Jain Shwetambar Conference Herald 1912 12 Pustak 09 Ank 12

Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
Catalog link: https://jainqq.org/explore/536608/1

Page #1

श्री जैन श्वेताम्बर कॉन्फरन्स हरल्ड. SHRI JAIN CONFERENCE HERALD.
"सत्साधूनां पुनर्भगवतां महाराज ! नश्यन्त्येवामी पूर्वोदिताः सर्वेऽपि क्षुद्रोपद्रवा यतस्तेषां भगवतां प्रनष्ठं मोहतिमिरं, आविर्भूतं सम्यग्ज्ञानं, निवृत्तं सर्वत्राग्रहविशेषः, परिणतं संतोषामृत, व्यपगता दुष्टक्रिया, त्रुटितप्राया भववल्लरी, स्थिरीभूता धर्ममेघसमाधिः ॥ तथा गाढानुरक्तमंतरंगमतःपुरं ॥ यतस्तेषां भगवतां संतोषदायिनी પૃતિકું, ચિત્તારાવિહેતુ શ્રદ્ધા, આમિર સુઘાણ, નિર્વાણ વિ. विदिषा, प्रमोदविधायिनी विज्ञप्तिः, सद्बोधकारिणी मेधा, प्रमदातिरेकनिमित्तमनुप्रेक्षा, अनुकूलचारिणी मैत्री, अकारणवत्सला करुणा, सदानंददायिनी मुदिता, सर्वोद्वेग પતિની ૩પતિ – કિર્ષિ
, , ,
, ,
,
vvvvvvv w w w
* w wwwwww/vvvvvvvvvvvvvy vvvvvv
w :
vvy
પુસ્તક ૯-અંક ૧૨]
વીર સંવત ૨૪૩૯
[ ડીસેમ્બર, ૧૯૧૩
श्रावक के सावज?
હરિગીત. સ્વ અને તે સાધવા કામો કુડાં ખાતે કર્યા, ભંડાર ધનના માનવી તે તે અનીતિથી ભર્યા; રાત્રિ દિવસ જે બા૫ડે મજુરી કરી ધન મેળવ્યું, વળી સ્વેદનાં ટીપાંવડે કંઈ એકઠું પાસે કર્યું– તે તે કયું તારે ગૃહે “શ્રાવક તને સાચે ગણું, સાવજ બની વિક્રાળ રૂપે વચન ઉગ્ર રા ભણી; “હું ઓળખું તુજને નહિ, લુચ્ચા ઠગારા તરકડા !' “સીધે ઘરે જા, અગર પડશે હાથ ખંડ કડાં.” આંસુ ઝરે છે નયનમાં, એ દાદ કેને જઈ કહે ? અફસોસ ચિંતા શેકમાં હૈયું ન હામ ધરી શકે; નાણાં બધાં તે ઓળવ્યાં વળી શાહુકારામાં ખપે, પૈસાવડે હોટે ભલે પણ “શાહકારી ચેર” છે.

Page #2

પપ૪
જૈન કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ. લાખ કરોડ રૂપીઆ હૈ મેળવ્યા તે ન જ મળ્યા, અનીતિતણા પૈસા ખરેખર લેહી પરૂ સમ લેખવા; નીતિ થકી પાઈ મળી તેનું મૂલ્ય બહુ અકાય છે, સે સ્વર્ગનું સામ્રાજ્ય તૃણવત પાસ તે લેખાય છે. બહુ જન્મનાં પાપ ખપાવા મનુજભવ સુંદર મળે, એ રત્નને ચીંથરાં વિંટાળી સુખ શું માની રહે?' રે તાંતણે તુટશે જીવનને સાંધવા ન સમર્થ કે, આ દેહ ભસ્મીભૂત થાશે“દેહી ઊી ચાલતે. માટે સમજ તે માનવી ન્યાયે નીતિથી ચાલવું, જે હેય આપણુ પાસ તે જગના અને અપવું દુનીયા નથી તારી પરંતુ તું જ દુનિયા માટે છે,
આ વિશ્વના પોષણ મહીં તુજ ઉદરપોષણ થાય છે. તા. ૪ અકબર, ૧૩. –મગનલાલ દલીચંદ દેશાઈ.
श्री ज्ञानशाळागुणगर्जन.*
(પુનમ ચાંદની ખીલી પુરી અહીં –એ રાગ. ) 'જ્ઞાનશાળા લાગે ગુણવતી સહામણી રે, જેમાં જૈન બાલકે ભણતાં ધરીને પ્રેમ, રૂડી જ્ઞાનશાળા ગુણગંભીર જણાય છે –
જૈન નાવ ભવસાગરે, અજ્ઞાન ખડક મેઝાર;
અથડાતાં અટકાવતે, “દીપ સ્તંભ નવકાર– જૈનશાસ્ત્ર સકળનું મૂળ એહ ગણાય છે રે,
જેની પૂર્ણ પ્રભાને કેઈ ન પામે પાર,–જ્ઞાન * જૈનશાલાના વિદ્યાર્થીઓના ઇનામી મીલાવડા પ્રસંગે સારા કંઠવાળા છોકરાઓને હારમોનિયમ સાથે ગવરાવવાથી મીલાવડાની શોભામાં ઓર વધારો થાય છે; અને જૈનશાલાના ધાર્મિક શિક્ષણની આવશ્યકતાની શ્રેતાવર્ગ ઉપર સચોટ છાપ પડે છે, ( ૧ જ્ઞાનશાલા જૈનશાલાજૈનજ્ઞાન લેવાની શાલા આ સ્થળે “જ્ઞાનશાલા” ને બદલે જૈનશાલા” શબ્દ પણ ચાલી શકશે.
૨ દીપસ્તંભ=દીવાદાંડી. ભવસાગરમાં જૈનધર્મસમાજરૂપ નકાને અનાનખડક સાથે અથડાતાં અટકાવનાર સાધન તરીકે નવકારરૂપ દીવાદાંડી છે.

Page #3

છુટ નેંધ.
૫૫૫ ભાગ્યશાલી તે જૈન છે, જે નિત લેતા જ્ઞાન,
જૈનાગમની દેશના, જાણે ના હેવાન ! ! ! માનવ દેહ ધરીને જ્ઞાન-ધર્મ જાણે નહિ રે, એવા અધમ જનેને શતકોટિ ધિક્કાર-જ્ઞાન ,
સામાયિકનાં સૂત્ર ને, વળી જીવવિચાર,
સમકિત સેવે સર્વદા, પામે તે ભવ પાર, એવા દૈવી ગુણથી જ્ઞાનશાળા શોભતી રે,
થાઓ જૈન ધર્મને સદા વિજય જયકાર, જ્ઞાન, - શ્રી જ્ઞાનવર્ધક શાલા | પોપટલાલ ગોવિંદજી સાંગાણી
વેરાવળ
स्फुट नोंध. Editorial Notes.
आबुना जैन मंदीरमां चामडाना बुट साथे घुसता युरोपीअनोने अटकाववा माटे श्वेताम्बर जैन कॉन्फरन्से लांबा वखत - सुधी करेला प्रयास, शुभ परिणाम.
છે
દુનિયામાં સૈાથી મહેસું બળ—હથીઆર કરતાં પણ હેટું બળ કોઈ હોય તે તે ઐકય બળ છે. એક સાથે ઉપડતા હજાર પગે, એક સાથે ધડકતાં હજાર હૃદયે, એક દિશામાં દેડતી હજાર મગજની ભાવનાઓ: એમના બળ માટે તમે શું ધારો છે? એક લાખ તલવારે કે બંદુક કરતાં એમનું બળ વિશેષ છે. પણ હિંદીવાનને અને ખાસ કરીને જૈનને આ ઐક્યબળને ખ્યાલ બહુજ ઓછો છે, તેથી તેઓ ઘણાં કામમાં નિષ્ફળ જતા જોવામાં આવે છે. સુભાગ્યે જૈનોને આ કિમતી પાઠ શિખવવા માટે એક બનાવ બનવા પામ્યો છે, કે જેની નોંધ લેતાં અમને ઘણો જ હી થાય છે. - આબુપરનાં આપણું પવિત્ર મંદીરનું નિરીક્ષણ કરવા આવતા યુરોપીઅન વીઝીટરો ચામડાના બુટ સાથે. અંદર ઘુસતા હતા અને તેથી આશાતના થતી હોવાથી જૈને તેમને તેમ ન કરવાની નમ્ર અરજ કરતા હતા, તે સર્વ વ્યર્થ જતી હતી. પરિણામે કેટલાક કજી એ પણ થયા હશે. આ હમેશનું દુઃખ દૂર કરવા માટે, છેવટે, કેટલાક આગેવાન જૈનોને ઐક્ય બળ જમાવી અરજ કરવાને વાજબી રસ્તો સૂઝી આવ્યું. આજથી સુમારે ૪૦ વર્ષ ઉપર કેટલાક આગેવાન જૈનોએ એકઠા મળીને ઈમ્પીરીઅલ ગવર્નમેન્ટ તથા રાજપૂતાનાના એજન્ટ ટુ ધી ગવર્નર-જનરલ ઉપર એક અરજી કરી. પરંતુ ચાળીસ વર્ષ ઉપર

Page #4

૫૫૬
જેન કેન્ફરન્સ હેરલ્ડ.
આપણું ભાઈઓનું એક મંડળ પણ હસ્તી ધરાવતું ન હતું, કે જેમાં સમસ્ત હિંદના વેતામ્બર જેનો પ્રતિનિધિ હોય; તેથી થોડાએક આગેવાનોએ કરેલી અરજને સમસ્ત જૈન સમાજ તરફની અરજ તરીકે લેખવામાં આવી નહિ હોય અને તે કારણથી દાદ ન મળી હોય એ બનવા જોગ છે. પરંતુ સંવત ૧૮૫૮ માં સમસ્ત હિંદના જેનેની કરન્સ સ્થપાઈ, જે આસ્તે આસ્તે પ્રજામાં તેમજ સરકારમાં જાણીતી થતી ગઈ. આમ જ્યારે જિનેનું એક પ્રતિનિધિમંડળ છે એમ સરકારના જાણવામાં આવ્યું ત્યારે ઈ. સ. ૧૯૧૧ માં કોન્ફરન્સે આ બાબતમાં સરકાર સાથે પત્રવ્યવહાર શરૂ કર્યો અને ૧૮૧૨ ના એપ્રીલમાં આગેવાનું એક વગવાળું ડેપ્યુટેશન એજન્ટ ટુ ધી ગવર્નર જનરલ ઓફ રજપૂતાના હજુર મે કહ્યું. આ ડેપ્યુટેશન સ્વર્ગસ્થ શેઠ લાલભાઈ દલપતભાઈ, શેઠ રતનચંદ તલકચંદ, મુંબઈના સંઘપતિ શેઠ રતનચંદ ખીમચંદ, શેઠ કલ્યાણચંદ સૈભાગ્યચંદ, શેઠ કુંવરજી આનંદજી, શેઠ મોતીચંદ ગીરધરભાઈ કાપડીઆ B. A. L. LB., શ્રીયુત ગુલાબચંદજી હતા M. A. વગેરે ૨૫-૩૦ આગેવાનું બનેલું હતું. તેઓએ ના એજંટ સાહેબ સમક્ષ જૈનેને પક્ષ રજુ કર્યો અને એક માનપત્ર આપ્યું. સુમારે બે કલાક સુધી સમસ્ત હિંદના જૈનેની કોન્ફરન્સના પ્રતિનિધિઓને એજંટ સાહેબે શાન્તિથી સાંભળ્યા બાદ તેઓની અરજ ઉપર સંપૂર્ણ લક્ષ આપવાનું વચન આપ્યું. ત્યારબાદ ૧ વર્ષ સુધી નિરંતર પત્રવ્યવહાર કોન્ફરન્સ ઓફીસ અને આબુના મેજીસ્ટ્રેટ સાહેબ વચ્ચે ચાલુ રહ્યો; તે સાહેબે કેટલાક પુરાવા માગ્યા હતા, જે કોન્ફરન્સ ઓફીસે પૂરા પાડ્યા હતા. - આ પ્રમાણે શ્રીમતી કોન્ફરન્સ દેવી તરફથી નિયમિત પ્રયાસ ચાલતો હતો અને તેનું પરિણામ જાહેર થવાને વખત નજીકમાં આવ્યો હતો. તેવામાં એક બનાવ બન્યો, કે જે બનાવનાં પાત્રો આજે સઘળા યશ પિતાના શિર લેવાની કોશીશ કરે છે-અગર તેમના આજુબાજુના લોકો એટલે કે તેમના ખાસ ભકત તેવી કોશીશ કરે છે, તે બનાવ એ બને છે કે, કોન્ફરન્સ ઓફિસને પ્રયાસ ચાલતા હતા તે દરમ્યાનમાં શ્રી ધર્મવિજયજી મહારાજ અને શ્રીયુત હીરાચંદજી સચેતી એઓને અજમેર ખાતે એજંટ મી. કેલવીન સાથે મુલાકાત કરવાને પ્રસંગ મળ્યો. આ મુલાકાત વખતે શ્રી ધર્મવિજયજી મહારાજશ્રીએ કૅન્ફરન્સ અને આબુના મેજીસ્ટ્રેટ વચ્ચે ચાલેલે પત્રવ્યવહાર જોવા માગે, જે મહારાજશ્રીના મંગાવિવાથી કૅન્ફરન્સ ઓફીસે તેમને પૂરી પાડ્યા હતા.
છેવટે હમણું તા. ૧૦-૧૦-૧૨ ના રોજ રાજપૂતાનાના મેટ એજન્ટ ટુ ધી ગવર્નર જનરલ સર કૌલવીન સાહેબને હુકમ, આબુના મેજીસ્ટ્રેટ સાહેબ મારફત, જન શ્વેતામ્બર કોન્ફરન્સ ઓફીસને મળ્યું છે કે “ યુરોપીઅન વીઝીટરોને ચામડાના બુટ બદલી કૅનવાસના બુટ પહેરી દાખલ થવાની બહાલી ગવર્નમેન્ટ ઓફ ઇડિઆ આપે છે. ” - જૈનોની ધાર્મિક લાગણીના રક્ષણ માટે કરેલા આ હુકમ માટે સમસ્ત જૈન વર્ગ નામદાર લઈ હાડીંગ બહાદૂર, તથા સર કૅલ્હીન અને આબુના મેજીસ્ટ્રેટનો ઉપકાર અંતઃકરણપૂર્વક માને છે. રાજકર્તાને “ધર્મ રક્ષક કહેવામાં આવે છે તેથી તેઓએ દરેક પંથની ધાર્મિક લાગણનું રક્ષણ કરવા બનતું કરવું જોઈએ છે, પણ આ પવિત્ર ફરજ સમજનારા રાજાઓ અને અમલદારો ઘણાજ થોડા જોવામાં આવે છે. સુભાગ્યે આપણું
કપ્રિય વોઈસરોય લોર્ડ હાડીંગ ઘણા દીલસોજ હાકેમ હોવા સાથે ધાર્મિક વૃત્તિવાળા પુરૂષરત્ન છે. કાનપુર મજીદ સંબંધમાં થયેલા હુલ્લડ કેસમાં પણ તે નામદારે વચ્ચે પડીને

