Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMdrahavAM pravacana manuSyo satata jAgrata raho For Private & P enal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 satra sItaMti suvaMtANaM, atthA purisANa logsaartthaa| tamhA jAgaramANA, vidhuNadha porANayaM kmm||39|| jAgariyA dhammINaM, ahammINaM ca suttayA seyaa| vacchAhivabhagiNIe, akahiMsu jiNo jyNtiie||40|| / pamAyaM kammamAhaMsu, appamAyaM thaa'vrN| tabbhAvAdesao vAvi, bAlaM paMDitameva vaa||41|| na kammuNA kamma khaveMti vAlA, akammuNA kamma khaveMti dhiiraa| meghAviNo lobhamayA vavItA, saMtosiNo no pakareMti paavN||42|| jAgaraha narA! NiccaM, jAgaramANassa baDDate buddhii| jo suvati Na so dhanno, jo jaggati so sayA dhnno||43|| jaha dIvA dIvasayaM paippae so ya dippaya diivo| dIvasamA AyariyA, dippaMti paraM ca diiveti||44|| Www.jainelibary.org
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ tina-sUtroM kA sAra Aja ke sUtroM meM hai-jina sAdhanA hai--itanA DubA detA hai ki koI bacatA hI nahIM, pIche lakIra bhI kI mUla bhitti; jinatva kA arth| nahIM chUTa jAtI hai| sAdhaka apane ko jagAtA hai-itanA jagAtA paramAtmA kI khoja meM do upAya haiN| eka upAya hai: hai ki jAgaraNa kI jyoti hI raha jAtI hai, koI jAganevAlA nahIM usameM aise tallIna ho jAnA ki tuma na baco; usameM aise lIna ho | bctaa| hara hAlata meM ahaMkAra kho jAtA hai--cAhe paripUrNa rUpa jAnA ki lIna honevAlA bace hI nahIM-jaise sAgara meM namaka kI | se tallIna hokara kho do aura cAhe paripUrNa rUpa se jAgakara kho DagalI DAla deM, kho jAtI hai, svAda phaila jAtA hai, lekina koI | do| ina do atiyoM para pariNAma eka hI hotA hai| isalie bhakta bacatA nhiiN| dUsarA mArga hai : khonA jarA bhI nahIM; jAganA ! itane | aura jJAnI, premI aura sAdhaka sabhI vahIM pahuMca jAte haiN| mArga kA jAganA ki jAgaraNa hI zeSa raha jAye, jAganevAlA na bce| bar3A pharka hai, maMjila kA jarA bhI pharka nahIM hai| pahalA mArga behozI kA hai, dUsarA mArga hoza kA hai, lekina rAha judA, saphara judA, rahajano-rahabara judA donoM ke bhItara sAra bAta eka hai ki tuma na bco| isalie tumheM | mere junUne-zauka kI maMjile-benizAM hai aur| rAmakRSNa jaise ullekha mahAvIra aura buddha ke jIvana meM na mileMge, | mahAvIra se pUcho to ve kaheMgeH rAha judA, saphara judA, ki rAmakRSNa paramAtmA kA nAma lete-lete behoza ho gaye, ki | | rahajano-rahabara judA! yaha merI rAha alaga, isa rAha kI yAtrA ghaMToM behoza par3e rhe| kabhI-kabhI dinoM hoza meM na lauttte| aura | alaga; itanA hI nahIM, merI rAha para lUTanevAle aura patha-pradarzaka jaba hoza meM Ate to phira rone lagate aura kahate ki mAM! yaha bhI alaga! luTere bhI merI rAha ke alaga haiN| svabhAvataH hoNge| kahAM mujhe behozI kI duniyA meM bheja rahI ho? vApisa bulA lo! kyoMki jahAM hoza sAdhanA hai, vahAM luTere alaga hoNge| vahAM vahI usI gahana behozI meM mujhe vApisa bulA lo! mujhe saMsAra kA hoza | luTere bana jAyeMge jo bhakti ke mArga para patha-pradarzaka hote haiN| nahIM caahie| mujhe tumhArI behozI cAhie! | jahAM hoza ko gaMvA denA hai, mastI meM DUba jAnA hai, jahAM paramAtmA aisA ullekha mahAvIra ke jIvana meM asaMbhava hai; kalpanA meM bhI kI zarAba pI lenI hai-vahAM jo sahayogI hai, vaha mahAvIra ke nahIM lAyA jA sakatA; mahAvIra kI jIvana-saraNI meM baiThatA mArga para luTerA ho jaayegaa| mahAvIra ke mArga para jo sahayogI hai, nhiiN| gira par3anA behoza hokara, yaha to dUra; mahAvIra eka paira bhI vaha mahAvIra ke mArga para luTerA ho jaayegaa| mahAvIra ke mArga para nahIM uThAte behozI meM; hAtha bhI nahIM hilAte behozI meM; AMkha | jo sahayogI hai, patha-pradarzaka hai, rAhabara hai, vaha bhI kI palaka bhI nahIM jhapate behozI meN| para luTerA ho jaayegaa| lekina ina donoM viparIta dikhAI par3anevAle mArgoM ke bIca meM | dhyAna bhakti ke mArga para laTerA ho jAyegA; vahAM prArthanA kucha setu haiN| vaha setu smaraNa rkhnaa| bhakta apane ko DubA detA | patha-pradarzaka hai| mahAvIra ke mArga para prArthanA luTerA ho jAyegI; 323 |
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH1 vahAM dhyAna patha-pradarzaka hai| lekina maMjila para jAkara saba mila yAda kAma nahIM aatii| jAte haiN| kyoMki pahuMcanA usa jagaha hai jahAM tuma azeSa bhAva se, | svapna kI dazA se bAhara hone ke do upAya haiN| yA to suSupti meM kucha bhI bace na, paripUrNa rUpa se mukta ho jaao| DUba jaao| rAmakRSNa aura bhaktoM ne suSupti kA upayoga kiyA hai ise bhI khayAla meM le lenaa| sAdhAraNataH hama socate haiM, maiM mukta svapna se mukta hone ke lie| mahAvIra aura buddha aura pataMjali ne ho jAUMgA, to aisA lagatA hai ki maiM to bacUMgA-mukta hokara jAgRti kA upayoga kiyA hai svapna se mukta hone ke lie| lekina bcuuNgaa| lekina jo gahare utarane kI koziza kareMge yA jinhoMne | asalI bAta svapna se mukta honA hai| yA isa kinAre yA usa saca meM hI samajhanA cAhA hai-maiM mukta ho jAUMgA, isakA kevala kinAre, yaha maMjhadhAra meM na raha jAo! itanA hI artha hotA hai ki 'maiM' se mukta ho jaauuNgaa| 'maiM' bhAva ___ mahAvIra ke ye sUtra jAgaraNa ke sUtra haiN| inakA sAra-bhAva hai: calA jaayegaa| 'maiM' bhAva jahAM taka hai vahAM taka mukti nahIM hai| jAgo! jahAM 'maiM' bhAva visarjita ho jAtA hai, vahIM makti hai| 'maiM' bhAva maiMne sunA hai, eka AdamI bhara-dupahara bhAgA huA zarAbaghara meM ko visarjita karane ke do upAya haiM : yA to DubA do, yA jagA lo| aayaa| usane kalArina se kahA ki eka bAta pUchane AyA huuN| aisA samajho, pataMjali ne yoga-sUtroM meM manuSya ke citta kI tIna bar3A becaina aura parezAna thaa| jaise kucha gaMvA baiThA ho, kucha bahuta dazAyeM kahIM haiN| eka hai sussupti| eka hai jaagrt| eka hai svpn| kho gayA ho| jisa dazA meM hama sAdhAraNataH haiM, vaha svapna kI dazA hai; kAmanA 'eka bAta pUchanI hai : kyA rAta maiM yahAM AyA thA?' kI, vicAraNA kI, UhApoha kI, hajAra-hajAra vAsanAoM kii| 'jarUra Aye the|' svapna kI dazA hai| isa svapna kI dazA ke donoM tarapha eka-eka | 'kaI logoM ke sAtha AyA thA?' dazAyeM haiM: eka suSupti kI aura eka jAgRti kii| isa svapna kI 'kaI logoM ke sAtha Aye the|' dazA se mukta honA hai| isa svapna kI dazA meM hI tumane svapna dekha 'sabako zarAba pilavAI thI, khuda bhI pI thI?' liyA hai ki tuma ho| yaha tumhArA svapna hai| yA to saSapti meM kho 'jarUra pilavAI thI aura pI thii|' jAo. jahAM svapna na bace yA jAgrata ho jAo, jahAM svapna ke vaha AdamI bolA, 'zakra khadA kaa| sau rupaye cakAye the?' bAhara A jaao| usane kahA, 'bilakula cukAye the|' to svapna ke bIca meM hama khar3e haiN| svapna yAnI sNsaar| isalie usane kahA, 'taba koI harjA nhiiN|' to zaMkara use mAyA kahate haiN| vaha svapna kI dazA hai| vahAM jo vaha bar3A prasanna ho gyaa| usa kalArina ne pUchA ki maiM kucha nahIM hai, vaha hama dekha rahe haiN| aura vahAM jo hai, vaha hameM dikhAI samajhI nahIM, bAta kyA hai? usane kahA, 'maiM to yahI soca rahA thA nahIM par3a rahA hai| vahAM hama jo dekha rahe haiM, vaha hamArA hI prakSepaNa | ki sau rupaye kahIM gaMvA baitthaa| isalie hI parezAna thaa|' hai| vahAM jisameM hama jI rahe haiM, vaha hamArI hI kAmanA, hamArI hI behoza AdamI bhI socatA hai ki kahIM gaMvA to nahIM baiThA! AzA, hamArI hI bhAvanA hai| satya se usakA koI saMbaMdha nhiiN| lekina behozI meM kamAoge kaise, gaMvAoge hI! cAhe zarAba vaha hamArI nirmiti hai| pIne meM gaMvAye hoM, cAhe kisI bagIce kI baiMca para bhUla Aye tumane svapna meM dekhA! svapna dekhate samaya to aisA hI lagatA hai hoo| zAyada bagIce kI baiMca para bhUla AnA jyAdA behatara thA; ki saba saca hai; aisA hI lagatA hai ki kucha bhI asatya nahIM hai| sau rupaye hI gaMvAte, kama se kama hoza to na gaMvAyA hotA! luTa subaha jAgakara patA calatA hai ki are, eka sapane meM kho gaye the, jAnA behatara thA, yaha to luTa jAne se badatara dazA hai| para vaha itanA satya mAlUma par3A thA! AdamI bolA, 'zukra khudA kA! maiM to Dara rahA thA ki kahIM rupaye roja-roja tuma sapanA dekhe ho, roja-roja subaha pAyA hai ki gaMvA to nahIM baitthaa|' asatya hai| phira bhI jaba rAta ghanI hotI hai, phira nIMda meM DUba jAte jiMdagI ke aMta meM adhika loga aisI hI dazA meM pAte haiN| socate | ho, phira sapanA taraMgita hone lagatA hai, phira bhUla jAte ho, vaha haiM, kahIM jiMdagI gaMvA to nahIM baiThe! lekina kitane hI bar3e makAna ain Education International
