Jain Dharm Vikas Book 02 Ank 03

Author(s): Lakshmichand Premchand Shah
Publisher: Bhogilal Sankalchand Sheth
Catalog link: https://jainqq.org/explore/522515/1

Page #1

नंजपन शासन
'I
inni
illi/ni,
lllllllll"
ww
ultinuuu
f///// w
પુસ્તક ૨ જી.]
પોષ : વીર સંવત ૨૪૬૮.
[ અંક ૩
| ઓમ પંચે એ૨ને વિશ્વનું હારે , તો
પ્રકાશક
તંત્રી : લમીચ'દ પ્રેમચંદ શાહ. | His
ભોગીલાલ સાંકળચંદ શેઠ.

Page #2

તિથિ.
વાર.
~ તારીખ
વ૧ શનિ
સામ |
| લ રવિ |૧|
જાન્યુઆરી, સને ૧૯૪ર. જૈન ધર્મવિકાસ. વીર સં. ૨૪૬૮, પંચાંગ. | વાર્ષિક લવાજમ.] વિષય-દર્શન. [રૂપિયા, બે. વઢ ૧૨ ક્ષય
પોષ-મહા, વિ. સ. ૧૯૯૮. શુદિ ૧૦ બે વિષય.
| લેખક. | પૃષ્ઠ. શ્રી પાર્શ્વનાથ જન્મકલ્યાણક. મુનિ શ્રીહેમેન્દ્રસાગરજી. श्री आदिनाथ चरित्र पद्य. जैनाचार्यश्रीजयसिंहसूरिजी. ७४ श्री गुरुपट्ट प्रदीपिका.
जैनाचार्यश्रीविजयपझसूरिजी. ७५ शास्त्रसम्मत मानवधर्म और मूर्तिपूजा. पूज्य मु. श्री. प्रमोदविजयजा. ७७ “ શ્રીસિદ્ધચક્રની તાત્ત્વિક ભાવના. ” જનાચાર્ય શ્રી વિજયસૂરિજી. ૭૯
ધુમ્ય વિચાર.” જોમ ગળા
ન ઉપાધ્યાય શ્રીસિદિમુનિજી. ૫ બુધ | | जैन समाजकी स्थिति और कर्तव्य. आर्य जैनमुनि सुखलाल(स्थानकवासी) ८3 ફી ગુરૂ | | પ્રશ્નોત્તર...”
ઝવેરચંદ છગનલાલ સુરવાડાવાળા. ૭) શુક્ર | લો. જિનવાણીની મહત્તા.
| મુનિ શ્રીસુશીલવિજયજી. ૮ શનિ ૧ ઓપદેશક સજઝાય.
મુનિ શ્રીયશોભદ્રવિજયજી. सानुवाद जीवविचार प्रकरणम्. मुनिश्री दक्षविजयजी. ૧૧મંગળ ૧૩ | “સજોડે સ્વાર્પણ.?”
બાપુલાલ કાળીદાસ સંધાણી. ૧૩ બુધ ૧૪ -
समाजका एकपक्षीय न्याय. मुनि श्री भद्रानदविजयजी. ૧૪ ગુરૂ ૧પ O)| શુક્ર ૧ી
ન...કફ......નાં......ન...ખ...રાં. શ્રીમાન ઉંધી ખાપરી. મનસાગરનાં મેજા”
બાપુલાલ કાળીદાસ સંધાણી સુ, શનિ ૧૭
રાધનપુરની વરખડીની પ્રાચિનતા. લક્ષ્મીચંદ પ્રેમચંદ. ર રવિ ૧૮
ચિતોડગઢમાં પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવની તૈયારીઓ. તંત્રી. T૩ સામ ૧૯ પન્યાસનું વિહાર વણુ ન.
૧૦૦ ભગળ : પૂજ્ય આચાર્ય દેવનું સ્વર્ગ ગમન.
તંત્રી.
૧૨ | કે, ગુરૂ ર ૨ વત માન-સમાચાર,
१०४ | છે. શુક્ર ર૩ - | શનિ ર૪
| વદિ ૬, ગુરૂ શ્રીપદ્મપ્રભુ ચ્યવનદિન. સુદિ ૪, મ’ગળ શ્રી વિમલનાથ દીક્ષાદિન. રવિ ર પી.
5 વદિ ૧૨, બુધ શ્રીશીતળનાથ જન્મ અને ૧. સેમ દીક્ષાદિન તથા આદિનાથ માક્ષદિન
સુદિ ૮, શનિ શ્રી અજિતનાથ જન્મદિન. અને મેરતેરશ,
સુદિ ૯, રવિ શ્રી અજિતનાથ દીક્ષાદિન, ૧મગળ, ૧૧) બુધ ૨૮| | વદિ ૦)) શુક્ર શ્રીશ્રેયાંસનાથ કેવલદિન.
સુદિ ૧૦, મંગળ શ્રીમલ્લિનાથ પ્રભુની ૧૨ ગુરૂ ર ક સુદિ ૨, રવિ શ્રીઅભિનંદન જન્મદિન
| ભાયણી વર્ષગાંઠ અને રોહિણીદિન. ૧૩ શુક્ર ૩૦ અને શ્રીવાસુપૂજ્ય કેવલદિન. - ૧૪ શનિ ૩૧ સુદિ, ૩, સોમ શ્રીધર્મનાથ અને વિમ- || સુદિ ૧૨, ગુરૂ શ્રીઅભિનદન દીક્ષાદિન. ૧૫ રવિ * લનાથ જન્મદિન.
| સુદિ ૧૩, શુક્ર શ્રીધર્મનાથ દીક્ષાદિન. ઝરેબુઆરીર દ્વારા વિજયનીતિસૂરિ જૈન પુસ્તકાલય, ગાંધીરોડ, અમદાવાદ,
': ': ૭ ૭ S $ $ $ ; રુ
તંત્રી,
તે
૫ બુધ ર

Page #3

જનધર્મવિકાસ.
પુસ્તક ૨ જું.
૯૯૮. શ્રી પાર્શ્વનાથ જન્મ કલ્યાણક.
(રાગ-મેરે મલા બુલાલે મદિને મુ) સ્વામી પાર્શ્વ પ્રભુને, ભવિભાવે મરે, અહિ લાંછન લાંછન, હીન ખરે-ટેક દિશમ પ્રાણતથી ચવ્યા, વામાં કુખેથી અવતર્યો, શુભ નીલ દેહ શોભતા, સુખકર સદા શાંતિ ભર્યા
જ્યારે હર્ષે જગત આતુરંગ ધરે સ્વામી–૧ દિકુમારી દિવ્ય છપ્પન, કાર્ય સૂતિકાનું કરે, ઈન્દ્ર ચેસઠ શિર કરે, અભિષેક મેરૂ શિખરે; જન્મ મહોત્સવ અશ્વસેન તાત કરે–સ્વામી-૨ જન્મ કલ્યાણક પ્રભુનું, પોષ વદિ દશમી બને, સફળ થાતો જન્મ ભજતાં આજ દિન પ્રભુ નામને; આજે તપ એકાશન ભવ્ય ચરે-સ્વામી-૩ અજ્ઞાનમય ક્રિયા કમઠની, કહી દીધી એ આકરી, નવકાર દાને નાગને, ધરણેન્દ્રપદ સ્થાપિત કરી જગમાં જીવદયાને જ્યકાર કરે,-સ્વામી-૪ પરણ્યા પ્રભાવતી આગ્રહે, નિજ માતા ને તાતના, પણ ચિત્તમાં ભાવે રહ્યા, એ ભાગમાં વૈરાગ્યને ભોગ કમોદયે વ્યવહાર ધરે.-સ્વામી-૫ નિજ નમ્રતાને દાખવી, નીતિ પંથને ઉજજવલ કર્યો. જાણ મુક્ત વસુધાને કરી, ઉર દાનને મંત્ર ધર્યો, લઈ સંયમ કેવળજ્ઞાન વરે-સ્વામી-૬ વર્ષ રાત પુરાં કરી, ઉદ્વરી જગ પાલક થયા, સમેતશિખરે પાર્શ્વ પ્રભુ, નિર્વાણ પદવીને વર્યા નવ હાથ ઉંચી પ્રભુ કાય ધરે–સ્વામી–૭ અમૃત સમવાણું પ્રભુની, અજિત પદવી આપતી, બુદ્ધિ નિર્મળ જે કરે, તે આત્મ બંસી બજાવતી; મુનિ હેમેન્દ્ર પ્રભુના ગાને તરે–સ્વામી-૮
રચયિતા-હેમેન્દ્ર સાગર

Page #4

७४
જૈનધર્મ વિકાસ.
॥श्री आदिनाथ चरित्र पद्य ॥
(जैनाचार्य श्रीजयसिंहसूरीजी तरफथी मळेलु)
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૪૩ થી અનુસંધાન) यह सुन राजा आये कोषा, जाना पूर्व जन्न कर पोसा॥ देखकुंवर शांती कर लीनी, मणि माली मनमें यह चीनी। है यह पूर्व जन्म कर भाई, राज कोष तेहि नियत समाई ॥ पुनि ज्ञानी सन पूछी बाता, सुन कर बात पिछाने ताता । जैन धर्म तब तुरत सुनाया, अजगर सुन मन अति सुहाया॥ धर्म प्रभाव देह पुनि त्यागी, हुआ तुरत देव गति भागी। देव लोकमें तुरत सिधावा, पुत्र प्रेमवस पुनि यहां आवा॥ दिव्यहार मोतियनका भारी, सो दीना निज पुत्र संभारी। वही हार सोहत तुम राजा, बक्षस्थल पर रहत विराजा॥
तिनहि नृपति के वंसमें, भूषण तुम महाराज ।
सदबुद्धी के वंसमें, में हूं गरीब निवाज ॥ बिन अवसर में धर्म सुझावा, सोकारण सुनिये मन भावा ॥ आज गयामे नन्दन बनमें, तहां देखे दोय मुनिवर मगमें। महा तेज अति प्रतिभाषाली, निरख तेज मन हो हरियाली ॥ तिन दर्शन कर वंदन कीनी, वाणी सुनी धर्म रस भीनी। पुनि तुम आयु पूछ प्रमाणा, एक मास तब मुनिहीं बखाणा । यहि कारण सुनु श्रीमहाराजा, कहा करन धर्म कर काजा । यह सुन महाबल राजा बोले, धन्य मंत्री मम मन पट खोले। तुम सम मंत्री मिले जे राजा, अति बड़ भाग बनें सब काजा। सत्य धर्म तुम दिया बताई, धन्य मंत्रीवर तुम चतुराइ ॥
सत्य कहो अय मंत्रीवर, कोन धर्म में पाऊं।
मुझको सत्य बतायदे, धर्म रत्न को ठाऊं ॥ . अमर अल्प अति दुस्तर पापा, यासे मम मन हो संतापा। कहेउ मंत्री सुन श्री महाराजा, शांत चित्त हो कीजे काजा ॥

Page #5

૭૫
શ્રીગુરૂપષ્ટ પ્રદીપિકા. यति धर्म भंजन भय शोका, है अति सुख कर यह पर लोका। तेहि धर्म तुम शरणे जाओ, मन चिंता सब दूर भगाओ। एक दिवस जे दिक्षा पाली, मिले मोक्ष तिन संषय खाली। मंत्री बात मान कर राजा, कुंवर राज्य कर दीना साजा॥ मन भर दान नृपति पुनि कीना, नगर रंक नहीं जावत चीना। नगर मांहि सब मंदिर माहीं, किया महोत्सव अति हर्षाइ ॥ पुनि मुनिवर चरणन शिरनावा, दिक्षा तुरत नृपति अपनावा ॥ चतुर भोग त्याण तत्काला, बाइस दिन यहि भांति निकाला। पंचपरमेष्टी कर सुन्दर ध्याना, देह त्याग पहुचा निज धामा ॥
दूसरा भव समाप्त ॥ श्री गुरुप प्रदीपिका ॥
रचयिता-जैनाचार्य श्रीविजयपद्मसूरिजी.
॥आर्यावृत्तम ॥ वंदिय वीरजिणिद-गुरुवर सिरिणेमि सरिपयकमलं ॥ कयवरमंगलमालं-गुरुपट्टपईवियं कुणमो ॥१॥ सासणनायगवीरं-अजसुहम्मं विसिट्ठपुण्ण निहिं ॥ जंबू सामि पहवं-सिजभव मिजजसभेदं ॥२॥ संभूइ भद्द बाहू-वंदे सिरिथूलि भदै मिज्जपयं ॥ तप्पट्टहरे य दुवे-अज्जमहागिरि सुहत्थीसे ॥३॥ सुद्विय सुप्पडिबंद्धे-वंदे पवरिंद दिण दिग्ण गुरूं ॥ सीह गिरि वज्जसामी-थुणमो सिरि वज्जसेणें गुरुं ॥४॥ सिरिचसरि सामं-तर्रुद्द गुरु वुड्डदेवं सूरी से॥ पज्जोयण सूरीसं-णविमो सिरिमाणे देव महं ॥५॥ सिरिमाण तुंगरिं-वीरं जयदेवं सूरि मिज्जपयं ॥ देवाणंदं विक्कम-नरेंसीह समुइँ सरिवरे ॥६॥ सिरिमाणदेव विउँहे-पुज्जजयाणदै रविपहायरिए ॥ जसैदेवं पज्जुण्णं-वंदे सिरिमाणदेव महं ॥७॥

Page #6

જૈનધર્મ વિકાસ.
.
सिरि विमलँचंदपरमो-ज्जोयणगुरुसव्वैदेव देवगुरू । सिरिसव्वदेवसरिं-दो सीसे तस्स पट्टहरे ॥८॥ जसभद्दणेमिचंदे-मुणिचंदीयरिय मजियदेवमहं ॥ सिरिविजयसीहमिज्ज-सिरिसोमपहंच मणिरयणं ॥९॥ जगचंद देविंदं -पुज्जे सिरिधर्मंघोससोमपहे ॥ सिरिसोमतिलयसरि-देवाइमसुंदरं णममो ॥१०॥ सिरि सोमाइम सुंदर -मुणिसुंदर रयणसेहरोपरिए ॥ लच्छीसायर सुगुरु-थुणमो सिरि सुमइसाई च ॥११॥ सिरि हेमविमलमाणं-दविमल विजयाइदाणहीर[रू । जिण धम्मगयणभाणू-परोवयारिक्कतल्लीणे ॥१२॥ सिरि सेण देवं सीहे -सूरिप्पवरे गणाहिवे सुगुणे । जिण सासणप्पईवे-नमंसिमो भत्ति बहुमाणा ॥१३॥ सिरिदाण मूरिसीसे-वायगगणिधम्मसायरे नाणी॥ वाइमयगय सीहे-खमाइयगुणे थुणमि सया ॥१४॥ तयणु गणी जसविजए-सम्मत्तपबोहसंजमाइगुणे ॥ जिणधम्मपयासयरे-कयसत्थगणे पवंदेमो ॥१५॥ अज्ज सुहम्माउ कमा-णिदंसिय। इकसद्विपट्ट हरा ॥ अगणियपहाव कलिया-तेसु निवबोहगा केई ॥१६॥ जिण सासणप्पयासा-केई सुहसील केवला केई ।। परिजवियसूरि मंता-विजा लद्धिप्पहावड्डा ॥१७॥ णिग्गंथ कोडियगणा-सुचंदवणवासिसिट्ठवडगच्छा ॥ सूरिकमेण जाया-तवाभिहाणो य जगचंदा ॥१८॥ सिरि सीहसीससच्चो-आयरियपयारिहो समुद्वारो ॥ जेण कओ किरियाए-कप्पूर खमा जिणा कमसो ॥१९॥ उत्तम पउम सुरूवा-कित्ती कत्थूर पुज्जमणिविजया ।। गुरुबुद्धिबुड्डिसीसा-संजाया णेमिसूरीसा ॥२०॥ तेर्सि पउमरकेणं-सीसेणं सूरिणा गुरुपसाया ॥ रिसिणिहिणंदिंदुमिए-विक्कमवरिसे सिए माहे ॥२१॥ वरसत्तमीइ रइया-गुरुपट्टपई विया पमोयाओ ॥ नियपर कल्लाणटुं-जहणउरी रायणयरम्मि ॥२२॥