Page #5

૫૫૭
ફુટ નોંધ. મુસલમાન કોમને નહિ ધારેલો સંતોષ આપ્યો છે અને તોફાનમાં કેદ પકડાયેલા મુસલમાનેને મુક્ત કરી પોતાની શાંતિપ્રિય રાજનીતિ અને ઉદારવૃત્તિનું દિગ્દર્શન કરાવ્યું છે. હિંદ અને બીટાની વચ્ચે પ્રેમની સેનેરી સાંકળ તુલ્ય આવા હાકેમો દીર્ધાયુ પામે એવી અમારી ખરા દીલની પ્રાર્થના છે. અને એ પણ આશા રાખીશું કે હેટ હેટાં શહેરના જેને સ્થાનિક સભાઓ એકઠી કરીને તે નામદારને આભાર પ્રદર્શિત કરવા ચૂકશે નહિ.
કોન્ફરન્સ ઓફિસે આ બાબતમાં લીધેલા શ્રમ માટે તે કોઈ જાતને ધન્યવાદ ઈચ્છતી નથી; કારણ કે એવાં કામ કરવા માટે જ એને જન્મ થયો છે. અને ખરું કહીએ તો કોન્ફરન્સના પ્રયાસને મળતો જય એ કોઈ એક માણસની મિલ્કત નથી, પણ કોન્ફરન્સ આખા હિંદના સુમારે પાંચ લાખ ગણુતા વે. મૂર્તિપૂજક જૈનેથી બનેલું મંડળ હોઈ એના પ્રયાસને મળતો યશ પાંચ લાખ જૈનોની સંયુકત મિલ્કત છે. પરંતુ જ્યારે આપણે છાપામાં વાંચીએ છીએ કે રાધનપુરમાં એક જૈન મીટીંગ થઈ અને આ કાર્ય પાર પાડવા માટે શ્રી ધર્મવિજયજી મહારાજને આભાર માનવામાં આવ્યું, ત્યારે આપણને આશ્ચર્ય થયા સિવાય રહેતું નથી. મહારાજશ્રીને તે કદાચ આવો અગ્ય યશ લેવાની ઈચ્છા પણ નહિ હોય તેમજ તેમના હરગોવિંદદાસ પંડીત જેવા અંગત ભકતોથી થતી આવી હીલચાલ તેમને પસંદ પણ નહિ હોય, કારણકે તેઓ સારી રીતે સમજતા હોવા જોઈએ કે આ કામમાં સઘળે પ્રયાસ કોન્ફરન્સને જ હતા અને તેમણે માત્ર એક મુલાકાત આપ્યા સિવાય બીજું કાંઈ કર્યું ન હતું, જેથી તેઓ વાજબી રીતે જન સંધ પાસે યશને દાવો કરી શકે નહિ,–જોકે તેઓ આ સર્વ બરાબર જાણતા હેવાથી ઉપર કરેલ ઠરાવ કરાવનારના પગલાને હૃદયથી પસંદ નહિ જ કરતા હોય, તે પણ જ્યાં સુધી એવી નાપસંદગી તેઓ જાહેર રીતે જણાવે નહિ ત્યાં સુધી સમાજને ખોટા ખ્યાલથી વિમવાની આશા રાખી શકાય નહિ.
આબુમંદિર સંબંધી લડતના બનાવે આપણને એક કિમતી પાઠ શિખવ્યો છે, જે તરફ એક ભાઈબંધ પત્રકાર આપણું ધ્યાન ખેંચવા માગે છે. તે પત્રકાર લખે છે કે – . પ્રજાએ પણ આવા દાખલાઓ ઉપરથી ધડો લેવાને છે. કોઈ પણ જાતને ગેરઈન્સાફ પિતાને મળે છે એવું પિતાને લાગે હારે કાયદો પિતાના હાથમાં ન લેતાં હેટી સંખ્યામાં મળીને સરકારને રીતસર અરજ ગુજારવાની રૂઢી અંગીકાર કરવાથી હેલો મોડે પણ વિજય મળે છે. “કૌરન્સો નકામી છે” એમ કહી એની વિરૂદ્ધ બુમરાણ કરનારા અને એના હસ્તકના સુકૃતભંડારના ચાર આના નહિ આપવાની હીલચાલ ચલાવનારા કહે. વાતા આગેવાને (ખાસ કરીને અમદાવાદીઓ) આથી જોઈ શકશે કે સુધરેલી સરકારે હંમેશ પ્રજામતને મહત્વ આપતી આવી છે. અને કોન્ફરન્સને અવાજ એ સમસ્ત હિંદના જૈનેને પ્રજામત છે, એમ સરકાર સારી રીતે હમજી શકી છે. આગેવાનીમાં જે કાંઈપણ સામાન્ય અક્કલ હોય તે તેઓએ હવે કૉન્ફરન્સ પ્રત્યેને દેષ દૂર કરવો જોઈએ છે, અને હેમાં સુધારણાને અવકાશ પિતાને જણાતો હોય તો તે સુધારા સૂચવવા અને દાખલ કરાવવા બહાર પડવું જોઈએ છે, પણ પિતાની સત્તાના લોલુપી બની માત્ર ઈર્ષ્યાથી કૅન્સરન્સને તેડી પાડવા ઇચ્છવું એ તે આત્મઘાતી પગલુંજ છે એમ હવે તેઓએ બરાબર હમજવું જોઈએ છે. આ જમાને સંયુક્ત બળને છે. અને કોન્ફરન્સ એ એકજ સાધન છે કે જે સંયુક્ત બળ ઉત્પન્ન કરી શકેકોન્ફરન્સ વડે સંયુક્ત બળ વધારીને સમસ્ત તીર્થ સ્થળે માટે આ જ ઠરાવ કરવાની સરકારને અરજ થવાની જરૂર છે, ” .

Page #6

૫૫૮
જેન કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ. एक दिगंबर जैन गृहस्थ तरफथी बादशाही सखावत.
त्रणे फीरकाना जैनो माटे ‘जैन कॉलेज' स्थापवामां
ते रकम वपरावानी आवश्यकता.
કેળવણીના પ્રચારના આ જમાનામાં સૌથી પાછળ પડેલી કોઈ કામ હોય તો તે જૈન કેમ છે, અને તે છતાં જેને આગેવાનો જેટલી ઉદારતા બીજા ખાતાઓ તરફ બતાવે છે તેને દસમા હિસ્સા જેટલી પણ ઉદારતા કેળવણીને પ્રચાર કરવામાં બતાવતાં શિખ્યા નથી, એ કાંઈ ઓછે ખેદનો વિષય નથી. સુભાગ્યે એક દિગંબર મહાશય–શ્રીયુત ત્રિલેચંદજી કલ્યાણચંદજી ઈદેરનિવાસીએ હમણાં સવા બે લાખની રકમ જૈનોમાં કેળવણીને પ્રચાર કરવાના આશયથી જૂદી કહાડીને જૈન સમાજનું ધ્યાન આ જરૂરીઆત તરફ ખેંચ્યું છે. એ રકમમાંથી ઈદેર ખાતે એક “ જૈન હાઈસ્કુલ” સ્થાપવાનો વિચાર રખાયો છે.
દાનવીર શેઠ ત્રિલોકચંદજી કલ્યાણમલજીની આ સખાવત માટે તેમને જેટલો ધન્યવાદ આપીએ તેટલે થોડે છે. પણ સખાવતની રકમ કરતાં પણ સખાવત કરવાની તેમની રીત માટે તેમને ખાસ ધન્યવાદ ઘટે છે. તેઓએ એ રકમને સારામાં સારે ઉપયોગ કેવી રીતે થઈ શકે તે માટે જૈન પબ્લિકના અભિપ્રાય જાણવા ઈચ્છયું છે, કે જેથી ઘણું અભિપ્રાયેના વ્યવહારૂપણની તુલના કરી સર્વોત્તમ અભિપ્રાય પર અમલ કરવાનું બની શકે.
જ્યારે શેઠ મજકુરે જાહેર અભિપ્રાય જાણવા ઇચ્છયું છે ત્યારે અમો પણ અમારે નમ્ર અભિપ્રાય જાહેર કરવાની અમારી ફરજ અદા કરવાનું યંગ્ય સમજીએ છીએ. અમારું આધીન મત એવું છે કે, એ રકમ મુંબઈ ખાતે સમસ્ત જેનો માટે “જૈન કોલેજ સ્થાપવામાં આપવી અને એ કામ માટે જોઇતાં વધુ નાણાં વેતામ્બર, સ્થાનકવાસી તથા દિગંબર આગેવાનોમાંથી એકઠાં કરવાં. કેટલાક જાણીતા વેતામ્બર વિચાર નેતાઓ પાસેથી
અમે સાંભળ્યું છે કે તેઓ સંયુક્ત જૈન કૅલેજના વિચારને પસંદ કરે છે અને તેઓ પિતાની કમમાંથી સારો સરખો ફાળો એ ખાતે અપાવવા બનતું કરવા તૈયાર છે. ત્રણે સંપ્રદાય વચ્ચે આજકાલ જે જૂદાઈને અખાત હસ્તી ધરાવે છે તે, આવી એક કૅલેજમાં સાથે મળી રકમ કરવાના પ્રસંગે મળતાં અદશ્ય થશે એવી આશા રાખવામાં આપણે ઠગાઈશું નહિ જ. વળી ત્રણે ફિરકાના ભવિષ્યના નેતાઓ એક સાથે રહી અભ્યાસ કરવાને પરિણામે, જ્યારે તેઓ પોતપોતાના ફીરકાની આગેવાની પિતાના હાથમાં લેશે ત્યારે તે સંપૂર્ણ અકય બનવા પામશે જ, એમ આપણે હિંમતથી કહી શકીએ.
અંદર અંદરના કજીઓ દૂર કરો; આપણે બધા ભાઈઓ છીએ, એક પિતાના પુત્રો છીએ” વગેરે મતલબનાં લાંબાં છટાદાર ભાષણે પ્લેટફોર્મ ઉપરથી ઘણાંએ અપાય છે અને છાપામાં પણ એવા લેખે ઘણુ લખાય છે, પણ ત્રણે ફીરકાને સાથે મળીને કામ કરવા

Page #7

એક દિગંબર જૈન ગૃહસ્થ તરફથી બાદશાહી સખાવત.
૫૫૦
જેવા પ્રસંગે ઉત્પન્ન કર્યા વગર એ ભાષણ અને લેખેથી કાંઈ શુક્રવાર થવાને નથી. કેળવણી એ એવું કામ છે, કે જેમાં સઘળા મતભેદ બાજુએ રાખી ત્રણે ફીરકા હાથ સાથે હાથ મેળવી શકે.
મુંબઈમાં બાબુ પન્નાલાલજી સ્થાપિત જન હાઇસ્કૂલ તો છે જ; અને જે “જૈન કોલેજ' સ્થપાય તથા હાઈસ્કૂલ તથા કોલેજ બને એક સરખા ઉત્તમ ઘેરણ પર મૂકાય તે સમસ્ત જૈન વર્ગમાં ઉચ્ચ શિક્ષણને પ્રચાર ઝડપથી થવા લાગે અને આખા હિંદના સાધન વગરના પણ વિદ્યાવિલાસી જૈન યુવાનને ઘણી સારી સગવડ થાય. એટલા માટે આપણે ઈચ્છીશું કે, પોપકારી શેઠજી આ સલાહ પર પુરતો વિચાર કરશે અને ત્રણે ફીરકાના આગેવાને સાથે મળીને સંયુકત જૈન કૅલેજ સ્થાપવાનો નિશ્ચયપર આવવા કૃપા કરશે. . . ' - આ લેખ મશીન પર જતી વખતે અમારા સાંભળવામાં આવ્યું છે કે, મજકુર રકભમાંથી હાઇસ્કુલ સ્થાપવાનું નક્કી થઈ ગયું છે અને કરાર થવાની તૈયારીઓ લગભગ પુરી થઈ ગઈ છે. પરંતુ જ્યાં સુધી તે કામ સંપૂર્ણ થઈ ગયું નથી ત્યાં સુધી હજી અમારી આ સલાહ પર તાકીદે વિચાર ચલાવવાનો આગ્રહ કરવાની ઈચ્છા અમે દબાવી શકતા નથી. અમે. હાઈસ્કૂલની વિરૂદ્ધ નથી, કેળવણીના પ્રચારનું દરેક કામ પ્રશંસાપાત્ર જ છે; પરંતુ આપણે જેમ નિરૂપયોગી અને ઉપયોગી વચ્ચે વિવેકે (discrimination) કરવાને છે તેમજ ઓછા ઉપયોગી અને વધારે ઉપયોગી વચ્ચે પણ વિવેક કરવો જોઈએ છે. ઉડે વિચાર કરનાર દરેક જન કબુલ કરશે કે સંયુક્ત જન કોલેજ અને ઈંસ્ટેલની જેટલી જરૂર છે અને તેથી જેટલું લાભ થવો સંભવિત છે તેટલે બીજી કોઈ સંસ્થાથી થવાને સંભવ નથી.
जैन ज्योतिष.
તિથિ નિર્ણય. [ लेखक-राजगुरु पंडित. मोहनलाल वि. लक्ष्मीचंद्रजी. महात्मा.
૩૦૪ra–i ] : जैन-ज्योतिष ग्रंथोमे गणितके हिसाबसे तिथि संज्ञा चंद्रमासे मानी गई है. और दिवस रात्रि संज्ञा सूर्यसे, अन्य ज्योतिष ग्रंथोमभी यही न्याय मान्य है. इस विषयमें टीकाकार श्रीमान् मलयगिरीजी जैन श्वेतांबराचार्यका फरमान है? देखिये ज्योतिषकरंडपपन्ना, ग्रंथ-मूलगणधरोक्त-टीकाकार-उक्त महाराज-प्रथम मूलपाठ दिखलाया जाता है. सूरस्स गमणं मंडल विभाग निप्पाइया अहोरत्ता । चंदस्स हाणि बुठिकएण निपज्जए ओतिर्हि ॥ टीका-तिथयः शशि संभवाः अहोरात्राः सूर्यसंभवाः इसका माइना उपर लिख चुके है. फिर टीकाकार खुलासा करते है. .