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Syo, satata jAgrata raho banAkara chor3a jAo aura kitane hI dhana kI rAziyAM lagA jAo, | jAye aura tuma jagata ko khulI AMkha se dekha lo-AMkha jisa isase kyA pharka par3atA hai? para sapanoM kI parta na ho; AMkha jisa para sapanoM kI dhUla na ho; jiMdagI to gaI aura gii| jiMdagI to rAkha ho gii| makAna banA aise caitanya se darpaNa svaccha ho aura jo satya hai vaha jhalaka Aye, khaMDahara bneNge| bar3I daur3a-dhUpa kI thI, bar3I tijor3iyAM jAye to tumhArI jiMdagI meM pahalI daphA, vaha yAtrA zurU hogI chor3a Aye-koI aura unakI mAlakiyata kregaa| tumhAre hAtha jo jinatva kI yAtrA hai| taba tuma jItane kI tarapha calane lge| to khAlI haiN| isase to behatara hotA ki tuma baiThe hI rahate aura | sapane meM to hAra hI hAra hai| tumane kucha na kiyA hotA, to kama se kama tuma utane pavitra to rahate jina yAnI jItane kI klaa| jinatva yAnI svayaM ke mAlika ho jitane janma ke samaya the| yaha to sArI ApAdhApI tumheM aura bhI jAne kI klaa| hamane aura sabake to mAlika honA cAhA apavitra kara gii| yaha to tuma aura bhI zarAba se bharakara vidA ho hai--dhana ke, patnI ke, pati ke, beTe ke, rAjya ke, sAmrAjya rahe ho| yaha to tuma aura jahara le aaye| | ke-hamane aura kA to mAlika honA cAhA hai, eka bAta hama bhUla jiMdagI se kamAyA to kucha bhI nahIM, eka nayI mauta aura kamAI, gaye haiM, buniyAdI, ki hama abhI apane mAlika nahIM he| aura phira janmane kI vAsanA kmaaii| yaha koI kamAnA huA? jise jo apanA mAlika nahIM hai, vaha kisakA mAlika ho sakegA! vaha tuma jiMdagI kahate ho, mahAvIra use svapna kahate haiN| aura jise galAmoM kA galAma ho jaayegaa| tuma jAgaraNa kahate ho, vaha jAgaraNa nahIM hai; vaha sirpha khulI / pahalA sUtraH AMkha dekhA gayA sapanA hai| sItaMti suvaMtANaM, atthA purisANa logsaartthaa| hama do taraha ke sapane dekhate haiM : eka, rAta jaba hama AMkha 'isa jagata meM jJAna sArabhUta artha hai|' baMdakara lete haiM; aura eka taba jaba subaha hama AMkha khola lete isa jagata meM bodha sArabhUta artha hai| aveyaranesa! haiN| lekina hamArA sapanA satata calatA hai| mahAvIra ke hisAba se sItaMti suvaMtANaM, atthA purisANa logsaartthaa| sapane se to tuma tabhI mukta hote ho, jaba tumhArA mana aisA tamhA jAgaramANA, vidhuNadha porANayaM kmm|| niSkaluSa hotA hai ki usameM eka bhI vicAra kI taraMga nahIM utthtii| 'ataH satata jAgate rahakara pUrvArjita karmoM ko prakaMpita kro| jaba taka taraMgeM haiM, taba taka svapna hai| jaba taka tumhAre bhItara kucha jo puruSa sote haiM, unakA artha naSTa ho jAtA hai|' citra ghUma rahe haiM aura tumhAre citta para taraMgeM uTha rahI haiM--'yaha ho| jIvana meM hamAre bhI artha hai, koI mIniMga hai| hama bhI jAUM, yaha pA lUM, yaha kara lUM, yaha bana jAUM'-taba taka tuma cAhate haiN| hAM, hamAre bhI kucha bahAne haiN| agara Aja mauta A svapnoM se dabe ho| phira tumhArI AMkha khulI hai yA baMda, isase jAye to tuma kahoge, 'Thaharo! kaI kAma adhUre par3e haiN| na mAlUma bahata pharka nahIM pdd'taa| tuma behoza ho| mahAvIra ke lie to hoza kitanI yAtrAeM zurU kI thIM, pUrI nahIM huii| aise bIca meM uThA tabhI hai, jaba tumhArA citta nirvicAra ho| logI to artha adhUrA raha jaayegaa| abhI to artha bharA nhiiN| to jAgaraNa kA artha samajha lenaa| jAgaraNa kA artha tumhArA | abhI to abhiprAya pUrA nahIM huaa| ruko|' jAgaraNa nahIM hai| tumhArA jAgaraNa to nIMda kA hI eka DhaMga hai| sikaMdara, nepoliyana sAmrAjya banAne meM jIvana kA artha dekha rahe ra kahate haiM jAgaraNa citta kI usa dazA ko, jaba caitanya to haiN| koI kacha aura karake jIvana kA artha dekha rahA hai| lekina ho lekina vicAra kI koI taraMga meM chipA na ho; koI AvaraNa na mahAvIra kahate haiM: isa jagata meM bodha sArabhUta artha hai| aura kucha raha jAye vicAra kA; zuddha caitanya ho; basa jAgaraNa ho| tuma dekha bhI nahIM-na dhana, na pada, na prtisstthaa| rahe ho aura tumhArI AMkha meM eka bhI bAdala nahIM tairatA--kisI 'jo puruSa sote haiM unakA yaha artha naSTa ho jAtA hai|' kAmanA kA, kisI AkAMkSA kaa| tuma kucha cAhate nhiiN| tumhArA artha tumhAre bhItara hai aura tumhIM so rahe ho to artha kA jAgaraNa koI asaMtoSa nahIM hai| tuma jaise ho, usase tuma parama rAjI ho| kaise hogA? tumhAre jAgane meM hI tumhAre jIvana kA artha jaagegaa| eka kSaNa ko bhI tumhArA yaha rAjIpana, tumhArA yaha svIkAra jaga mere pAsa aneka loga Ate haiN| ve kahate haiM, jIvana kA artha 325
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH1 HRUITREAM kyA hai? jaise ki artha koI bAhara rakhI cIja hai, jo koI batA de | cAhatA hUM; anyathA khAlI-khAlI mAlUma par3a rahA hai| mere Upara ki yaha rhaa| jaise tuma pUcho, sUraja kahAM hai, koI batA de ki vaha | koI uttaradAyitva nahIM hai|' dhanI ghara kA lar3akA hai| saba suvidhA rahA AkAza meM! hai| 'khAlI-khAlI mAlUma ho rahA huuN| zAdI kara lUMgA to kucha loga pUchate haiM, jIvana kA artha kyA hai? bharApana ho jaayegaa|' jaise artha koI banI-banAI, reDImeDa vastu hai, jo kahIM rakhI hai| abhI amarIkA meM eka AdamI para mukadamA calatA thA, kyoMki aura tumheM khojanI hai| usane sAta AdamiyoM ko golI mAra dI thI-akAraNa, jIvana meM artha nahIM hai| artha tumameM hai! aura tuma jAgoge to | aparicita ajanabiyoM ko! aise logoM ko jinakA ceharA bhI jIvana meM artha phaila jaayegaa| aura tuma soye rahoge to jIvana | usane nahIM dekhA thA, pIche se| sAgara-taTa para koI baiThA thA, nirarthaka ho jaayegaa| phira isa nirarthakatA ke khAlIpana se bar3I | usane pIche se Akara golI mAra dii| eka hI dina meM sAta AdamI ghabar3AhaTa hotI hai, to AdamI jhUThe-jhUThe artha kalpita kara letA mAra ddaale| bAmuzkila pakar3A jA skaa| pakar3e jAne para hai| ve sahAre haiM, sAMtvanAeM haiN| to koI kahatA hai, baccoM ko bar3e adAlata meM jaba pUchA gayA ki tUne kiyA kyoM? kyoMki inase karanA hai| lagA rahatA hai, vyasta rahatA hai| kyoMki jaba bhI koI terI koI duzmanI na thI; duzmanI to dUra, pahacAna bhI na thii| artha nahIM mAlUma par3e bAhara, to bhItara kI nirarthakatA mAlUma hotI to usane kahA ki merA jIvana bar3A khAlI-khAlI hai; maiM kucha hai| baccoM ko bar3e karanA hai| tumhAre pitA bhI yahI karate rahe, | kAma cAhatA thA; kisI cIja se apane ko bhara lenA cAhatA thaa| unake pitA bhI yahI karate rhe| ye bacce bar3e kisalie ho rahe maiM cAhatA hUM ki logoM kA dhyAna merI tarapha AkarSita ho| aura haiM ye bhI yahI kreNge| ye bhI bacce bar3e kreNge| vaha kAma ho gyaa| aba mujhe phikra nahIM, tuma phAMsI de do! isakA matalaba kyA hai? prayojana kyA hai? agara tumhAre pitA | lekina saba akhabAroM meM merA phoTo bhI chapa gayA, sabhI akhabAroM tumako bar3A karate rahe aura tuma apane baccoM ko bar3A karate rahoge, meM nAma bhI chapa gyaa| Aja hajAroM logoM kI jabAna para merA nAma tumhAre bacce unake baccoM ko bar3A karate raheMge, to isa bar3e karane hai, yaha to dekho! kA prayojana kyA hai? isa satata sakriyatA kA artha kyA hai? | loga kahate haiM, badanAma hue to kyA, kucha nAma to hogA hii| isameM kucha artha to nahIM hai| yaha to tumheM bhI kabhI-kabhI jhalaka rAjanItijJoM meM aura aparAdhiyoM meM bahuta pharka nahIM hai| jAtA hai| | rAjanItijJa samAja-sammata vyavasthA ke bhItara nAma ko kamAne kI dhana hI ikaTThA kara loge to kyA hogA? aMtataH AtI hai mauta! ceSTA karatA hai| aparAdhI samAja-sammata vyavasthA nahIM khoja saba hAtha khAlI ho jAte haiN| saba china jAtA hai| jo china hI pAtA, samAja ke virodha meM bhI kucha karake nAma pAne kI AkAMkSA jAyegA, use pakar3a-pakar3akara kyA hogA? lekina kama se kama karatA hai| isalie agara koI rAtanItijJa bahuta dinoM taka bIca meM kucha artha hai, prayojana hai--isa taraha kI bhrAMti to paidA ho rAjanIti ko na pA sake to upadravI ho jAtA hai, kriminala ho jAtA jAtI hai| hai, aparAdhI ho jAtA hai| kyoMki mUla AkAMkSA hai: logoM kA loga ajIba-ajIba artha paidA kara lete haiN| dhyAna AkarSita krnaa| mUla AkAMkSA hai| logoM ko lage ki maiM eka yuvaka mere pAsa aayaa| apanI preyasI ko lekara AyA kucha hai; duniyA kahe ki tuma kucha ho, tumhArA kucha artha hai| tuma aura usane kahA ki mujhe vivAha karanA hai| maiMne kahA ki abhI aise hI Aye aura cale nahIM gaye; tumane bar3A zora mcaayaa| terI umra bIsa sAla se jyAdA nahIM hai, abhI itanI jaldI bojha kyoM tumhArA AnA eka tUphAna kI taraha thaa| duniyA ko tumhAre Upara letA hai? abhI do-cAra-pAMca sAla aura mukta rahakara gujara dhyAna denA pdd'aa| sakate haiN| itane uttaradAyitva lene kI abhI jarUrata kahAM hai? | tumane kabhI khayAla kiyA? tuma vastra bhI isIlie pahanate ho abhI tU skUla meM par3hatA hai! thor3A ruka! par3ha likha le| DhaMga-DhaMga ke ki dhyAna par3e, koI dekhe| striyAM dekhIM, nayI usane kahA, 'uttaradAyitva lene ke liye hI to vivAha karanA | | sAr3iyAM pahanakara A jAtI haiM to bar3I becaina rahatI haiM, jaba taka 326
