usakI koI phikra nahIM karatA, to abhI jo 'rAma zrI rAma, jaya jaya rAma' kahA hai, vaha thor3I 'pratibhA' ne pUchA hai| majabUrI meM kahA hai, ki ThIka hai, aba jo terI marjI! nahIM, isako aisA hogA, svAbhAvika hai| jinhoMne mujhe thor3A pIyA hai, unake AnaMda-bhAva se khnaa| bar3A pharka par3a jaayegaa| abhI to kahA hai mana meM yaha bhAva jaganA svAbhAvika hai ki koI aura bhI mujhe piie| ki jo terI marjI! lekina jaba hama kahate haiM 'jo terI marjI', tabhI jise koI sarovara mila gayA hai, rAha para kisI pyAse ko dekhakara hama batA rahe haiM ki yaha hamArI marjI na thii| jo terI marjI kA usakA hAtha pakar3egA, sarovara taka le AnA caahegaa| kabhI-kabhI | matalaba hI yahI hotA hai ki ThIka hai! hamArI marjI to na thI yaha, to jabardastI bhI karatA huA mAlUma pdd'egaa| kyoMki vaha jAnatA | lekina aba tumhArI hai to ThIka hai| rAma zrI rAma, jaya jaya rAma! hai, abhI tuma bhalA nArAja ho jAo, sarovara para pahuMcakara tuma bhI | magara isameM majabUrI hai| kahoge, acchA kiyA jabardastI kii| nahIM, aba dubArA jaba kisI ko lAo, to pahale se hI isa prema bAMTanA cAhatA hai| jo bhI milatA hai prema ko, bAMTanA | bhAva se hI lAnA hai, jAnakara hI lAnA hai, ki vaha sarovara meM DUba cAhatA hai| kahIM agara paramAtmA kI khuzabU milI hai to tuma | jAye aura tumheM bhUla jaaye| kyoMki tumheM yAda rakhe to sarovara meM bAMTanA caahoge| donoM chora se mazAla kI taraha jalakara bAMTanA DUbane meM bAdhA pdd'egii| aura jaba vaha sarovara meM DUba jAye, tumheM caahoge| isalie jahAM bhI kahIM koI pyAsA mila jAyegA, tumhAre bhUla jAye, to dhanyavAda denaa| aisA mata kahanA ki jo terI marjI! jIvana meM eka pUra A jaayegaa| tuma saba kucha usameM uMDela denA | kahanA, 'dhanyavAda! merI prArthanA pUrI huii| isIlie to lAI caahoge| aura svabhAvataH tuma jaba use mere pAsa le Aoge, to thii| aura taba phira gunagunAnA : 'rAma zrI rAma, jaya jaya rAma!' eka thor3I-sI kamI bhI mAlUma hogii| vaha thor3I-sI jo aura taba usakA bhAva bilakula alaga hogaa| zabda to sabhI vahI asmitA bacI hai, usake kAraNa mAlUma hotI hai| kyoMki jaba tuma hote haiM bhAva bar3e badala jAte haiN| taba yaha ahobhAva hogaa| taba use samajhAkara mere pAsa le Aye, taba eka artha meM vaha tumhAre yaha paramAtmA ko dhanyavAda hai ki ThIka! tUne bar3I kRpA kI ki pIche cala rahA thA, tumhArI mAnakara calA thaa| jaba tuma use mere | mujhe itanI bhI asmitA na dI ki maiM rukAvaTa bnuuN| pAsa lA rahe the taba vaha tumase AMdolita aura prabhAvita thaa| phira mere pAsa tuma jaba mitroM ko lAoge to sabhI ko aisA hogaa| jaba tuma use mere pAsa le Aoge, svabhAvataH isalie tuma use magara pahale se hI yaha hozapUrvaka lAnA hai ki lA hI isalie rahe lAye bhI ho mere pAsa ki vaha mujhase jur3a jAye, aba vaha tumhAre | ho ki ve tumheM bhuuleN| pIche na clegaa| usakA mujhase sIdhA saMbaMdha ho jaayegaa| yahI | aura