Page #8

જૈન કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ.
इहसूर्य - एकैकमर्धमंडलमेकेनाऽहोरात्रेण परिसमापयति, तस्यचाऽहोरात्रस्ट द्वापष्ठिर्भागा क्रियते तत्राहो रात्रगता - एकषष्टि भागा कस्यास्तिथेः परिमाणं इसका अर्थ यह है की - सूर्य एक २ मंडलके आधे भागमें, जब जाता है, उतने समय (काल) मे - एकदिन रात खतम होती है-उस अहोरात्रिके बासठ ६२ भाग करे उसमे के एकसठ ६१ भागपर चंद्रमंडल पहुंचे-एक दिन रातमें उतने समय कालको एक १ तिथि परिमाणकाहा - अबचंदस्सहाणिवुठि ) इस पाठका माइना बतलाते है टीकाकार - चंद्रमंडलस्य कृष्णपक्षे यावता कालेनैकैक षोडशोभागो द्वाषष्ठि भाग चतुष्टय प्रमाणो हानिमुपपद्यते - यावता कालेन शुक्लपक्षे एकैकः षोडशोभाग प्रागुक्त प्रमाण परिवर्धते कला तावत्कालप्रतिमातिथयः ( इसका माइना - कृष्णपक्षमें - चंद्रमंडलका जितना कालकरके एक २ शोलमा हीस्सा - दिवस रात्रिके बासठ ६२ भाग चतुष्टय प्रमाण हानिको प्राप्त होती है-उतनाही कालकरके शुक्लपक्षमें बढता है. और खुलासा - एक दिवस रात्रिके बासठ ६२ अंक है उसमें शोले १६ का भाग देओ लब्ध अपूर्ण ४ आये याने ४ भागमें कुछ कमति संख्या हुई इतने हिस्से ( भाग ) प्रमाण हमेसा चंद्रमां घटता बढ़ता है इस हिस्सेको कला-कहि गई है. सारांश यह निकला की - चंद्रमाकी शोले कला है. प्रतिदिन एकैक कला घटती बढती है. कृष्णपक्षमे घटती हे शुक्लपक्षमे बढती है. दरेक पंदरा दिनमे पंदरा कलाओकी हानि वृद्धि होती है. एक कला हमेशा कायम रहती है इस हिसाब से शोले कलात्मक चंद्र कहा जाता है. अब यहां सवाल पैदा होता है. क्या ? चंद्रबिंब घटता बढता रहता है अगर घटता बढता हैतो स्वस्वभावसे हे या परसे ? जवाब मे देखा गया तो - ज्योतिष्करंडक पयन्ने के आधार से यह मालुम हुवा - की - चंद्रबिंबको कोई खामिनही वो हमेसा स्वच्छ स्फटिकमिव स्वस्वभावमे रहता है. उसके नीचे जो ध्रुव राहु है उसका विमान चार अंगुल दुर हमेशा रहता है उसका स्याम वरण है वो हमेशा चंद्रमा की एकैक कलाको प्रतिपक्ष- ढाकता-व उघाडता रहता है - या ते चंद्रमा की हानि वृद्धि कही गई है.
૫૬
अब पीछे तिथि विषय पर आते है. वाचकवृंद कहेंगे- यहतो माना. परंच तिथिका घटना बढना भि बतलाओ जबाबमे देखागया तो यही सबूत मिला, की चंद्रमडल हमेसे दिवस रात्रिके ६२ बासठ भागमेंसे एकसठ भागतक पहुंचता है. ज्यादे नही. एक भाग हमसे अर्ध सूर्य मंडलका चंद्रमाकी अपेक्षा खाली रहा. उसको क्षय समजो . ( वाचकवृंद यह स्थल बहुत गोर करणेका है. ) जैसे आजरोज सूर्योदयसे दिन

Page #9

જૈન જ્યોતિષ.
૫૬૧
रात्रि हुई इसके बासठ ६२ हिस्से किये अब चंद्रमां चलता २ एकसठ हिस्सेतक पहुंचा. बाकी एक हिस्सा बचा. अब फिर सूर्यकु तो कल उगनाही है फिर उससे दिन रात्रि होना माननाही पडेगा. और चंद्रमाकुंभि हमेसे अपनी निरंतर चालसे चलते २ एकसठ ६१ मे हिस्सेतक पहुंचना हे. तो देखिये-एकहिस्सा तो आजके दिन रात्रिका बाकी रहा हुवा था वो गृहण किया. अब साठ और चाहिये. सो कलरोजके याने कलके दिन रात्रिके बासठमेसे ६० और गृहण किये अब चंद्रके तो पुरे हुवे-कलके सूर्यके २ भाग और खालि रहै अब तीसरे रोज. और सूर्य उतनाही चला उसकेभि बासठ ६२ भाग किये, अब दो भागतो चंद्रमाने कल रोजके लिये. अब चाहिये ओगणसाठ ५९ भाग सो तीसरे दिनके बासठ ६२ भागमेसे ५९ लिये. देखिये चंद्रके तो एकसठ ६१ भाग पुरे होगये. बाकी तीसरे दिनके तीन ३ भाग खाली रहे. इसी क्रमसे हमेसा ( प्रतिदिन ) एक २ भाग सूर्यका याने दिन रात्रिका खाली होता रहा. उसको चंद्रमा अपने एकसठ ६१ भागके हिसाबसे हमेसा गृहण करता रहों, इस गणनासे सूर्यके जब ६२ ही भाग खाली होगये तब चंद्रमाने सब (६२) भागको गृहण कर लिया. इस हिसाबसे सूर्यके बासठ ६२ दिन रात्रि पूर्ण होते हे तब चंद्रकृत तिथि त्रेसठ ६३ पूर्ण होती है इसीको क्षय तिथी मानी गई है. क्योंकि चंद्रमांसे तिथी और सूर्यसे दिवस रात्रिमान कहा गया है. अब वृद्धि तिथी तरफ खयाल करते हे तो-वृद्धिका होना गणितसे नहीं पाया जाता है . सबब जब चंद्रमा सर्यसे आगे बढे तंब तिथि वृद्धि होना माना जावे. चंद्रही जब नियमित गतिसे सूर्य के ६२ भागमेसे ६१ भाग पर्यंत पहुंच सके तब बृद्धि होना कैसे संभवे. और चंद्रमाको. जैन ज्योतिष वेत्ताओने. सबसे मंदगति देखा प्रमाण ज्योतिष्क॥ चंदेहिं सिग्धयरासूरा सूरेहि होतिनरकत्ता आणिपगई पच्छाणा हवंति सेसागाहा सन्चे. १॥ माईना इसका यह हुवा, चंद्रसे शीघ्रतर सुर्य चलता है सुर्यसे नक्षत्र, नक्षत्रसे ग्रहा सब शीघ्र चलते है और वक्रसरलभि चलते है-पंच संवत्सरात्मक एक युगके सूर्यमानसे १८३० अहोरात्रि होती है और चंद्रमानसे १८६० तिथि होती है-उसमे नियमित तीस ३० चंद्र तिथिका क्षय होनेसे १८३० कुछ अंशात्मक भाग चंद्र तिथिका ज्यादह रहता है युगकी शुरुआतसे बासठमे दिन एक तिथि क्षय होती है तो शालभरमे पांच ५ वा छे ६ तिथि क्षय होना संभवे ऐसे एकंदर एक युगमे ३० तिस तिथिका क्षय कहा गया है ( प्रमाण ज्योतिष्करंडकमें ) गाथा-अठारससठिसया, तिहीण नियमया

Page #10

૫૬૨
જૈન કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ.
जुगंमि नायव्वा ॥ तुथ्थच अहोरत्ता तीसा अद्वारससयाओ ५५॥ इतिज्ञेयं. इस हिसाबसे तिथि निर्णय हुई-अब धर्म कृत्य किस आधारसे करणा कहा सो दिखलाते है-तिथिके आधारसे-या दिवसके आधारसे प्रतिष्टा उद्यापन-यात्रा वगेराको छोडकर-तपस्यादिक वृत नियमोका करणा दिवसके याने सूर्योदयके आधारसे जैनमै मानागया है. यह बात जगत् जाहिर है और जैन शास्त्रोमेंमि हरजगह प्रमाण दिया गया है. इसपर एक भाषाकार कविने कहा है. ( जिण तिथिमांहि सुरउगमेंतेहिज दिन अहनिशि. संक्रमे. उदयिक तिथि ते करौ प्रमाण, मूल सूत्र छ एहनोठाण ॥१॥ औरभि देखिये. प्रत्याख्यान भाष्यमे ) उग्गयेसूरे-या सुरे उग्गे-नमुकारस० वगेरा पाठ प्रमाण रखागया है. इससे सबूत हुवा. तपस्यादिक वृत्ते करणा मूर्यके आधारसे है और प्रवर्तिभि. यही चल रही है. चंद्रकृत तिथिके आधारसे तो उक्त क्रिया करना शास्त्रकारोने नहीं फरमाया. अगर फरमाया होता तो. 'चंदेउग्गे' ऐसापाठ होता सो हे नही. और ज्योतिष्करंडक पपन्ना ग्रंथमे गणिता गत्तसेसब तिथियोंका क्षय होना दिखलाया है. वृद्धि नही दिखलाई. बहुत गोर.करणेकी जमह है, जब कोई पर्व तिथि. २।५।८॥ ११॥ १४॥ १५ और अमावासका क्षय आता है, तब गच्छाचारोमे बडाही बखेडा होता है. कोई पूर्व तिथिको क्षयकर धर्म पर्व कायम करते है. कोइ.. उत्तर तिथिको क्षय कर कायम करते है परंच गणित्तागतसे किसीने न' दिखलाया. ऐसाही अधिक मासके बारेमें टंटा चलता है. बुद्धिमानोको तटस्थ होकर समालोचना करना चाहिये । की इयह आंदोलन कबसे चला. दीर्घदृष्टीसे देखा गया तो मेरे खयालमे यह आयाकी. जैन ज्योतिष विद्या ( पंचांग ) की गणित कला लूप्त होनेसे अन्य मतियोका पंचांग मानने लगे तबसे यह टंटा चला. और उसपर दृढ विश्वास करणे सें असली निज वस्तुको खो बैठे. खेर, अब तिथिके और पर्वके विषयमें खयाल करते होतो यह मालुम होता है कि, जब सूर्यकृत दिनसे धर्मकृत्य करणा तीर्थकर गणधरोने फरमाया तो. चंद्रकृत तिथिसे हमें क्या जरुरत है-जिसवख्त सुर्योदयमें जो. तिथि आई वह दिनभर मानना हमारी फर्ज है. अब गणितसे जब ८ । १४ तिथिका क्षय आया तो धर्म पर्व कब करणा-इसपर विचार करते है तो सूर्यकृत दिवसही-प्रधान माना जाता है. इस लिये तिथिके आधारसे धर्म पर्व नहीं. किंतु सूर्यके (दिनके ) आधारसे है. ८ । १४ का क्षय होतो ७ । १३ का क्षय समजके ८।१४ पर्व स्थिर रखना मुनासिव है. न्यायाभि है की चलता हुवा मनुष्य

Page #11

જૈન જ્યોતિષ.
૫૬૩
थक जावे तो पिछाही हटे. परंतु आगे नहीं बढे. गणितसे सब तिथियोका क्षय जैन पंचांगमे तथा अन्य पंचांगमें एकसा माना गया है-वृद्धिमे फर्क है. अन्य पंचांगमे वृद्धि मानी गई है। जैनमें नहीं. अमर चंद्रकृत तिथिसे धर्म पर्व माना जावे तो जब तिथिका प्रवेश हो उस वख्त धर्मकृत्य शुरुकरे और तिथि उत्तरने पर समाप्त करे-ऐसा करते नहीं और खाली तिथिका पक्षकरे भो महाशयो कुछ सुक्ष्म दृष्टिसे विचारतो करे. अपन तिथि २ पूकारते हैं. परंच वृतादिक कायेतो सूर्यके आधारसे करते हैं. इसीसे ज्ञानियोने फरमाया की सूर्यकृत दिवसमे कोई फर्क नहीं तिथिमे फर्क है. दिनमान ज्यादे कमती होना सूर्यके मंडलोसे पाया जाता है मगर चंद्र मंडलभी साथ लगा हुवा है. प्रत्येक सूर्याऽध मंडलके ६१ भागको आरोहण करता रहता है. दिनमान संभूतला पृथिवि परतो १२ बारा मुहूर्तसे पाकर यानि मकरसंक्रांतिसे बढता २ अठारा १८ मुहूर्त कर्क संक्रांति तक परम होता है. और रात्रि अठारा मुहूर्तसे घटतां २ बारा मुहुर्त कर्क संक्रांति तक जघन्य होती है. ऐसेही कर्क संक्रांतिसे दिन घटता २ मकर पर्यंत १२ मुहूर्त जघन्य होता है और रात्रि १२ से बढती २ उत्कृष्ट मकरतक १८ मुहूर्ती होती है. क्षेत्रांतरमे दिनमान ऐकसा नहि होता है. प्रत्येक अस्त एक सरीखे नही होते. जिस क्षेत्रमें जितने घटिका दिनमान हो, उतनेही हिसाबसे चंद्र तिथिका संघटन समजो मगर चंद्रका संबंध दिन रात्रिके साथ लगा हुवा है. ऐसे तिथिका निर्णय जैसा देखा वैसा बतलाया. ज्ञानियोके ज्ञानका पार नहीं एकसे एक ज्यादह दुनियामे इल्मदार है. इस विषयमें जिस किसी महाशयोके पास उल्लेख हो व जाहिर कर जैन ज्योतिष विद्याको पुष्ट करे ताके खास और आमको फायदेमंद हो. जैन पंचांग की जैनोमें बहुत खामी है. अगर कोई माहनत करे तो मदत देनेवाले नहीं मिले-जबहीतो यह विद्या लुप्त हो रही है. इसको जाहिर लानेकी बहुत जरुरत है.
.. अगर एक सक्ष नहीं कर सके तो अनेक सक्ष मिलके एक संस्था (जैन ज्योतिष विद्या प्रकाशक सभा ) नाम स्थापन करके पंडितो द्वारा जैन ज्योतिष ग्रंथोको संशोधन कराके छपवाये जावे और जैन गणित क्रियाको.ज्योतिष शाला स्थापन कर विद्यार्थि द्वारा प्रकाश कोइ जाचे तो तमामको फायदेमंद हो और मालूमभी हो की जैनमें ज्योतिष विद्याका ज्ञान है. अभितक लोगोकुं यह मालुम है की जैनमे उक्त विद्याही नही. मे उम्मेद करता हूं की इस विद्याको जैनी भाइयो प्रगट करनेमे सहायक होकर अपने समकितका पुष्ट करेंगे, और जैन ज्योतिष विद्याका विजय बावटा भारतमे फूरोवेगे.

Page #12

૫૬૪
જૈન કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ. __भो महाशयो ! जागृत हो, जमाना जाता है. गया समय हात नहीं आता फिर कब करोगे?
॥ दोहा.॥ कालकरेसो आजकर, आजकरेसो अव ।।
समय विदीता जातहै, फिरकरेगा कब ॥१॥ इत्यलं ताजे कलम-आजकल जैन लोग जो तिथि मानते हे वह अन्य पंचांगके आधार पर है. सबाल पेदा होता है अन्य पंचांग सच्च हे इसका निर्णय आप लोगोने कीया है ? जवाबमे यही कहेगे, निर्णयतो नहीं करा देखा देखी मानते है. फिर सवाल उठता है. जब तिथिका क्षय आया, जैसे आठम चौदशका; अन्य पंचांगमें क्षय आया. तब क्या करोगे ! जवाबमें यही कहना होगा पूर्व तिथिको क्षय करके पर्व तिथि कायम रखेंगे. और यहाभ कहोगे उदय तिथि मानेगे.
यह बात कहने मात्र है परंतु गणितागत नहीं. अब देखिये अन्य पंचांगमें. जो तिथि क्षय होती है उसकी पहलि तिथि की घडिया पल कुछ अंश बाकी जुरूर रहती है. सूर्योदय समय बाद क्षय तिथि लगती है. अब आपकी सूर्योदय तिथि जो मानते हो वह कहां रही दाखला जैसे तिथि ७ दोघडी या १ घडि या ३० पल है उसके बाद अष्टमी ८ मी क्षय तिथिकी घडिया लगी. दुसरे दिन नवमी आगइ. अब उदयात् अष्टमी मानते हो वह कहां रही ? सिर्फ मनसेही अपना पर्व कायम रखना पडता है. गणितसे नहीं सबूत पाया जाता है. ऐसेही जैन पंचांगमभि गणितागतसे सब तिथियोंका क्षय माना जाता है. वहांपरभि मनसेही मानना पडेगा. परंच घरकी बातपरतो विश्वास नही और दूसरेकी बातपर विश्वास रखते है. बडे अफशोषकी बात है वहांतो कहेंगे. पर्व तिथि जैनमें क्षय नही होती परंच गणितागतसे. कोई महाशय निर्णय नहि करता. सच्च बाततो यह है. जैनमें व्रत नियम सूर्यकी साक्षीसे होतेहै. उस बखत कोई तिथि हो-चंद्र तिथि हो या न हो. परंच सूर्य तिथि जरूर लेना चाहिये.