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSyo, satata jAgrata raho koI pUcha na le, kahAM kharIdI; jaba taka koI sAr3I kA pota na dekhe ke bIca se apane gAMva pahuMca gii| . aura prazaMsA na kara de| - tumane kabhI khayAla kiyA hai ki tuma kitane upAya karate ho ki tumane vaha kahAnI to sunI hogii| bar3I purAnI kahAnI hai ki eka kisI taraha logoM kA dhyAna AkarSita ho jaaye| artha nahIM hai aurata ne apane ghara meM Aga lagA lI thI aura jaba loga Aye taba jIvana meM to tuma jhUThe artha paidA karane kI koziza karate vaha hAtha UMce-UMce uThAkara cillAne lagI ki he paramAtmA! ho-koI kaha de ki 'tuma bar3e sArthaka ho! tuma jo kara rahe ho naSTa ho gaI, mara gaI, luTa gaI! taba kisI aurata ne pUchA, 'are! vaha mUlyavAna hai! tuma bar3A UMcA kAma kara rahe ho!' tumase koI ye kaMgana to hamane dekhe hI nahIM, kaba banavAye?' usane kahA ki kucha bhI karavA le sakatA hai, basa tumase yaha kahalavA diyA jAye nAsamajha, pahale hI pUcha letI to ghara meM Aga kyoM lagAnI par3atI! ki tuma koI bar3A kAma kara rahe ho, bar3A UMcA, bar3A mahatvapUrNa! yaha gAMva bhara kI rAha dekhatI rahI, kaMgana banAye haiM, koI pUchegA! isa jagata meM bodha ke atirikta aura koI artha nahIM hai| aura kisI ne na puuchaa| jitane artha tuma khojate ho, una saba se tumhArI behozI ghanI hotI jaba jhopar3e meM Aga lagI aura Aga kI rozanI uThI aura kaMgana hai, bar3hatI hai, jAgaraNa nahIM aataa| camakane lage aura vaha hAtha uThAne kA maukA AyA ki aba 'jo puruSa sote haiM unake artha naSTa ho jAte haiN| ataH satata cillA-cillAkara, hAtha hilA-hilAkara vaha kaha sakatI jAgate rahakara pUrvArjita karmoM ko prakaMpita kro|' purAnI AdateM par3I haiM bahuta, unako hilAo, DulAo, tAki tuma jarA apane para gaura krnaa| hama sabhI kaMgana dikhAne nikale | unase chuTakArA ho sake, ve DhIlI ho jAyeM! bar3A bahumUlya vacana haiM, cAhe ghara meM Aga lagAkara bhI dikhAnA pdd'e| lekina aisA na ho hai: 'ataH satata jAgate rahakara pUrvArjita karmoM ko prakaMpita ki hama aise hI vidA ho jAyeM, kisI ko patA bhI na cale ki kaba kro|' hilAo-jaise vRkSa ko koI hilAye aura usakI jar3eM Aye, kaba cale gaye, kaba uThe, kaba baiThe, kaba jnme| isa kaMgana ukhar3a jaayeN| aba pAnI mata sIMco aura! aise hI kyA kama dukha dikhAne ko loga kahate haiM, are! kucha nAma kara jaao| kahate haiM, | bhogA hai| aise hI kyA kama bhaTake ho| pAnI mata sIMco! lekina kucha nAma chor3a jAo itihAsa meN| to taimUralaMga aura caMgez2a aura jo hameM jagAtA hai, vaha duzmana mAlUma par3atA hai, kyoMki vaha nAdirazAha itihAsa meM nAma chor3a jAte haiM, hajAroM logoM ko Aga hilAtA hai| lagavAkara, hajAroM logoM ko kaattkr| __ AspeMskI ne apanI kitAba 'ina sarca Apha da mirekulasa' kahate haiM, eka vezyA taimUra ke zivira meM nAcane AyI thii| jaba apane guru gurajiepha ko samarpita kI hai, to usameM likhA hai: vaha rAta jAne lagI to vaha DaratI thI, kyoMki rAstA aMdherA thaa| 'gurajiepha ke lie-jisane merI nIMda ko tor3a diyaa|' aura koI dasa-bAraha mIla dUra usakA gAMva thaa| to taimUra ne kahA, lekina jaba koI tumhArI nIMda tor3atA hai to sukhada nahIM mAlUma ghabar3A mt| usane apane sainikoM se kahA ki isake rAste meM hotaa| jaba koI tumhArI nIMda tor3atA hai to tumheM lagatA hai dushmn| jitane gAMva par3eM, Aga lagA do! thor3e sainika bhI jhijhake ki yaha isalie jagata meM nIMda tor3anevAle sadA duzmana mAlUma pdd'e| jarA atizaya mAlUma par3atA hai| eka mazAla se hI isako sukarAta ko hamane aise hI jahara nahIM pilA diyA thA, aura na pahuMcAyA jA sakatA hai! lekina taimUralaMga ne kahA, 'itihAsa yAda | jIsasa ko hamane aise hI sUlI para laTakA diyA, na hamane mahAvIra nahIM rakhegA mazAla se pahuMcAoge to| patA rahanA cAhie Ane ko aise hI patthara mAre aura kAna meM khIleM tthoNke| yaha akAraNa le hajAroM sAloM ko ki taimUralaMga kI vezyA thI, koI sAdhAraNa nahIM thaa| ye loga nIMda tor3a rahe the| ye alArma kI taraha the| tuma vezyA na thii| usake dvAra meM, darabAra meM nAcane AyI thii| koI jaba maje se so rahe the aura subaha kA AkhirI sapanA dekha rahe the, ATha-dasa choTe-choTe gAMvoM meM, jo rAste meM par3ate the, Aga lagA | taba ye bIca meM A gaye aura unhoMne upadrava macA diyA ki jAgo! dI gii| gAMva meM loga so rahe the, unako patA bhI nahIM thA, AdhI tumhArA bhAva to ina do paMktiyoM meM pragaTa huA hai| rAta-tAki rAstA rozana ho jaaye| vezyA una jalatI huI lAzoM na ajA ho, na sahara ho, na gajara ho zabe-vasla 327 |
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga : 1 kyA majA ho jo kisI ko na jagAe koii| jaise vyakti jitanI dera soyeM, utanA hI upadrava kama! Apa to na ajA ho-na to masjida meM koI ajAna par3e; na sahara soye hI rheN|' ho-na subaha ho, na sUraja Uge; na gajara ho-na koI maMdira meM mahAvIra kahate haiM, dhArmikoM kA jAganA zreyaskara hai; adhArmikoM ghaMTiyoM ko bajAye; milana kI rAta! kyA majA ho jo kisI ko kA sonA zreyaskara hai| kyoMki agara adhArmika sakriya ho uThe, na jagAye koI! | to adharma hI kregaa| mahAvIra yaha kaha rahe haiM ki adhArmika kA to sone meM hamArI bar3I AturatA hai| jisako hama sukha kahate haiM, zaktihIna honA acchA hai; dhArmika kA zaktizAlI honA acchA agara tuma gaura se pAoge to vaha eka madhura sapanA dekhane se jyAdA hai| mahAvIra yaha kaha rahe haiM, dhArmika ke pAsa bala ho to dharma nahIM hai| jisako hama sukhI jiMdagI kahate haiM, vaha aisI jiMdagI hai, ghaTegA; adhArmika ko pAsa bala hogA to adharma ghaTegA, vaha kucha jisameM madhura svapnoM kA kAphI jAla hai| jisako hama dukhada na kucha upadrava kregaa| rAjanItijJa bImAra raheM to acchA hai; jiMdagI kahate haiM, vaha bhI sapanoM kI hI jiMdagI hai; usameM sapane aspatAloM meM raheM to acchA hai| ThIka hue ki ve kucha upadrava dukha se bhare haiM, nAiTameyara jaise haiN| kreNge| binA upadrava kiye ve raha nahIM sakate haiN| upadrava ke lie lekina sapanA to sapanA hai| tuma sukhada sapane dekhakara bhI eka acche-acche nAma deNge| upadrava ko sajAyeMge, shNgaareNge| upadrava dina mara jAoge to kyA hogA? ko krAMti, svataMtratA, samAnatA, sAmyavAda, na mAlUma kyA-kyA isalie mahAvIra kahate haiM, artha bAhara nahIM hai; artha to tumhAre nAma deNge| lekina bahuta gahare meM upadrava kI AkAMkSA hai| khAlI bhItara kI jyoti ke prajvalita ho jAne meM hai| tumhArI rozanI | ve baiTha nahIM skte| tumhAre jIvana ko bhara de aura sapanoM ko titara-bitara kara de| aura mahAvIra vyaMgya kara rahe haiN| ve yaha kaha rahe haiM, adhArmika soye tumane aba taka pUrva janmoM meM jo arjita karma kiye haiM, jinake | raheM to ThIka; dhArmika jaage| kAraNa jar3eM majabUta ho gaI haiM sapanoM kI, jinake kAraNa sapane isalie mahAvIra kI pUrI prakriyA yaha hai ki tuma jAgo bhI, sAtha satya mAlUma hote haiM, jinake kAraNa jo nahIM hai vaha bahuta hI sAtha tuma dhArmika bhI hote calo; dhArmika hote calo aura sAtha vAstavika mAlUma ho rahA hai-unako hilAo, prakaMpita karo! hI sAtha jAgate bhI clo| anyathA zakti bhI galata hAthoM meM una jar3oM ko tor3o aura ukhAr3o! par3akara khataranAka siddha hotI hai| aisA hI to huA hai, vijJAna ne 'dhArmikoM kA jAganA zreyaskara hai aura adhArmikoM kA sonA zakti soye hue AdamiyoM ke hAtha meM de dii| aisA nahIM hai ki zreyaskara hai|' bar3A bahumUlya vacana hai! mahAvIra kahate haiM, pahalI daphA vaijJAnikoM ko aNu kI zakti kA patA calA hai| dhArmikoM kA jAganA zreyaskara hai aura adhArmikoM kA sonA mahAvIra bhI aNuvAdI the| jaina-darzana duniyA kA sabase prAcIna zreyaskara hai| aNuvAdI darzana hai| AiMsTIna aura radaraphorDa ne jo isa sadI meM nAdirazAha ke jIvana meM bhI aisA ullekha hai| usane eka sUphI pAyA hai, vaha jaina koI pAMca hajAra sAla se kahate rahe haiM ki padArtha phakIra ko pUchA, kyoMki vaha khuda bahuta AlasI thA aura subaha | aNuoM kA samUha hai, padArtha aNuoM se banA hai| dasa baje ke pahale nahIM uThatA thaa| rAta dera taka nAca-gAna aNu kA siddhAMta jainiyoM kA prAcInatama siddhAMta hai| aura calatA, zarAba calatI, to subaha dasa-bAraha baje utthtaa| usane jaise-jaise vijJAna sApha hotA jA rahA hai, vaise-vaise parAne zAstroM eka sUphI phakIra ko pUchA ki mere darabArI mujha se kahate haiM ki ke artha sApha hote jA rahe haiN| aisA lagatA hai ki aNu-zakti ko itanA Alasya ThIka nahIM hai, tuma kyA kahate ho? usa sUphI | khoja liyA gayA thaa| saMbhavataH mahAbhArata kA aMta aNuzakti se phakIra ne mahAvIra kA yaha vacana doharAyA mAlUma hotA hai; kyoMki hI huaa| lekina phira eka bAta samajha meM pUraba ko A gaI ki bilakula yahI vacana usane dohraayaa| usane kahA, Apa to agara | jaba taka loga soye hue haiM, itanI zakti unake hAtha meM honA bilakula soyeM caubIsa ghaMTe to acchA hai| nAdirazAha thor3A khataranAka hai; usakA durupayoga hogaa| zakti usake hAtha meM honI cauNkaa| usane kahA, 'tumhArA matalaba?' usane kahA, 'Apa cAhie, jisake bhItara sadabhAva pahale A gayA ho to phira ThIka 328