Page #7

७७
શાસ્ત્રસમ્મત માનવધર્મ એર મૂર્તિપૂજા. शास्त्रसम्मत मानवधर्म और मूर्तिपूजा.
( लेखक )-पूज्य मु, श्री. प्रमोदविजयजी म. ( पन्नालालजी)
(dis. ४ ४६ था अनुसंधान ) ___ यदि सार्वजनिक धार्मिक और व्यावहारिक दृष्टि से भी मूर्ति के संबंध में गंभीरता पूर्वक विचार किया जाय तो यह स्पष्ट प्रमाणित हैं की मूर्ति ही प्रत्येक धर्म संस्कृति के टिकाव का मुख्य साधन है। इसके अवलंबन विना किसी भी धर्मने संसार में अपना अस्तित्व नही रखा है और न दूसरे पर प्रभाव ही अंकित किया है। आज तक जिन धर्मी का ससार में अस्तित्व दष्टि गोचर हो रहा है उनका मुख्य कारण प्रतिमा को स्वीकार करना ही है। जिस धर्म में मूर्ति (प्रतिमा) का स्थान नहीं है वह धर्म अपनी गति, स्थिति
और संस्कृति चिरकाल पर्यंत कदापि कायम नहीं रख सकता है। हम देखते हैं कि जिन धर्म संस्थापकों ने प्रतिमा का सर्वथा खंडन किया है अथवा इस मान्यता को अज्ञानता मूलक बतलायी है उन्हीं धर्म नायकों का धर्म आज संसार से अपना अस्तित्व मिटाता हुआ नजर आ रहा है । जैन धर्म जो अपनी संस्कृति को और अस्तित्व को कायम रख सका है वह प्रतिमा पूजा के बल पर ही। वास्तव में जैन संस्कृति के टिकाव में मुख्य सहायकभूत प्रतिमा ही है। देखो भारत में बुद्ध देव (गौतम बुद्ध ) का जन्म होने और अपने बौद्ध धर्म का प्रचुर प्रचार करने पर भी उन को मूर्तिपूजा व्यवस्थित रूप में न होने के कारण अद्यावधि पर्यंत बुद्ध संप्रदाय का आस्तित्व प्रायः नहीं जेसा ही हो गया है। इसके विपरीत विदेशों में धर्म प्रचार न किये जाने पर भी उनकी मूर्ति पूजा से आज भी वहां बौद्ध धर्म का आशातीत प्रभाव है। . ___ आज जो जैन समाज अपना अस्तित्व इतर समाज के समक्ष सगर्व कायम रख सका है उसका अधिकांश श्रेय ईन मंदिरों और मूर्तियों को ही है । यदि ये प्राचीन मंदिर न होते तो हम आज अपना गौरव कायम नहीं रख सकते थे। ये मंदिर और मूर्तियां हमारी धर्मपरायणता प्रभु भक्ति तत्परता और जैनत्वके माहात्म्य की सूचिका हैं । इनके द्वारा हमें अपनी संस्कृति को कायम रखते
और स्वधर्म का अधिकाधिक प्रचार करने में पूर्ण सहायता प्राप्त हुई है। जिन स्थानों पर साधु समाज जा नहीं सकता है अथवा गया नहीं है वहां भी वैसी ही धर्म भावना और उसी संस्कृति को कायम रखने के लिये मंदिर और मूर्तियों की आवश्यकता रहा करती है । साधु समाज सर्वत्र विचर नहीं सकता। वर्तमान में भी ऐसे अनेक क्षेत्र हैं जहां कि साधुओं का आवागमन प्रायः नहीं होता है और वहां के लोक केवल मंदिरों के आधार पर अपने जैनत्व संस्कार को कायम रख रहे हैं । इन मूर्तियों को और मंदिरों को स्थान देने से मनुष्य कभी न कभी तो उस ओर अवश्य आकर्षित होता है । जो साधु समाज के

Page #8

જૈન ધર્મ વિકાસ.
सामने मस्तक झुकाने में संकोच करता है वह प्रभु प्रतिमा के सामने तो निस्संकोच सिर झुका ही देता है यह प्रतिमा की ध्यानस्थ सौम्य मुद्रा गुण स्मरणका ही प्रभाव है। साधु समुदाय का तो अन्त सहसा आ भी सकता है किंतु इन मंदिरों और मूर्तियों का सहसा अन्त आजाना कल्पना से पर ही है।
साधु समाज का जितना प्रभाव वर्तमान में असर नहीं कर सकता उतना असर इन मूर्तियों का मानव हृदय पर होता है। जब कि विज्ञ समाज भी ईस प्रभाव से वंचित नहीं रह सकता है तो अल्पवजन तो इससे वंचित ही कैसे रह सकते हैं ? मूर्ति ही धर्म मार्ग प्रदर्शिका है । साधु समाज का तो सतत समागम नहीं हो सकता है वास्ते हमेशा उतनी धर्म भावना के जागृत रहने में संदेह भी रहता है किंतु मूर्ति का समागम सतत कर सकते हैं और अपनी धार्मिक प्रवृत्तियों को उत्तेजना भी उनसे मिल सकती है। हमारे सामने वर्तमान में भी ऐसे अनेक प्राचीन तीर्थस्थान विद्यमान हैं जिनके द्वारा हम अपनी पूर्व संस्कृति का और जैनियों की प्रतिष्ठा पूर्ण जाहोजलाली का सम्यकतथा स्मरण कर सकते हैं । जब विरोधियों, विपक्षियों एवं शत्रुओं ने भारत माता पर आक्रमण किया और धर्म की नौका अगाध संमुद्र में डगमगा रही थी उस समय उसकी रक्षा करनेवाली और संस्कृति का स्वरूप ज्ञान कराने वाली ये मूर्तियां ही थीं ओर ये ही दिव्य मंदिर थे। यदि उस समय इन मंदिरों और मूर्तियों का बाहुल्य न होता तो क्या जैन समाज या अन्य कोइ भी समाज इन विपक्षियों का सामना कर सकता था ? - इन मूर्तियों से ही धर्म गौरव रहा है और रहेगा। किसी व्यक्ति विशेष में यह सामर्थ्य नहीं कि सतत इस प्रकार गौरव कायम रख सके । मूर्ति धर्म रक्षा को सिखाती है । मूर्ति की रक्षा ही धर्म रक्षा है और इसका अपमान करना या आशातना करना धर्म का अपमान करने के समान ही है। भारतवर्ष जो कि धर्मप्रधान देश माना जाता है उसके धर्म की रक्षा भी इन मूर्तियों से ही हुई हैं। प्राचीन काल से ही आर्य एवं अनार्य सभी लोक भक्तिभाव पूर्वक अपने इष्टदेव की मूर्ति की पूजा प्रतिष्ठा करते थे जिससे आज तक उनमें वे ही संस्कार परंपरागत चले आ रहे हैं । प्राचीनकालमें तो मूर्तिपूजा का प्रचार इतनी प्रचुरता से था कि वे लोग देवी देवताओं और प्रतिमाओं के अतिरिक्त वृक्षादि की पूजा करते थे । भारतीय ख्यात विख्यात धर्मोंमें जैनधर्म, वेदान्त धर्म और बौद्ध धर्म ही प्राचीन माने जाते हैं। इन तीनों धर्म के नायको ने अपने धार्मिक विधि विधानों में मूर्ति और उसकी पूजा भी ऊंचा स्थान दिया है। वेदान्त धर्म और बौद्ध धर्म के शास्त्रों में तो मूर्ति पूजा और प्राचीन संस्कृति विषयक प्रमाण प्रचुर मात्रा में मिलते हैं। आज भी इनके अनुयायी विषय संख्या में संसार व्याप्त है । वैदिक धर्मशास्त्र की नींव तो मूर्तिपूजा पर ही अवलंबित है । उसका मुख्य पाया मूर्तिपूजा ही है ।
(अपूर्ण)

Page #9

શ્રી સિદ્ધચકની તાત્વિક ભાવના.
૭૯.
શ્રી સિદ્ધચક્રની તાત્વિક ભાવના.
લેખક. જૈનાચાર્ય શ્રી વિજ્યપધસૂરિ.
(પુ. ૨ અંક ૧ પૃષ્ઠ ૪૮ થી અનુસંધાન ) માધ્યશ્ચ ભાવના એટલે નિર્ગણિ આત્માઓને દેખી તેના ઉપર દ્વેષ ન ધારણ કરે કારણકે રાગ કરવો વ્યાજબી નથી. કારણ જ્યાં ગુણ હોય ત્યાં જ રાગ થાય. તેમજ તે અરિહંત પ્રભુ છેવટે સાધુ અને શ્રાવક બંનેને ઉદ્દેશીને આ રીતે દેશના આપે છે કે જે જી ! સંયમને સાધે, જે પિતાની યેગ્યતાને અનુસારે સિદ્ધાન્તને અભ્યાસ કરે, તથા ૩ શાસનની પ્રભાવનાના અનેક કાર્યો જેવા કે નવપદની આરાધના રથયાત્રા વિગેરે કરે, ૪ વ્રતની આરાધના કરે,
સાધર્મિક વાત્સલ્ય કરે, કે સાત્વિક ભાવથી દાન દીએ, ૭ જ્ઞાનને ભણતા જીને સહાય કરે ૮ અનિત્ય ભાવના વિગેરે ઉત્તમ ભાવના ભાવે, હે પ્રભુના આગમ લખાવે, ૧° સર્વ ને ખમાવે, ૧૧ સર્વ પાપની આલેચના કરે, તે જી હસતા હસતા આનંદથી ક્ષણભંગુર શરીરનો ત્યાગ કરી પૂર્વની સ્થિતિ કરતાં ઘણું જ ઉત્તમ સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરે છે. એટલે બંને ભવને સફલ કરે છે. તેઓને મરણ કાલે લગાર પણ દીલગીરી હોતી નથી. કારણકે ધમ જીને અહીં આનંદ મંગલ હોય છે. અને આવતાં ભાવમાં પણ આનંદ જ હોય. તથા જે છે ઉપર જણાવેલા અગીઆર વાનાં ન કરે તે જ રીબાઈ રીબાઈને મરણ પામે છે. જો તેને મરવાનું તો છેજ કારણકે ધમ પણ મરે છે, અને અધમ પણ કરે છે પરંતુ ફરક એ છે કે જ્યારે ધમ જીવ આનંદથી મરે છે કારણકે તે સદાચારી છે. ત્યારે અધમી રીબાઈ રીબાઈને મરે છે. કારણ એજ છે કે તેણે ઘણું દુરાચારો સેવ્યા છે. જીવને દુષ્કર્મને ભગવતાં જેવું ડહાપણ હોય છે, તેવું ડહાપણ જે દુષ્કર્મને બાંધતાં રહે, તે દુઃખી થવાને સમય આવે જ નહિ માટેજ કર્મબંધના કારણે જરૂર સમવા જોઈએ, તે કારણેને પણ પ્રભુજી દેશનાદ્વારા સમજાવે છે. ગ્રંથ વધી જવાના ભયથી અહીં તે કારણે જણાવ્યા નથી પરંતુ કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્ર સૂરીશ્વરજીએ તેસઠ શલાકા પુરૂષ ચરીત્રમાં તે કારણે જણાવ્યા છે. જિજ્ઞાસુ જીવોને તે દ્વારા લાભ મલી શકશે) જે પ્રેમ ધન વિગેરેમાં અને વિષ્ટા અને મૂત્રથી ભરેલી દુર્ગમય આ આદિમાં જીવને હોય છે, તે જ પ્રેમ જે ધર્મની આરાધનામાં જાગે તે જરૂર મુક્તિપદ પામી શકાય. આહાર નિદ્રા મૈથુન વિગેરે ક્રિયા જેવી મનુષ્ય કરે છે, તેવી તિ પણ કરે છે. મનુષ્ય દેહની જે પ્રધાનતા કહી છે, તેનું કારણ એ છે કે તેનાથી સર્વ વિરતિ ધર્મ સધાય છે. બાકી દેશવિરતિ ધર્મ તે