Page #13

૫૬૫
સુભાષિત સંગ્રહ. सुभाषित संग्रह.
(પૃ. ૨૪૬ થી ચાલે.) વીરલા.
વિરલા પરકારજકરા, વિરલા પાલે નેહ, વિરલા ગુણ કીધે ગ્રહે, પરદુઃખે દુઃખિયા જેહ. આ ભવ દુઃખ ને પામિયા, પરદુઃખહરણ ન ધાત;
દુઃખ દેખી દુઃખ નવિ ધરે, તે આગળ શી વાત?. વિધિની વિચિત્રતા.
રત્ન કલંકિત કીધ, જબ વિધિ સૃષ્ટિ કિરી, કમલે કંટક કીધ, ચંદ્ર કલંક દિયેરી,
સમ સંજોગે વિજેગ, દુર્ભાગ રૂપે ધરી, * નિર્ધન પંડિત વિપ્ર, જલનિધિ ખાર કર્યોરી,
ધનપતિ કૃપણ સ્વભાવ, લક્ષ્મી મ્લેચ્છ ધરેરી, ધનસુત ધનહીન, નારી નીચે ધરેરી.
વ્યસની.
માતપિતા કુલ લાજ, નહિ મરજાદ કશીરી,
વ્યસને વંઠ જેહ, તે કુલચ આશીરી; અવિનીતપુરથી માતપિતાને દુઃખ
ધનપતિ સુતને કાજ, દેવને માની લિયેરી, અવિનીત પ્રગટે પુત્ર, સુખવન દાહ દિયેરી. સુત જનની હુલરાય, હેટા જાપ હુવેરી, શત્રુથી અધિકા થાય, તાતનું નામ ખુવેરી. મધુર અશન તજે માય, સુતના રોગ ભયેરી, કુવચન જીવિત શુલ, થાયે મોટા થયેરી. મૂઢ પ્રાણુ ગમાર, ફૂડ કપટ કરીરી, વંચી લેક અનેક, તસ ધન લેત હરીરી. ખાય પિયે નહિ પેટ, દેશ વિદેશ ફરેરી, દાન ધરમ કરી દૂર, મંદિર ભાલ કરેરી. ભગવે ધન ઘરપુત્ર, મા મલમૂત્ર ધુરી, વહુ પરણું મુખ જોઇ, છેડો વાલી ફરી. પરિજન સેવે પાય, જબલગે સુત ન ધરેરી, જનમે નંદન જામ, સજજન જાય ધરેરી. નરથી સુખી પશુજાત, સુખભર વનમાં રમેરી, નહિ સુત ચિંતા કાંઇ, બાલકવય નિગમેરી,

Page #14

૫૬૬
જૈન કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ.
ચાકરી દાસ કરત, વાહને સુત વિચરેરી, વૃદ્ધ હવે માબાપ, ચિંતે કિમ ન મરેરી?અશનમાત્ર ગુણજાણું, ચાંપિ પણ ન ચરેરી,. ગંડલ મંડલ જાત, રયણ કી ભરેરીબાલક વ્યાલલ્લુભ, પ્રગટયે પુત્ર તિરી, માતપિતા દુઃખદાય, કેણિકરાય જિરીરાજ્યવિઘન પુરઘાત, એક દિન જીવ હરેરી, '
મણિએ વિભૂષિત નાગ, કુણ જન રાખે ઘરેરી ? પુત્ર વિનાનું ઘર
ચેસઠ દીવા જે બલે, બારે રવિ ઉગંત, અંધારું છે તસ ઘરે, જસ ઘર પુત્ર ન હુંત. પણ એ જૂઠી વારતા, જસ ઘરે વંઠિલ પુત્ર,
ભાતપિતા ઘરમાં રૂએ, વંદું તરુ ઘરસૂત્ર. પાણુ ઉતર્યું એટલે થયું.
પ્રાણું પાણી આપણું રાખી શકે તે રાખ, રતિભર પાણી ઉતર્યું, ન ચઢે ખરચે લાખ.
પ અપમાને લેકમાં, ન કરે કોઈ સલામ,
રાંકને રહેવા ઝુંપડાં પણ નહિ એહને ઠામ. સમાનર ચપુ *
સરિખે સરિખી છે કે જગમાં જેડી ભળે, મૂરખે મૂરખ છે કે ચતુરે ચતુર મો. ગર્દભ ભૂકે છે કે મંડલ તામ રૂએ,
ખર મુખ ચાટે છે કે વટલ્યો કણ જુએ? માતપિતા ગુરૂ
ક્રમ નખ કાંતિ પિતતણી, જાણું તીર્થ સમારે, ઉત્તમ નર પૂજન કરે, પંડિત શાસે વાણીરે. કટક ગિરા ગુરૂ માતની, આગલ હિતકર જાણેરે, કહેતા ભેષજ પરે, નિરૂજા વૈધ વખાણેરે. ગુરૂ તાડતાં હિત કરે, ઉભાગથી વારે, મણિકારક ઘસતાં મણિ, રત્નનું તેજ વધારેરે. પિતર નિભ્ર છે દેશને, પણ નવિ પુત્રને તારે, જેમ નવિ તાડે પાત્રને, મંત્રિક ભૂત પછાડેરે. જગત ગુણે ગૌરવ લહે, શું કરે પર પિતાનેરે, . નિજ અંગજ મલ પરિહરે, વનજ કુસુમ શિર મારે, માતપિતા ગુરૂકુલ વિશે, હાય જગત બહુમાનેરે. કંચનગિરિ વલમાં રહ્યાં, તણતરૂ કનક સમારે.

Page #15

તૃષ્ણા
·
લાભે લાભ વધે ધણા, ઇંધણુથી જેમ આગ્ય;
તૃષ્ણા દાહ સમાવવા, જલસમ જ્ઞાન વૈરાગ્ય.
દુઃખ દેનારા પાંચ વા
ચર્ચાપત્ર.
વ્યાધિ વ્યસન વિવાદ ને રે, વૈશ્વાનરને વરરે, ચતુર નર,
પાંચ વબ્બા વધ્યા દુ:ખ દીએ, દાલિદ્ર નામ મનુષ્યતેરે, આયુ વિના મૃતી ઝેરરે, ચતુર નર, રાગ વિના રાગીપણું.
રાત કેને વહાલી !
કૌશિક ચાર ને
ભૂતડારે, નર પરદારાધ્યાનરે, ચતુર નર, રાત્રિ વલ્લભ ચારને હા.
વિશ્વાસ ન કરવા લાયક કોણ ?
ચિતે કુંવર નવિ વિસસારે, ઠંગ ઠક્કર સેાનારે, ચતુર નર, સર્પ રિપુ ને વાણિયા. હથિયારબંધ ને વાંદરારે, પરંદારા મારરે, ચતુર નર.
વીરવિજયજી.
૫૬૭
चर्चापत्रोः
',
અનારસની શ્રીમદ્ યોાવિજયજી જૈન પાઠશાળાના સેક્રેટરીને વિજ્ઞપ્તિ કે તે સંસ્થાના રિપોર્ટ ખર્ચ, પરિણામ, ધારણ, અત્યારસુધી બજાવેલ કામકાજ, વગેરે બધી બાબતે આ પત્રારા કે જૈન શાસન પત્રદ્વારા બહાર પાડશે તેા લોકાને તેની ઉપયોગિતા જાણવાનું ઘણું સારી રીતે બની શકશે. અત્યારસુધી તે સંસ્થાદારા છપાયેલાં પુસ્તકા ખીજા પુસ્તકા ભાવનગર લઇ જવામાં આવ્યાં છે એવી લોકવાતમાં શું વજૂદ છે ? અને તે વાત ખરી હાય`તા તેના સત્ય હેતુ શું છે તે પણ સેક્રેટરી જણાવશે એમ ઇચ્છીએ છીએ. —એક પ્રજાજન
મહાવીર અક-આ પત્ર પર્યુષણ અંક કાઢી જે સેવા બજાવી છે તે માટે તેને ધન્યવાદ આપી એવું ઇચ્છીએ છીએ કે તે પત્ર. ખાસ જૈન મહાવીરના જન્મતીથિપર કે નિર્વાણુતીથિપર શ્રી મહાવીર અંક કાઢે, અને લેાકેા પર વિશેષ કલ્યાણ કરે. મહાવીર પિતાનું ચરિત્ર હજુ સર્વાગ પૂર્ણ જૈનેાના જાણવામાં નથી, તેા પછી અન્ય ધર્માએ તે ક્યાંથી જાણતા હાય ? કૈંયાનંદ સરસ્વતિના જીવનપર પ્રકાશ પડવા માટે ‘મહર્ષિ અક’નામના આર્યપ્રકાશ પત્રે ખાસ અંક કાઢયા હતા તેવા અક જૂદા જૂદા લેખકા પાસે મહાવીર પ્રભુના ચરિત્રાંશા પર લખાવી એક ખાસ અંક અધિપતિ બહાર પડે તેા તેમના જીવનપર અને તેથી જૈનાના જીવનપર ઘણા પ્રકાશ પડે; માટે આ દિવાળીપર કે આવતા ચૈત્રમાસપર આ ખાખતની વ્યવસ્થા કરવા હું ભલામણ કરૂં છું.
—બહેન નિળા.

Page #16

૫૬૮
જેન કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ. જન વૈદ્યક સાહિત્યસેવામાં નિવેદન કે-“હેરલ્ડના” ઓક્ટોબર માસના અંમાં પ્રકટ થયેલા “જૈન ગ્રંથભંડારમાં વૈદ્યક સાહિત્ય ” નામને લેખ વાંચનારાઓને પુનઃ વિજ્ઞપ્તિ કરવાની રજા લઉ છું કે
આયુર્વેદ મહા મંડળના જનરલ સેક્રેટરી આયુર્વેદ પંચાનન–પં. જગન્નાથપ્રસાદ શુકલ તરફથી મને “ હેરલ્ડમાતે જાહેર કરવાની સુચના થઈ છે કે
આર્યવૈધકના પ્રાચિન ગ્રંથે જે મહાનુભાવોના રક્ષણ નીચે હોય તેઓ ઉદાર દષ્ટિ વાપરી આયુર્વેદ મહામંડળ તરફ તેની એકેક નકલ મોકલી આપશે તે આયુર્વેદ મહામંડળ તેવા અપ્રસિદ્ધ ગ્ર પ્રકટ કરવાનો પ્રયત્ન કરશે.
મોકલાવેલો ગ્રંથ જે ભાષામાં હશે તે ભાષામાં તેની બીજી નકલ કરી લઈ મંડળદ્વારા લગભગ ખર્ચ જેટલાજ મૂલ્ય પ્રકટ કરવાનો આશય રાખવામાં આવશે અને જેમના તરફથી તે નકલ મળી હશે તે સંસ્થા અથવા સજજનનું નામ પણ પ્રકટ કરવામાં આવશે.
પ્રાચીન સાહિત્યને પ્રસિદ્ધિમાં મુકવા થોડા વખતને માટે ભંડારમાંના ગ્રંથની નકલ ઉછીકી આપવાનું ઔદાર્ય દર્શાવી આરોગ્ય જેવા અતિ મહત્વના વિષયમાં યથાશક્ય મદદ આપવામાં સંકુચિત દષ્ટિ, પ્રમાદ કે અલક્ષ કરવામાં નહિ આવે એવી આશા રાખું છું.
આવતા ડિસેમ્બર માસમાં મથુરામાં સમગ્ર ભારતવર્ષના વૈદ્યનું “વૈદ્યક સંમેલન” અને “વિરાટ આયુર્વેદિય પ્રદર્શન” ભરાવાનું છે. જેમાં પ્રાચિન વૈદ્યકવિષયના ગ્રંથ, અપ્રસિદ્ધ વૈદ્યકસાહિત્ય, પ્રાચીનકાળે વપરાતાં વૈદ્યકીય શસ્ત્રો અને યંત્ર, વનૌષધી અને શાસ્ત્રોક્ત ઔષધોને સારે સંગ્રહ થશે. આવા પ્રસંગે જે જે સજજોના રક્ષણમાં પ્રાચિન વૈદ્યક ગ્રંથ, અને વૈધક વિષયને લગતી એવી અન્ય વસ્તુઓ હોય તે તેઓ કૃપા કરીને એ પ્રદર્શનમાં તેવી વસ્તુઓ મેકલી આપશે તો વૈદ્યમંડળને જ્ઞાનપ્રાપ્તિમાં ઘણો જ આધાર મળશે.
પ્રદર્શનમાં મોક્લવામાં આવેલી દરેક વસ્તુઓ પ્રદર્શનની સમાપ્તિ પછી સત્વરજ તેની તેવી જ સ્થિતિમાં મોકલનારને પાછી મળે તેવી સંપૂર્ણ ખાત્રી કરી આપવામાં આવશે.
જે જે મહાશય આ બાબત પર પિતાની સંકુચિતવૃત્તિને ત્યાગ કરી ઉદાર ભાવથી કાંઈ પણ વસ્તુ મોકલવા ઈચ્છા રાખતા હોય તેમણે ડીસેમ્બર પૂરે થયા પહેલાં મારા તરફ અથવા નિચેનાં શિરે નામમાંથી ગમે તે એક સ્થળે સંપૂર્ણ વિગતસર પત્રવ્યવહાર કરવાથી ગ્ય બંદોબસ્ત થશેજ. ૧ . બંકિમચંદ્ર સાયાલ સુપ્રિન્ટેન્ડેન્ટ આયુર્વેદિય એકઝીબીશન કમીટી.
મથુરાં-સીટી. ૨. આ. ૫. જગન્નાથપ્રસાદ શુકલ સુધાનિધી કાર્યાલય.
દારાગંજ–પ્રયાગ. અલ્હાબાદ. કીમ સ્ટેશન,
-વૈદ્ય બળવંતરાય ઝવેરીલાલ બી. બી. એન્ડ સી. આઈ. રેલ્વે. '