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ MEANIRAM manuSyo, satata jAgrata raho hai| nahIM to zakti kA tuma karoge kyA? tumane lArDa bekana kA kyoMki tuma kahoge, aba suvidhA milI, aba daur3a-dhUpa na rahI, prasiddha vacana sunA hogA-pAvara karapTsa eMDa karapTsa dhana hAtha A gayA-aba ghara baiThakara gIta gunagunA leN| aba taka ebsolyUTalI-ki zakti jinake hAtha meM hai vaha logoM ko to majadUrI karanI par3atI thI, gaDDhA khodanA par3atA thA, samaya vyartha vyabhicArita kara detI hai aura paripUrNa rUpa se vyabhicArita kara hotA thA, zakti vyaya hotI thI-gIta gAne kA avasara kahAM detI hai| lekina vaha vacana satya hote hue bhI pUrNa satya nahIM hai| thA! aba gIta gAne kA avasara milA hai| zakti kisI ko vyabhicArita nahIM krtii| zakti kevala tumhAre ___ to dhana agara samyaka hAthoM meM par3e to zubha hai; asamyaka hAthoM bhItara jo vyabhicAra par3A thA, use pragaTa karatI hai| meM par3a jAe to azubha hai| isalie tuma merI bAta khayAla rkhnaa| tuma dekhate ho, eka AdamI ke pAsa kucha bhI nahIM hai to vaha maiM tumase yaha nahIM kahatA ki dhana chodd'o| dhana meM kyA rakhA hai? zarAba nahIM pItA; vaha zarAba ke khilApha hai| phira kala acAnaka tumhAre hAtha badalane caahie| to jo dhana ko chor3akara bhAga jAte lATarI hAtha laga jAtI hai, phira vaha zarAba pIne lagatA hai| aba haiM-tathAkathita tyAgI-ve kevala avasara ko chor3akara bhAga vaha bhUla jAtA hai saba zarAba kI khilaapht| to logoM ko aisA | rahe haiM; bIja kA kyA hogA? bIja to bhItara hai| vaha to sAtha hI lagatA hai ki dhana ne ise bhraSTa kiyaa| bAta galata hai| dhana na hone calA jaayegaa| phira ve dhana se Darane lageMge, kyoMki unako bAta se yaha apane ko samajhAtA thA, aMgUra khaTTe haiN| pInA bhI cAhatA samajha meM A jAyegI, tarka sApha ho jAyegA ki dhana hAtha AyA to pItA kahAM se? to nIti ke, dharma ke vacana doharAtA thaa| aba ki upadrava zurU hotA hai| lekina dhana kahIM upadrava lA sakatA jaba dhana hAtha meM A gayA, saba bhUla gyaa| hai? cAMdI ke ThIkare upadrava lA sakate haiM? taba to cAMdI ke isa deza meM aisA huaa| svataMtratA-saMgrAma ke dinoM meM jo loga ThIkare AtmA se bhI jyAdA balavAna ho gye| cAMdI ke ThIkare bar3e tyAgI-tapasvI mAlUma par3ate the, ve koI tyAgI-tapasvI the upadrava nahIM lA sakate-upadrava tumhAre bhItara par3A hai| nhiiN| kyoMki parIkSA to taba hai jaba zakti hAtha meM aaii| jaba isalie maiM kahatA hUM, vAstavika tyAgI kI parIkSA saMsAra ke zakti hAtha meM na thI taba to koI bhI tyAgI-tapasvI hotA hai| jaba bhItara hai, bAhara nhiiN| bhagor3e kI bAta aura hai, lekina vAstavika zakti hAtha meM AI, rAjya rUpAMtarita huA aura tathAkathita tyAgI kI parIkSA saMsAra ke bhItara hai| vahIM patA clegaa| jo tyAgI-tapasvI sattAdhArI bane, tatkSaNa tyAga-tapazcaryA saba mahala meM rahakara phakIra kI taraha raha jAye--vahIM patA clegaa| samApta ho gii| lagegA zAyada sattA ne unheM bhraSTa kiyaa| nahIM, jo strI-puruSoM ke bIca rahakara akelA raha jAye--vahIM patA sattA ne kevala avasara diyA, to jo bhraSTa hone ke bIja bhItara par3e clegaa| jahAM saba sAdhana the, lekina phira bhI jo akaMpita the una para varSA huii| bIja to the hii| kyoMki tumhArA dhana tumheM rahe--vahIM patA clegaa| kaise bhraSTa kara sakatA hai, agara tumhI bhraSTa hone ko pUrva se taiyAra isalie agara koI mujhase pUche ki tyAga kI agara parama pratimA na the? tuma sirpha dhana kI pratIkSA kara rahe the| dhana A gayA, | batAnI ho, to maiM mahAvIra ko na batAUMgA, maiM kRSNa ko saMyoga mila gayA; aba rukane kI koI jarUrata na rhii| aba btaauuNgaa| mahAvIra parama tyAgI haiM, lekina parIkSA kI sImA ke ruke, vaha bilakula pAgala hai| aba taka ruke the, vaha to kAraNa bAhara haiN| parIkSA kabhI bhI nahIM huii| jahAM upadrava khar3A hotA hai, yaha thA ki apanI pahuMca ke bAhara the aNguur| isalie kahate the, vahAM se dUra haiN| lekina kRSNa parIkSA se bhI gujara gaye haiN| maiM janaka khaTTe haiN| aba nasenI hAtha laga gaI, aba kauna rukegA! aba ko btaauuNgaa| sAmrAjya hai| sArA sAmrAjya kA jAla hai| aura rukanA asaMbhava hai| usake bIca bAhara haiN| sattA hAtha meM Ate hI loga bhraSTa ho jAte haiM isalie nahIM ki to maiM tumase bhAgane ko nahIM khtaa| aura mahAvIra kA bhI vacana sattA bhraSTa karatI hai, balki isalie ki sattA avasara detI hai| to | tuma ThIka se samajho, to ve bhI jAgane ko kaha rahe haiM, bhAgane ko jo tumhAre bhItara chipA thA vaha pragaTa ho jAtA hai| agara tumhAre nahIM kaha rahe haiN| hAM, yaha ho sakatA hai ki jAgakara tumheM yahAM bhItara kAvya chipA thA, hAtha meM sattA Ate hI kAvya pragaTa hogaa| rahanA arthahIna mAlUma par3e, jaisA ki mahAvIra ko mAlUma pdd'aa| 329 www.jainelibrar.org
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - Boos jina sUtra bhAgaH1 Jaya aura tumhArI svAbhAvika niyati tumheM dUra vana aura upavanoM meM le kiyA jA sakatA hai taba karma nahIM hogaa| jAye ki pahAr3oM meM le jAye, to ThIka hai| lekina, tuma saMsAra ko | smjho| tuma apane baccoM meM lipta ho, rAga meM DUbe ho| tumane chor3akara nahIM jA rahe ho| tumhAre chor3ane meM koI prayAsa nahIM hai| | bar3I mahatvAkAMkSAeM baccoM ke kaMdhoM para rakha dI haiN| tuma jo nahIM tuma sahaja apane svabhAva ke anukUla, jo tumheM ThIka par3a rahA hai, | kara pAye jiMdagI meM, cAhate ho tumhAre bacce kara leNge| agara usa tarapha jA rahe ho| isameM pharka hai| | mAM-bApa bepar3he-likhe hoM to baccoM ko burI taraha par3hAte-likhAte eka AdamI jo bAjAra ko chor3akara bhAgatA hai, jo bAjAra se haiN| kyoMki unakI eka kamI raha gaI, vaha khalatI hai| kama se Darakara bhAgatA hai, usakA abhI bAjAra meM artha khoyA nahIM hai| kama apane meM na ho sakI, apane baccoM meM pUrI ho jaaye| jo agara artha kho jAye to Dara kaisA? aura eka AdamI, jo bAjAra mAM-bApa jiMdagI bhara tar3aphate rahe, kisI bar3e pada para na ho sake, ve meM artha pAtA hI nahIM, isalie calA jAtA hai| ye donoM jAte hue apane baccoM ko pahale se hI taiyAra karate haiM ki hama to cUka gaye, mAlUma par3eMge, lekina donoM ke bhItara krAMtikArI pharka hai| tuma mata cUka jAnA! aba tuma baccoM ko taiyAra kara rahe ho jIvana aisA samajho ki eka rassI par3I hai| tuma gujare pAsa se, tumane ke yuddha ke liye| yaha eka sthiti hai| sAMpa samajha liyA aura tuma bhaage| tuma pUraba kI tarapha jA rahe the, phira eka dUsarA AdamI hai| usake bhI bacce haiN| lekina jAgA tuma pUraba kI tarapha hI bhAge, lekina ghabar3Akara bhaage| kyoMki haA AdamI hai| jAgate hI 'mere haiM, yaha to khayAla samApta ho sAMpa meM tumheM bhaya mAlUma pdd'aa| phira eka aura AdamI A rahA jAtA hai; 'bacce haiM, yaha khayAla raha jAtA hai| 'mere haiM', yaha to hai| usane bhI gaura se dekhA aura use sAMpa nahIM dikhAI par3A, rassI pramAda kA hissA hai, mUrchA kA hissA hai| hI dikhAI pdd'ii| usako bhI pUraba jAnA hai, vaha bhI pUraba jA rahA | merA kyA hai? khAlI hAtha hama Ate haiM, khAlI hAtha hama jAte hai| lekina jo ghabar3Akara bhAgA hai usameM aura jo rassI ko | haiN| aura bacce mere kyA ho sakate haiM? bhalA mere dvArA Aye hoM, maiM dekhakara jA rahA hai, buniyAdI pharka hai| donoM eka hI dizA meM jA | mArga banA hoUM; lekina Aye to kahIM ajJAta se haiN| mere caurAhe rahe haiN| lekina jo bhAga gayA hai usake bhAgane ke pIche abhI se gujare hoMge, isase mere nahIM ho jaate| mere pAsa haiM, isase mere aMdhakAra hai, aMdherA hai, ajJAna hai| aura jo jAgakara jA rahA hai, | nahIM ho jaate| mere zarIra kA sahArA lekara bar3e ho rahe haiM, isalie usake jAne meM prakAza hai, jyoti hai| | mere nahIM ho jaate| mere jIvANu ke mAdhyama se pragaTa hue haiM, 'isa jagata meM jJAna Adi sArabhUta artha haiN| jo puruSa sote haiM | isalie bhI mere nahIM ho jaate| unakA artha kho jAtA hai| satata jAgate rahakara pUrvArjita karmoM ko caitanya kI apanI yAtrA hai| ye jo bacce tumhAre pAsa haiM, ye bhI prakaMpita kro| dhArmikoM kA jAganA zreyaskara, adhArmikoM kA | apanI-apanI yAtrA se Aye haiN| isa jIvana meM saMyoga...tumase sonA zreyaskara hai| aisA bhagavAna mahAvIra ne vatsa deza ke | gujare haiM, tumhAre nahIM haiN| rAjA-zatAnIka kI bahana jayaMti se kahA thaa|' | tumane kabhI khayAla kiyA! bAla tumhAre zarIra se jur3e haiM, kATa 'pramAda ko karma (Asrava) aura apramAda ko akarma (saMvara) dete ho; phira to tumhAre nahIM raha jAte! nAkhUna kATa dete ho, phira kahA hai| pramAda, hone se manuSya ajJAnI hotA hai; pramAda ke na hone to tumhAre nahIM raha jAte! baccA jaise hI paidA ho gayA, mAM kI deha se jJAnI hotA hai|' ke bAhara A gayA-tumhArA kyA raha gayA? 'merA'-bhAva 'pramAda ko karma...' pramAda yAnI muurchaa| pramAda yAnI gira jAye, mamatva gira jAye-phira tuma baccoM kI phikra kara dete soyaa-soyaapn| pramAda, jaise koI bhItarI naze meM tuma par3e ho| ho, unakI sAja-saMvAra kara dete ho; lekina isa sAja-saMvAra meM 'pramAda ko karma kahA hai...|' aba koI rAga nahIM hai| aura isa sAja-saMvAra ke dvArA tuma apanI tuma jo bhI kara rahe ho, usakA savAla nahIM hai--tuma kyoM kara | mahatvAkAMkSAoM ko, apane ahaMkAra ko, apanI atRpta rahe ho, usakA savAla hai| abhIpsAoM ko pUrA nahIM karanA caahte| tuma baccoM ko sAtha de yahI karanA aura DhaMga se bhI kiyA jA sakatA hai, jAgakara bhI dete ho ki ThIka hai, saMyoga mila gayA, tuma asahAya ho; mujhase 330 ain Education International