yaha zikSaNa jarUrI hai, kyoMki yahI mujhe bhI karanA par3atA tumane cAhA bhI thA, yahI tumhArI prArthanA bhI thii| lekina phira bhI hai| eka dina mujhe bhI kahanA par3atA hai : rAma zrI rAma, jaya jaya asmitA ko thor3A-sA dhakkA lagegA ki are! isako sarovara rAma! kyoMki maiM jisakI tarapha le jA rahA hai, eka dina vaha mila gayA to hameM bhUla hI gayA! isa asmitA ko bhI jAne denA | gaye...to yaha prazikSaNa jarUrI hai| yaha jo 'pratibhA' ne kahA hai, aura gIta bilakula ThIka hai : 'rAma zrI rAma, jaya jaya raam'| merA bhI anubhava hai| magara yahI sArI ceSTA hai| yaha saphala ho, isako gunagunAnA! asmitA ko itanA bhI mata bcaanaa| yahI saubhAgya hai| acchA ahaMkAra bhI hotA hai| dhyAna rakhanA! burA ahaMkAra to isa kAraNa saMkoca mata karanA ki aba kyA lAnA kisI ko, hotA hI hai, acchA ahaMkAra bhI hotA hai| pavitra asmitA bhI | jisako le jAo vahI dagA de jAtA hai| isa kAraNa rokanA mata, 406
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma AviSkAra hai-svayaM kA isa kAraNa apane para niyaMtraNa mata rkhnaa| nahIM, jaba pUra Aye to meM par3ane kA, use lar3ane denaa| vaha lar3a-lar3akara hI pdd'egaa| Ane denaa| apane-apane DhaMga hote haiM, apanI-apanI zailI hotI hai| jabta kI kAzizeM bajA lekina camaka usakI bijalI meM, tAre meM hai kyA chupe zauke-bepanAha kA rAja yaha cAMdI meM, sone meM, pAre meM hai hara kisI ko sunAI detI hai usI kI bayAbAM, usI ke babUla merI AvAja meM terI aavaaj| usI ke haiM kAMTe, usI ke haiM phuul| jinhoMne mujhe cAhA hai, prema kiyA hai, jo saca meM mere pAsa Aye to agara koI kAMTA jaisA bhI mAlUma par3e to bhI samajhanA, usI haiM, sAre AvaraNa chor3akara, ve agara 'jabta' bhI karanA cAheMge, kA hai; nArAja mata ho jaanaa| phUla para bahuta prasanna mata ho jAnA, rokanA bhI cAheMge kAMTe para bahuta nArAja mata ho jaanaa| eka bAta smaraNa rakhanA ki jabta kI kozizeM bajA lekina tumane nivedana kara diyA thA, bAta samApta ho gii| tumane chipAyA -ve agara cAheMge bhI ki kisI ko kaise batAyeM, kyA batAyeM, nahIM, tumheM kucha patA thA, kaha diyaa| jo tuma kaho, usameM Agraha saMkoca bhI kareMge to bhI kucha pharka na pdd'egaa| bhI mata rakhanA ki use mAnanA hI caahie| kyoMki Agraha satya kyA chupe zauke-bepanAha kA rAja! ko naSTa kara detA hai; prema ko dUSita kara detA hai, dhUmila kara detA - athAha prema pragaTa hone hI lagatA hai| hai| tuma to binA kisI Agraha ke anAgraha bhAva se kaha denA ki hara kisI ko sunAI detI hai kucha hameM bhI sunAI par3I hai AvAja, zAyada tumhAre kAma A jAye, merI AvAja meM terI aavaaj| kahIM hama gaye haiM, hamArI kucha pyAsa bujhI hai-ho sakatA hai, yaha jinhoMne mujhe cAhA hai, unakI AvAja meM merI AvAja sunaaii| jala tumhArI bhI pyAsa ko tRpta karane meM kAma A jaaye| magara par3ane hI lgegii| kahanA, 'ho sakatA hai, jarUrI nhiiN| tumhArI pyAsa alaga ho, aura hara sthiti