Page #17

સ્વીકાર અને સમાલોચના.
૫૬૮
स्वीकार अने समालोचना. .
પ્રાકૃત માગપદેશિકા–(કર્તા પંડિત બહેચરદાસ જીવરાજ. પૃ. ૧૪૮૪૩૦ ધર્મન્યુદય પ્રેસ બનારસ. મૂલ્ય રૂ. ૦-૧૨-૦ ) જૈન શાસ્ત્ર પ્રાકૃત ભાષામાં હોવાથી પ્રાકૃતમાગધી ભાષાના અભ્યાસની જરૂર અત્યંત છે, પરંતુ અદ્યાપિ પર્યત પ્રાકૃતભાષાને અભ્યાસ કરવા માટે મુખ્ય સાધન તેનું સરલ વ્યાકરણ કે માર્ગબોધક પુસ્તક ન હોવાથી તે દુર્ગમ્યજ રહેતી. આ પુસ્તક થવાથી તે ભાષા શીખવામાં ઘણી સરલતા થઈ છે. પ્રાકૃત ભાષાનાં અનેક વ્યાકરણ હૈમાદિ હતાં, પરંતુ તેને આજના જમાનાની પદ્ધતિ પર સરલતાથી ઉતારવાં એ ઘણી વિકટ વાત હતી, અને તેમ છતાં કર્તાએ જે અથાગ મહેનત અને સૂક્ષ્મતા વાપરી આ પુસ્તક રચ્યું છે તેને માટે ખરેખર અમે અંતઃકરણપૂર્વક આભાર માનીએ છીએ. અમોને સ્મરણમાં છે કે ડાકટર ભાંડારકરની સંસ્કૃત માર્ગીપદેશિકાની શૈલીએ અંગ્રેજીમાં પ્રાકૃત માર્ગો પદેશિકા કરવા માટે સદ્ગત શેઠ શ્રીમાન અમરચંદ તલકચંદે ડાકટર હર્મન જેબીને ખાસ વિનતિ કરી હતી અને તે માટે સર્વ સાધન (આર્થિક આદિ) પૂરાં પાડવાનું કહ્યું હતું, પરંતુ તેની રચના સંસ્કૃત શીખેલાને માટે થઈ શકે તેમ હતું તેથી તે કાર્ય પડતું મૂકાયું હતું. જ્યારે કર્તાએ ગુજરાતીમાં આ પુસ્તક પ્રકટ કરી ગુજરાતી શીખેલાને પ્રાકૃત શીખી શકાય તેમ કર્યું છે અને અંગ્રેજી માપદેશિકા માટે માર્ગ ખુલ્લો કરી આપ્યો છે. આ ગ્રંથને મુખ્ય આધાર સિદ્ધહેમ વ્યાકરણ છે, અને શૈલી નવી અને જમાનાને બરની વાપરી છે તેથી આ ગ્રંથ ઘણો લોકપ્રિય અને દરેક શાળામાં ચલાવવા યુગ્ય થયો છે. આપણું સર્વ પાઠશાળાઓમાં પ્રાકૃત ભાષાનું જ્ઞાન આવશ્યક નીવડે અને તે માટે આ ગ્રંથને આદરસહ ઉપયોગ થાય એમ અમે ઇચ્છીએ છીએ.
આ ગ્રંથની અંગ્રેજીમાં આવૃત્તિ થવાની ઘણી જરૂર છે, અને જે કઈ જૈન વિદ્વાન તે કાર્ય ઉપાડી લેશે તે તે પૂર્વ તેમજ પશ્ચિમના વિદ્વાનોમાં ખાસ આવકારદાયક થઈ પડશે.
" અમે આ પુસ્તક અંગે ઘડી નમ્ર સૂચના કરીએ છીએ કે આમાં જે જે વાકયો અને ગાથાઓ આપેલી છે તેને બદલે જે આપણું પવિત્ર આગમાંથી વાકયો અને ગાથાઓને છૂટથી ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હોય તો તે બહુ ઉપયોગી અને પ્રસ્તુત થઈ પડશે. આગમની ભાષા પ્રાચીન હોવાથી તેમાં કદી હાલના વ્યાકરણ નિયમને તદ્દન અનુરૂપતા માલુમ ન પડે તો તે કઈ રીતે છે એટલે શૌરસેની પૈશાચી આદિ ભાષાના નિયમે અનુરૂપ થાય છે એમ ફટનેટમાં આપી સમજાવી શકાત. બીજી વદ્ધિત આવૃત્તિમાં આ સંબંધે ખાસ લક્ષ આપવામાં આવશે એવી આશા છે.
બનારસ જૈન પાઠશાળા અંગે થયેલ ખર્ચના પરિણામે જોકે એકાદ બે કર્તા જેવા પંડિત પાકે અને તે પંડિતની વિદ્વત્તા આવા કાર્ય નિપજાવવામાં પરિણમે એ ખરેખર પાઠશાળાને ઉત્તેજન આપવામાં ઠીક નિમિત્તરૂપ થાય તેમ છે. હવે પછી કૉં મંદિરતઃ પ્રવેશિકા આદિ ઉંચા દરજજાનાં પુસ્તક પણ પ્રાકૃત ભાટે રચવા પિતાના પરિશ્રમને દરશે.
જેને હિતૈષી -ચૈત્ર વૈશાખ વીરાત ૨૪૩૮ પુ. ૮ અંક ૬-૭. તંત્રી શ્રીયુત નયૂ

Page #18

૫૭૦
જૈન કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ.
AAAAAAAAAAAAAAAAAAM
રામ પ્રેમી. આ દિગંબરીય માસિકપત્ર છે અને તે હિંદી ભાષામાં પ્રગટ થાય છે. પેપર તથા છાપ સારા અને સુંદર છે એટલું જ નહિ પરંતુ તેમાં આવતી વસ્તુઓ તેના કરતાં વધુ સુંદર છે. તંત્રી મહાશય એક સુંદર લેખક, સાહિત્યાભિલાષી છે એટલું જ નહિ પરંતુ ઉદાર વૃત્તિના અને દરેક સંપ્રદાય તરફ પ્રીતિ રાખનારા છે. તેમણે આ માસિક કે જે મૂલ દિગંબર સંપ્રદાય સંબંધી મર્યાદિત હતું તે સર્વ સામાન્ય જૈનધર્મ-સાહિત્ય-ઈતિહાસ-સમાજ સંબંધી લેખે ઉત્તમ અને સુંદર પૂરા પાડવાને ઉદ્દેશ સાચવતું જણાય છે જાણી અમોને અત્યંત આનંદ થાય છે અને આજ પ્રણાલિકા કાયમ રહેશે એમ અમે ઇચ્છીએ છીએ.
આ અંક આપે ઘણા ઉપયોગી અને મનનશીલ લેખોથી ભરપૂર છે. અગ્રલેખ જૈન ધર્મ પ્રસાર કેસે હેગા? અને જૈનિકો અત્યાચાર બહુજ વિચારવા યોગ્ય છે અને તે માટે તેના લેખક મહાશયને ધન્યવાદ આપીએ છીએ. “હમારા ભ્રમણમાં ચંદેરી ગામનું વર્ણને ઠીક છે પણ “તીર્થપર્યટનમાં ગિરનાર આદિ તીર્થનું વર્ણન મનોરમ્ય અને સુરેખ છે. પ્રો. સતિશચંદ્ર વિદ્યાભૂષણના અંગ્રેજી પુસ્તકને અનુવાદ નામે જૈન લોજીક ( ન્યાય ) બંને કવે. દિ. સંપ્રદાયને લગતે હાઈ ખાસ ધ્યાન લેવા ગ્ય છે. ધર્મ એ નામને લેખ પણ મૂળ વિધાન જેન લેખકના અંગ્રેજી લેખને સારો અનુવાદ છે. મહાજનકે મરણ સમયને વચન એ સ્થાનકવાસી માસિક નામે. જેન હિતેચ્છુ માંના ગુજરાતીને હિંદી અનુવાદ પણ ચગ્ય છે. આ સિવાય સદ્ધર્મસંદેશ” નામની કવિતા એટલી બધી શૈર્ય અને વેગથી ભરિત છે કે જે કંઠસ્થ કરવા યોગ્ય છે. અમે તેટલા માટે ગયા પર્યુષણના અંકમાં અક્ષરશઃ આપી છે. આ ઉપરાંત ઋણુ શોધ નામની કથા આનંદ આપનારી છે, અને સંપાદકીય ટિપ્પણિયાં જુદા જુદા દષ્ટિબિંદુથી કરવામાં આવી છે. ઐતિહાસિક વિષય નામે મહારાષ્ટ્ર
ઔર કર્નાટકકે જેન રાજવંશ સારી રીતે માહીતી આપે છે કે પૂર્વે થોડા સેકા પહેલાં જૈન રાજાઓ વિદ્યમાન હતા. આ સિવાય પુસ્તક સમાલોચન અને વિવિધ સમાચાર ઉપયોગી છે.
આમ દરેક લેખ પિતાપિતાની ઉપયોગિતા અને ગ્યતા સૂચવે છે. એક એવો વિષય નથી કે જે આપણું ધ્યાન ન ખેંચે. સર્વ દિગંબર સંપ્રદાયના પત્રોમાં આ પત્ર ઉત્તમ છે એટલું જ નહિ પરંતુ તેના જેવી શૈલિ અને લેખન શક્તિ અન્ય સંપ્રદાયના પત્રમાં બહુ ઓછી છે. - આ માસિકનું લાક્ષણિક ચિન્હ એ છે કે તેમાં એક કથા, પુસ્તકનું અવલોકન, વિવિધ સમાચાર અને અધિપતિની નેંધ અવશ્ય આવે છે જ અને તે ઉપરાંત તેનામાં રહેતો સ્વાતંત્ર્યને જુસ્સો, તેમજ મસહિષ્ણુતા ખાસ પ્રશંસાને પાત્ર છે. અન્ય જૈન સંપ્રદાયના માસિકમાં જે ઉત્તમ લેખ ગણાય તેને હિંદી અનુવાદ કરી આ પત્ર પિતામાં સ્થાન આપે છે, એટલું જ નહિ પરંતુ જેન અને જૈન ધર્મને લગતું બીજું જે જે ભાષાસાહિત્યમાં પ્રાપ્ત થાય તે તે ભાષામાંથી–સાહિત્યમાંથી લઈ ઉપગી વાંચન પૂરું પાડે છે. આવું સ્વાતંત્ર્ય અને મતસહનશીલતાનું અનુકરણ ધીમે ધીમે થવા લાગ્યું છે જોઈ આનંદ થાય છે..
આ હૈરષ્ઠ પત્રને સં. ૧૮૬૮ ના પર્યુષણ અંકમાં “અમે કયે રસ્તે જઈશું ?” એ સમયધર્મને Masterpiece લેખને ઉતારે આ માસિકે કર્યો ત્યારથી આ પત્રમાં પ્રોત્સાહ, શૌર્ય ફુરણું અને જુસ્સો વધુવધુ પ્રમાણમાં જોવામાં આવે . આ પત્ર વધુવધુ વિસ્તાર પામે. અને જનસમાજ તેને લાભ લેતી જ રહે એમ અમે ઈચ્છીએ છીએ.

Page #19

સ્વીકાર અને સમાલાચના.
૫૭૧
જીવધર ચરિત્ર —યા ક્ષત્રચૂડામણિ. પ્ર. મુલચંદ કસનદાસ કાઇંડીઆ. તંત્રી દિગંબર જૈન સુરત. આ દિગબરીય ચરિતાનુયોગ ગ્રંથ વાદિભસિંહરિ કૃત સંસ્કૃત કાવ્યના હિંદી પરથી ગુજરાતી અનુવાદ છે. અનુવાદ ડે. ભાઇલાલ કપુરચંદ શાહે એક દરે સારા કરેલ છે. આંમાં જીવધરકુમાર અને પછી સ્વામી ૧૦ કરતાં વધુ સ્ત્રીઓ કેવા કેવા સંજોગામાં કેવા પરાક્રમથી પરણે છે, અને પોતાના પિતાને મારી રાજ્ય લઇ લેનાર કાકાંગારની પાસેથી મોટા થઇ રાજ્ય લે છે અને પછી ભાગવતી જૈન દીક્ષા લે છે તે બતાવ્યું છે. શૈલિ પૂવની કથા શૈલિને મળતી છે, અને આમાં શ્વેતાંબરીય શ્રીપાલચરિત જેવું ભાન થાય છે,. પરંતુ આમાં વિશેષ અને ખાસ લાક્ષણિક જે છે તે એ છે કે દરેક સોગ અને નાના નાના પ્રસંગેામાંથી પણ કાંઇને કાં લેવા જોગ ખેાધ આપ્યા છે. આવા ખાધાના સંગ્રહ સંસ્કૃત અને તેના ગુજરાતી અર્થ સાથે થાય તે ઘણા ઉપયાગી થઈ પડે તેમ છે. આના ઉદાહરણમાં ખાસ સુટેલો નીચે આપીએ છીએ.
“ત્યાર પછી સ્વામી ત્યાંથી ચાલીને કાઇ બાગમાં ગયા, કારણ કે મન ઘણું કરીને એવી વસ્તુ જોવાની ઉત્કંઠા કરે છે કે જેને તેણે પહેલાં દીઠી હાય નહિ. તે બગીચાના આંબાના ફળને કાઈ પણ મનુષ્ય ધનુષ્યથી પાડી શકતેા નહાતા. ડીકજ છે કે જે મનુષ્યેામાં શક્તિ હોતી નથી, તેમને સહજ કામ કરવું પણ કહેણુ લાગે છે. પરંતુ સ્વામી તે ફળને પોતાના ખાણુથી છેદીને ખાણુની સાથેજ લાવ્યાઃ અર્થાત્ તે કરી તેમના ખાણમાંજ છેદાઈને ચાલી આવી, કારણકે પ્રત્યેક કાર્યમાં એવા ઉત્સાહ કરનાર પુરૂષજ ઇચ્છિત ફળને પામે છે. આ કામ જોઈને જેનું બાણુ નિશાનપર લાગ્યું નહતું તેને બહુ આશ્ચર્ય લાગ્યું, કારણકે ઉત્તમ કામ અશક્ત પુરૂષોને આશ્ચર્યકારકજ લાગે છે.” પૃ. ૭૪.
ભાષા સરલ છે, લીપિ બાલમેધ અને સારા ટાઈપમાં રાખેલી છે તેથી દરેકને ઉપયેાગી થાય તેમ છે. પેપર અને છાપણી પણ સારી છે અને દિગંબર જૈન માસિકના તરફથી ભેટ આપવામાં આવી છે. ( આ માસિક ભેટ આપવાનું સાહસ સારૂં ખેડે છે ) અને ખીજાને માટે ક. ૮ આના છે તે વધુ નથી. શ્રીયુત ઢાકારલાલે પેાતાના પિતા સ્વ. ભગવાનદાસ કાદરજીના સ્મરણાર્થે આ પુસ્તકો છપાવવાના પ્રબંધ કર્યો છે તે સ્તુત્ય છે.
સ્ત્રી સુધમાળા, અથવા સસાર સમુદ્રની નૌકા. કિ. ત્રણ આના પૃ. ૬૮. પ્રાણીપેાકાર—કિં. અમૂલ્ય. પૃ. ૬૦,
વૈરાગ્યતરગ ભક્તિમાળા—કિ. હું આના પૃ. ૨૧૦. ત્રણેના કર્તા. સાંકળચંદ પિતાંબરદાસ શાહ.
સ્ત્રી સુએધમાળા એ પુસ્તક ગરબાવળીરૂપ છે, અને તેમાં જુદા જુદા નીતિ, સદાચાર, ગૃહસ ́સાર આદિને લગતા વિષયાપર ગરબા ગરમી કરી સામાન્ય શિક્ષણને ઉપયાગી પુરતક કર્તાએ પૂરૂ પાડયું છે. આખા પુસ્તકનું અવલોકન કરતાં જણાય છે કે કર્તાને શિક્ષક તરીકેના અનુભવ હોવાથી બહુ સરલ અને સચાટ એધ આપનાર કાવ્યા કરેલ છે કે જે સર્વ જૈન કન્યાશાળાઓમાં ચલાવવા ઘટે છે. કર્તાને વિશેષ માન એ માટે ધટે છે કે જૈનેતર સમર્થ વિદ્યાના નામે પ્રોફેસર ધ્રુવ, રા. બ. રમણભાઇએ ઉત્તમ અભિપ્રાય આપેલ છે, અને વડેાદરા રાજ્યમાં ઇનામ માટે મજબૂર થયેલુ' છે. આવા સરલ અને યેાગ્ય પુસ્ત