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSyo, satata jAgrata raho bana sakatA hai, maiM kucha kara detA huuN| lekina tuma kahate ho, tumheM | bhI daur3a nahIM rukatI! aba una rupayoM kA kucha bhI nahIM kara jo honA ho tuma vahI honA; merI mata sunnaa| maiM to asaphala skte| aba kucha bhI bacA nahIM hai, jo unase kharIdA jA sake; huA hI huA; aba maiM tumheM aura kharAba na kara jaauuNgaa| jo bhI kharIdA jA sakatA thA vaha saba kharIda liyA, lekina phira eka bAta, agara mAM-bApa thor3e bhI jAgrata hoM, to nizcita bhI daur3a jArI rahatI hai| yaha koI vikSipta daur3a hai| yaha koI kareMge-ve baccoM ko sajaga kara deMge ki hamane to jiMdagI gaMvAI pAgalapana hai| isa pAgalapana se jo mukta ho jAtA hai, usake karma hI gaMvAI, tuma mata gaMvA denA! kRpA karake hama jaise to bananA hI bAMdhate nhiiN| usake karma prAkRtika karma ho jAte haiM, naisargika karma mata aura kucha bhI bana jAnA; kyoMki yaha to hamane hokara dekha | ho jAte haiN| liyaa| isa hone se to kucha bhI na paayaa| | pramAda ko isalie mahAvIra karma kahate haiN| karane ko karma nahIM soyA huA bApa ulaTI koziza karatA hai| vaha kahatA hai, mere kahate, karane meM jo behozI hai usako karma kahate haiN| yaha thor3A jaise! bacce usase thor3e bhinna hone lagate haiM to vaha nArAja hotA socane jaisA hai| yaha sUtra bar3A bahumUlya hai| tuma kyA karate ho, hai| ve pratikRti hone caahie| ve ThIka merI pratimA hone caahie| yaha savAla nahIM hai-tuma hoza meM rahakara karate ho ki behoza 'mere' haiM, to unake mAdhyama se kisI taraha kA amaratva khojA rahakara karate ho| yaha to karma kI bar3I anUThI vyAkhyA huii| 5 maiM to miTa jAUMgA. lekina merI pratimAeM chuTa | prama jaayeNgii| koI silasilA merA jArI rhegaa| ___ 'pamAyaM kammamAhaMsu, appamAyaM thaa'vNr|' karma to vahI haiN| kabIra bhI kapar3A bunate haiM, bAjAra meM becane to jAga jAo, karma to taba bhI jArI rhegaa| Akhira mahAvIra jAte haiN| gorA kumhAra maTakiyAM banAtA hai, bAjAra meM becatA hai| bhI jAga gaye, phira bhI to koI cAlIsa sAla jIvita rahe, karma to raidAsa jiMdagI bhara jUte banAte rhe| lekina kucha pharka ho gyaa| kiyA hI; uThe bhI, soye bhI, bhojana bhI kiyA, upavAsa bhI kabIra aba bhI kapar3A banAte haiM, lekina aba isameM koI vyavasAya | kiyA, dhyAna bhI kiyA, mauna bhI kiyA, bole bhI, cupa bhI nahIM hai| aba isase kucha dhana kamA lekara dhana ke Upara sAMpa rahe-saba karma calatA rhaa| lekina yaha karma aba bAMdhatA nahIM banakara baiTha jAne kI AkAMkSA nahIM hai| jarUrI hai; roTI ke lie, hai| aba isa karma meM koI taMdrA nahIM hai, aba koI mUrchA nahIM hai| kapar3e ke lie kara lete haiN| Avazyaka hai, kara lete haiN| isameM aba yaha soye-soye nahIM ho rahA hai, yaha jAgakara ho rahA hai| aba koI vAsanA nahIM hai| __ jaise hI tuma jAgate ho, jIvana zuddha jarUratoM para A jAtA hai| jarUrata aura vAsanA ke bheda ko smjhnaa| jarUrateM to sabhI kI jo gaira-jarUrI hai, usakI pakar3a nahIM raha jaatii| aisA samajho ki / jarUrateM to jIvana kA aMga haiN| vAsanAeM Aja acAnaka tamheM khabara mile ki panA meM bhUkaMpa hone ko hai aura vikSiptatAeM haiN| ve kabhI pUrI nahIM hotii| aura unakA jIvana kI | tumheM thor3I-sI hI cIjeM bacAkara nikalane kA maukA hai, aura tuma kisI jarUrata se koI saMbaMdha nahIM hai| koI AdamI samrATa honA sArA ghara kA sAmAna ikaTThA kara lo, aura soco ki kyA bacAyeM cAhatA hai, isakA jIvana kI jarUrata se kyA saMbaMdha hai? hAM, aura kyA chodd'eN| tuma cakita hooge yaha jAnakara aura yaha bhUkhA roTI mAMgatA hai, yaha samajha meM AtA hai| naMgA kapar3A cAhatA vicAra tumhAre mana meM jarUra AyegA ki yaha itanA vyartha kA hai, yaha samajha meM AtA hai| lekina koI AdamI samrATa honA sAmAna ikaTThA kyoM kiyaa| isameM bahuta thor3A hI kAma kA hogA cAhatA hai| aba yaha samrATa hone se kisI bhI jarUrata kA koI jo tuma le jA skoge| aura jaba tuma cunane lagoge, tumheM khuda hI saMbaMdha nahIM hai| samajha meM AyegA, dasa meM se nau cIjeM tuma khuda hI chor3e de rahe ho| tumheM pyAsa lagI hai. pAnI caahie| tuma dhapa meM khar3e ho, chappara | lekina inako ikaTThA karane meM bar3A samaya vyatIta kiyaa| inako cAhie-samajha meM AtA hai| lekina dhana kA eka Dhera ikaTThA karane meM pAgala kI taraha daudd'e| inako ikaTThA karane meM lagA-lagAkara tuma usa dhana ke Dhera para baiThe raho, yaha bAta rugNa jIvana kI bar3I saMpadA khoyI aura kUr3A-karkaTa ikaTThA kiyaa| hai, yaha vikSipta hai| araboM rupaye ho jAte haiM logoM ke pAsa, taba isako le jAne ke kSaNa meM, tuma khuda hI socoge ki isameM 3311
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina satra bhAgaH / bahuta-sA to aisA hai jo le jAne yogya nahIM hai| har3abar3AhaTa paidA hotI thii| aiskImoM kI jIvana-vyavasthA meM eka prakriyA hai, bar3I bahumUlya tuma sAikila calAte ho, lekina zAyada hI tuma kisI hai! kAza, sArI duniyA meM kabhI ho jAye to bar3e kAma kI ho! sAikila calAnevAle ko ThIka calAte dekho, kyoMki agara ThIka aiskImoM, jaise yahAM varSa meM dIvAlI AtI hai, aisA unakA eka koI calA rahA ho to paira ke paMje para jora denA kAphI hai| pUre zarIra dina AtA hai-- utsava kA din| usa dina unake pAsa jo bhI ho, ko tanAva dene kI koI jarUrata nahIM hai| lekina sAikila kyA jo vyartha hotA hai, vaha bAMTa dete haiN| isakA bar3A pariNAma hotA | calA rahe haiM, pUrA zarIra tanA huA hai| phira thaka jAte haiN| phira hai| ghara khAlI, zuddha, sApha ho jAte haiN| aura isakA dUsarA | Uba jAte haiN| pariNAma yaha hotA hai ki jaba sAlabhara bAda vyartha ko bAMTa hI denA | jiMdagI meM jarA gaura karo! jo kAma jitane se ho sakatA ho hai to ve vyartha ko ikaTThA bhI nahIM karate; kyoMki vaha phijUla hai, utanA to jarUrI hai; usase rattIbhara bhI jyAdA DAlanA mUrchA ke vaha sAlabhara bAda baMTa jAnA hai| usake lie daur3a-dhUpa kauna kare! | kAraNa ho rahA hogaa| vaha sAikila savAra jAnatA hI nahIM ki to eskImoM kA ghara atyaMta jarUrata, atyaMta Avazyaka para kyA kara rahA hai| use yAda hI nahIM hai ki vaha kyA kara rahA hai| jo nirbhara hai| aura tuma aiskImoM ko jitanA saMtoSI pAoge, kisI kAma rattIbhara se ho sakatA thA, jo saI se ho sakatA thA, vahAM ko na paaoge| para mauta ke dina to sabhI kucha chUTa jAnA hai; talavAra lie baiThe ho| khuda ko lahUluhAna kara liyA hai, dUsaroM thor3A bhI na le jA skoge| agara thor3A mauta kA smaraNa banA rahe ko lahUluhAna kara rahe ho| aura suI to sI detI kapar3e ko, to tuma vyartha kI daur3a-dhUpa chor3a doge|| talavAra aura phAr3a detI hai| jo kAma suI se hotA hai vaha talavAra tuma apane sau karmoM ko jarA gaura se dekhanA; usameM se nabbe to se ho nahIM sktaa| cupacApa girAye jA sakate haiM, jinake lie koI kAraNa nahIM hai| samyaka jIvana cAhie! do choTe bacce bAta kara rahe the| eka baccA kaha rahA thA ki merI mahAvIra kahate haiM, 'pramAda ko karma, apramAda ko akarma kahA mA adabhuta hai! vaha kisI bhI viSaya para ghaMToM bola sakatI hai| hai| pramAda ke hone se manuSya ajJAnI hotA hai| aura pramAda ke na dUsarA bolA, yaha kucha bhI nahIM hai| merI mAM binA viSaya ke ghaMToM | hone se manuSya jJAnI ho jAtA hai|' samhAlo thodd'aa| jIvana kI kyA, dinoM bola sakatI hai| viSaya ke ghaMToM kyA, viSaya kI koI | gaMdha ko vyartha gaMvAe de rahe ho| jarUrata hI nahIM hai| kahIM kI rahegI na AvArA ho kara __ tuma jarA khayAla rakhanA, tuma jitanA bola rahe ho, usameM se | yaha khuzabU jo phUloM ne kAMToM pe taulii| kitanA jarUrI thA, kitanA tuma chor3a sakate the| tuma jo kara rahe | bar3I muzkila se khuzabU AtI hai| bar3I muzkila se! bar3I ho, usameM se kitanA jarUrI thA, kitanA chor3A jA sakatA thA! jaddojahada se! jarA dekho to bIja se lekara phUla taka kI yAtrA, dhIre-dhIre apane jIvana ko vyavasthA do! hoza lAo! jahAM kitanI kaThina hai ! karIba-karIba asaMbhava hai| calakara pahuMcA jA sakatA hai, vahAM daur3akara kyoM pahuMca rahe ho? kitanI ar3acaneM haiN| kitane avarodha haiN| pahale to bIja TUTe na maiM vizvavidyAlaya meM zikSaka thA, to maiMne dekhA ki parIkSA meM TUTe; TUTa jAye to ThIka bhUmi mile na mile; ThIka bhUmi bhI mila se haiM, lekina pUrA zarIra khiMcA hai| to maiM | jAye to koI pAnI de na de, koI pAnI bhI de, sUraja kI rozanI par3e unase kahatA ki jaba tuma hAtha se likha rahe ho to do aMguliyoM para na par3e; koI baccA ukhAr3a de paudhe ko; koI jAnavara khA jAye yA jora par3e, yaha to samajha meM AtA hai; lekina yaha pUrA zarIra aMgUThe koI kuttA apanA pezAba-ghara banA le! karoge kyA? hajAra se lekara sira taka tuma tane hue kyoM ho? kinhIM-kinhIM bAdhAeM haiM! taba kahIM vRkSa khar3A ho paataa| taba kahIM phUla aate| vidyArthiyoM ko bAta samajha meM AI aura ve zarIra ko zithila kAMToM para taula-taulakara gaMdha paidA karanI par3atI hai| chor3akara likhe| aura bAda meM unhoMne mujhe kahA, yaha Azcarya kI kahIM kI rahegI na AvArA ho kara bAta hai! hama nAhaka zakti kho rahe the aura usakI vajaha se yaha khuzabU jo phUloM ne kAMToM pe taulii| 332 Main Education International