Page #10

જન ધર્મ વિકાસ.
તિર્થ પણ સાધી શકે છે ક્ષણભંગુર માનવ દેહ મોડા વહેલાં નાશ તે જરૂર પામવાને જ. કારણ દેવાદિનું આયુષ્ય અને મનુષ્યનું આયુષ્ય એક સરખું હતું જ નથી. દેવ ઉંચા પર્વત ઉપરથી ઝંપાપાત ખાય, તે પણ તેઓના આયુષ્યને ઘટાડો ન થઈ શકે અને મનુષ્યનું આયુષ્ય તે સાત કારણોદ્વારા ઘટી ઘટીને સર્વથા ઘટી જાય છે તે સાત કારણે આ પ્રમાણે જાણવા. ૧ અધ્યવસાય ૨ નિમિત્ત ૩ આહાર ૪ વેદના ૫ પરાઘાત ૬ સ્પર્શ ૭ શ્વાસોચ્છવાસ. માટેજ વિશેષે કરીને મનુષ્યને સમયે સમયે સાવધાન રહેવાની જરૂર છે. જે જે ધર્મની સામગ્રી નથી પામ્યા તે ધર્મને ન સાધે, તેના કરતાં પામીને હારી જનારા જી વિશેષ હાંસીને પાત્ર કહેવાય, એટલાજ માટે અપ્રમાદી બની દાનાદિ ધર્મની આરાધના જરૂર કરવી કે જેથી મુક્તિપદ પામી શકાય. આવી અરિહંત પ્રભુની દેશના સાંભળી ઘણાએ ગાવાંચક જી હર્ષથી શક્તિને અનુસાર સર્વ વિરતિ આદિને અંગીકાર કરે છે.
આ પ્રસંગે એ પણ જાણવા જેવું છે કે જ્યાં પ્રભુનું સમવસરણ થયું હોય તે સ્થળે રાજા, રાજાને મંત્રી, શેઠ અથવા મુખી ચાર શેર ચેખા અખંડ તંડલ લઈને દેશનાને અંતે અંદરના ગઢના દરવાજે પ્રવેશ કરે છે, અને જ્યારે દેશના પૂરી થાય ત્યારે તે ચેખાને પ્રભુની સામે ઉભું રહીને જ ઉછાળે, તેમાંના અડધા ચેખા જમીન પર પડતાં પહેલાં જ વચમાંથી ઈન્દ્ર અથવા કઈ મહર્તિક દેવ લઈ લે છે. બાકી રહેલા અડધા ખામાંથી અડધા ચોખા ઉછાળનાર જ ગ્રહણ કરે છે, અને બાકીના અડધા ખાને એકેક દાણે સર્વજને શેષ તરીકે ગ્રહણ કરે છે. આ ચેખાના દાણાના પ્રભાવથી છ માસની પહેલાં થયેલા રેગો નાશ પામે છે, અને ભવિષ્યમાં પણ તેટલા કાળ સુધી નવા રોગો ઉત્પન્ન થતા નથી.
- સાધુઓ પૈકી જે સાધુએ પહેલાં એક પણ વખત સમવસરણ દેવું જ ન હોય, તે સાધુએ સમવસરણના દર્શનાર્થે બાર યેજન દૂરથી પણ અવશ્ય આવવું જોઈયે. ન આવે તે આયંબિલનું પ્રાયશ્ચિત્ત કરવું જોઈએ. આ સમવસરણના સંબંધમાં શ્રી શત્રુંજ્ય માહાસ્યમાં એ પણ કહ્યું છે કે ત્રણ ગઢ પૈકી શરૂઆતના રૂપાના ગઢની ભીંત પાંચસે ધનુષ્ય ઊંચાઈમાં, અને ૩૩ ધનુષ્ય 3ર આંગળ જાડાઈમાં હોય છે. આ ગઢની પાછળ ૧૫૦૦ ધનુષ્યની અંતરે રહેલી સોનાના ગઢની ભીંત પૂર્વની માફક ઊંચી અને જાડી સમજવી. તેની પછી ૧૫૦૦ ધનુષ્યને આંતરે રહેલી રત્નનાગઢની ભીંત પણ પૂર્વની માફક જ જાડી અને ઊંચી સમજવી.
પ્રશ્ન-પાંચ સમિતિ પૈકી શરૂઆતની ત્રણ સમિતિને ધારણ કરનાર શ્રી અરિહંત મહારાજા. પિતાને માટે જ કરેલું સમવસરણ કેવી રીતે વાપરી શકે?

Page #11

ધર્મે વિચાર.
તીર્થકર નામકર્મ ભેગવ્યા વિના મુક્તિ હેય નહિ અને તે કમને ધર્મદેશના દેવા દ્વારાજ ભેગવી શકાય. તેમજ ધર્મ દેશના પણ અરિહંત મહારાજા સમવસરણમાં મસ્યા વિના આપી શકે જ નહિ. એટલે તીર્થકર નામકર્મને ભેગવવામાં કારણ હેવાથી અરિહંત મહારાજા-સ્વનિમિત્તે કરેલા સમવસરણમાં પણ બેસી શકે. એમ પિંડવિશુદ્ધગ્રંથની અવસૂરિમાં કહેલ છે. વલી આ સમવસરણની રચના પણ-જે
સ્થળે પહેલાં કઈ પણ વખત સમવસરણું ન થયું હોય. તે સ્થળે અને જ્યાં ઈન્દ્ર વગેરે મહઢિક દેવ પ્રભુને વંદન કરવા આવે તે સ્થળે અવશ્ય થાય. એમ સમવસરણ સ્તવમાં કહેલું છે. એ પ્રમાણે અગ્યાર અતિશયો પૈકી પહેલા અતિશયનું સ્વરૂપ જણાવ્યું
વચનાતિશય–ઉપર જણાવેલા સ્વરૂપવાલા સમવસરણુમાં બેસીને અરિહંત મહારાજા-પાંત્રીશ ગુણોથી શોભાયમાન અર્ધમાગધી ભાષામાં દેશના આપે છે. ભગવંતની ભાષા અર્ધમાગધી છે. છતાં પણ આ બીજા અતિશયના પ્રભાવથી એટલે વચનાતિશયના પ્રભાવથી તે (અર્ધમાગધી) ભાષામાં આપેલી દેશના દરેક જીવ પોતપોતાની ભાષામાં સમજી શકે છે. જેમ વરસાદનું પાણી જેવા સ્થાનમાં પડે તેવા સ્થાનરૂપે પરિણમે તેવી રીતે ભગવંતની વાણી જે જીવ સાંભળે તે જીવ પોતાની ભાષામાં તરત સમજી જાય–આ દેશના સાંભળતાં ભૂખ અને તરસ પણ યાદ નથી આવતી–તથા એજ વચનાતિસયના પ્રભાવથી
જન પ્રમાણ ક્ષેત્રમાં બેઠેલા સર્વજીવો એક સરખી રીતે પ્રભુની દેશના સાંભળી શકે છે.
(અપૂર્ણ).
કે ધમ્ય વિચાર
લેખક–ઉપાધ્યાય શ્રી સિદ્ધિમુનિજી.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૫૦ થી અનુસંધાન) સ્ત્રી અને પુરૂષના આખા જીવનમાં ક્યા ક્યી જરૂર પડશે અથવા સંભવ હશે એ ખ્યાલમાં રાખીને જ તેના લાગતાવળગતાઓએ તેઓના જીવનને આગળ વધારવું જોઈએ. બાલક સમાજહિતની કે ત્યાગમય ધર્મની જીદગી ગાળશે, અવિવાહિત જીંદગી તે પસંદ કરશે કે વિવાહિત જીવન પસાર કરશે, એ તેને માટે હાલથી જ નકી કેમ કરી શકાય? માત્ર તે સ્થિતિમાં તેની આજીવિકા નભાવવાનું બેલ હાલ ઉત્પન્ન ન કરી શકાય, પણ તેવું બલ ઉત્પન્ન કરી શકાય ( તેવી ભૂમિકા તે તૈયાર કરી શકાય. “જેવા વાગે તેવા દેવાશે” ની બીજ ભૂત નક્તિ તે જરૂર ઊભી કરવી જ જોઈએ.

Page #12

જૈન ધર્મ વિકાસ,
સર્વ સંગમાં વધારે વધારે સ્વતંત્ર રહી નીતિ અને ધર્મપૂર્વક પિતાની જાતને નભાવી શકે, ગૌરવપૂર્વક જીવી શકે, એવું છોકરા-છોકરીઓના માટે કરી આપવું એ તેના ઉત્પન્ન કરનારાઓની ફરજ છે. એક યુવાન, “હું શું કરીશ મને તે નહિ આવડે, મારામાં તેવી શક્તિ નથી, મારામાં નિર્વાહના સાધન ઉભાં કરવાની કળા નથી એવો વિચાર કરે; એક સ્ત્રી, મને સર્વનાં મન વશ કરતાં આવડતું નથી, ઘરનાં કામો વિષે મારામાં ભલીવાર નથી, મારામાં ઘરને ભાર ઉઠાવવાની ગત નથી, હું ધણીને કાંઈ પણ સહાય કરી શકું તેમ નથી એમ મુંઝાયા કરે; એક વિધવા, “મને છોકરાં ઉછેરવા જેટલું દ્રવ્ય મારે પતિ મુકી ગયે નથી, મારામાં આજીવિકા નભાવવાની શક્તિ કે કલા નથી” આવું બોલી દુભાયા કરે; આવી આવી ખામીઓનાં મૂલ બાલ્યાવસ્થામાં રહેલાં હોય છે. અને તેને માટે જવાબદાર તથા શાપરૂપ બધા માબાપો જ ગણી શકાય. આ સમયની ખામીઓથી જ આર્ય સંસારની અને હિન્દુ જીવનની કમબખ્તી થાય છે. છતાં હજુ જેન જેવી કેટલીય ધર્મ જાતિઓ કેવલ ગાઢ અંધારમાં જ ગોથાં ખાયા કરે છે, અને આ ખામીને નિરધાર પૂર્વક નિવારવા કંઇપણ કૃત્ય કરવા માટે તેઓને જરી ય પરવા નથી. નાગરિક માબાપનાં હદયે સંતાનોના ભાવિ વિષે જડ બની બેઠાં હોય, ત્યાં પછી ગ્રામ્ય હૃદયની વાત જ શી કરવી? જ્ઞાતિઓએ નકામી બહિષ્કારની કે વિધવા વિવાહની વાતો કરવાની નથી, પણ યુવાનીને લાયક શું શું તૈયારીઓ જ્ઞાતિનાં બાલકમાં થવી જોઈએ એની જ ચર્ચા કરી વ્યવસ્થા કરવાની છે.
વિધવાવિવાહના પરિણામે અનેક અનીતિનાં અનિષ્ટ ઉપજાવનારાં, અને ભીખ નહિ માગનારી તથા ભીખ પર જીવવાનું પસંદ નહિ કરનારી એવી કેમને ભીખ લેવા દેવા શીખવનારાં રોદણાં રડનારા લેખક અને ઉપદેશકેએ આ દિશામાં પ્રયત્ન કરી નવનવા કલેશે, ભંગાણ, અવ્યવસ્થા, ધર્મહાનિ વિગેરે કર્યા કરતાં, ઉમદા ઓજસ અને ખાનદાનીની ખૂબ ખીલવણી થાય તે જ પ્રયાસ કરે જોઈએ. આ દિશામાં તેઓએ શું કર્યું છે? શી સફળતા મેળવી છે? આમાં મુશ્કેલી છે તે કોઈ પણ જૂની પ્રથાને તેડી નાખી નવી પ્રથા ઉસન્ન કરવામાં તેથી ય વધારે મુશ્કેલી કયાં નથી? શા માટે ત્યાં મુશ્કેલીને ખ્યાલ આવતો નથી? ઉપર ઉપરથી સમાર્યા કરવાની વાત કરતાં પાયામાંથી જ મજબૂતિ કરી સુધારણા, ગ્ય વ્યવસ્થાપૂર્વક, કરવામાં જ લેખનકલા અને વકતૃત્વ શક્તિને ઉપયોગ કરવો આવશ્યક અને સ્વપરને હિતાવહ છે. સંતાનને મેહનાં રમકડાં ન માનતાં ભાવિ જીવનના દ્રવ્ય ભાવ યુદ્ધનાં ઉમદા હથિયાર માને, તમને તેમાંથી ઘણું ઘણું કરાવવાનું છે, કે જે તમને, તેઓને અને તેઓના વંશજોને ઘણું જ હિતકારી નિવડશે. જગતને પણ આથી મહાન લાભ મળશે, ઉછેર, શિક્ષણ અને તાલીમ વિષે વિશેષ વિવેચન અવસરે થશે.
(અપૂર્ણ)

Page #13

જૈન સમાજકી સ્થિતિ ઓર કર્તવ્ય. जैन समाजकी स्थिति और कर्तव्य.... लेखक : आर्य जैन मुनि सुखलाल. (स्थानकवासी) (५० २ २४ १ पृष्ठ 34 थी मनुसंधान)
प्रथम-चिनगारी. विवाह का क्या उद्देश था ? वह किन नियमों और किस पद्धति द्वारा होता था, यह सब भुला दिया जाकर, वर्तमान में अधिकांश विवाह कार्य विधवाओं भयंकर संख्या बढ़ाने वाला हो रहा है व उससे अत्याचार और व्यभिचार की मात्रा समाज में बढ़ती हुई दिखाई देकर भ्रूणहत्याओं की अवाज भी सुनाई दी जा रही है इस तरह समाज पर दु:ख के बादल छाते जा रहे हैं।
समाज में कैसा मूर्खता पूर्ण विचार फैला हुआ दिखाई दे रहा है कि जिन मनुष्यों ने अपनी वृद्धावस्था में पदार्पण किया होने से वानप्रस्थाश्रम ग्रहण करना चाहिये वे अबोध छोटी छोटी बालिकाओं के साथ पाणिग्रहण करते हुए नजर आ रहे हैं। इस तरह ये ही वृद्ध ! समाज में विधवाओं की संख्या बढ़ा समाज को उपरोक्त कलंकों से कलंकित कर रहे हैं अगर समाज के हित की कामना किसी के दिल में हो तो ऐसे वृद्ध विवाहों को रोक देना चाहिये जिससे विधवाओं की संख्या न बढ़े और समाज भी कलंकित होने से बचे।
अगर दीर्घ दृष्टि से देखा जायतो ऐसे विवाहों के लिए अकेले वृद्ध ही दोषी नहीं हैं, परंतु वह समाज भी दोषी है जो ऐसे राक्षसीय विवाहों में सम्मिलित होकर मिष्टान्न पर हाथ सफा करते हैं, और जरा भी इस अनीतिपूर्ण कार्य की ओर ध्यान नहीं देते । क्या उनकी यह धारणा है कि इसमें पाप नहीं लगता है ? अगर ओर कुछ समय तक समाज का संगठित रूप से इस
ओर ध्यान नहीं गया व वृद्धविवाह जैसे नारकीय कृत्य समाज में होते रहे तो विचारवान् पाठक सोच सक्ते हैं कि भविष्य में सभी समाज की हालत और भी भयंकर हो जावेगी।
इसी प्रकार बाल विवाह से भी कम हानि नहीं हो रही है ? प्रत्युत वृद्धविवाह से कई गुनी अधिक हानि हो रही है।
विवाह-कार्य का उद्देश्य जहां सुख ओर शान्ति पूर्वक गृहस्थाश्रम व्यतीत करना ही समझा जाता था, वहां अब उसे वैषयिकदृष्टि से ही देखा जाता है; यह पतन की कितनी जधन्य सीमा है।
बाल्यावस्था विद्याध्ययन करने की है, न कि इन सांसारिक प्रपंचों में फँसकर इस जन्म के साथ २ आगामी जन्मों को भी दु:खमय बनाने की।
किन्तु आज का अधिकांश समाज कहां इस बात को सोचता है। वह