Page #20

૫૭૨
જૈન કારન્સ હેરલ્ડ.
કાને દરેક જૈન ગૃહસ્થે પેાતાને ગૃહસંસાર સુધારવા માટે પોતાની કન્યાઓ તેમજ સ્ત્રીના હસ્તમાં આપી ઉત્તેજન આપવું ધરે છે. આ દરેક જૈન કન્યાશાળાઓમાં ટેક્ષ્ટબુક તરીકે તેમજ બાળાઓને ઈનામ આપવા માટે તેમજ દરેક ગૃહ તેમજ જાહેર લાયબ્રેરીમાં રાખવા માટે ચેાગ્ય છે.
વિષયાની ખિલાવટ, ચુંટણી બહુ મધુર છે, ‘સાસરે જતી દીકરીને માની શિખામણ’ એની ૧૩ ગરમીએ સમજવા જેવી છે; વળી અક્ષરાનું જ્ઞાન થાય, કસરતને ઉપયાગી થાય તેવી ટુંક સરલ કવિતાઓ મૂકવામાં આવી છે.
ઉપયેાગિતા આ કરવાની અનુપોતાની જરૂર
પ્રાણીપાકાર—દરેક પ્રાણધારી જીવ,–મનુષ્ય પશુ, પ'ખી આદિની વિશ્વની ઘટમાળમાં અવશ્ય છેજ, છતાં જ કોઇ તેને વિનાશ કરે, અગર મેાદના આપે તેને દરેક પ્રાણી પોતાના નમ્ર પણ દયાજનક પાકાર કરી સમજાવે છે. આ પેાકાર કવિતામાં આપતાં કઇ વિશેષ અસર કરે છે. આવા ભાવનું એક ટુંકું કાવ્ય હમણાંની નવી વાંચનમાળામાં · પશુમાં પડી એક તકરાર ' એ શબ્દોથી બહુ સુર્યેાગ્યતાથી મૂકાયું છે. આમાં આ ભાવ બહુ લખાણથી આપવામાં આવ્યા છે એ દરેક સહદયને કામળ, દયાળુ બનાવશે. ચેડાંક કાવ્યેા લઇએ.
.
કહે ગાય ન ખાઉં હરામ ધણીનું ખાણું, ખમણું ત્રમણું આપું દહીં દૂધ ધી નાણુ, હું બળદ પુત્ર આખું જગજીવન દારી, તાય કસાઇ લે મુજ પ્રાણ ન મૂકે કારી. કહે પાડા પખાલ વહન કરી કરૂ. ખેતી, મુજ મહિષી દહીં દૂધ ધીથી જીવન દેતી, પણ નિર્દય દેવી દાર ભાગ મુજ આપે, જાતર નવરાત્રિ દશરાને દિન કાપે.
આવાં પુસ્તકો જીવ ધ્યાના શિક્ષણના પ્રચાર અર્થે ઉપયેાગી છે, અને તેથી તેવા ખાતાંએ આના ફેલાવા કરવામાં જરૂર જાઈ છે તે માટે તેમને ધન્યવાદ ઘટે છે. આ અમદાવાદ મુનિશ્રી હુંસવિજયજી લાયબ્રેરી ગ્રંથમાલામાં ૪ થું પુસ્તક છે. આમાં છેલ્લે કરેલ સમાલોચના પણ વાંચવા જેવી છે. એકદરે કવિ સાંકળયંદની કૃતિ પ્રશ'સા અને ઉત્તેજનને પાત્ર છે.
વૈરાગ્યતરંગ ભકિતમાળા. આમાં જુદા જુદા વિષયેા પસંદ કરી તે પર રચેલી કવિતા છે, તે તે સામાન્ય જતેને એધ આપે તેવી છે. રાગ રાગણીની ચુટણી પણુ સામાન્ય જનેને આવડે તેવી જ કરી છે. આમાં ખાસ કરી જીવાજીનેા પત્ર, કામ જીત્યેા તેણે સ જીત્યું, જૈનીઓની ઐક્યતા થવાની યાજના, જૈતાન્નતિના વિચાર વગેરે પર જે વિચારા મૂક્યા છે તે અસરકારક અને જાણવા જેવા છે. કવિ સાંકળચંદ પોતે દલપતશાહી શાળાના ઉપાસક હાઇ સામાન્ય જનેાનાં મન રંજન કરનાર સભાર જતી કવિતાઓ સારી રીતે પૂરી પાડી શકે તેમ છે, અને તેમણે કાન્ફરંસની એડકામાં એક વખત કવિતા પૂરી પાડી છે. આ સંબધે થાડા એક નમુના આપીશું.

Page #21

સ્વીકાર અને સમાલોચના.
' પકડે
vv
ધાર્મિક વ્યવહારિક આપે, જ્ઞાન સંતતિને ભલું, નીતિ સાથે શિક્ષણ આપીએ, નિજ પુત્રીઓને નિર્મળું. ભાવી પ્રજા પર છાપ પડશે, ભાત સંક્શણની મુદા; તે જાય અવનતિ, થાય ઉન્નતિ જૈન બંધુની સદા, વૃદ્ધ બાળ લગ્ન દાટ વાળે, દેશ ને નિજ જાતમાં, નિજ પુત્રી વેચે નીચ કાળ, કસાઈ કુડા ઘાટમાં. ભુડાં ફટાણાં લગ્ન ટાણે, ગાય નહિ બહેને કદા; તે જાય, દિન એકના વાળુ વિષે, લખલૂટ ખરચ ન વાવરે, દીન જૈનબંધુ ઉધરે, એ સ્વામીવાત્સલ છે ખરે. કુસંપ કરઆ ભિન્નતા તજિ, એકતા સે આદરે કોન્ફરંસ હેતુ સફળ કરવા, અમલ આજ્ઞાને કરે; શ્રીમાન દીનનું ભાન લાવે હૃદય કમળમાં મુદા. તો જાય
+ + + +
આવા સામાજિક બંધ ઘણે સ્થળે આપવામાં આવ્યા છે, તે તેને વૈરાગ્યતરંગ એ નામથી પુસ્તકની ઓળખાણ આપવી સુયોગ્ય ન કહેવાય; છતાં જીવાજીને પત્ર વગેરે બહુ થડા પણ થોડાક વૈરાગ્યના રસથી ભરેલ છે.
અપ્પા જે નિજ સ્વરૂપ વિચારી, સબ જૂઠી દુનીયાંદારીતન રથ મનજી સારથી ખેડે, રાયજીએ કરી સ્વારી, જ્ઞાન લગામથી ઈદ્રિય હયપર, કાબુ રાખો ભારીઆતમ રાજા અનુભવ તાજા, જે નિજ નયન ઉઘાડી,
સહજ કલાનિધિ કોઈ ન સાથી, પુણ્ય પાપ દેય લ્હારીमनुष्याहार. (प्रकाशक-भारत जैन महामंडल. ललितपुर पृष्ठ ३६. मूल्य. ચાના ) આ લંડનના Herald of the golden age નામના પત્રના તંત્રી મી. સિડની એચ. બિયર્ડ કૃત The estimony of science in favour of natural human Diet' કુદરતી અને મનુષ્યને ખરો ખોરાક કયો હોવો જોઈએ તેને માટે વૈજ્ઞાનિક સાક્ષી’ એ પુસ્તકને હિંદીમાં અનુવાદ છે. આપણું જીવ દયા પ્રસારક મંડળ આવાં આવાં પુસ્તક છાપી છપાવી તેને માંસાહારી લોકોમાં છૂટથી વહેંચી તેઓની બુદ્ધિને બરાબર સમજાવી તેમના તરફથી સહાનુભૂતિ ઉત્તેજન અને સંમતિ મેળવે છે. મૂળ અંગ્રેજી પુસ્તક તે મંડળ છૂટથી વહેંચે છે. આ રીતે હિંદી ભાષામાં કંઇપણ થવું જોઈએ એ સુત્ય આશયથી ભારત જૈન મહામંડળે આવા પુસ્તકો તૈયાર કરી પ્રસિદ્ધ કરવાનું માથે લીધું છે એ જાણી અમે ઘણું ખુશી થઈએ છીએ. પુસ્તક બહુ સારું છે અને તેમને અનુવાદ પણ અચ્છી રીતે રા. દયાચંદ્ર જેન નામના ગ્રેજ્યુએટ મહાશયે કરેલ છે. આવી પ્ર વૃત્તિને ઉત્તેજન આપનાર દિગંબરી શેઠ લક્ષ્મીચંદજીને ધન્યવાદ ઘટે છે.

Page #22

૫૭૪
wwww
જૈન કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ. कलियुगकी कुलदेवी-प्रकाशक रा. मूलचंद किसनदास कापडीआ संपादक રિવર જૈન કુરત મૂલ્ય વર્તન ૩૨) આ હિંદી ભાષામાં છે. ઉત્તર હિંદુ
સ્તાનમાં સારા પ્રસંગોએ પ્રભુની ભક્તિ કરવાને બદલે વેશ્યાઓના નાચપર આસકિત જેવામાં બહુ આવે છે, તેથી તેમને કલિયુગની કુલદેવી કહી આ નાના પુસ્તકમાં તે પર વિસ્તારથી વિવેચન અને તિરસ્કાર બતાવેલ છે. તેમાં સત્ય રીતે જણાવેલ છે કે –
જૈસી ભક્તિ હરામસે, ઐસી હરિસે હોય,
ચલા જાય વૈકુંઠમેં, પલ્લા ન પકડે કોય. આમ છતાં વેશ્યા કે જે ખરેખર રાક્ષસી છે કારણકે
दर्शनात् हरते चित्तं, स्पर्शात् हरते बलम् ।
भोगनात् हरते वीर्य वेश्या साक्षात् राक्षसी ॥ છતાં આજના શ્રીમંતો તેમના પર આતુર થઈ અશુભ કર્મના બંધના ભાગી થાય છે, એ ખરેખર અસેસ કરાવે છે. તે છેલ્લા શબ્દો લઈ કહીએ તે જે જે હાનિઓ વેશ્યાથી છે તે પરસ્ત્રીથી છે. ભેદ એટલેજ છે કે પરસ્ત્રી વિવાહિત સ્ત્રી છે, કે જે એકવાર એક પુરૂષને સ્વીકાર કરી તેના તાબામાં આવી ચૂકી છે, જ્યારે વેશ્યા અવિવાહિત સ્વતંત્ર સ્ત્રી છે, કે જે કોઇના તાબામાં આવી નથી તેમજ આવવાની નથી. આજ બંનેમાં અંતર છે. પાપ તે બંનેથી સરખું છે. આ માટે પતં રોરાશિનું ચિંતવન કરી શીધ્ર પોતાના પ્રધાનભૂષણ શીલને ધારણ કરે અને સદાચારમાં વૃદ્ધિ કરો.'
सार्वधर्म (लेखक पंडित गोपालदासजी बरैया प्रसिद्धकर्ता श्री तत्त्वप्रकाशिनी सभा इटावा पृष्ठ ५५ मूल्य लिखा नहि.)
આ નામને હિંદી નિબંધ બહુજ બુદ્ધિપૂર્વક વાંચી સમજવાને છે. વિષય એ છે કે જૈનધર્મ એ સાર્વધર્મ-Universal religion હેવાની યોગ્યતાવાળો છે, અને તે કઈ રીતે તે ન્યાયશાસ્ત્રથી ફુટ રીતે સમજાવ્યું છે અને તેથી આ સમજવા માટે અધિકારી ન્યાયશાસ્ત્રને અભ્યાસી છે. આજકાલ કોઈને એમને એમ કહેવું કે અમારે ધર્મ સવં જગતને માન્ય થઈ શકે તે છે તે કોઈ પણ અંધશ્રદ્ધાથી માની લે તેમ નથી; તેને ન્યાયની રીતિએ દાખલા દલીલથી બતાવી આપવાથી સમજાવી શકાય તેમ છે. લેખક એક દિગંબરી વિદ્વાન પંડિત છે, અને તેમણે જે વિદ્વતાથી આ નિબંધ લખ્યો છે તેને માટે ખરેખર તે માનને પાત્ર છે. આ નિબંધ સર્વ જૈનભાઈઓએ અવશ્ય અવલકવા ગ્ય છે.
હારી યાત્રા. (લેખક પ્રકાશક રા. ભોગીલાલ સાંકળચંદ વહોરા. કરોનેશન પ્રેસ મુંબઈ મૂલ્ય ભેટ) આમાં લેખક પોતે જાત્રા પર નીકળી પડે છે જે તીર્થની ભેટ લીધી છે તે તે તીર્થનું વર્ણન આપેલ છે કે જેથી બીજા યાત્રાળુઓને તેથી કંઈક વધારે સુગમતા મળે. કુલે કર તીર્થ અને શહેરનાં વર્ણન છે. ભાષા સાદી ને કેટલીક વખત ગ્રામ્ય છે અને વર્ણન શૈલી ઘણીજ સામાન્ય છે. ઘણે સ્થળે નિરર્થક પિંજણ કર્યું છે અને આત્મવૃત્તાંતથી નકામાં પાનાં ભર્યા છે. આપણામાં યાત્રાનાં વર્ણને રસીલી મધુર ભાષામાં, તીવ્ર અભ્યાસવાળા, જાણવા ગ્ય હકીકતવાળાં અને તે પર ઉપજતાં સુંદર અને બેધક વિચા