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSyo, satata jAgrata raho -aura phira hotA kyA hai pariNAma? sirpha AvArA hokara | jhaMjhaTeM khar3I ho jAtI thiiN| bhaTaka jAtI hai| tuma jarA soco! tumhArI jiMdagI kI kitanI jhaMjhaTeM tumhAre manuSya honA bar3I laMbI yAtrA hai| isa deza meM hama kahate rahe haiM, | bolane ke kAraNa khar3I ho gaI haiM! ghara Aye, kucha bola die patnI caurAsI karor3a yoniyAM! anaMta-anaMta kAla, yAtrA karate-karate, | se| taba khayAla meM nahIM thA ki yaha bolane kA kyA pariNAma nikhArate-nikhArate yaha phUla khilA hai, jo manuSya hai, jisako hama hogaa| jaba bolA thA to koI bhAva bhI na thA burA; lekina bole, manuSya kahate haiN| yaha manuSyatA kA phUla khilA hai| aura aba tuma phNse| tuma bhI behoza ho| tuma behozI meM bola gye| patnI ne kara kyA rahe ho? yaha gaMdha AvArA huI jA rahI hai| yaha aise hI behozI meM sunaa| usane kucha kA kucha sunaa| lar3ane-jhagar3ane para vyartha bhaTakI jA rahI hai aura khoI jA rahI hai| itane zrama se jise khar3I ho gii| aba tuma lAkha samajhAte ho ki yaha merA matalaba na pAyA hai, use tuma aise cupacApa behozI meM gaMvAe de rahe ho| thA, isase kyA hotA hai? aba matalaba na thA, yaha samajhAne ke 'ajJAnI sAdhaka karma-pravRtti ke dvArA karma kA kSaya honA mAnate | lie tuma kucha bola rahe ho, usameM se bhI patnI kucha pkdd'egii| haiM: kiMtu ve karma ke dvArA karma kA kSaya nahIM kara skte| dhIra puruSa aba yaha silasilA kahAM aMta hogA? akarma...(saMvara yA nivRtti) ke dvArA karma kA kSaya karate haiN| thor3A soco, tumhArI jiMdagI kI kitanI vipadAeM kama na ho medhAvI puruSa lobha aura mada se atIta tathA saMtoSI hokara pApa jAyeM, agara tuma thor3e cupa raho! soca ke bolo! atyaMta. jarUrI nahIM krte|' ho to bolo| jaise eka-eka zabda ke lie mUlya cukAnA par3egA, 'ajJAnI sAdhaka karmapravRtti ke dvArA hI karma kA kSaya socate isa taraha bolo| tuma na kevala yaha pAoge ki tumhAre bolane meM haiN...|' ve socate haiM, karma ko kATanA hai to aura karma kro| bala A gayA, tuma yaha bhI pAoge ki tumhAre bolane ke kAraNa jJAnI sAdhaka karma ke dvArA karma kA kSaya nahIM maante| ar3acaneM kama ho gaIM; na tuma apane lie paidA karate ho, na auroM ke 'akarma ke dvArA...' akarma kA kyA artha hai? pahalA--jo lie ar3acaneM paidA karate ho| aura tumhAre jIvana meM eka prasAda vyartha karma haiM unheM jAne do| tyAga karane ko nahIM kaha rahA abhivyakta honA zurU ho jaayegaa| kyoMki jo cupa rahatA hai, hU~-bodha se samajho ki vyartha haiM, ve apane se gira jAyeMge, cale usake pAsa UrjA ikaTThI hotI hai| bola-bolakara tuma use cukatA jAyeMge, vidA ho jaayeNge| tumhArA lagAva TUTa jaayegaa| thor3A | kara lete ho| jAgakara apane jIvana-caryA ko gaura se dekhate raho: subaha se rAta | akarma kI tarapha pahalA kadama hai : vyartha karma ke prati jaago| taka kyA kara rahe ho? usameM kyA-kyA vyartha hai? to pahale vyartha | phira, jo sArthaka baca rahe--bacegA, kucha to bacegA; kyoMki ko jAne do| yaha pahalA kadama hogA ki dhIre-dhIre tuma vyartha ko | jaba taka jIvana hai, kucha karma rahegA, jIvana karma hai--phira jo haTA do| aura tuma nabbe pratizata vyartha paaoge| yaha maiM sArthaka bace, usake prati sAkSI-bhAva rakhakara karo, kartA rahakara atizayokti nahIM kara rahA huuN| ninyAnabe pratizata paaoge| nabbe mata kro| aise karo jaise tuma karanevAle nahIM ho| bhUkha lagI hai pratizata kaha rahA hUM, tAki tuma ekadama se ghabar3A na jaao| zarIra ko, tuma Ayojana kara dete ho; lekina tuma bhUkha se bhI dUra eka mitra ko maiMne kahA ki tama dina meM isa taraha bolo, jaise ki ho, Ayojana se bhI dUra ho| na to bhUkha tumheM lagI hai aura na hara zabda ke lie mUlya cukAnA hai; jaise TelIgrAma kara rahe ho; Ayojana tuma karate ho| tuma akartA-bhAva meM DUbe rahate ho| tuma | jaise eka-eka zabda ke lie mUlya cukAnA pdd'egaa| unhoMne kucha kahate ho, sAkSI hUM, dekhatA huuN| zarIra ko bhUkha lagatI hai, roTI dina prayoga kiyA aura mujhe Akara kahA, yaha bar3I hairAnI kI bAta juTA detA huuN| pyAsa lagatI hai, sarovara ke pAsa calA jAtA huuN| hai| taba to dasa-bIsa zabdoM se hI dina meM kAma ho jAtA hai| jahAM | | lekina tuma aba phartA nahIM ho| 'hAM' aura 'nA' kahane se bhI kAma ho jAtA hai, vahAM pahale maiM yaha jo kartA-bhAva kA calA jAnA hai aura sAkSI-bhAva se, kitanA bole jA rahA thA! aura isake bar3e lAbha hue, unhoMne jAgakara, apramAda se karma ko karanA hai-usako mahAvIra akarma khaa| kyoMki kucha galata bolakara, kucha vyartha bolakara hajAra kahate haiN| akarma kA matalaba tuma yaha mata samajhanA ki kucha na 3331 :
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga: 1UETERESARIRI karanA; jaisA ki jaina muniyoM ne samajha liyA hai| akarma kA artha | musiibt| bhArI kharca kA mAmalA hai| to bar3e muniyoM ko choTe yaha nahIM hai ki tama basa baiTha gye| kyoMki tumhAre baiThane se bhI | gAMva to bulA hI nahIM skte| koI upAya nahIM hai| kyoMki utanA kyA hogA? kharca kauna uThAyegA? eka saMnyAsI mujhe milane aaye| kAzmIra meM eka zivira maiMne | aba yaha thor3A socanA! agara tuma khAlI baiTha gaye to tumhArI liyA thaa| usake pahale hI ve mujhase milane Aye the, to maiMne jarUrateM koI aura pUrI kregaa| lekina jaba taka jarUrateM unase kahA ki acchA ho kAzmIra A jaayeN| unhoMne kahA, yaha | haiM-aura taba taka jarUrateM hai jaba taka jIvana hai to karma to jarA muzkila hai| calo, maiMne kahA, jAne do| baMbaI meM jahAM maiM | jArI rhegaa| yaha karma dUsare ke kaMdhe para rakha dene se, yaha dUsare ke thA, jahAM ve milane Aye the, maiMne kahA, kala subaha phalA-phalAM kaMdhe para rakhakara golI calAne se tuma bacoge n| isameM tuma para jagaha, kucha mitra dhyAna karane ko ikaTThe ho rahe haiM, vahAM A doharA pApa laga rahA hai| tuma jo kara rahe ho vaha to kara hI rahe ho jaao| usane kahA, yaha bhI bar3A muzkila hai| maiMne kahA, | aura isa AdamI ke kaMdhe para rakha rahe ho| isa AdamI ko bhI tuma muzkila kyA hai? maiM smjhuu| to unhoMne kahA, muzkila yaha sAdhana banA rahe ho| yaha bhI galata hai| hai--unake sAtha eka sajjana aura the--ki maiM paisA khuda nahIM jo karanA hai jarUrI, vaha krnaa| phira sAkSI-bhAva rkhnaa| rakhatA; paise ko chUne kA maiMne tyAga kara diyA hai| to TaiksI meM zarIra kI jarUrata pUrI kara denI hai| jarUrata se jyAdA kI AkAMkSA baiThanA par3e, to paise kI to jarUrata pdd'egii| Trena meM baiThanA par3e to nahIM karanI hai| mUla jarUrata para ruka jAnA hai| aura jo bhI ho rahA paise kI jarUrata pdd'egii| to ye sajjana ko sAtha rakhanA par3atA hai| hai, usake prati sAkSI-bhAva rakhanA hai| jahAM inako suvidhA ho, vahIM maiM A sakatA huuN| aura kala inako 'dhIra puruSa akarma ke dvArA karma kA kSaya karate haiN| medhAvI puruSa suvidhA nahIM hai| to maiMne kahA, yaha bhI bar3A majA haa| paisA tuma lobha aura mada se atIta tathA saMtoSI hokara pApa nahIM krte|' inakI jeba meM rakhe hue ho...| yaha to ulajhAva aura bar3ha gyaa| | medhAvI! mahAvIra unhIM ko medhAvI kahate haiM, iMTelIjeMTa, jo tuma samajha rahe ho, tuma paisA nahIM chuute| tuma soca rahe ho, tuma paise sAkSI hone meM samartha haiN| aura medhA medhA nhiiN| jisako tuma se mukta ho gye| tuma paise se mukta nahIM hue, isa AdamI se aura medhAvI kahate ho, vaha tuma jaisA hI hai--muuchit| ho sakatA hai, baMdha gye| isase to paisA hI ThIka thA, apane hI khIse meM rakha kisI dizA meM kuzala hai| koI takanIka usane sIkha liyA hai| lete, apane hI hAtha se nikAla lete| isake hAtha se tuma kahate ho, koI citrakAra hai bar3A medhAvI; kyoMki tuma jaisA niklvaayaa| kAma to tumhArA hI honA hai| binA paise ke bhI nahIM citra banAte ho, usase bahuta acchA citra banAtA hai| lekina hotA, yaha bhI tumheM patA hai| to yaha kisako dhokhA de rahe ho jIvana kA citra to tuma jaisA banA rahe ho, vaisA hI vaha bhI banA tuma? yaha tumhAre hAtha meM aisI kauna-sI kharAbI hai yA tumhAre hAtha rahA hai| tuma kahate ho, koI kavi hai, bar3A medhaavii| kyoMki jo meM aisA kauna-sA guNa hai, jisake kAraNa apane hAtha ko bacA rahe| tuma nahIM kaha sakate, jo tuma nahIM gA sakate, vaha gA detA hai| ho, isakA hAtha DalavA rahe ho? tuma agara pApa kara rahe ho to ThIka hai| lekina jIvana kA aMtima citra to tumhAre jaisA hI vaha kama se kama akele hI kara rahe the; aba tuma isase bhI karavA rahe banA rahA hai| usameM koI pharka nahIM hai| krodha tumheM hai, use hai| ho| tuma para doharA jurma hogaa| tuma phaMsoge burI trh| tuma yaha lobha tumheM hai, use hai| matsara tumheM gheratA hai, use gheratA hai| mata soco ki tuma tyAgI ho| mahAvIra kahate haiM, jisane jIvana ke citra ko aura jIvana ke aba jaina muni hai| baiTha gayA hai dUra sikudd'kr| vaha kahatA hai, | gIta ko samhAla liyA, jisane vahAM buddhimattA kA upayoga kara hama kucha nahIM krte| lekina koI usake lie roTI kmaayegaa| | liyA, vahI medhAvI hai; bAkI saba medhA to kahane kI medhA hai| koI usake lie vastra kmaayegaa| lajjate-darda ke aivaja daulate-do jahAM na lUM jo bar3e jaina muni haiM, unako loga bulAne meM gAMva meM Darate haiM; | dila kA sakUna aura hai, daulate-do jahAM hai aur| kyoMki unakA gAMva meM Ane kA matalaba haiH sAre zrAvakoM kI | sAre saMsAra kI saMpatti bhI milatI ho usa AdamI ko jisane 334 |