meM...kyoMki yaha to eka sthiti hai jo | tumheM kisI aura jala kI jarUrata ho| aura zAyada abhI tumheM 'pratibhA' ne pUchI hai ki kisI ko le AtI hai, phira vaha DUba pyAsa hI na ho aura jala kI jarUrata hI na ho|' to nivedana kara jAtA hai| magara bahuta bAra to aisA hogA, tuma kisI ko lAnA | denA aura bhUla jaanaa| cAhoge aura na lA paaoge| tuma lAkha koziza karoge, tuma | agara tumane anAgrahapUrvaka nivedana kiyA hai, to bahuta logoM ko jitanI koziza karoge utanA hI vaha pratirodha karegA aura na tuma khabara pahuMcAne meM saphala ho jaaoge| yaha khabara kucha aisI hai aayegaa| taba bhI becaina mata honaa| taba bhI yaha mata socanA ki ki atyaMta vinamratA meM, atyaMta prema meM, atyaMta saralatA meM hI yaha kucha galata ho rahA hai| taba bhI ThIka hI ho rahA hai| abhI pahuMcAI jA sakatI hai| usakI yahI jarUrata hogii| usa para nArAja mata honA aura yaha mata mere pAsa kisI ko le AnA koI mizanarI kAma nahIM hai ki TUTa socanA ki jiddI hai, ki ahaMkArI hai, ki ajJAnI hai, ki pApI par3e usa para aura usako tarka dene lage, aura samajhAne lage, aura hai| kyoMki aise jaldI hI mana meM bhAva uThate haiN| tumhArI koI na siddha karane lage, aura usako galata siddha karane lge| nahIM, yaha mAne to nArAja hone kI icchA ho jAtI hai| narka bhejane ke bhAva kucha kAma itanA kSudra nahIM hai| dharma mizana to bana hI nahIM sktaa| uThane meM dera nahIM lagatI, ki tuma to itanI koziza kara rahe ho, | mizana to saba rAjanIti ke hote haiN| tuma to sirpha merI sugaMdha isake hI zubha ke lie, aura isa mUr3ha ko dekho, matAMdha! sunatA thor3I-sI phailA sako, phailA denaa| vahI sugaMdha agara khIMca hI nahIM, baharA hai! nahIM, taba samajhanA ki paramAtmA abhI yahI sakegI to khIMca laayegii| aura agara usa AdamI ke jIvana meM cAhatA hai ki vaha na aaye| usake rAja sabhI jAhira nahIM hote| jarUrata A gaI hogI to khiMca AyegA; yA vaha sugaMdha usakI hone bhI nahIM caahie| kabhI kisI ko pratirodha kI hI jarUrata smRti meM par3I raha jAyegI, kabhI jarUrata AyegI to use yAda A hotI hai| kabhI koI tumase lar3atA hai, vahI usakA DhaMga hai mere prema jaayegii| tumhArA kAma pUrA ho gyaa| 07
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ -jina satra bhAgaH tuma kaMjUsa mata rahanA, basa itanA kAphI hai| mizanarI bhUlakara mata bananA aura kaMjUsa mata honaa| ina donoM ke bIca saMtulana! kisI ko jabardastI samajhAne-bujhAne kI koI bhI jarUrata nahIM hai| koI jabardastI samajhAye-bujhAye, samajhA hai, bUjhA hai ? yaha bar3A nAjuka kAma hai| ye dhAge bar3e rezama ke dhAge haiN| ye jaMjIreM nahIM haiM lohe kI ki bAMdha dI aura ghasITa laaye| ye rezama ke dhAge haiM, bar3e kacce dhAge! aura kacce dhAge se koI khiMcA Aye to hI ThIka hai| lohe kI jaMjIroM se koI khiMcA bhI A gayA to usakA AnA na AnA barAbara hai| binA dhAge ke hI lA sako to hI kuzalatA hai| Aja itanA hii| 408