Page #23

સ્વીકાર અને સમાલોચના.
૫૭૫
રવાળાં બીલકુલ જેવામાં આવતાં નથી એ ખરેખર ખેદનો વિષય છે. વસંત' નામના વિદત્તાપૂર્ણ માસિકમાં મારી દક્ષિણની યાત્રા, વગેરે જેવા લેખો આપણું વિદ્વાને તરફથી લખી પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવે એ ઘણું જ જરૂરનું છે. આવા આવા લેખો વધુ પ્રમાણમાં થાય તે એક સારું સાધન યાત્રાળુઓને આપી કલ્યાણ સાધી સધાવી શકાય છે, અને છેવટે તેનું પૂર્ણ જોઈતી માહીતીવાળું પુસ્તક બનાવી શકાય તેમ છે. હમણાં શ્રીયુત મેતીચંદભાઈ મેવાડનાં તીર્થો સંબંધી પ્રકાશમાં લખે છે પણ તે તે વિદ્વાન લેખક તરફથી જેવું લખાવાની આશા રાખી શકાય તેવું તો નથી. આવાં કેટલાંક પુસ્તક નામે જનતીર્થ ગાઈડ, જૈનતીર્થાવળી પ્રવાસ વગેરે બહાર પડેલ છે અને કોઈકોઈ અપેક્ષાએ તે ઠીક છે, અને તેમાં આ પુસ્તકથી એક વધારે થયેલ છે. જેના પત્રના ગ્રાહકોને આ પુસ્તક ભેટ આપવાની ઉદારતા બતાવવા માટે લેખક માનને પાત્ર થયા છે.
પહોંચ. આર્ય પ્રકાશ મહર્ષિ અંક. સં. ૧૮૬૮. ( તંત્રી શ્રીયુત પરધુભાઇ ભરધુભાઈ વ. શર્મા તરફથી); શેઠ કુંવરજી આણંદજી તરફથી પરિશિષ્ટ પર્વ અને સ્થૂલિભદ્ર ચરિત્ર. મુંબઈના જાણીતા બુકસેલર મેઘજી હીરજી તરફથી ૧ ઋષિદરા અથવા વશીકરણ મંત્ર લે. વાડીલાલ મોતીલાલ શાહ. રૂ. ૨.જન દર્શનનાં મૂળત લે. હીરાચંદ લીલાધર ઝવેરી, રૂ. ૩ વનિતા વ્યાખ્યાનમાળા લે. રત્નસિંહ નેણશી રૂ. ૭૦ ૪ સુભદ્રા લે. દુર્લભજી ત્રિભુવનદાસ ઝવેરી ) ૫ આત્મશક્તિને ઉદય લે. મુનિ મહારાજ શ્રી ચારિત્ર વિજયજી ) દેવચંદ લાલભાઈ પુસ્તકેદ્ધાર ફંડ તરફથી Karma Philosophy by late Virchand R. Gandhi, edited by Bhagu F. Karbhari Price annas Five.
- નીચેના માસિક પ વિગેરેની તથા પુસ્તકોની પહોંચ ઘણું માન સાથે સ્વીકારીએ છીએ,
આનંદ પુ. ૧૦ નં. ૮ થી ૧૨ અને પુ. ૧૧ અ. ૧, બુદ્ધિપ્રકાશ પુ. ૬૦ અં. ૯-૧૦, દિગંબર જૈન પુ. ૬ અં. ૧૨ અને પુ. ૭ અં. ૧ જૈનહિતૈષી પુ. ૮ અ. ૧૦-૧૧, ગુજરાત શાળાપત્ર પુ. પર અં. ૯-૧૦, આત્માનંદપ્રકાશ પુ. ૧૧. ૩ થી ૪, જૈનહિતેચ્છુ પુ. ૧૫ અં. ૧૧, વૈશ્યપત્રિકા પુ. ૧૦ અં. ૧-૨, જૈનધર્મપ્રકાશ પુ. ૨૮ અં. ૬ થી ૮, બુદ્ધિપ્રભા પુ. ૫ અં. ૬-૭, કેળવણી પુ. ૨૬ અંક ૨ થી ૪, સત્ય પુ. ૩ અં ૪-૬, સાહિત્ય પુ. ૧ અ. ૧૦-૧૧ પુષ્ટિભક્તિસુધા પુ. ૪ અં. ૫-૬, શ્રી ભક્ત પુ. ૧૦ અં. ૨-૩, વજે વિનામ . ૩, ૭, સુંદરી સુબોધ પુ. ૧૧ અં. ૧-૨, Jain Gazette Vol No 6-10, વસંત પુ. ૧૨ એ. ૭–૮, વાર્તાવારિધિ પુ. ૫ અં. ૪-૫.

Page #24

૫૭,
~
~-
~~-~
જેન કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ. कॉन्फरन्स मिशन.
श्री सुकृत भंडार.
(સંવત ૧૮૬૦ ના ભાદરવા શુ. ૧ થી આસો વદ ૩૦ તા. ૧-૪-૧૩ થી ૩૦-૧૧-૧૩)
વસુલ આવ્યા રૂ. ૨૬૮-૪-૦ ની વીગત. ,, ગયા માસ આખરના વસુલ રૂ. ૨૪૫૩ (૧) ઉપદેશક મી. વાડીલાલ સાંકળચંદ–ઉ. ગુજરાત.
સરીયદ ર૫ા, વાંસા ૧૧, રામપરા બા, વાયડ રા, રાનેર ૧૨ાા સમૌ ૧૮, ઝાબડીઆ ૩યા, લુણપર હા.
કુલ રૂ. ૮૩–૧૨–૦ (૨) સી. અમૃતલાલ વાડીલાલ-કડી પ્રાંત . . .
મોટીદાઉ ૧૨ા, બામસણા પા, પીલેદરા ૧, પુદગામ ડા, વાલમ છા, કલાણું ૧૧, મેસર ૧છે,
કુલ રૂ. ૫૦–૮–૦ ઉપદેશક મી પુંજાલાલ પ્રેમચંદ–પાલણપુર ઇલાકો. વડગામ ૩૮, અલુવા છે, સાદરા ૧૬
કુલ રૂ. ૬૧-૪-૦ (૪) આગેવાનોએ–પિતાની મેળે મોકલાવ્યા.
બારામતી-રૂ. ૫ શેઠ સવાઈ માલાજી, મુંબઈ રૂ. ૫ બાઇ દીવાળી ગેરધનદાસ, . વેરાવળ-રૂ. ૬ ૩ શેઠ ખુશાલચંદ કરમચંદ
કુલ રૂ. ૭૩–૧૨–૦
. એકંદરે કુલ રૂ. ૨૭૨૨-૪-૦ उपदेशकोनो प्रवास.
ઉપદેશક મી. વાડીલાલ સાંકળચંદ– રામપરા–જીવહિંસા તથા માંસ ભક્ષણ ઉપર ભાષણ આપતાં હાજર રહેલા ઠાકરડાએાએ તે બંને બાબત ન કરવા પ્રતિજ્ઞા લીધી. વાયડ–જીવદયા સંબંધી ભાષણ આપતાં ઘણા મુસલમાન ભાઈઓએ હિંસા ન કરવા તથા દારૂ, માંસ વગેરે ને વાપરવા સોગન ખાધા. રાનેર–નવરાત્રીમાં પશુવધ ન કરવા સંબંધી ભાષણ આપતાં ઠાકરડાઓએ સોગન લીધા કે જીવહિંસા, માંસ ભક્ષણ વગેરે કરવું નહિ. સમૈ–હાનિકારક રિવાજ, જીવદયા વગેરે વિષય સંબંધી મુનિમહારાજશ્રી જીતવિજયજીના રૂબરૂ ભાષણ આપતાં તેની સારી અસર થઈ છે. લુણપર–જીવહિંસા, માંસ ભક્ષણ વગેરે વિષયે સંબંધી ભાષણ આપતાં ઘણું ઠાકએ બંધ કરવા આતુરતા બતાવી પિતાનાં નામ જાહેર કર્યા.

Page #25

શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ નિરાશ્રિત ફંડ.
૫૭૭ ઉપરના ગામમાં પ્રતિજ્ઞા લેનારાનાં નામ કોન્ફરન્સ ઓફીસમાં છે. ઉપદેશક મી. પુંજાલાલ પ્રેમચંદ,
મેમદપુર–કન્યાવિક્રય, શિયળ, મૃત્યુ પાછળ રડવું કરવું વગેરે હાનિકારક રિવાજે ઉપર ભાષણ આપતાં સૌને ઘણી જ સારી અસર થઈ છે. અને કોન્ફરન્સના ઠરાવોને અમલ કરવા ધ્યાન આપવા નક્કી કર્યું.
અલુવા–દિગંબર જૈન બંધુઓની સાતમી બેઠક પ્રસંગે એકતા, બાળ લગ્ન વૃદ્ધ વિવાહ, કન્યાવિક્રય, જીવદયા વગેરે વિષયો ઉપર ભાષણ આપતાં ઘણો આનંદ થયો છે. અને ઠારશ્રી ભારતસિંહજીએ જીવહિંસા ન કરવા પ્રતિબંધ કર્યો છે. તે લેખીત પત્ર કોન્ફરન્સ ઓફીસને મેકલાવેલ છે.
સાદરાના વકીલ રા. રા. ન્યાલચંદ લક્ષ્મીચંદ તરફથી સદરહુ ઉપદેશકને સર્ટીફિકેટ મળ્યું છે.
श्री जैन श्वेतांबर कॉन्फरन्स निराश्रित फंड,
કોન્ફરન્સ ઓફીસ તરફથી નિરાશ્રિતોને મદદ આપવામાં આવે છે. અને તે પ્રમાણે બહાર ગામના નિરાશ્રિતને માસિક મદદ લગભગ રૂા. ૬૦ મોકલાય છે. સંવત ૧૮૬૯ની સાલમાં આ ખાતામાં નીચેના ગૃહસ્થો તરફથી કુલ રૂા. ૧૦૮૮ મળ્યા છે તે ઉપકાર સાથે
સ્વીકારીએ છીએ. ૭૧૪ શ્રી જન એસોસીએશન ઓફ ઇન્ડિયા. મુંબઈ.. . ૫૦ શેઠ કલ્યાણચંદ શેભાગચંદ મુંબઈ. પ૦ રા. રા. મોતીચંદ ગીધરલાલ કાપડિયા સોલીસીટર. મુંબઈ. ૫૦ શેઠ હેમચંદ અમરચંદ મુંબઈ. ૫૦ મોહનલાલ હેમચંદ મુંબઈ.
તે સિવાય મંદસેરના નીચે લખ્યા ગૃહસ્થો તરફથી મદદ મળી તેનાં નામ:૨૧ શેઠ બછરાજ કુનણજી,
૨૧ શેઠ ફતાજી ત્રીલેકચંદજી, ૨૧ , કુનણજી કાલુરામ,
૨૧ , રૂપચંદ ચુનીલાલ, ૨૧ , પુનમચંદજી સંધવી,
૪ , ગુમાનજી નાનાલાલ, ૧૫ ,, ફતાજી કચરમલ,
( ૧૧ ) ઉત્તમચંદ રખબદાસ, ., પુનમચંદ મોતીલાલ,
હ ,, ગણસીરામ લછમણુદાસ, , ગમીરચંદ પનાલાલ લેઢા, ૪ , નાથુરામ ઉદેચંદ લોઢા, છે તાછ વછરાજ,
૩ ત્રણ ગૃહસ્થો તરફથી રૂપિયે અકેક. આ ખાતામાં ફંડ લગભગ ખલાસ થવા આવ્યું છે. જેથી આ ખાતું કાયમ નભાવવા માટે જૈન ગૃહસ્થાએ પિતાથી બનતી રકમ આ ખાતા માટે કોન્ફરન્સ ઓફીસના રેસીડેન્ટ જનરલ સેક્રેટરીના ઉપર મેકલવા વિનંતિ કરવામાં આવે છે. ગરીબ વિધવાઓ

Page #26

-૫90
-
જૈન કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ.
તથા પુરૂષોને આ ખાતેથી યોગ્યતા મુજબ તે ગામના આગેવાન ગૃહસ્થોના અભિપ્રાય મળ્યાથી મદદ આપવામાં આવે છે. આ ખાતું કાયમ નિભાવવું એ દરેક જૈન બંધુની ફરજ છે. શ્રી જૈન એસેસીએશન ઓફ ઇન્ડિયાના ઉત્સાહી સેક્રેટરીએ શેઠ રતનચંદ તલકચંદ માસ્તર થા શેઠ મોહનલાલ હેમચંદ આ ખાતુ કાયમને માટે ટકી રહે તે માટે એસોસીએશનના નિરાશ્રિત ફંડમાંથી દર વરસે અમુક રકમ આ ખાતાને આપવા બદબસ્ત કરશે એવી અમે આશા રાખીએ છીએ.
श्री धार्मिक हिसाब तपासणी खातुं. ...
(તપાસનાર-શેઠ ચુનીલાલ નહાનચંદ ઓનરરી એડીટર શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કેન્ફરન્સ)
(૧) પ્રાંત કાઠીઆવાડ તાબે શહેર જામનગર મધ્યે આવેલા શ્રી નેમીનાથજી મહારાજના દેરાસરજીના વહીવટને લગતે રિપોર્ટ –
સદરહુ સંસ્થાના શ્રી સંધ તરફથી પ્રથમના વહીવટકર્તા મહૂમ શેઠ ગેવિંદજી મુલજીના હસ્તકને સંવત ૧૮૫૮ થી તે સંવત ૧૮૬૬ સુધીને હિસાબ અમેએ તપાસ્ય તે જોતાં દરેક જંગમ મીલ્કત આ ખાતા ( શ્રી જૈન ધાર્મિક હિસાબ તપાસણી ખાતું) ની સૂચના મુજબ દેરાસરજી ખાતે જમે કરી દરેક મીલ્કત ખાતે ઉધારી તેનું વિગતવાર લીસ્ટ દરેક મીલ્કતના ખાતામાં જુદું જુદું નેંધવામાં આવ્યું છે. તે વિગેરે આખા વહીવટનું નામું રીતસર રાખી વહીવટ ઘણો જ સારી રીતે પૂરતી કાળજીથી ચલાવતા હતા પણ દૈવયોગે તેઓને દેહોત્સર્ગ થવાથી તે વહીવટ સંધ તરફથી હાલના વહીવટકર્તા શેઠ ચુનીલાલ માણેકચંદને સોંપવામાં આવ્યું છે, અને તેઓ પણ ઘણી જ કાળજીથી નામું રીતસર રાખી વહીવટ સારી રીતે ચલાવે છે તે માટે તેમને ધન્યવાદ ઘટે છે.
સદરહુ સંસ્થાને લગતા વહીવટ તપાસી તેમાં જે જે ખામીઓ દેખાણી તેને લગતું સૂચના પત્ર વહીવટકર્તા ગૃહસ્થને આપવામાં આવ્યું છે.
(૨) પ્રાંત કાઠીઆવાડ તાબે ધ્રાળ મધ્યે આવેલા શ્રી શાંતિનાથજી મહારાજના દેરાસરજીના વહીવટને લગતે રીપિટ
સદરહુ સંસ્થાના શ્રી સંધ તરફથી વહીવટકર્તા મેતા લાલચંદ પરસોતમ તથા મેતા ભગવાનજી કાળા તથા મેતા અવચળ દયાલજી તથા મેતા માણેકચંદના હસ્તકને સં. ૧૯૬૨ થી તે સં. ૧૮૬૮ ના વૈશાખ વદી ૫ સુધીને હિસાબ અમોએ તપાસ્યું તે જોતાં નામું રીતસર રાખી વહીવટ સારી રીતે ચલાવ્યું છે તે બહુ ખુશી થવા જેવું છે, પરંતુ ગઈ સાલથી શ્રી સંધમાં ઘણા મતભેદ પડી ગયું છે તેથી આ સંસ્થાને પૂરેપૂરું નુકસાન થવાનો સંભવ છે માટે તે મતભેદ કઢાવી નાંખી સર્વને એકમત કરવા આ (શ્રી જૈન ધાર્મિક હિસાબ તપાસણી) ખાતા તરફથી પ્રયત્ન કર્યો હતો પણ ત્યાંના આગેવાન શેઠ