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyo, satata jAgrata raho . thor3e mana kI zAMti jAnI, to vaha lene ko rAjI na hogaa| do tumhArA svarUpa hai, usakI jhalaka kabhI-kabhI mila hI jAtI hai| lokoM kI bhI saMpatti milatI ho..| kitane hI AkAza meM bAdala ghire, AkAza kabhI na kabhI do lajjate-darda ke aivaja daulate-do jahAM na luuN|| bAdaloM ke bIca se dikhAI par3a hI jAtA hai| yaha jo satya kI khoja meM pIr3A uThAnI par3atI hai, isa pIr3A ke to khayAla rakhanA, tuma bhI kabhI-kabhI jAgate ho; hAlAMki badale bhI agara duniyA kI sArI saMpatti milatI ho, donoM duniyA tuma usakA koI hisAba nahIM rakhate, kyoMki tuma pratyabhijJA nahIM kI milatI ho, to bhI na luuN| | kara pAte ki yaha kyA hai| tuma use kucha aura-aura nAma de dete dila kA sakana aura hai, daulate-do jahAM hai aur| vaha dila kI ho| kabhI aisA hotA hai ki acAnaka khar3e ho tuma, subaha kA zAMti kucha bAta aura hai| vaha kucha saMpadA aura hai| eka bAra sUraja UgA, pakSiyoM ne gIta gAyA-aura eka bar3I gaharI zAMti jisake mana meM usakI bhanaka par3a gaI, phira saba phIkA ho jAtA aura sukUna tumheM milA! tuma socate ho zAyada subaha ke sauMdarya ke hai| medhAvI puruSa lobha ke kAraNa dharma nahIM krtaa| koI svarga | kAraNa, sUraja ke kAraNa, pakSiyoM ke gIta ke kaarnn| nhiiN| pAne ke lie dharma nahIM karatA, na bhaya ke kAraNa, narka se bacane ke yadyapi pakSiyoM ke gIta, subaha ke sUraja aura khule AkAza ne | lie dharma nahIM krtaa| medhAvI puruSa to pAtA hai ki vAtAvaraNa diyA, usa vAtAvaraNa meM kSaNabhara ko tuma avAka raha jitanA-jitanA jAgaraNa AtA hai, utanA-utanA AnaMda AtA hai| gaye, kSaNabhara ko vicAradhArA baMda ho gaI, kSaNabhara ko bAdala jAgaraNa meM hI chipA hai aanNd| AnaMda jAgaraNa kA phala nahIM hai; yahAM-vahAM na hile, bIca meM se thor3A-sA AkAza, bhItara kA AnaMda jAgaraNa kA svabhAva hai| aisA nahIM hai ki pahale jAgaraNa | AkAza dikhAI par3a gyaa| milatA hai, phira AnaMda milatA hai--jAgaraNa meM hI mila jAtA | kabhI kisI ke prema meM mana zAMta ho gyaa| kabhI saMgIta sunate hai| idhara tuma jAgate cale jAte ho, udhara AnaMda kI naI-naI smy| koI kuzala vINA-vAdaka vINA bajAtA ho aura usake pulaka, naI-naI kiraNa, nayA-nayA nRtya bhItara hone lagatA hai| tAra bAhara kaMpate rahe aura bhItara, tumhAre bhItara bhI kucha kaMpA; isa ahada meM kamayAbie-insAM hai kucha aisI vINA baMda huI, tumhAre bhItara bhI kucha kSaNabhara ko baMda ho gyaa| lAkhoM meM bAmuzkila koI insAM naz2ara aayaa| eka gahana zAMti tumheM anubhava huii| lAkhoM loga haiM, AdamI kahAM! lAkhoM AdamiyoM meM kbhii| lekina tuma socoge, zAyada yaha vINA-vAdaka kI kuzalatA ke eka-Adha AdamI najara AtA hai| kyoMki AdamI kA jo kAraNa hai| yadyapi usane nimitta kA kAma kiyA, lekina vastutaH buniyAdI lakSaNa hai, jAgaraNa, vaha dikhAI nahIM pdd'taa| pazu haiM, ghaTanA tumhAre bhItara ghttii| unheM bhI bhUkha lagatI hai to khojate haiM; kAmavAsanA jagatI hai to | aise jIvana meM tumheM kaI bAra kSaNa milate haiM; lekina tuma unake kAmavAsanA kI tRpti karate haiN| pazuoM ko bhI lobha de do to | kAraNa galata samajha lete ho| rAjI ho jAte haiM, bhaya de do to rAjI ho jAte haiN| kutte ko | jaba bhI tumheM zAMti milatI hai to bhItara kucha prakAza paidA hotA mAro-pITo to jaisA karataba karanA ho, kara degaa| lobha do, roTI hai, usake kAraNa hI milatI hai| eka bAra yaha samajha meM A jAye ke Tukar3e DAlo, to tumhAre pIche jI-hajUrI karatA phiregaa| agara to phira tuma bAhara ke kAraNoM ko nahIM juTAte; phira tuma bhItara kI manuSya bhI aise hI lobha aura bhaya ke bIca hI AMdolita ho rahA hI jAgRti ko samhAlane meM laga jAte ho| hai, to phira manuSya aura pazu meM bheda kyA hai? ai kAza ho yaha jajbae-tAmIra mustakila manuSyatA usI dina prAraMbha hotI hai jisa dina tumhArI vRttiyoM se cauMke to haiM kharAbie-khvAbe-garAM se hm| pIche eka jAgaraNa kA svara, eka jAgaraNa kA srota paidA hotA hai| kAza! nirmANa kA yaha avasara thor3A sthAyI ho jaaye| gaharI jAgate hI tuma manuSya banate ho, usake pahale nhiiN| aura aisA bhI nIMda se cauMke to haiM, lekina phira kahIM hama nIMda meM na kho jaayeN| nahIM hai ki kabhI-kabhI tuma na jAgate hoo| aisA bhI nahIM hai ki aisA roja hotA hai| tumhArI nIMda bhI TUTatI hai, lekina phira tuma jAgane ke kSaNa kabhI-kabhI acAnaka na A jAte hoN| kyoMki jo | nIMda meM kho jAte ho| 335
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ E jina sUtra bhAgaH1 ai kAza ho yaha jajbae-tAmIra mustakila sAtha caahie| zAstra se yaha na ho skegaa| kisI jAge hue kA cauMke to haiM kharAbie-khvAbe-garAM se hm| sAtha cAhie! tuma soye ho to koI jAgA huA hI tumheM jagA ho sakatI hai| yaha nirmANa kI kSaNabhara ko AI huI dazA sthAyI sakatA hai| zAstra ko tuma rakhe raho, tuma usakA takiyA banA ho sakatI hai| | loge| zAstra kyA karegA, agara tuma takiyA banA loge? tuma lekina tumheM sthAyI karanI pdd'e| ise doharAnA pdd'e| ise usa para hI sira Tekakara aura ArAma se so jAoge, zAstra kyA bAra-bAra AmaMtrita karanA pdd'e| jaba bhI samaya mile, avasara karegA? koI tIrthaMkara cAhie! mile, phira-phira isa bhAva-dazA ko jagAnA par3e-tAki isase mahAvIra kahate haiM: vahI hai AcArya jo jAgA huA hai, jisakA pahacAna hone lage; tAki isase saMbaMdha jur3ane lage; tAki AcaraNa jAgRti se niSpanna hai| jaise eka dIye se aura dIpa jala dhIre-dhIre tumhAre bhItara yaha prakAza kA staMbha khar3A ho jaaye| jAte haiM, saikar3oM dIpa jala jAte haiM; phira bhI jo dIpa jala rahA thA, 'manuSyo satata jAgate rho| jo jAgatA hai, usakI buddhi bar3hatI vaha to dIpta hI rahatA hai, usakA kucha khotA thor3e hI hai| yahI to hai| jo sotA hai, vaha dhanya nahIM hai| dhanya vahI hai, jo sadA jAgatA AdhyAtmika saMpadA kI mahimA hai| bAMTo, baMTatI nhiiN| die cale jAo, cukatI nhiiN| jIvana kI aura sabhI saMpadAeM bAMTane se kama jAgaraha narA! NiccaM jAgaramANassa bar3hate buddhii| hotI calI jAtI haiN| isalie jIvana kI aura sabhI saMpadAeM jo suvati Na so dhanno, jo jaggati so sayA dhnno|| AdamI ko kaMjUsa banAtI haiM, kRpaNa banAtI haiN| sirpha jo jAgatA hai vaha dhanya hai| manuSyo, satata jAgate rho| jo | AdhyAtmika saMpadA aisI saMpadA hai ki bAMTo, baMTatI nhiiN| eka jAgegA usakI medhA bar3hatI hai| jo sotA hai usakI medhA so jAtI dIye se jalAye jAo hajAra dIye, kucha aisA nahIM ki pahale dIye hai| jo jAgatA hai usakA bhAgya bhI jAgatA hai| jo sotA hai usakA | kI jisase jyoti jalAI thI, aba jyoti kama ho gii| jyoti kA bhAgya bhI so jAtA hai| jAgaraNa kI parAkASThA hI bhagavattA hai| dAna tumheM kama nahIM krtaa| jyoti kA dAna eka jyotirmaya saMgha isalie maiMne kahA, bhagavAna kA artha hai : jisakA bhAgya pUrA jAga kA nirmANa karatA hai| gayA; jisane apane bhItara koI konA-kinArA soyA huA na aise mahAvIra ne hajAroM dIye jalAye; jina-saMgha kA nirmANa chor3A, jisane aMdhere kI koI jagaha na chodd'ii| huaa| aise buddha ne hajAroM dIye jalAye; buddha-saMgha kA nirmANa uTha ki khurzIda kA sAmAne-saphara tAjA kareM huaa| lekina phira dhIre-dhIre jaba jIvita puruSa kho jAtA hai, naphase-sokhta-e-zAma au sahara tAjA kareM! vacana zAstra meM saMgRhIta ho jAte haiM, loga zAstroM kA takiyA banA uTha ki khurzIda kA sAmAne-saphara tAjA kareM lete haiN| uTho ki sUraja kI yAtrA para caleM! yaha sUraja koI bAhara kA par3A thA sUnA sitAra dila kA, huI acAnaka yaha jAga tumase sUraja nahIM-yaha bhItara ke jAgaraNa kA sUraja hai| jo jiMdagI roga bana cukI thI, bana gaI hai Aja rAga tumse| 'jaise eka dIpa se saikar3oM dIpa jala uThate haiM, aura vaha svayaM bhI hajAroM logoM ne mahAvIra ke pAsa aisA anubhava kiyaa| dIpta rahatA hai, vaise hI AcArya dIpaka ke samAna hote haiN| ve svayaM jo jiMdagI roga bana cukI thI, bana gaI hai Aja rAga tumase prakAzavAna rahate haiM aura dUsaroM ko bhI prakAzita karate haiN|' par3A thA sUnA sitAra dila kA, huI acAnaka yaha jAga tumse| _ 'jaha dIvA dIvasayaM'-jaise dIye se dIyA jala jAtA hai, dIpa dhyAna rakhanA, eka bar3A gaharA siddhAMta isa sadI meM kArla se dIpa jale, aise kisI jAgrata puruSa ko khojo, jisake pAsa gustAva juMga ne khojaa| use usane sinakrAnisiTI kahA hai| tumhAre bhItara bhI jAgaraNa kI AkAMkSA jage; jisake pAsa tumhAre | kaThina hai usakA anuvaad| artha yaha hai ki agara eka vyakti ke bhItara bhI jAgane kI parama vAsanA jage; jisake pAsa tumhAre bhItara bhItara koI ghaTanA ghaTe, eka vyakti kI vINA baje, to usake pAsa bhI saMkrAmaka ho jAye aura tuma bhI socane lago, vicArane lago, jo bhI AyegA, usakI vINA para bhI vaisI hI jhanaka zurU ho prayAsa karane lagoH 'kaise nIMda ko tor3eM!' kisI jAge hue kA jaayegii| use bhI yAda A jAyegI kisI soye hue rAga kii| use 336
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ RABELLER HINTUN manuSyo, satata jAgrata raho ma bhI apanA smaraNa AnA zurU hogaa| isameM kArya-kAraNa kA lgii| kucha pakSiyoM ke kaMThoM meM koI pyAsa jaga uThatI hai, koI siddhAMta nahIM hai| aisA nahIM hai ki mahAvIra kI maujUdagI ke kAraNa gIta apane se phUTane lagatA hai! tuma jAgate ho| jAgaraNa to tumhArA svabhAva hai; mahAvIra kI sUraja kI maujUdagI...aisI tIrthaMkara kI maujUdagI; aise avatAra maujUdagI ke kAraNa bhUlA huA, bisarA haA yAda A jAtA hai| kI maujUdagI, masIhA kI maujUdagI, paigaMbara kI maujUdagI: aise jo hotA hai, vaha to tumhAre bhItara hI hotA hai, vaha mahAvIra ke binA kisI vyakti kI maujUdagI jisakA dIyA jala rahA hai akNpit| bhI ho sakatA thA; lekina mahAvIra kI maujUdagI meM saralatA se ho aisA kSaNa agara kahIM milatA ho to use cUka mata jaanaa| tumhArA jaayegaa| jaise eka dIyA jalA ho aura dUsarA dIyA jale hue dIye | mana hajAra tarakIbeM khojegA cUkane kii| isI mana ke kAraNa to tuma ko dekhakara isa smaraNa se bhara jAye ki maiM bhI dIyA hUM, maiM bhI jala mahAvIra ko bhI cUke, buddha ko bhI cUke, kRSNa ko bhI, krAisTa sakatA huuN| jaise eka bIja phUTA ho aura dUsare bIja ke bhItara bhI ko bhii| tuma cUkate hI cale gaye ho| cUkane kI tumhArI Adata akulAhaTa paidA ho jAye ki maiM bhI phUTa sakatA huuN| bana gaI hai| saba dAMva para lagA denA agara kabhI tumheM, kahIM bhI isalie satsaMga kA pUraba meM bar3A mUlya rahA hai| satsaMga | kisI ke sAnnidhya meM aisA lage kI yahAM dIyA jalA