Page #14

न धर्म विस.
तो अपनी संतति का भार्ग-रोधक कंटक बनकर सदैव के लिए उसे हर प्रकार से दुःखी बना रहा है।
इससे प्रथम तो समाज में अशिक्षा का प्रचार बढ़ता है, द्वितीय बात यह है कि वह बालक और उसकी सन्तति निर्बल होती हुई चली जाती है, बलहीनता के साथ में अन्य कमजोरियें तो आ ही जाती हैं, और इस प्रकार समाज का प्रत्येक प्रकार से हास होता चला जाता है।
वाल-विवाह के कारण कितने ही होनहार बालक अकाल में ही मृत्युग्रास बनकर सदैव के लिए कितनी ही अबोध बालिकाओं के सौभाग्य सूचक भाल-सिन्दूर को पौंछकर इस अनन्त ज्वालामय संसार में उन्हें घोर करुणापूर्ण रुदन करती हुई छोड़कर चल बसे हैं।
पौत्र पौत्री को शीघ्र देखने की दुष्ट इच्छाने कितने ही गृहों में दुःख की जाज्वल्यमान ज्वालाओं को उत्पन्न की है। इस इच्छा के द्वारा कितने दिव्य प्रासाद पिशाचों के श्मशान बन गये हैं।
___ आज समाज में कई विधवाएं अपने अवशेष जीवन के दुःखमय दिन किस प्रकार व्यतीत कर रही हैं ? और उनका समाज पर क्या प्रभाव पड़ेगा यदि यही अवस्था रही तो समाज की क्या दशा होगी यह प्रत्येक सहृदय पाठक विचार सकता है। ___ वर्तमान वैवाहिक-चिनगारी में अनमेल विवाह और कन्या विक्रय का भी कम भाग नहीं है। समाज इनका भी शिकार होकर अत्यधिक हानि उठा रही हैं।
पति अथवा पत्नि दोनों में से किसी भी एक की आयु में अत्यधिक अन्तर होने पर समाज में अव्यवस्था और पाप की और भी अकिक अभिवृद्धि होती है। । कन्याविक्रय का कितना दुष्ट परिणाम होता है कि धनवान वृद्ध तो तीन २ चार २ विवाह कर लेते हैं और धनहीन कितने ही योग्य सुशिक्षित तरुणं आजन्म, अविवाहित ही रह जाते हैं, अंत में वे अपनी उद्दाम यौवनावस्थामें पाप-मार्ग की और डग भरते ही हैं । और उधर वे वृद्ध-पति से असंतुष्टा, मन्मथ-पीडिता, ललित यौवन संपन्ना नववधुएं भी अन्यासक्ता हो ही जाती हैं । इस प्रकार समाज का नैतिक और धार्मिक पतन हो जाता है । तथा बालिकाओं का समान आयु वालों से विवाह नहीं होने के कारण और उधर तरुणों के अविवाहित रह जाने के कारण क्या जन-संख्या की भी कमी नहीं होती है ?
इस प्रकार वर्तमान की अयोग्य विवाह पद्धति से समाज धन, जन, बल, प्रतिष्ठा, धर्म आदि से हीन होता चला जाता है, दुख अशांति की और डग भरता चला जाता है। और इन्हीं दुर्गुणों के कारण समाज के मनुष्यों के इस जन्म के साथ साथ भविष्य के गर्भ में अवस्थित आगामी जन्म भी दुखमय ही हो रहे हैं।

Page #15

પ્રશ્નોત્તરે.
પ્રનેત્તરો. પ્રશ્નકારઃ ઝવેરચંદ છગનલાલ સુરવાડાવાલા. ઉત્તરદાતા–પન્યાસ શ્રીધર્મવિજયજી ગણિ મહારાજ.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૫૬ થી અનુસંધાન) પ્રશ્ન ૧૫-પરભવનું આયુષ્ય ન બાંધ્યું હોય ને ક્ષાયિક સમક્તિ પામે એવા આત્માઓ અંતર્મુહૂર્તમાંજ કેવળજ્ઞાન પામે એમ કહ્યું છે, પરંતુ જેઓને કેવળજ્ઞાન થવાને હજુ વાર છે, એવા તીર્થકર ભગવંતો અને તદ્ભવેજ મેક્ષ જવાવાળા ગણધરાદિ મહાપુરૂષ કે જે ઉચ્ચ કેટીના મહાપુરૂષ હોય છે. તેઓ સર્વ ક્ષપશમ સમકિતી જ હોય છે? શું તેમને ક્ષાયિક ન હોઈ શકે?
જવાબ–ક્ષાયિક સમતિ પામ્યા પછી અંતમુહૂર્તમાં જે કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કહી છે, તે કેના માટે છે. કે ચાલુ ભવમાં હજુ જે છએ પરભવાયુષ્યને બંધ કર્યો નથી તે આત્માઓ માટે છે. પરંતુ જે આત્માઓએ પર ભવાયુષ્યને બંધ કરેલ હોય અને તે પછી ક્ષાયિક પામેલ હોય તેઓ કાલધર્મ પામી ચાર ગતિમાંથી કઈ પણ ગતિમાં જાય છે, ત્યાંથી આયુષ્ય પૂર્ણ કરી ક્ષાયિક સમતિ સહિત મનુષ્ય ભવમાં આવે છે. તેમાં જે તીર્થકર નામકર્મની નિકાચનાવાળા હોય તે તીર્થકર થાય અને તે સિવાયના જે હોય તે કેવળજ્ઞાન પામી મેક્ષે જાય છે. તાસર્થ એ થયું કે પરભવમાંથી ક્ષાયિક સમકિત લઈને મનુષ્યના ભવમાં જે આવ્યા હોય, તેવા તીર્થંકર ગણુધરાદિ મહાપુરૂષને કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિમાં અમુક વિલંબ હોય છતાં તેઓ ક્ષાયિક સમક્તિવંત છે, અને જે ઉપર જણાવ્યા મુજબ ક્ષાયિક લઈને ન આવ્યા હોય તેવા તદવ મોક્ષ ગામી આત્માઓ ક્ષાયિક સમતિ વિનાના પણ હોય છે. તીર્થંકરાદિ તલદવ મેગામી આત્માઓને ક્ષાયિકજ હોય એ એકાંત નિયમ નથી, ક્ષપશમ પણ હોય એટલું જરૂર કે ક્ષાયિક ન હોય ને તેઓને ક્ષયપશમ સમક્તિ હોય તે તે ક્ષયે પશમ વિશેષ નિર્મળ હોય.
પ્રશ્ન-૧૦-તીર્થંકરાદિ મહાપુરૂષને ક્ષાયિક ન હોય ને ક્ષયે પશમ હોય તે તે વિશેષ નિર્મળ હોય એમ કહ્યું. પરંતુ ક્ષપશમ સમિતિમાં દર્શન સમકમાંથી એકને વિપાકેદય અને છનો પ્રદેશોદય એમ સાતે પ્રકૃતિનો ઉદય કહ્યો છે, પછી ચાહે તે તે અતિ મંદપણામાં ઉદય વર્તતા હોય, છતાં એવું ઉદયગત સાર્ત પ્રકૃતિવાળું જે ક્ષોપશમ સમક્તિ, તે ઉકેટીના અને ઉચ્ચ અધ્યવસાયવાળા એવા તીર્થકરાદિ ભગવંતેને શી રીતે ઘટી શકે?

Page #16

જૈનધર્મ વિકાસ.
જવાબ-તીર્થકરાદિ મહારાજેને જે ક્ષયે પશમ સમક્તિ કહ્યું છે તેમાં સમકિત મેહનીયના પુગલો વિશેષ પ્રકારે શુદ્ધ થયેલાં સમજવા, જેથી સમક્તિ ગુણના અંગે કઈ પ્રકારની ખામી ન આવી શકે, અને બાકી છે તે પ્રદેશોદય હોય એટલે ઉદય હોવા છતાં તેનું ફળ સ્વ સ્વરૂપે લેશ પણ ન ભેગવાય.
જ
3
જિનવાણુની મહત્તા. રચયિતા મુનિરાજ શ્રી સુશીલવિજયજી. (પાટણ.)
(ગઝલ....એ રાગમાં) જિનેશ્વર દેવની વાણી, સકળ સંશય હરનારી; ભવ સંસાર તારિણી, ચતુર્વિધ સંઘ મહારી. જિનેશ્વર૦ (૧) સર્વ સંતાપ હારિણી, મિથ્યાત્વેચ્છેદ કરનારી મહ તિમીર નાશિની, વૈર વિરોધ વમનારી. જિનેશ્વર૦ (૨)
ધાનપ-શામિની, કંદર્પ દલ દળનારી; કુબુદ્ધિ નિવારિણી, સુબુદ્ધિ સબધ દાતારી. જિનેશ્વર કલિમલ અલયિની, ઈન્દ્રીય વૃદ દમનારી; મન્મથ સ્વૈભિની, રાગ દ્વેષાદિ જીતનારી. જિનેશ્વર સમ્યકત્વ શુદ્ધ દાયિની, દર્શન જ્ઞાન દેનારી; ચારિત્રા ચાર સ્થાયિની, સર્વોત્તમ ધમ કેનારી. જિનેશ્વર સકર્મુ–મૃત શ્રાવિણી, મધુર પીયૂષ પાનારી;
જન લગી વિસ્તારિણી, ભવિક ઓતપ્રેત થાનારી. જિનેશ્વર૦ (૬) સમગ્ર દોષ વારિણી, ચાર અનુગ વદનારી, ગણધર સૂત્ર ગુંથાણિ, સુંદર અર્થ કથનારી. જિનેશ્વર૦ (૭) અહિંસા સૂત્ર ભાષિણ, જગત જતુ વશકારી; સર્વ ભાષા પરિણામિની, પાંત્રીશ ગુણે શોભનારી. જિનેશ્વર૦ (૮) ઉપ્તાદ-વ્યય-ધ્રુવાણિ, સ્યાદ્વાદશૈલિ અનુસાર, સર્વાગામે ગારિણી, નિશ્ચય વ્યવહાર ભજનારી. જિનેશ્વર૦ (૯) મેક્ષ માર્ગ પ્રકાશિની, જનમ મરણ મારનારી;
સ્વર્ગીપવર્ગ દાયિની, દુર્ગતિ દુઃખ ભાગનારી. જિનેશ્વર૦ (૧૦) - રેમિલાવણ્યસૂરીશની, જીવન નૈયાને તારનારી; દક્ષ-સુશીલ સેવકની કરમ કટક કાપનારી જિનેશ્વર૦ (૧૧)
2

Page #17

સાનુવાદ છવવિચાર.
S
ઔપદેશીક સજઝાય.
(ગજલ-લૈરવી.) ચાલી જશે પલકમાં, મદમસ્ત આ યુવાની;. ચેતે જરા યુવાનો, દીલમાં વિચાર આણી. ચાલી. ૧ બચપણ વહે રમતમાં, વૃદ્ધત્વ રોગમાંહી, સદ્ધર્મ કાજ જગમાં, અવસર ખરે યુવાની. ચાલી. ૨ નાટક સીનેમા જેતે, હેટલ નહિ વિસરત વિષયની જવાળાઓમાં, હોમાય જિંદગાની.
ચાલી. ૩ દર્શન પ્રભુના કરવા, તુજને વખત ન મલતે; નટીઓને નીરખવામાં, ભૂલે તું અન્ન પાણી. ' ચાલી. ૪ સદ્ધર્મ કાજ રૂપીઓ, વાપરતાં. મન મુંઝાયે; થાયે હજારે કેરી, ફેશનમાં ધૂળધાણી. ચાલી. ૫ આજે ભલે હસે તું, પાછળથી રેવું પડશે, કહે યશેલભદ્ર સમજીને, ઉજાળે આ યુવાને. ચાલી. ૬
8 નમોઝી અને सानुवाद-जीवविचारप्रकरणम् । अनुवादक : मुनिदक्षविजयजी (पाटण)
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૬૪ થી અનુસંધાન) इच्चाइणो अणेगे, हवंति भेया अणंतकायाणं। : ... तेसिं परिजाणणत्थं, लक्खणमेयं सूए भणियं ॥११॥ જૂહસિર-સંધિ-વન, સમ-મંામણીશંકર છિન્ન-૨ साहारणं सरीरं, तवि वरियं च पत्तेयं ॥१२॥
(સાધારણ વનસ્પતિનાં કેટલાંક નામો) : . કંદ અંકુર કુંપલે ને પંચવરણી નીલ, ફૂગ, સેવાલ ગાજર મેથ વત્થલ શાક પાલખું જાણ થેગ; લીલી હળદર લીલે કરો આદુ લીલું જાણીએ,
ટેપ બીલાડી તણા સર્વે પકણી ફળ માનીએ. (૮) . ટીપણુ-૧ સુણ આદિ વજકંદ, પીનકંદ વગેરે જમીનક. ૨ ફણગા. ૩ ટીશી. ૪ ઇંયુકત છત્રાકાર વનસ્પતિ. ૫ કુમળાં. ૮ :

Page #18

જૈનધર્મ વિકાસ,
--
(સાધારણ વનસ્પતિનાં નામે અને તેના ભેદને ઉપસંહાર).
તે પાંદડા શિક્ષણ આદિમાં જેની નસો છાની એ, શેર કુંવર ગળે ગુગળ આદિ ચિતે આણીએ, છેદ્યા છતાં ઉગે ફરી તેવાં વળી જે હોય છે,
અનંતકાય તણું જ ઇત્યાદિક ભેદ અનેક છે. (૯) (સાધા. વન નાં એકાઈક ત્રણ નામે અને તેને પારખવાનાં વિશેષ લક્ષણો)
અનંતકાય નિગદ સાધારણ ત્રણે એક માનવા, આ ભાખ્યું લક્ષણ સૂત્રમાં તેને વિશેષે જાણવા જેની ઉનસે સાંધા અને ગાંઠાએ ગુપ્ત જણાય છે, ભાગ સરખા ભાંગતાં બે જેહના ઝટ થાય છે. (૧૦) ( સાધારણ વનસ્પતિને પારખવાનાં બાકી વિશેષ લક્ષણે)
જે છેદીને વાવ્યું છતાં ફરી ઉગનારું હોય છે, ભંગ સમયે તાંતણા વિણ કાય જેની જણાય છે; શરીર સાધારણ વનસ્પતિકાયનું તે જાણવું, વિપરીત તેથી હેય તે પ્રત્યેકનું તનું માનવું. (૧૧) एग-सरीरे एगो, जीवो जेसिं तु ते य पत्तेया।
૧૪-૪-છ-કા, પૂજા પત્ત વીયા પારા (પ્રત્યેક વનસ્પતિ કાયનું લક્ષણ અને તેના જી) પ્રત્યેક છે જીવ એક તનમાં એક જેને હોય તે, જાણ ફલ ફુલ છાલ ને ભૂલ કાષ્ઠ પત્રને બીજ તે, આ સાતમાં જુદા જુદા પ્રત્યેકના જીવ હોય છે,
આખા તરૂમાં તેય પણ જીવ એક જૂદ હોય છે. (૧૨) ટીપણી-પ્રાયઃ જાળું વનસ્પતિ અથવા પીલુડી, ૨ કુમારી. કુમારપાઠું, મારી લાબરૂ. ૩ એનું અમુક અંગ. ૪ સાધારણ વનસ્પતિકાય. ૫ સક્કરિયાં, મૂળા, લસણ, ડુંગળી, બટાટા વાંસકારેલાં, કુણુ આંબલી, શતાવરી, કઠોળનાં અંકુરા યાને અંકુરા પ્રટેલ કળ, પિંડાળું અને કાકડાશિંગિ વગેરે. લા .
૧ ગુમનસ. ૨ ગુણસંધિ ૩ ગુણગ્રંથિ અર્થાત ગુપ્તપર્વ. ૪ સમભંગ એ ચાર લક્ષણ, ૧
૧ છિન્નરહ. ૨ અહિરક (હિરતંતુ). એ રીતે અનંતકાયને ઓળખવાના છ લક્ષણ થયાં. ૩ પ્રત્યેક વનસ્પતિકાયનું. ૪ શરીર. ૧૧૫
૧ મળ-કંદ-સ્ક ધ ( થડ –શાખાપ્રશાખા-છાલ–પત્ર–પુષ્પ-ફળ-બીજ એ વનસ્પતિમાં દસ અંગ છે; છતાં અહિં કંદને મૂળ સાથે અને શાખા-પ્રશાખાને કાષ્ઠ સાથે ગણીને પ્રત્યેક વનસ્પતિ કાયનાં સાત અંગ ગણ્યાં છે. એમાં પ્રત્યેક વનસ્પતિનાં પુષ્પ પત્ર ફળને બીજ એ દરેક અમુક રીતે એકેક છવયુક્ત છે. શેષ છ અંગમાં દરેકમાં અસં
ખ્યાત સંખ્યાત અને એકેક જીવ પણ જુદી જુદી પ્રત્યેક વનસ્પતિઓ આશ્રયી હોય છે. અસંખ્યાત જીવની ગણત્રી પણ એક શરીરમાં એક જીવ ગણીને જ છે. પરા