Page #27

શ્રી ધામિક હિસાબ તપાસણું ખાતું.
૫૭૮
મુળચંદભાઈ ત્યાંના કુંવર સાહેબ સાથે છોટા ઉદેપુર ગયેલા હોવાથી અને તેમને અત્રે આવવાની ઢીલ હોવાથી તેઓની હાજરી સિવાય કામ પાર પડે તેમ નહિ જણવાથી તે કામ તેઓના આવવા ઉપર મુલત્વી રાખ્યું છે.
આગેવાન શેઠ મુળચંદભાઈને અમારી ભલામણ છે કે બનતી મહેનત કરી જેમ બને તેમ તાકીદે સદરહુ સિંધમાં જે કલેશ ચાલે છે તે દુર કરાવી સદરહુ સંસ્થાનું નવેસર બંધારણ કરાવી યોગ્ય ગૃહસ્થને વહીવટકર્તા નીમી વહીવટ સારી રીતે ચાલે તેવો બંદોબસ્ત તાકીદે કરશે.
સદરહુ સંસ્થાનો વહીવટ તપાસી તેમાં જે જે ખામીઓ દેખાણી તેને લગતું સૂચના પત્ર વહીવટકર્તા ગૃહસ્થને સોંપવામાં આવ્યું છે.
પ્રાંત કાઠીઆવાડ માથે શહેર જામનગર તાબે ગામ વંથલી મધ્યે આવેલા શ્રી અનંતનાથજી મહારાજના દેરાસરજીના વહીવટને લગતો રીપેટ –
સદરહુ સંસ્થાના શ્રી સંઘ તરફથી વહીવટકર્તા શેઠ મુળચંદ દેવજી તથા શેઠ પાનાચંદ પ્રાગજીના હસ્તકનો સં. ૧૮૬૧ થી તે સં. ૧૮૬૮ ના વૈશાખ વદી ૫ સુધીને હિસાબ અમોએ તપાસ્યો તે જોતાં નામું રીતસર રાખી વહીવટ સારી રીતે ચલાવતા જોવામાં આવે છે તે માટે તેમને પૂરેપૂરો ધન્યવાદ ઘટે છે.
સદરહુ સંસ્થાનો વહીવટ તપાસી તેમાં જે જે ખામીઓ દેખાણું તેને લગતું સૂચનાપત્ર વહીવટકર્તા ગૃહસ્થને આપવામાં આવ્યું છે.
પ્રાંત કાઠીઆવાડ મધ્યે શહેર જામનગર તાબે ગામ હડમતી મળે આવેલા શ્રી મહાવીર સ્વામી મહારાજના દેરાસરજીના વહીવટને લગતો રીપોર્ટ –
સદરહુ સંસ્થાના વહીવટકર્તા શ્રી સંધના હસ્તકનો સં. ૧૮૬૮ થી તે સં. ૧૮૬૮ ના વૈશાખ સુદી ૧૩ સુધીને હિસાબ અમેએ તપાસ્ય, તે જોતાં સદરહુ સંસ્થાના વહીવટ ઘણોજ ગુંચવાડા ભરેલો કરી નાંખ્યો હતો તેથી આ ખાતા તરફની તપાસણી દરમિયાન નવા ચેપડા બંધાવી આપી નામું રીતસર રખાવી વહીવટ સારી રીતે ચલાવવાની ગેઠવણ કરી આપવામાં આવી છે. - સદરહુ ગામ શ્રી રાજકોટથી જામનગર જતાં રસ્તામાં આવતું હોવાથી ત્યાં સાધુ મુનિરાજેને જવા આવવાને પરિચય ઘણે છે. - સદરહુ સંસ્થામાં ઉપાશ્રય નહિ હોવાથી ગઈ સાલમાં જામનગરના સંઘની મદદથી - શા. કમળશી ઠાકરશી પોતે શ્રી મુંબઈ જઈ ટીપ કરી નાણાં લાવી ઉપાશ્રયનું કામ શરૂ ન કર્યું છે, અને ગામ મધ્યેના શ્રાવકે તેમાં પિતાથી બનતી મદદ કરે છે તેથી તેમને તથા ત્યાંનાં સંધને પૂરેપૂરે ધન્યવાદ ઘટે છે.
સદરહુ સંસ્થાને લગતા વહીવટ વહીવટ તપાસી તેમાં જે જે ખામીઓ દેખાણું તેને લગતું સૂચનાપત્ર વહીવટકર્તા ગૃહસ્થને આપવામાં આવ્યું છે.

Page #28

૫૮૦
જૈન કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ.
wwwyvvvvvvvvvvvvvvvvvv
wwwwww wwwwwwww
दशेरापर थतो पशुवध बंध.
- દશેરાના માંગલીક દિવસો આપણું હિંદુસ્તાનમાં રાજા રજવાડાઓમાં તથા પ્રજામાં ભારે ઉત્સાહ વચ્ચે ઉજવાય છે. મનુષ્ય પ્રાણી જ્યારે આ દિવસોમાં મોજ મજા કરે છે ત્યારે બિચારાં નિર્દોષ મુંગા પ્રાણુઓ પિતાની કરૂણાજનક સ્થિતિ જોગવતાં નજરે પડે છે. તે ગરીબ પ્રાણુઓ તે દિવસોમાં સ્વતંત્ર મનુષ્ય પ્રાણીઓના હાથે હજારો અને લાખોની સંખ્યામાં કપાઈ જાય છે. આવી કઢંગી રીત હિંદુસ્તાનના રાજા રજવાડામાં તથા દેવી મંદિરમાં પ્રથમ વિશેષ કરીને પ્રચલીત હતી પણ હવે કેળવણુના પ્રતાપથી ઘણેખરે અંશે નાબુદ થઈ છે. આવા ધર્મના બહાને અજ્ઞાનતાથી થતા પશુવધ તરફ તેઓ સર્વેનું ધ્યાન ખેંચવાને અને તે બંધ કરવાને જૈન કેમના ત્રણે ફીરકાઓની સંયુક્ત અરજીઓ કારણ દર્શાવી રાજા રજવાડાઓમાં મોકલવી શરૂ કરવામાં આવી. જેના પરિણામમાં ધીમે ધીમે હિંદુસ્તાનના ૧૨૫ રાજા મહારાજાઓએ પિતાના રાજ્યમાં પશુવધ બંધ કરાવ્યો છે. ઉપરાંત કેટલાક નાના ગામના ઠાકરડાઓએ પણ તેઓના ગામમાં તેને અમલ કી છે. ગયા . દશેરાના તહેવારોપર સસ્તા મુજબ રાજા મહારાજાઓને અરજીઓ મોકલાવતાં નીચે જણાવ્યા મુજબના રાજ્યકર્તાઓએ પિતાના રાજ્યમાં પશુવધ બંધ કર્યાનું કેન્ફરન્સને જણાવવામાં આવ્યું છે,
(૧) અજાઈગઢ (સેન્ટ્રલ ઈન્ડીઆ ) (૨) હૈદરગઢ (બરોડા સ્ટેટ, સેન્ટ્રલ ઇન્ડીઆ), (૩) રાજ ભદવાર (ડી. આગ્રા) (૪] છતરપુર સ્ટેટ (૫) વસાણું (૬) રણસીપુર (૭) હિરપુરા (૮) રામપુરા (૯) હાથીપુરા (૧૦) આગલોડ નાનાવાસ (૧૧) ભાણપુર (૧૨) લાકડા (૧૩) મહુડી (૧૪) ખડાન (૧૫) કડોલી (૧૬) પીલવાઈ (૧૭) અને ડીઆના સાતવાસ (૧૮ પેઢામલીના બે વાસ (૧૮) ગાયતા સંગપુર (ર૦) દેવાસ (૨૧) દેવાસ (રાજપુતાના) (૨૨) ભીણામ (મારવાડ).
ઉપર લખેલે રજવાડાની રાજ્યકર્તાઓએ પિતાના રાજ્યમાં પશુવધ બંધ કરી હજારે જીવ બચાવ્યાનું પુણ્ય પ્રાપ્ત કર્યું છે. સદરહુ રાજ્યકર્તાઓની આવી દયાળુ લાગણીને માટે અમે તેઓ નામદારને અંતઃકરણપૂર્વક ધન્યવાદ આપીએ છીએ અને અન્ય રાજા મહારાજાઓ કે જેઓના રાજ્યમાં આવા ધર્મના અંધકાર હેઠળ પશુવધ થતો હોય તેઓ નામદારેને તે બંધ કરવા અરજ કરીએ છીએ. સદરહુ રાજ્યકર્તાઓ કે જેઓએ અત્યારસુધીમાં પશુવધ બંધ કરી અમને જણાવેલ છે તેઓ સર્વેના નામનું લીસ્ટ દરવર્ષે અમારા તરફથી મેકલાતી દશેરાની અરજી સાથે છપાય છે. તેમજ અમારા રજીસ્ટરમાં તેઓની નોંધ રહે છે તેમજ જે જે રાજ્યકર્તાઓ તેમ કર્યાનું જણાવે છે તેઓનાં નામ તેમાં ઉમેરવામાં આવે છે.

Page #29

જન ગ્રેજ્યુએટસ એસોસીએશન.
૫૮૧
Jain Graduates' Association.
0000000000 PRESENTATION TO DR. HARMAN JACOBI.
A meeting of the Jain Gradutes' Association was held at Lalbug near Panjarapole on Monday, the 8th inst at 8-30 a. m. to present an address to a great oriental scholar and translator of Jain scriptures Professor Dr. Harman Jacobi Ph. D. of Bonn University, Germany, who stopped here for a couple of days on his way to the Calcutta University to give lectures on rhetoric The audience consisted of about 1,000 persons including his holiness Muvi Maharaj Shri Vallabh vijay ji and other priests. Dr. Jacobi was greeted with cheers on his arrival in the lecture hall and was offered a chair, while others were sitting on the ground.
Pandit Lalan first opened tho proceedings by way of introducing the distinguished guest as a great Scholar of Sanskrit and prakrit, translator of four Jain Sutras and other Jain works such as Upanitibhavaprapanch Katha, Paumachariyam ( composed in S. Y: 56 ) Parishista Parva of Hemachandra etc. and he also stated his invaluable services by way of dispelling false notions as regards Jainism.
Mr. Makanji J. Mehta, Bar-at-Law, after a few prelimi. nary remarks read the following address and the same was
ited into Gujarati by the Secretary Mr. Mohanlal D. Desai, B.A., L.L,B. for the information of the audience.
TO,
Prof. Dr. Herman Jacobi, Ph. D. Dear Sir,
1.' It is with feelings of profound gratification that we the members of the Jain Gradutes' Association take this opportunity of offering you our most cordial welcome to this ancient and historic land, the land of Bharat, which is named after the all-victorious Bharat, son of our first Tirthankar Adinath.
2. This land has various and numerous attractions for
lovers and students of antiquities, furnishing as it does to them great amount of interest in the many relics of the ancient civilization of this land—relics which still survive and infuso a living interest in this old land of many hopes and numerous promises,

Page #30

૫૮૨
?1-x2r74 Bzes.
AAAAAAA
AVANA
3. We Jains are proud of the part taken by our noble ancestors in the formation of that ancient civilization, and their contribution to it; and we are proud more particularly of the glorious and undying heritage which they have left us in the voluminous literature which testifies at once to the versatile genius, the prolific activities and the profound learning of our ancient ancestors.
4. It is a matter of great satisfaction to us that in this the twentieth century, with the rapid strides in education and the exploration of so many relics of antiquity, our community has begun to understand and appreciate the value of the rich literary legacy which has survived to them from ancient times, and that there is a definite tendency to bring about a revival among us of the study of our noble litera with its deep learning and philosophical disquisition that lend a charm and interest to the student of ancient history and the lover of speculative thought:
.5. To you, Sir, our community is indebted a great deal for infusing into its educats members a real impetus in this direction, and we shall be doing sheer jnstice to you when we say that you have awakened in the hêarts of our young men à noble spirit which has incited them to bring about a renaissance of our classical literature and learning.
6. Your authoritative versions and critical comments and introductions which have been published in the Sacred Books of the East series, with reference to our revered Sootras, and the numerous other publications, both in the English and German languages, and particularly yourscholarly exposition of our literature in general, have helped to place Jainism and Jain learning before the literary and philosophical world of Europe in their true light and perspective and have helped to dispel the vague and hazy notions which once receive currency that Jainism was but a branch of Buddhism, or that the Jain community could hardly be distinguished from the Hindus. You have been the pioneer worker in the field of Jain literature in the West, and your name will be ever remember. ed amongst Jains with foelings of gratitude and reverence.
7. But we owe you a still deeper debt of obligation. Not only have you laid-bare by your own efforts the noble philosophy and learning of our past literature, but by infusing a vivid interest and scholarly proclivities in a band of workers in Europe who all are proud to be yonr disciples and who appear to take the same interest as yourself in our General Literature, and in works on History, Logic, Psycho. logy and other germane branches of thought, you have suc

Page #31

11. 6244 073141.
૫૮૩
we
ceeded in making it a certainty that your efforts in diving for the lore of Jainism should not die away as a spasmodic attempt, but that those efforts should continue to survive with your students. And it is not a little gratifying to us to learn that your noble pursuits in this ancient sea of learning have remained unceasing, and that the indefatigable industry that has characterised your work hitherto has been maintained at your advanced age.
8. We have said above that the Jain community is indebted to you for the renaissance movement now in its midst in the direction of its literature. This is literally true. For had it not been for the existence of the translations and other original works that have been published, it should have been
impossible to get any portion of our Jain literature recognised and included in the syllabus of the different Indian Universities, as fortunately it has now been done. Your present visit to India with a view to deliver a series of lectures on your favourite themes in connection with the University of Calcutta, is bound to leave a most useful impression and effect, and we have every confidence that, before you leave these shores, you will have succeeded in enlivening in the hearts of the educated section of our community and more particularly of the young men who are awaiting with intense interest the pleasure of giving you audience, a feeling of deepest love and regard for the ancient lore, a portion of of which you have expounded, and the whole of which, thanks to your continued efforts and the efforts of your pupils will, we have every hope, be given greater publicity to in the near future.
9. And now, Sir, we beg to offer you again a most cordial welcomo in our midst and thank you for having afford an opportunity of expressing to you our heart-felt gratitude for your labours on behalf of Jainism in the past We earnestly pray for your long life, continued prosperity and pe fect happiness. Dated at Bombay this ) We have the honour to be, sth day of December 1913. Dear Sir,
Your most obedient servants,
LAKHAMSEY H. MEISHERI. MOHANLAL D. DESAI.
B. A. LL. B. BA, LL. B.
President. Honorary Secretary.
Jain Graduates' Association,

Page #32
584 જૈન કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ. Ulces. Then the President, Mr. Lakhamsey H. Meisheri presented the Address with a silver casket with the remarks that it was a very humble token of admiration and love for the Doctor's monumental services. DR. JACOBI'S REPLY. "I express my deep gratitude for your kind words in appreciation of my literary work, which do not deserye praise. I have merely tried to clear up the false notions and to explain the real meaning of the Jain essence and in that I do not know how far I have succeeded. I am not a stranger here as I was in India in 1873. I had been on the tour to Rajputana with Dr. Buhler the great Sanskrit scholar. Things were different then. Now I have been struck with extraordinary change that has taken place and I realise what Pax Britannica means. At that time we could explore the famous Jain Bandar at Jesalmere and get a number of Jain manuscripts which are now stored in the Deccan College Library and several libraries of Europe. Besides we visited famous Jain temples and saw much of Jainism. On my return to Germany I determined to explore Jain religion. As an obstinate opponent I had to fight with other oriental scholars against their theories as to origin and development of Jainism. By convincing arguments I prove that Jainism was not an off shoot of Budhism but quite independent of it and much older than that. In course of that I shall be able to prove that not only that Jainism is ancient and independent religion but it is one of the gruat religions of thc world. It is left to you, Jains to supply me and my pupils with your sacred Sutras and other works as you should well know, inore the light of Jainism shines, more the benefit will be derived. I have incited many workers and try pupils to embark upon the exploration or rather description of the Jain religion in its true perspective. I in the end once more express feelings or gratitude and extreme satisfaction for the fact that my humble work has been appreciated by those whom it was meant Lastly His Holiness Shri Vallabh Vijayaji while summing up exorted the audience to at once pick up the offer made by Dr. Jacobi and to form a committee to carry it into effect and also to have Jain religion series, Prakrit Dictionary, Jain History, compiled and the various false notions about . ain religion amongst the western scholars cleared up at the hands of such Savaunts like Dr. Jacobi and his worthy pupils.