hai, taba saba kImiyA hai, rasAyana, alkemii| satsaMga kA artha hai kisI aise dAMva para lagA denaa| yaha juAriyoM kA kAma hai| yaha aMdhere meM AdamI ke pAsa honA, kisI aise AdamI kI upasthiti meM honA, utaranA hai| sAhasa aura zraddhA! lekina dAMva para lagA denaa| jo jAgA hai| to dhIre-dhIre binA kucha kiye tumhAre bhItara bhI koI | kyoM? kyoMki agara khoyA to kyA khoyegA? tumhAre pAsa nayA rAga uThane lgegaa| tuma acAnaka pAoge, koI nIMda TUTane kucha hai hI nahIM khone ko| agara mila gayA to saba mila lagI, koI parte hilane lgiiN| jaayegaa| agara khoyA to kucha bhI khoyA nhiiN| lekina tumhAre marahabA ai jajbae-khuda aitabAdI marahabA pAsa jo hai, tuma use abhI bahuta kucha samajhate ho| vo hilA tUphAM kA dila, kiztI ravAM hone lgii| maiMne sunA hai, zivapurI ke pAsa eka virATa kavi sammelana kA kisI aise vyakti ke pAsa tumhAre bhItara par3A huA Ayojana ho rahA thaa| kucha kavi eka kAra meM baiThakara vahAM jA rahe AtmavizvAsa jise tuma bhUla gaye ho, jaga aayegaa| zAbAza! | AtmavizvAsa kI dRr3hatA, zAbAza! kaviyoM meM se bolA eka, 'bhaiyA! tumhAre gAMva jA rahe haiM, kavi marahabA ai jajbae-khuda aitabAdI marahabA! sammelana meM bhAga lene| hamAre pAsa dharA kyA hai? kucha kavitAeM zAbAza! tuma apane bhItara hI anubhava karoge, kucha soyA hI sunA sakate haiN| to suna lo|' DAkuoM ne unheM gyAraha rupaye jagane lgaa| tuma apanI hI pITha thapa thpaaoge| diye aura kahA, 'mahArAja! kavitA Apa gAMva meM hI sunAnA aura vo hilA tUphAM kA dila, kiztI ravAM hone lgii| jarA dera taka sunAnA to ThIka rhegaa| hameM abhI duniyA meM aura bhI aura jarA-sA tumhAre bhItara tUphAna hila jAye ki nAva jo par3I kAma karane haiN| hai janmoM-janmoM se kinAre vaha ravAnA ho jAye, kiztI cala pdd'e| mahAvIra agara tumhAre dvAra para Akara tumheM gIta bhI sunAne ko satsaMga meM guru kucha karatA nahIM, sirpha usakI maujuudgii...| rAjI ho jAyeM to bhI tuma kahoge, 'mahArAja! kisI aura ko maujUdagI bhI kucha karatI nahIM-maujUdagI se kucha hotA hai| sUraja khoja lo, abhI hameM duniyA meM bahuta aura kAma karane haiN| ye kucha eka-eka phUla ko pakar3akara kholatA thor3e hI hai; UgA gyAraha rupaye dakSiNA le lo hameM chor3ane kii| yaha kavitA kahIM idhara, phUla khilane lge| aura sunA denaa|' vo hilA tUphAM kA dila, kiztI ravAM hone lgii| mahAvIra ke caraNoM meM tumane phUla car3hAye--ve gyAraha rupaye haiM ki kucha sUraja subaha Ugakara eka-eka pakSI ke dvAra para dastaka to mahArAja! Apa zAMta rho| hameM bakhzo / abhI hameM duniyA meM detA nahIM ki gAo, prabhAta kI belA A gaI! gIta gunagunAo! aura bahuta kAma par3e haiN| lekina sUraja UgA-vo hilA tUphAM kA dila, kiztI ravA hone | lekina isa duniyA meM jarA gaura se dekhanA, kyA kAma tuma kara
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAra rahe ho? aura jisa duniyA meM tuma itane ulajhe ho, vahAM tuma kyA zoragula macA rahe the| to vaha unase parezAna thA, bAdhA par3a rahI khoja rahe ho? mere dekhe to sabhI loga paramAtmA ko khoja rahe haiN| thii| to vaha khir3akI para gyaa| usane kahA ki tuma yahAM kyA kara kucha loga galata jagaha khoja rahe haiM, kucha loga ThIka jagaha khoja rahe ho, pAgalo! nadI kI khabara hai, eka bar3A rAkSasa AyA hai| rahe haiN| kucha loga aise daravAjoM para khoja rahe haiM jahAM dIvAleM haiM, bar3A vikarAla hai| bar3A bhayaMkara hai! aisA kabhI dekhA nahIM gyaa| daravAje nahIM haiM, kucha loga ThIka daravAjoM para dastaka mAra rahe haiN| / _maiM tumase kahatA hUM, vezyA ke ghara para bhI jo AdamI dastaka detA usakA itanA kahanA thA ki ve bacce to bhAge sarapaTa nadI kI hai vaha bhI paramAtmA kI khoja meM hI vahAM gayA hai| kyoMki vezyA trph| rabAI ne socA ki ThIka, jhaMjhaTa mittii| vaha apanA Akara ke dvAra para bhI vaha AnaMda kI talAza meM gayA hai aura AnaMda phira par3hAI-likhAI meM laga gyaa| lekina thor3I hI dera meM usane paramAtmA kI talAza hai| jisane zarAbaghara meM zarAba pIkara | dekhA, sArA gAMva nadI kI tarapha jA rahA hai| usane khir3akI para behoza...nAliyoM meM gira par3A hai, vaha bhI paramAtmA kI hI talAza khar3e hokara dekhA, pUchA, 'bhAiyo! kahAM jA rahe ho?' logoM ne meM gayA thaa| kyoMki AnaMda kI khoja paramAtmA kI khoja hai| kahA ki 'are tumheM patA nahIM abhI taka? nadI ke kinAre eka lekina galata jgh| koI aura madhuzAlA khojanI thI, jahAM rAkSasa AyA huA hai| bar3A vikarAla hai! hare raMga kA hai| adRzya aMgUroM kI surA DhAlI jAtI hai! kahIM aura piyakkar3a honA bar3e-bar3e dAMta haiN|' jo rabAI ne batAyA bhI nahIM thA, vaha bhI saba thA, piyakkar3a hI honA thA to! kahIM kisI rAmakRSNa ke pAsa unhoMne btaayaa| rabAI ne kahA, tthhro| maiM bhI aayaa| rabAI ne DUbanA thA pIkara! apane mana meM kahA ki are bAta to maiMne hI gar3hI hai| para usane kahIM bhI tuma khoja rahe ho, tumhArI khoja kucha bhI ho, tumhArA kahA, kauna jAne, saca hI ho! bahAnA kucha bhI ho, agara tuma gaura se dekhoge to tuma pAoge, _dUsare ko dhokhA dete-dete AdamI khuda ko bhI dhokhA de letA hai| AnaMda kI talAza meM nikale ho| agara itanA tumheM samajha meM A kauna jAne, saca hI ho! kucha harjA bhI kyA hai jAne meM! dekha hI jAye to bahuta kaThinAI na bcegii| phira tumhAre pAsa eka kasauTI lenA cAhie! ho gaI ki 'jahAM maiM khoja rahA hUM, vahAM AnaMda mila sakatA hai?' tuma kahate kucha aura ho, cAhate kucha aura ho, socate kucha aura kitanI bAra to vahAM gayA hUM, sadA khAlI hAtha lauTA huuN| kucha ho| tumhArA jIvana tumhAre hI hAtha se paidA kI gaI ulajhanoM meM khokara lauTA hUM, pAkara to kucha bhI nahIM lauttaa| kucha aura dIna ulajha gayA hai| hokara lauTA huuN| kucha aura daridra hokara lauTA huuN| bhikSA-pAtra | eka bhikhArI mullA nasaruddIna ko dekhakara cillAyA, 'bar3e bar3A bhalA ho gayA ho, hRdaya kA pAtra bharA to nhiiN| miyAM! bhUkhA hUM, kucha paise de do to khAnA khA lN|' mallA ne AnaMda khoja rahe ho, yaha spaSTa ho, to kasauTI hAtha meM rhegii| dayAvaza bagala ke halavAI kI dukAna para le jAkara use khAnA to tuma jAMca lenaa| jaise sonA jAMcatA hai sunAra, patthara para kasa khilavA diyaa| khAnA khAkara bhikhArI bar3A nArAja hotA bAhara letA hai; AnaMda para kasate jAnA, kasate jaanaa| tuma pAoge, nikalA aura bar3abar3AyA, 'ajIba majAka hai! pikcara dekhane ke jiMdagI, jisako tuma jiMdagI kahate ho, koI bhI usa AnaMda ke lie to do rupaye cAhie, ve to juTate nahIM, khAnA subaha se pAMca patthara para sonA sAbita nahIM hotii| tabhI tuma suna sakoge kisI loga khilA cuke|' jAgrata puruSa ke vacana, kisI jina-puruSa ke vcn| magara tuma mAMgate khAnA ho, dekhanA pikcara hai! lekina tuma apane ko dhokhA de rahe ho| tama mAMgate kucha ho, tuma jiMdagI meM jarA gaura se dekhanA, tuma kyA mAMga rahe ho? mAMganA kucha aura cAhA thA, karate kucha ho, batAte kucha ho| dUsaroM | kyoMki tuma jo mAMga rahe ho, vaha mila jaayegaa| taba tuma ko hI dhokhA dete ho, aisA nahIM hai; khuda ko bhI dhokhA de lete ho| pchtaaoge| na milA to pchtaaoge| mila gayA to maiMne sunA hai, eka yahUdI rabAI dUsare dina ke subaha ke lie pchtaaoge| kyoMki mAMgA tumane kucha aura thA aura cAhA kucha apanA pravacana taiyAra kara rahA thA aura bAhara kucha AvArA bacce aura thaa| phira usa bhikhArI ko to patA bhI thA apanI cAha kA, 338
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSyo, satata jAgrata raho tamheM apanI cAha kA bhI koI patA nhiiN| isa behozI ko todd'o| ThIka-ThIka sApha kara lo, kyA cAhanA hai, ThIka-ThIka dizA khoja lo, kahAM khojanA hai? aura do hI dizAyeM haiM, jyAdA ulajhana nahIM hai| yA to AdamI bAhara kI tarapha khojatA hai yA bhItara kI tarapha khojatA hai| bAhara kI tarapha khojakara tumane dekha bhI liyA hai| thor3A bhItara ko bhI maukA do! aura dhyAna rakhanA, sAMsArika AdamI ko to eka hI anubhava hai-bAhara kI tarapha kA; dhArmika AdamI ko donoM anubhava haiM-bAhara kA bhI, bhItara kA bhii| isalie dhArmika AdamI kI bAta jarA gaura se suna lenaa| isalie mahAvIra kI, kRSNa kI, buddha kI bAta ko jarA gaura se suna lenaa| tuma jahAM khoja rahe ho vahAM to unhoMne bhI khojA thaa| nahIM paayaa| phira unhoMne vahAM khojA jahAM tumane abhI nahIM khojA hai| aura vahAM paayaa| to eka bAra thor3A-thor3A samaya, thor3I-thor3I zakti nikaalo| teIsa ghaMTe saMsAra ko de do, eka ghaMTA svayaM ke lie bacA lo| jisa AdamI ke pAsa apane lie eka ghaMTA bhI nahIM hai, usase bar3A daridra koI bhI nahIM hai| use dhyAna kaho, prArthanA kaho, jo kahanA ho kaho, lekina eka ghaMTA apane lie bacA lo| tuma Akhira meM marate vakta pAoge ki bAkI teIsa ghaMTe vyartha gaye, vahI eka ghaMTA asalI bacAyA huA siddha huaa| aura vaha eka ghaMTA tumhAre teIsa ghaMToM ko jIta legA, harA degaa| kyoMki jaba tumheM rasa Ane lagegA, rasadhAra bahegI, to phira tuma kaise dhokhA doge apane ko? jaba asalI sikke dikhAI par3ane lageMge to nakalI sikkoM ke dhokhe meM tuma Aoge kaise? tor3o isa behozI ko| aura tumhAre binA tor3e koI aura tor3a na skegaa| uTha ki khurzIda kA sAmAne-saphara tAjA kreN| -uTho! thor3A AtmavizvAsa jagAo! marahabA ai jajbae-khuda aitabAdI marahabA vo hilA tUphAM kA dila, kiztI ravAM hone lgii| Aja itanA hii| 339 ]