Page #19

,
સજોડે સ્વાર્પણ. vvvvvvvvvv
સજોડે સ્વાર્પણ.
નેમ-રાજુલની જીવનકથા S [લેખક–બાપુલાલ કાળીદાસ સવાણી “વીરબા] . Boooooooooo..noooooooo
( ગત વર્ષના અંક ૧૦, પૃષ્ઠ ૩૦૧ થી અનુસંધાન).
ઉગ્રશનપુત્રી–સ્વપત્ની સત્યભામાની નાની બહેન–રાજુલનો કૃષ્ણ રાજા ઉગ્રસેનને ગૃહે જઈ, માગું કરી નેમ સાથે વિવાહ જેડ. શ્રાવણ શુકલા છઠ્ઠનો લગ્નદિન નિશ્ચિત થયો.
સંયમે અજવાળેલા ભીનાવાનને કલામય વસ્ત્રાભૂષણના પરિધાને ઓર દિવ્યતા અપી, મલયતી ચાલે, વરરાજા રથમાં બિરાજ્યા. ઢબુક્ત હેલે, વિધવિધ વાદ્યોના ગગનભર નાદે, આનંદઘેલી યાદવ વનિતાઓના માંગલ્ય ગીતોના મંજુલ સ્વરે, જાન ઉગ્રશેન રાજાની શેરીએ ચાલી, ઘેડલીયાની ઘૂઘરમાળ, રથચક્રની નૃયુરરવ તાલબદ્ધ તરેહ તરેહના શબ્દછંકાર વર્ષાવે છે. એ પાડતા વડિલે આગળ છે. યુવને પડખે પડખે ઘેડા-પડધીએ ધસી રહ્યા છે. જીવનાણુનાં સ્વપ્ન ભરી શુભવસ્ત્રા વનદેવી રાજુલ પિતૃગૃહની અટારીએથી સૌંદર્યો વલ પતિને નેહભર્યા નયને નીરખે છે.
રે! આ ઉત્સવપુરને વીધી કલેજામાં તીવેદના જગાડતો દર્દશુર ક્યાંથી આવે છે!”
“એ અવાજ છે કુમાર ! વાડામાં પુરાયેલાં પશુ પંખીડાંનેસારથીએ જવાબ વાળે. .
પ્રાણી–પ્રદર્શન ભરાયું છે આંહી ! મને તે કાંઈ જાણ નથી. પણ અવાજ તે ભારી વેદના ઉપજાવે છે. ” નેમે અજ્ઞાન કબુલ્યું.
અહીં પ્રદર્શન ના હોય કુમાર ! રિવાજથી આપ આટલા અજાણ છે ! આ છે લગ્નોત્સવ નિમિત્તે કન્યા પક્ષ તરફથી અપાતા જમણુ-ગૌરવની સામગ્રી !”
રિવાજ લેખે-નેહ સંબંધે ખીલવવા આ હત્યા થાય છે.—પ્રેમત જલતી રાખવા એ ગભરૂડાંનું તેલ પુરાય છે? રસમને નામે ચાલતી કતલને– લગ્નોત્સવના શેખની નીચવૃતિને-કલંકને માટીમાં મીલાવવા કઈ કેણું નીકળે?”
આ સામા સવાલે તેમને વેદના પુરમાં ફંગેલી દીધા. આ પ્રશ્ન દરેક સામે એકવાર આવીને ઉભો હતો. આજસુધી વરલાડડા પીઠ દઈને ચાલ્યા જેતા હતા. અને સવાલ વધારે મહાન બની સૌ સામે ખેડાતું હતું. કેઈ સ્વભાવિક

Page #20

જેનધર્મ વિકાસ.
ગણી, કેઈ પક્ષ ખેંચી, કઈ થુંક ઉડાડી, તે કઈ ભાવી ભણી નજર નાંખી પરણ્ય જતા પણ આથી રસમનો વાંકેવાળ થયો હેતો-બધાની નિરાશા-નિષ્ફળતાએ ઉલટી શક્તિ વધી હતી. નેમ અને પરિણિતજીવન વચ્ચે એજ પ્રશ્ન અત્યારે ખેડાયો હતે, સનાતન એ સવાલ “કોણ નીકળે!” અને વર્તમાન પરિસ્થિતિના વેદના ભારે તેમનું હૃદય ભીંસ અનુભવવા લાગ્યું સલાહ ? કેની સલાહ ? શી કપ લાગે? દિલના નિશ્ચય વિના જીવન પ્રશ્નનો તોડ કેમ આવે? સલાહતે જોઈએ તેવી બને દિશાની મળે, પણ હૃદયના દ્વિધાભાવમાં એને શે ખપ! કુરબાનીનો રાહ અભિપ્રાય નથી, દઢ નિશ્ચય છે. તેમે ક્ષણભર આંખમીંચી દીધી. આંખ ખેલી એમાં “લગ્ન નહિ”ની નિશ્ચલ આગ જલતી હતી. સારથીને વાડાભણી રથ લેવા કહ્યું. રથમાંથી ઉતરી સારથિસહ મે સુઝી ગયેલા મૃત્યુભયે પિકારકલ્પાંત કરતાં નિર્દોષ પ્રાણીઓને નિબંધ કર્યા, રથે ચડી વગ્રહ ભણું પાછો વળ્યો.
આ સમાચાર પ્રસરતાં જાનમાં હાહાકાર વ્યાપી ગયો. મેવડીએ હાંફળા ફાંફળા પાછળ દોડ્યા, ગીતગાતી સ્ત્રીઓના કંઠે ઠરડાયા, આગળ વધતું પુર અટકી એટ થવા લાગે. સંગીત, આનંદ, ઉત્સાહ, મસ્તી, હાસ્યને જાણે રૂદન, નિરાશા, અંગશથિલ્ય પ્રત્યાઘાતથી બમણું જેરે જવાબ વાળે. જમણા અંગના ફરકાટે શક્તિ રાજુલ ખબર મળતાં મૂર્શિત થતાં ભૂમિશાયી બની, વડિલોને જેસભેર આવતા સાંભળી વિનયી નેમે રથ થંભાળે. આવીને સૌ રથ આડા ઉભી ગયા. કેઈ કંઈ શબ્દોચ્ચાર ના કરી શક્યું. સૌના ચહેરાને અથ, હતાશા, દુઃખ, ગમગીની ઘેરી વળ્યાં હતાં, શાંતિને બેજ સૌને કચડતો હતો.
અશ્રુ રેકે! વડિલે! આંશુએ ભીંજાવી વેદનાને ભારે ના બનાવો! લગ્ન ના કરવાં એ મ્હારે દ્રઢ નિશ્ચય છે. માતાપિતા! પછી ફેગટ છે આ અપાત! નકામું વેદનાના ભુતને ના ચેતા-મ્હારા અને હમારા વાસ્તે ! વડિલે! માફ કરે ને!” -મે મહા પ્રયત્ન નિશબ્દતાને વિદારી.
“ભાઈ! નેમ! સમાજના આદિ રિવાજને અનાશક્ત ના સહી લેવાય! છતાં આપની ઈચ્છા મુજબ થયું છે. હવે લગ્ન સામે હમને શો વાંધો છે!” હિમણાં હમણાં નેમના હૃદય નજીક પહોંચેલા કૃણે વેદનાસૂરે ઉચ્ચાર કર્યો.
“સ્નેહ ઘેલછામાં કૃષ્ણ વાસ્તવિક્તા ભુલશે! અનાસકતે આ વિશ્વભણી આંખ મીંચશે પછી કેણ રેકશે આ રક્તપાત ને સંહાર, ગુલામી ને જડતા! અનાશક ચાલતું ચાલવામાં માનશે તો વિશ્વને ઉન્નતપથે દેરવાનો-આદર્શ દ્રશ્ય કરવાને ભાર કેને શીર છે? ગુલામે એકને તિરસ્કાર કરી કાંતિ કરશે ત્યાં તે અન્ય સ્થળે ફસાઈ મરશે, અનાશકોની ફરજ છેરે ! એકજ કર્તવ્ય છે અને એક માત્ર તેઓ જ ગ્ય છે. જેઓ સર્વ કર્તવ્ય અનાશક્તભાવે બજાવી શકે છે. એએનું કર્તવ્યજ ચિરસ્થાયી ને નિર્દોષ બની રહે છે. (અપૂર્ણ)

Page #21

સમાજકા એકપક્ષીય ન્યાય.
समाज का ऐकपक्षीय न्याय.
ले. मुनि भद्रानंदविजय. (सेवाड़ी, मारवाड़) समाजरूपी रथ के साधुसमाज और श्रावकवर्ग ये दोनों मुख्य चक्र हैं। इन दोनों चक्रों की सुव्यवस्था एवं मुनियंत्रण पर ही समाज के अभ्युत्थान तथा अधःपतन का भार अवलंबित है। हमारी समाज के इतना अधिक हास होने का मुख्य कारण एक मात्र उसकी अव्यवस्था ही है । साधुसमाज और श्रावकवर्ग दोनों अपने उचित एवं अनिवार्य कर्तव्यों की उपेक्षा करने लग गये हैं जिसका परिणाम यह हुआ है कि आज हमारा नियंत्रण न तो साधुवर्ग पर ही रहा है और न श्रावकवर्ग पर ही। इसी नियंत्रणाभाव एवं अव्यवस्था के कारण उनमें स्वच्छन्दाचार की मात्रा ज्यादा घर करने लग गई है । यदि श्रावक पर साधुसमाज का और साधुसमाज पर श्रावक का कन्ट्रोल Control रक्खा होता तो समाज की इसप्रकार डांमाडोल स्थिति के होने का प्रसंग ही नहीं आता। किंतु पारस्परिक दृष्टिरागरूपी पिशाच ऐसा करने नहीं देता वह दृष्टिराग के भूल भूलैये में फंसाकर एक दूसरे की अनुचित प्रवृत्तियों की भी उपेक्षा करने के लिये प्रेरणा करता रहता है । कुछ भी हो ऐसा करना स्ववाद कुठाराघात के समान हैं साथ ही अप्रकट रूप से कुत्सित प्रवृत्तियों के साम्राज्य का पोषण कर उसे प्रोत्साहित करता भी है । हमारी समाज के कतिपय नायक श्रावकगण उचितानुचित, सत्यासत्य एवं यथार्थायथार्थ के निर्णय की समता रखते हुए भी वे वाडेबन्दी, पक्षपात या दृष्टिराग में पडकर एक पक्षीय निर्णय कर न्याय का गला घोंट देते हैं। यह किसी भी दृष्टि से समाज के लिये हितःवह नहीं है। इससे तो समाज रूपी रथ के दोनों परियों को कीटाणु लगते हैं और वे कीटाणु निकटतम भविष्य में ही खतरा उत्पन्न करनेवाले हो जाते हैं इतना ही नहीं किंतु अंदर ही अंदर पापों की वृद्धि होकर स्वपर अहितकारी भी है । समाज नायकों को एवं साधुवर्गको इस ओर अवश्य लक्ष देना चाहिये । यदि वे एक और लक्ष्य देकर एकांगी निर्णय ही कर लेते हैं तो बड़े भारी अधर्म एवं पाप का सेवन कर रहे हैं।
हमारी दृष्टि से तो समाज को इतना ठोस एवं योग्य न्याय करया चाहिये कि जिससे फिर कभी कुत्सित घटनाओं एवं कुभावनाओं के उत्पन्न होने का पुनः प्रसंग ही नहीं प्राप्त हो । और समाज का भय साधु तथा साध्वी दोनों के हृदय में सतत बना रहे । जो साधु चारित्र भ्रष्ट होकर समाज में अन्याय एवं अत्याचार कर रहा हो, जो अपनी कुवांसनाओकी पूर्ति हेतु दूसरों को व समाज को लज्जित

Page #22

જૈન ધર્મ વિકાસ
एवं नतमस्तक करने में भी संकोच नहीं करता हो, वह पूजा जाय. यह सरासर अन्याय नहीं तो ओर क्या है ? जिनके द्वारा गुप्त पापका पोषण होता हो । उन साधुओ वह साध्वीओं को पुनः नवीन दीक्षा देनी चाहिये कारण मनुष्य से ऐसी प्रवृतियां मोहनीय कर्मवश हो सकती हैं किंतु उनका समाज के समक्ष नवीन दीक्षारूप दण्ड देकर निराकरण करना भी अत्यंत अनिवार्य है । ऐसी भूलें समाज तभी क्षमा कर सकता है जब कि उनके लिये पूर्ण दंड एवं पश्चाताप किया जाय । वास्तव में ऐसे साधू साध्वी चारित्र पालक नहीं होते किंतु उपरके वक्त एवं समाज पूर्वक ही होते हैं । दृषित साधुओं को सन्मान देना वे समाज को खतरे में धकेलता है । हमारा यह कथन निष्पक्षपातपूर्ण दृष्टि से है हम चाहते हैं कि समाज का साधु एवं श्रावक दोनों पर पूर्ण नियंत्रण रहेता कि अन्याय न होने पावे । નફફટનાં નખરાં
છે. શ્રીમાન ઉધી પરી. અંધેરી નગરીને...રાજા. આ ગત ત્યારે હું આજના અંધેરીમાં આ પદવી યુગની કહેતી કેઈ વિ. સં. ૧૯૮ ના કેને અર્પણ કરાય, એ ગડબડ મંથનમાં અંધેરી નગરને કેઈ સંધતા નહિ. પડ હતે. નહિતર બિચારે જૈન સમાજ કકળી થોડોક આત્મ નિણય કર્યો. પછી, ઉઠશે.
સાહિત્ય સ્વામી શ્રીમાન શેઠ, કે. બી. ગત યુગના અંધેરી નગરીમાં એક ના વાણી વિહારમાં ભાંગફોડ કરી. ને રાજા હતા. દિવાન હતા. સોનાધિપતિ આજના અંધેરીમાં આ પદવીદાન કેને હતે. જય જય બેલાવતે ભાટ હતે. ને, અર્પણ કરવા કે જેથી અંધેરી નગરીનીહજુરીઆઓને તે શંભૂ મેળે હતે. એ માતબર પ્રતિષ્ટા સચ્ચાઈના સ્વરૂપે ત્યારે સમકાલીન અધેરીમાં બંધારણીય સચવાઈ રહે? રાજ્ય...!” આ ભાષણ મારા મેર- આ પ્રશ્નની સાથેજ વિધવાઓનાવૃદ્ધ
બ્દી મીત્ર અને જૈન સમાજના, યુવક વડિલ શ્રીમાન કેબી. સમકાલીન અંધેરીના સ, જુથ, સમુહોના પ્રાણ, આત્મા, માનવંતાઓને. મેટા સમુહ વચ્ચે પદવી સમા મહાત્મા શ્રીમાન શેઠ કડકાભાઈ દાન અર્પણ કરતા હોય એમ રણકારી રહ્યા. બાલુસભાઈ (જેમનું ખારૂ નામ અમે, એમને રણકાર ટમેટા સુપ પીતાં કે. બી” ના ટ્રેડમારકથી સંબંધીએ પીતાં આ મતલબને કાનના તંત્રએ ટાઈપ છીએ.) એ ખાંણાના ટેબલ ઉપરથી બંધા- કરેલ હતું. અંધેરીની જૈનપુરીએ; બંધારણય પુરવક ભાષણ આપતા હતાં. રણપુર્વક, લેકશાશનની પ્રણાલીકા મુજબ

Page #23

નફટનાં નખરાં. આ પ્રશ્નને ચુંટણી પદ્ધતીએ પુછવામાં રાધનપુરીઓ મુંબઈમાં લગ્ન કરે, આવે ત–મને ખાત્રી છે કે આ નામે એ નિતીક તાકાતને પ્રતિભા સંપત જગતના વર્તમાન પત્રોમાંથી આપણને પ્રસંગ ગણાય. વાંચવા મળે. એમને રણકારને ઘેરે મારા જેવા “નફફટ” નાદ ગર કે,
સંગ્રહસ્થાએ સ્વાંગ સજીને, ઘણી રાજા-શ્રીમદઆચાર્યવિજય રામચંદ્રસરી. વાત વહેતી કરી. પણ એ બધી વાતે. દિવાન–સંધવી નગીનદાસ કરમચંદ.
* ટીકાઓ મરીનડાઈવના ગીરીકુંજના બદલે
ખાડીમાં ડુબી મરી. સેનાધિપતિ-જીવતલાલ પ્રતાપસિંહ.
કારણ કે, શેઠ ગીરધરલાલની નૈતિક ભાટ-આમાં શ્રીકાન્ત અને ઘડીઆળી તાકાત પાસે આ સફેદ સદગૃહસ્થને પુરૂવચ્ચે હરીફાઈ રહે.
ષાર્થ નિષ્ફળ નિવડે ને કબુતરખાનામાં આ અનામત બેઠક માટે ઉમેદવારે ફફડાટ થ. ઘણા ઉભા રહે.
છતાં “મુંગામે, નીચી મૂંડીએ” ' મેં પુછયું કાંઈ કારણ? ભાટ એ બિચારા જીવોને આવવું પડયું. ગતયુગના રાજ્યદરબારમાં ઉચ્ચ દરજજો ને પુરૂષાર્થ પિતાને લાડકવા પુત્ર હતે. તેમ આ યુગમાં પણ એ માનવંતે સર્વનાં અભીનંદન ખાટી ગયે. દરજો છે.
પત્રકાર, વકીલ, ભાષણકાર, એટલે લગ્ને લગ્ને કુંવારા. આ યુગના ભાટ.
રાધનપુરના નગરશેઠ પનાલાલ અરી એટલે. શ્રીકાન્ત, શ્રી. ઘડીઆળી, મદન મસાલીઆના લગ્ન ખુશાલી પૂર્વક શ્રી. સીવલાલ મણીઆર, શ્રી. હરગો- ઉજવાઈ ગયાં. વીંદદાસ માસ્તર. શ્રી. પટેલ ને ઘણા આ લગ્નમાં ઘણું જાનૈઆઓ બ્રહ્મઉપનામ ધારીએ.
ચારીઓ હતા. કેટલાક “ન મળી નારી આ રણકાર વધુ આગળ વધે ત્યાં તે ભાઈ બ્રહ્મચારી” અને કેટલાકથા મારાં મોરબીનાં પત્નિશ્રી કોટેથી ખાતાં વ્રતધારી પુન્યવન્તાઓ. હતાં. પણ બાપગેતરે કાંટો જે તે વરઘોડામાં એમના જેવા રસીક જીવે એટલે, કાંટો હાથમાંથી છટકી ઢીના જુજ હતા.
જ આ રસીક જીવોની જીભને સળવાટકામાં પડે. છાંટા અમને સૌને ઉડ્યા.
વળાટ હતો કે, ને વાતને ટેબ્લો પડશે.
આહ ! આઠ દશ મહિનાનું રસ
વસ્તુ બ્રમચય હવે–અદ્રષ્ય થશે. ને અભિનંદન ખાટી ગયે. આપણું મીજલસ જલસાઓ ઉડી જશે.
શેઠ ગીરધરલાલ ત્રીકમલાલના પુત્ર અને ત્યારે મને થયું કે, નગરશેઠ ભાઈ હિરાલાલનાં લગ્ન મરીનડ્રાઈવના તે લગ્ને લગ્ને કુંવારા. ગીરીકંજમાં ઉજવાયાં.

Page #24

જૈનધર્મ વિકાસ,
“મન સાગરનાં મેજ”..... લેખક–બાપુલાલ કાળીદાસ સંઘાણી “વીરબાલ”
(૫. ૨ ના અંક ૧લા ના પૃ. ૩૦ થી અનુસંધાન) આ ભારત વર્ષમાં બનેલા ધર્મ, દેશ કે સ્વમાનને માટે દેહ આપ્યાના લડાઈમાં મરી ફીટવાના, સતીત્વને ખાતર જીભ કચરીને મરવાના, પતિની પાછળ દેહ બલિદાનના દાખલા ક્ષત્રીત્વ, વીરત્વ, સતીત્વની તવારીખમાં નોંધાયા છે. પણ આજે વૃદ્ધ વયે પથારીમાં મરનારનું મૃત્યુ એથી વધુ કિંમતી કાં ગણાય? હસ્તે મુખડે મરનારનાં સૌ ગુણગાન કરતું ને રૂદન ગૌણ હતું. આજે મરનારનાં જીવન પ્રશંસાને પાત્ર ભાગ્યે જ હોય છે. એટલે એમની પાછળ લાંબુ રૂદન લાંબે કાળ ચાલ્યા જ કરે છે. પણ આ તત્વ ઘુસ્યું કયારે? આ સમજાતું નથી પણ એ લાંબા સમયના લાંબા રૂદને જગતનું–આપણું કેટલું સત્યાનાશ વાળ્યું એ કૈઈ વિચારશે?
'રૂદન સામાજિક થયું એટલે દુઃખ લાગ્યું તે રોયું, ન લાગ્યું. તેણે કૅગ કર્યા, ને મૃત્યુની પાછળના એ રૂદને મૃત્યુની કરૂણતામાં અને બીકમાં–વિકરાળતામાં વધારો કર્યો. માણસની છાતી દુ:ખ વેઠીને મજબુત બનવાને બદલે રૂદનથી પિચી બની. માણસમાં દુઃખ સહન કરવાની તાકાત હતી તે ગઈ. તાકાત કરતાં લાગણીનું જોર વધ્યું અને મૃત્યુ. કારમું બન્યું. મૃત્યુને ભેટનારા મૂર્ખ ગણાયા. પગ ઘસડીને મરનારા ભાગ્યશાળી ગણાયા, અને વીરત્વ ચાલ્યું ગયું. સંસ્કૃતિ પ્રધાન આર્યાવર્તન જગતે નિર્બળ અને નમાલું જાણ્યું.
ઉઠ! માનવી! ઉઠ! આંખ ખેલ! સમય ચાલ્યો જાય છે. ભલે તું બાલક હે, કિશોર હે, યુવાન છે કે વૃદ્ધ છે, પણ જેટલે સમય જાય છે તેટલે તું મૃત્યુની નજીક જાય છે. એટલે ઝડપથી તું દેડે છે. તેટલી ઝડપથી તું કાળના મુખમાં સપડાય છે. કાળ સર્વનું રૂપાંતર કરે છે. તું એમ ના માની શકે એ નિયમ મને લાગુ નહિ પડે. એ નિયમ અટલ અને નિષ્પક્ષપાતી છે. તે તું એવું પગલું ભર કે જેથી મરતાં ઓરતે ના રહે. મૃત્યુ પછીયે તું અમર રહે ! નવલા વર્ષનું પ્રભાત બેલે છે-માનવી! મારી જેમ નવીનતા ધર. જુના આત્મઘાતક ચીલાને છેડી ન રાહ પકડ. નિર્બળતાને અંશ ખંખેરી પુરૂષાર્થ કર! અને પુરૂષાર્થમાં આવતાં વિઘને બાળીને ભસ્મ કર. જા વીર બન! હારે આશિર્વાદ છે!
પ્રમાણિક્તા, નીતિ વિગેરે સિદ્ધાન્તોની વ્યાખ્યા કેટલીકવાર મન કલ્પિત બની જતાં આપણે પ્રમાણિક્તાના દંભ તળે જગતને છેતરીએ છીએ, માણસના

Page #25

રાધનપુરની વરખડીની પ્રાચીનતા.
અંત:કરણની જેટલી શુદ્ધિ તેટલી જ તે પ્રમાણિક્તા પાળી શકે છે. એથી ઓછી શુદ્ધિવાળા તેની પ્રમાણિક્તા ઉપર હસે છે. તેને મુખ, વ્યવહાર સૂન્ય કહે છે. પ્રમાણિક માણસને તે વખતે મૌન મુખે બેસી રહેવું પડે છે. અને સામાની પ્રમાણિક્તા માટેની ટુંકી વ્યાખ્યાની મર્યાદા તે સમજી શકે છે. પણ જવાબ માટે નિરૂપાય હોય છે.
(અપૂર્ણ)
રાધનપુરની વરખડીની
પ્રા ચી ન તા.
લેખક-લક્ષ્મીચંદ પ્રેમચંદ.
(પુ. ૨ અંક ૧ પૃષ્ઠ ૨૯ થી અનુસંધાન) ગતાંકમાં બતાવ્યા મુજબ બાબી વંશના વહિવટ નીચે રાધનપુરની સીમા આવ્યા પૂર્વે એટલે વિક્રમની પંદરમી સદિની પહેલી પચીસીના સમય આસપાસમાં આ ધાર્મિક સ્થાન રાધનપુરમાં હાલ છે, તે સ્થળેજ સ્થાપન થયેલ સંભવે છે. તેમજ આજુબાજુનું કબરસ્તાન પણ કદાચ સમકાલીન હોય તે નવાઈ નહિ. સબબ કે આજના ફતેકેટની આજુબાજુ ભૂતકાળમાં ગામ હોય એમ સંભવે છે. દંતકથા છે કે ભોયરાં શેરીવાળી જગ્યાએ ભૂતકાળમાં તળાવ અને સ્મશાન હતું.
આ પરિસ્થીતિમાં સેંકડે વર્ષો થયા તેજ જગ્યા ઉપર વરખડી નામનું ધાર્મિક સ્થાન આવેલુ હોવા, છતાં આજ પર્યત આ સ્થાન માટે કઈ પણ દિવસ બન્ને કેમ વચ્ચે જરા પણ અથડામણ થવા પામેલ નથી, બલકે રાધનપુરમાં બન્ને કેમ વચ્ચે અત્યંત ભાઈચારા જેવો વ્યવહાર પ્રર્વતિ રહેલ હતો.
જે જગ્યા અને પ્રસંગનું વર્ણન કરવામાં આવવાનું છે. તેજ ભૂમિપર પૂર્વે સને ૧૯૯૩ના ડીસેમ્બર માસમાં વરખડીના મકાનના ફ્રન્ટ એલીવેશન (વાળ)ની દીવાલના અરસર તરફના છેડા પાસે જે સ્થળે આજે કબર ચણને સાયદાનો ઉભું કરવામાં આવેલ છે, તેજ સ્થળે અમુક વ્યક્તિએ કબર ચણું લેવાની હિલચાલ કરેલ તેટલુજ નહિ પણ કબરસ્તાનમાંથી ઉખડી ગયેલ છે વીણીને ભેગી કરી તે ઇંટે અને માટીથી બે ત્રણ થર ચોતરાની માફક ચણી લીધેલ. તે ઉપરથી શ્રી સાગરગચ્છના તે સમયના પ્રમુખ અને રાજ્યના ટ્રેઝરરી આફિસર વકીલ હરજીવનદાસ દીપચંદની સલાહ મુજબ તા. ૧૭–૧૨–૩૩ ના એક અરજ મ્યુનિસીપાલીટીને અને તા. ૧૮-૧૨-૩૩ ના એક અરજ મે. દિવાન સાહેબને અમારી પ્રાચિન વરખડીના મકાનના મેવળના ભાગના અરસર તરફના છેડા

Page #26

'૯૬
જૈનધર્મ વિકાસ.
પાસે મકાનની દીવાલની લગોલગ જે નવી કબર બનાવવાની હિલચાલ થઈ રહેલ છે, તે ન થવા દેવા અરજ કરેલ. જે અરજ ઉપરથી યોગ્ય તપાસ કર્યા બાદ રાજ્યાધિકારીઓએ તે નવીન કાર બનાવતા અટકાવ્યા અને કરવા ન આપી, તેટલુજ નહિ પણ સમયસુચકતા વાપરી બને કેમને વૈમનસ્યથી બચાવી લીધા.
સને ૧૯૩૩ ના બનેલ પ્રસંગ સમયે ૪૦ અને ૫૦ વર્ષથી નિયમિત દરરોજ શારિરીક બીમારી કે પરદેશગમનના કારણે સિવાય દર્શનાર્થે જનારા, અનેક વૃદ્ધ પુરૂષોને કહેતાં સાંભળેલ છે કે આ જે ચોતરે કરવામાં આવેલ છે. તે જગ્યાતા ઘણા વખતે થયા અમે જમીન જેવી સપાટ જમીન જોતા આવ્યા છીએ, એટલે આ ચેતરે નવેસરથી જ કરવાનો પ્રયાસ થયેલ છે. બાકી આ જગ્યા ઉપર તા. ૧૫-૧૨-૩૩ પહેલા કેઈ પણ જાતનું ચણતર કામ હતું જ નહિ.
વળી સાગરગચ્છની સને ૧૯૪૩ ના ડીસેમ્બર ની તા. ૧૭-૧૮ ની અરજ ઉપરથી રાજયે જે તપાસ કરેલ, તેમાં પણ તે કાર્ય કરનારાઓની કેફીયત લેવાયેલ, એમાં એમ હકીક્ત મળેલ સંભળાય છે કે “કાલીદાસ કસ્તુર નામના ભેજક કે જે કેટલાક વર્ષો થયા સ્ટેટ લાયબ્રેરીમાં લાયબ્રેરીયન તરીકે નોકર છે. તેમને સ્વપ્ન આવેલ છે કે તે જગ્યાએ નીચે એલીયાની કબર છે તેવી હકીક્ત અમારા જાણવામાં આવતા કબર બનાવવાની અમારી ઈચ્છા ઉદભવતા અમે એ કામ કરવાનું શરૂ કરેલ” છતાં તે વખતે આ વાતને રાજ્યાધિકારીઓએ ટુંકી કરી થતું કામ બંધ રખાવી દીધું. એટલે પછી વિશેષ હિલચાલ કરવાની કોઈને પણ જરૂરત ન પડી. બાકી કાલીદાસ ગામમાં હોવા છતાં આ લેકે કહે છે તેવું સ્વપ્ન આવેલ છે કે નહિ તેવી તેમને પુછપરછ પણ કરી નથી, પરંતુ આ વાત પ્રકાશમાં આવી ત્યારે કાલીદાસે કેટલાકને કહેલ હશે કે આ સ્વમા બાબતમાં હું કાંઈ જાણતા નથી. મહારૂ નામ તે તદ્દન ખોટુ જ લખાવેલ છે. પણ તે સમયે થતાં કાર્યને અટકાવી દીધું એટલે બધી તપાસ પણ ગોળ ગોળ રહી ગઈ અને તે મુજબ તે વખતે ચણાયેલ બે ત્રણ ચિતરા જેવા ઈટના થર પણ ચણાયેલ સ્થીતિમાં રહી ગયેલ.
સાગરગચ્છના કાર્યવાહકે દુરદેશી વાપરી ચણાવવાનું કામ બંધ કરવાનો હુકમ થયેલ હોવાથી થયેલ ચણતર તે લાંબા અંતરે, વરસાદના પાણીના પ્રવાહ, ઉખડી જઈ ઈટા આજુ બાજુ તણાઈ જઈ જમીન જેવું પ્રથમની માફક સપાટ થઈ જશે તેમ ધારી ચણાયેલ થર કઢાવી નાખવાની ખેંચતાણમાં ન પડ્યાં. અને તેથી તે ચણાયેલ ત્રણ થર તે વખતે રહી જવા પામેલ, તેમજ સરલસ્વભાવી કાર્યવાહકોએ ચણતરનું કામ બંધ થયું, છતાં તે અંગેની આપણી અરજી ઉપર થયેલ હુકમની નકલ મેળવવાનું પણ ભૂલી ગયેલ, જે તે વખતે તે હુકમની નકલ મેળવાયેલ હેત તે આજે તે આપણને બહુ જ ઉપિયેગી થઈ પડત.

Page #27

ચિતોડ ગઢની પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ
છતાં પણ રાજ્ય તરફના થયેલા હુકમની નકલ તે રાજ્યની રેકર્ડમાં અરજ કરવાથી ગમે ત્યારે મેળવી શકાય છે. એટલે તે મેળવવામાં કઈ મેડું થયું નથી.
સને ૧૯૩૩ માં થયેલ બે ત્રણ થરનાં માટીના ચણતરને સાડાસાત વર્ષ થવાથી, અને તેના ઉપર સાત ચોમાસાના ધોધમાર વરસાદના પાણીને પ્રવાહ પસાર થવાથી, તે ચણતર પૈકીની ઘણી ઈટો ખેંચાઈ ગઈ હતી. અને થયેલા ચણતર અસ્તવ્યસ્ત સ્થીતિમાં થઈ ગયેલ હતું. અને જે પાંચેક વર્ષ હજુક બનાવવાનો પ્રસંગ ઉભે થયો ન હોત, તો તે ચણતર હતું ન હતું પણ થઈ જાત. એટલે આઠ વર્ષ પૂર્વે જેવી સપાટ જમીન હતી. તેવીજ જમીન બની જાત.
પરંતુ રાજ્યાધિકારીઓ બદલાયા તેની સાથે લેકેની ભાવના પણ બદલાણી, અને ન ધારેલી રીતે સને ૧૯૭૩ ના બનેલા ત્રણ થરના અર્ધભગ્ન ચોતરા પાસે તેને ફરીથી ચણાવા માટે, કબરસ્તાનેની ઉખડી ગયેલી જુની ને ભેગી કરીને કરેલા ઢગલાઓ, અને માટીને જ તા. ૨૧-૭-૪૧ ના રોજ દર્શને જતાં લેકેને જણાતાં શહેરમાં સળવળાટ શરૂ થયો. કે સને ૧©૩ માં બંધ રહેલ ચણતર પાસે નવું ચણતર કરવા સાધન એકત્ર થાય છે. (અપૂર્ણ)
ચિત્રકુટ (ચિતોડગઢ) માં જિનાલના પ્રતિષ્ઠા
મહેસવની થતી તડામાર તૈયારીઓ.
ચિતોડગઢ જે ઉદેપુર રાજ્યના તાબાના પ્રસિદ્ધ દુર્ગો પૈકી એક જગવિખ્યાત દુર્ગ છે. જે દુર્ગ માટે દંતકથા છે કે-“ગઢ તો ચિતડકા, દુસરા સબ ગલ્યા.” આ કહેવત મુજબ જે સ્થાન દુનિઆભરમાં જગમશહૂર થયેલ છે. અને આજે પણ એ પુરાતન સ્થાનને નિરખવા સેંકડે પરદેશી અને હિંદુતાનના વતનીઓ ઈતિહાસીક દ્રષ્ટીએ આવે છે. તેવા દુર્ગ ઉપર પ્રાચિન શિલ્પકળાથી ભરપૂર જિનચૈત્યો કે જે રાણા પ્રતાપની પડતીના સમયમાં મ્યુચ્છ (મુસલમાને) ના હાથે તેડનફેડન થયેલના અવશે જે હાલ મજૂદ છે, તેને જીર્ણોદ્ધાર કરાવી ચિત્રકુટની પ્રાચિનતા અને શિલ્પકળાને ટકાવી રાખવાની, તીર્થોદ્ધારક આચાર્યદેવ શ્રીમદ વિજયનીતિસૂરિજી મહારાજને ઈચ્છા થતાં તેઓશ્રીએ તે કાર્યને સંપૂર્ણ રીતે પાર પાડવા, ઉદેપુરના ઉત્સાહિ સજ્જનો શેઠ મોતીલાલજી વોહરા અને મનેહરલાલજી ચતુરની આગેવાની નીચે એકકમીટી નીમી, તે દ્વારા સં. ૧૯૫ ની સાલથી પુન:જીવન આપવાના કાર્યને પ્રારંભ કરાવ્યો.

Page #28

જ ધર્મ વિકાસ
સદર કાર્યની સીમામાં રાજમહેલ પાસે આવેલુ જગવિખ્યાત સત્તાવીસ દેવડીવાળુ, કરમાશા શેઠવાળું અને ગૌમુખવાળુ એમ ત્રણ જિનાલયે કરાવવાનું રાખતાં, તેનું એસ્ટીમેટ રૂ. ૬૦૦૦૦' નું થયેલ. આજદિન સુધીમાં તેના છદ્વારમાં રૂ. ૩૦૦૦૦ આસપાસ ખર્ચાઈ ચૂક્યા છે. હજુ કાર્ય ઘણુ છે. પરંતુ આચાર્યદેવની શારિરીક સ્થિતી બે વર્ષ થયા નરમ રહેતી હેવાથી, તેમજ શ્રી સંઘ અને કમીટીની ભાવના તેઓશ્રીનાજ શુભ હસ્તે આ પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ કરાવવાની હોવાથી, આચાર્યદેવને વિજ્ઞપ્તિ કરવા સાદડી મુકામે કમીટીના મુખ્ય કાર્યવાહકોએ જઈ આગ્રહભરી વીનવણી કરતાં તેઓશ્રીએ માગસર સુદી ના સાદડીથી વિહાર કરી અનેક મુશીબતે વેઠી માગસર વદિ ૪ ના ઉદેપુર પધારી ગયા છે. અને સંઘ તથા કમીટીના સભ્યોને ઉપદેશ દ્વારા સિંચન કરી, આ મહોત્સવને ઘણાજ આડંબર પૂર્વક ઊજવવાનું નકકી કરી તેની રૂપરેખા નીચે મુજબ મુકરર કરાવેલ છે.
(Rom ( GD)
SIR
=
=============
ishitni
::
THAT
III IITE)
II
*
૫
-
-
-
*
જ
- ,
...
સત્તાવિશ દેવીનું નિજ મંદિર. ચિતોડગઢના કિલ્લા ઉપર મંદિરની નજદિકમાં કઈ એવી વિશાળ જગ્યા નથી કે જ્યાં આ ઉત્સવ ઉપર પધારતાં માનવસમૂહના રહેઠાણ માટે વ્યવસ્થા કરી શકાય તેથી મંદિરેથી અડધા માઈલના અંતરે ચોગાન છે, ત્યાં એક નગર બનાવી તેનું નામ પ્રતાપનગર આપવાનું ઠરાવેલ છે. જેમાં વ્યાખ્યાન માટે એક ૬૦૪૧૦૦ ને ત્રણ હજારની જનતા બેસી શકે તે મધ્યસ્થ ભાગમાં પિન્ટેલ બનાવી તેની આજુબાજુ આઠેક સામીઆના, તેમજ ૫૦ તંબુઓ અને ૨૦૦ રાવતી. ઉપરાંત રસોડા, ભેજનાલય આદિ કાર્યો માટે કનાના કેમ્પ. આદિથી ભરચક નગર બનાવી, તેના દરવાજા અને ચોકને નામાંકિત વ્ય

Page #29

ચિત્ર પ્રકા હેતસવ
ક્તિઓના નામો આપવા સાથે ચિતોડગઢમાં ઈલેકટ્રીક ન હોવા છતાં, ઉદેપુરથી મસીન અને સાધને લાવી નગરને ઈલેકટ્રીક બત્તીઓથી ઝગઝગાટ કરવા ઉપરાંત કબાને, દરવાજા અને ધવજ પતાકાઓથી નગરને સુશોભિત બનાવવામાં આવશે. | મહોત્સવની ઉજવણીમાં પિસ વદિ ૧૦ થી અષ્ટાહનીકા મહોત્સવનો પ્રારંભ કરી, દરરોજ જુદા જુદા પ્રકારની રાગરાગણથી પૂજાઓ ભણાવવા સાથે પરમાત્માએને અંગચનાઓ કરાવવા, ઉપરાંત પિસ વદિ ૧૦ પંચકલ્યાણકની પૂજા અને નૌકાસી શેઠ સાહિબલાલજી સિરેયા તરફથી, પિસ વદિ ૧૧ બારવ્રતની પૂજા, પિસ વદિ ૧૩ નવાણુ પ્રકારની પૂજા અને નૌકારસી શેઠ મગનલાલજી બનેલીયાના ધર્મપત્ની તરફથી પણ વદિ ૧૪ કુંભ સ્થાપના અને નવગ્રહાદિ પૂજન, પિસ વદિ ૦)) નંદાવૃત પૂજન અને પ્રતિમા તથા વિજ દંડ અભિષેક, મહા સુદિ ૧ જલયાત્રા વરઘોડો જામનગરવાળા સંઘવી ચુનીલાલ લક્ષ્મીચંદ તરફથી, મહા સુદિ ૨ પ્રતિમા પ્રવેશ, પ્રતિષ્ઠા અને શાન્તિસ્નાત્ર શેઠ રોશનલાલજી ચતુર તરફથી, તેમજ નૌકારસી અમદાવાદ નિવાસી શેઠ ચુનીલાલ ખુશાલદાસ તથા શેઠ મગનલાલ ખુશાલદાસ તરફથી, મહા સુદિ ૩ નવપદની પૂજા આદિ કાર્યક્રમ રાખવામાં આવેલ છે. તેમજ એક કે બે દિવસ જુદાજુદા વિદ્વાન વક્તાઓના વ્યાખ્યાને અને ભજનો આદિનો પ્રોગ્રામ પણ જવામાં આવશે.
આચાર્યદેવશ્રીના ઉપદેશથી તૈયાર થયેલ અગીયાર નાના મોટા જિન ચ, જુદી જુદી વ્યક્તિઓને પ્રતિષ્ઠા કરવા માટે અપાઈ ગયેલ છે. તેમજ ઉદેપુર સંઘને ઉત્સાહ ઘણો જ સારે હોવાથી, તેઓ પૈકી ઘણું સજજનો કમીટીની ચેજના મુજબ રૂ. ૫૧, ૩૧, ૧૫, ૧૧ અને ૫, ના વર્ગોમાં સભ્ય તરીકે જોડાયેલા છે. વળી આ કાર્યને ફતેહમંદીથી પાર પાડવા માટે કાર્ય કરે અને સ્વયંસેવકોનું એક યુથ આસરે ૧૦૦ ઉપરાંત સભ્યનું ઉભુ કરવામાં આવેલ છે. ઉપરાંત વાહન અને મજુર વર્ગ માટે પુરતો બંદોબસ્ત રાખવામાં આવશે. - આચાર્યદેવશ્રી ઉદેપુરથી પિસ સુદિ ૧૦ ના વિહાર કરી ચિતોડગઢ પધારવાના હતા, પરંતુ અચાનક તબીયત અસ્વસ્થ થવાથી હાલ વિહાર મુલતવી રહેલ છે. તેથી તરતમાં ઉપાધ્યાય શ્રી દયાવિજયજી મહારાજને શિષ્યસમુદાય સાથે જવાની આજ્ઞા આપેલ છે.
- આ ઉત્સવને સફળ બનાવવામાં નામદાર મહારાજાધિરાજ મહારાણું સાહેબ, મે. દિવાનસાહેબ અને અમાત્યમંડળ આદિએ કમીટીની માંગણીઓ મુજબ નિવાસસ્થાને, તંબુઓ, રાવતીએ, ઈલેકટ્રીકનું પિરટેબલ ડાયનામા સાથેનું મશીન તેમજ વાયરીંગ, ગ્લોબ આદિ સાધને, વરઘોડા માટેના હાથીએ,

Page #30

૧૦૦
જૈન ધર્મ વિકાસ.
ઘોડાઓ, બેન્ડ આદિ લવાજમ, ઉપરાંત ચિતોડગઢમાં એકત્ર થનાર માનવ સમૂહની સગવડ માટે એક સ્પેશિયલ હોસ્પીતાલ અને રક્ષણ માટે પિલીસદળ આદિ અનેક સાધનોની સગવડો પૂરી પાડીને ઘણુંજ મદદ આપવાના હુકમ ફરમાવી ઉપકૃત કરેલ છે. વળી ચિતોડગઢના હાકેમ લાલાજી પ્યારેલાલજી સાહેબ અને પિલીસ સુપ્રીટેન્ડેન્ટ સાહેબ તે આ ઉત્સવને પિતાને સમજી અનહદ જહેમત ઉઠાવી રહ્યા છે.
અંતમાં આ માંગલિક પ્રસંગે પધારનાર સજજનોને અમારી વિજ્ઞાણી છે કે, મેવાડમાં ટાઢ વિશેષ પ્રમાણમાં પડે છે, તેમજ આટલા મોટા માનવસમૂહને ઓઢવા પાથરવાની સગવડને કમીટી પહોંચી ન શકે જેથી દરેક વ્યક્તિએ ઓઢવા પાથરવાના પૂરતા સાધને સાથે લાવવા ખાસ લક્ષમાં રાખશે.
પન્યાસજીનું વિહાર વર્ણન.
ગત ચાતુર્માસ પ્રતાપગઢ (માળવા) માં કરતાં ચોદ પૂર્વ, અક્ષયનીધિ આદિ તપની આરાધના, દેરાસરના વહિવટની સાફસુફી અને વિજાદંડ મહોત્સવ, શાન્તિસ્નાત્ર આદિ અનેક ધર્મ ઉદ્યોતના કાર્યો, ઘણાજ આડંબરથી પન્યાસજીના ઉપદેશથી થયાં હતાં. ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયે માગસર વદિ ૪ ના વિહાર કરતાં અનેક નરનારીઓનો સમુદાય દેવળીઆ સુધી તેમની સાથે ગયે હતો. જ્યાંથી છુટા પડતા લેકની આંખમાંથી અશ્રુધારા સાથે વૈરાગ્ય ભાવના જાગ્રત થતી હતી. ત્યાં બે દિવસ સ્વામીવાત્સલ્ય થયા હતાં.
દેવળીઆ એ પ્રતાપગઢ રાજ્યની જુની રાજધાનીનું શહેર છે. હાલ તે નગર તદ્દન શૂન્યકાર છે. ખંડેર મકાને ચારે દિશામાં દેખાય છે. માત્ર પ્રાચિન રાજમહેલ સુરક્ષિત હેવાથી જોવા લાયક છે. જ્યાં બે દેરાસરો છે તેમાં એક
શ્વેતામ્બર અને એક દિગમ્બર છે. વેતામ્બર દેરાસરમાં પ્રતિષ્ઠા સં. ૧૭૭૪ના મહા સુદિ ૧૩ ને રવિવારના થયાને ઉલ્લેખ દેખાય છે.
દેવળીઆથી વિહાર કરી ચીકરાડ, કંગાતળાવ, જેરદા થઈ દરીઆવદ જતાં રસ્તામાં મેણુ કોમની જ્ઞાતીના મકાન સિવાય અન્ય કઈ દેખાતું જ નહોતું. કુંગાતળાવમાં ચાકીના મકાનમાં વિશ્રાન્તિ લીધી હતી અને જેરદામાં એક ઠાકરને ત્યાં સ્થાન કર્યું હતું. દરિઆવરથી શ્રાવકે વ્યવસ્થા માટે આવેલ હતાં. દરિઆવદમાં દિગમ્બરેના ૫૦ ઘર અને શ્વેતામ્બરના વિસ ઘર છે. ત્યાં ચાર દિવસ રોકાઈ જુદા જુદા વિષય ઉપર વ્યાખ્યાન આપ્યા હતા અને સ્થાનિક સંઘે પૂજા ભણાવી હતી.

Page #31

પન્યાસજીનું વિહાર વર્ણન
૧૦૧
- દરિઆવિદથી માગશર વદિ ૧૨ ના વિહાર કરી કેશરીઆવ, પાડા, પાવટી, માલપુર થઈ સલુમ્બર આવ્યા જ્યાં પણ મેણા જ્ઞાતીના ઘરે સિવાય અન્ય કઈ દેખાતા નહોતા. આ બાર ગાઉના રસ્તામાં પહાડેના દ્રષ્ય તેમજ છુટક છુટક લાંબા અંતરે ખેતરો અને મેણુના મકાનો સિવાય કાંઈ દેખાતુ નહેતું. પહાડી રસ્તે પણ એવો કે જ્યાં ગાડી કે બીજા વાહન ચાલી શકેજ નહિ માત્ર છુટા ઘડા કે બળદ ઉપર મુસાફરી ઘણી જ ધીમી ગતીએ કરી શકાય. આ રસ્તો એટલે ઝાડીઓથી ઘટ બની ગયેલ છે કે અજાણા માણસને તે ભયંકરતા દેખાય તેમજ અનેક વગડાઉ જાનવર જેવા પણ મળે. જેથી ચેકીયાત સિવાય તે જઈ શકાયજ નહિ, કદાચ કે ઉદ્ધતાઈ કરે તો જરૂર લુટાયા વગર રહેજ નહિ. અને સલમ્બર સુધી પહોંચાડવા દરિયાવદથી ગૃહસ્થ આવેલ હતાં.
સલુમ્બર અઠવાડીયું રોકાઈ જુદા જુદા વિષય ઉપર ભાષણ આપી લેઓને ઉપદેશ આપેલ હતો. અહીંઆ ૧૦૦ ઘરે દિગમ્બર અને ત્રીસ ઘરે વેતામ્બરના છે, તેમજ એક જિનાલય વેતામ્બર અને ત્રણ મંદિરે દિગમ્બરના છે. બન્ને સંપ્રદાયમાં વાત્સલ્ય ભાવ સારો છે. અહિઆ સાધુ સાધવી માટે ઉપાશ્રય નથી પરંતુ ચાતુર્માસ ગૃહસ્થના મકાનમાં કરાવાય છે. ૧૯૦ની સાલમાં દેશાવરમાં ટીપ કરી અત્રે પાઠશાળા ખલેલ, જેના નાણાં હોવા છતાં શિક્ષકના અભાવે હાલ પાઠશાળા બંધ છે.
સલુઅરથી પિસ સુદિ ૭ના વિહાર કરી વસી આવ્યા, જ્યાં દિગમ્બરના ૨૫ ઘર અને એક દેરાસર છે, ત્યાંથી જયસમુદ્ર (ઢેબર સરોવર)ની પાર ઉપર આવ્યા, આ સરોવરમાંથી સાબરમતી નદી નીકળે છે. સરોવરની પારના નિચે હાથીઓ પથ્થરના ગોઠવવામાં આવેલ છે દંતકથા છે કે “હાથીની સૂંઢ સુધી પાણી આવે તો ગુજરાતને ઘણુજ નુકશાન થાય છે. હાલ હાથીના પગ સુધી પાણી છે. પાળની ઉપર મહેલાત અને દેવસ્થાને આદિના મકાને બાંધેલા છે, જેમાં ઈલેકટ્રીક લાઈટ ગોઠવવામાં આવેલ છે. મેવાડમાં આ જયસમુદ્ર એ એક જોવાલાયક મશહૂર સ્થાન ગણાય છે. અનેક દેસાવરથી લેકે જોવા આવે છે તેમજ તે સરોવરમાં જળવાહક વિમાનનું એડ્રમ પણ છે.
જયસમુદ્રથી વિહાર કરી ચામડ આવ્યા જ્યાં એંસી ઘરે અને એક દેરાસર દિગમ્બરનું છે. ત્યાંથી પ્રસાદ આવ્યા જ્યાં પચાસ ઘરો અને એક દેરાસર દિગમ્બરનું હવા સાથે ધર્મશાળા પણ છે. ત્યાંથી પસ સુદિ ૧૧ ના કેશરીયાજી યાત્રાર્થે પધાર્યા છે. જ્યાં થોડા સમયની સ્થીરતા કરી પિસ વિદિમાં ચિતોડગઢ તરફ વિહાર કરી પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ ઉપર ચિતોડગઢ પહોંચશે.

Page #32

૧૦૨
જૈન ધર્મ વિકાસ.
ઉદયપુર (મેવાડ) માં આચાર્ય દેવનું
અચાનક સ્વ-ગમન
, ,
,
1961,
જે વાંકાનેરના દશાશ્રીમાળી શ્રીયુત કુલચંદ નેણશીભાઈના સહચારિણી ચોથીબાઈની કુક્ષીએ સંવત ૧લ્લ૦ ના પોષ સુદિ ૧૧ ના જનમ્યા હતા અને તેમનું નામ નિહાલચંદ આપ્યું હતું. “પુત્રના લક્ષણ પારણામાંથી” એ કહવતાનુસાર પોતાની કુશાગ્ર બુદ્ધિમત્તાથી ૧૬ વર્ષની ઉંમરમાં અંગ્રેજી શાળા ધારણ અને ધાર્મિક પ્રતિકમણ, નવતત્ત્વ અને

Page #33

આચાર્યદેવવું સર્ગ–ગમન.
૧૦૩
કર્મગ્રંથાદિ સુધીનું જ્ઞાન મેળવી એજન્સી વકીલ શ્રી લક્ષ્મીચંદ વાલજીને ત્યાં સારા દરમાયાથી નોકરીમાં જોડાયા, પરંતુ બાળપણથી જ તેઓશ્રીમાં વૈરાગ્ય ભાવનાને જોત પ્રગટી રહેલ હોવાથી આ સંસારી પ્રવૃત્તિમાં તેમને મુદ્દલ રસ લાગતે જ ન્હોતો. તેથી ઓગણીસ વર્ષની ઉમ્મર દરમિયાનમાં ત્રણ વખત તેઓ ચારિત્ર લેવાની ભાવનાથી આપ્તજનથી છુપી રીતે ગુરૂદેવની શોધમાં નીકળી પડેલ અને તેવા દરેક પ્રસંગે વડીલો પાછા પકડી લાવેલ. છતાં તેઓએ દરેક સમયે વડીલેને દીક્ષા અપાવવા માટે ઘણી ઘણી વિનવણી કરેલ તે પણ આજ્ઞા ન મળતાં સં. ૧૯૪૯ની સાલમાં તો ઘરે પાછા ન આવવાનો નિશ્ચય કરી વાંકાનેરથી નીકળી ત્યાં આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયસિદ્ધિસૂરિજી મહારાજ બીરાજતા હતા ત્યાં પધાર્યા અને ભાગવતી દીક્ષા લેવાની વિજ્ઞપ્તિ કરી, આચાર્યદેવે સ્પષ્ટ સુણાવી દીધું કે“માતાપિતા આદિ વડીલજનેની સંમતિ વિના દીક્ષા આપવાનો અમારો ધર્મ નથી માટે રજા મેળવીને આવો” આ જવાબથી તેઓ વિમાસણમાં પડ્યા, પરંતુ ઘેર પાછા ન ફરવાનો મકકમ નિર્ધાર કરેલો એટલે ત્યાંથી દાહોદ જઈ જિનમંદિરમાં પ્રભુપૂજન કરી મહેરવાડાના રસ્તા તરફ પધારતાં વચમાં આમ્રવૃક્ષ નીચે સંસારી કપડા ઉતારી સાથે લઈ જનાર મિત્રને સેંપી સ્વયં સ્વહસ્તે શરમૂંડન કરી સાધુવેશને સંવત ૧૯૪૯ ના અસાડ સુદ ૧૧ સોમવારના ધારણ કરી તે ચાતુર્માસ એકલાએ મહેરવાડામાં પૂર્ણ કર્યું.
ચાતુર્માસ સંપૂર્ણ થયે વિહાર કરી ઉમતા પધારી ત્યાં બિરાજતા મુનિશ્રી કાતિવિજયજી મહારાજ પાસે સં. ૧૯૫૦ ના કારતક વદિ ૧૧ રવિના વિધિપૂર્વક કીયાથી ચારિત્ર ગ્રહણ કરી પંન્યાસશ્રીભાવવિજયજી ગણિના શિષ્ય મુનિશ્રી નીતિવિજય તરીકે જાહેર થયા. ઉમતાથી વિહાર કરી વડનગર પં. પ્રતાપવિજયજી અને આ. વિજ્યસિદ્ધિસૂરીજી હતા ત્યાં પધાર્યા અને ત્યાંથી વડીલેની સાથે સીપેર પધારી માંડલીયા જેગ વહન કર્યા, એગ પૂર્ણ થયે ત્યાંના સંઘે પંદરેક હજારના ખર્ચ મહાન મહોત્સવ કરી પૂજ્ય પંન્યાસશ્રી પ્રતાપવજયજી ગણિવર્યના વરદ હસ્તે બહત દીક્ષા સંવત ૧૯૫૦ ના મહા સુદ ૪ શુકના અપાવી હતી. તેઓશ્રીએ સંયમ ગ્રહણ કર્યા બાદ ૧૨ વર્ષ ગુરૂવર્ય સાથે જુદાજુદા સ્થળે ચાતુર્માસ કરી ખૂબ પઠન પાઠન કર્યું. તેમજ તે દરમિયાન સં. ૧૯૫૭ના માગસર સુદ ૨ ને વીજાપુરના ડાહ્યાભાઈને દીક્ષા આપી તેમનું મુનિ દાનવિજયજી નામ આપી પ્રથમ શિષ્ય બનાવેલ. વળી આ કાળ દરમિ

Page #34

૧૪
જેનધર્મ વિકાસ.
યાન આવશ્યક સૂત્રાદિના યોગ વહન કરી સંવત્ ૧૯૬૦ નું ચાતુર્માસ સુરતમાં આચાર્યશ્રી વિજયસિદ્ધિસૂરીજી સાથે કરી મહાન સૂત્ર ભગવતીજી ના પેગ વહન સંપૂર્ણ કરી સંવત ૧૯૬૧ ના માગસર સુદિ ૫ ના ચતુવિધ સંઘ સમક્ષ ગણિપદને સ્વીકાર કર્યો. ત્યાંથી વિહાર કરી સિદ્ધાચલની યાત્રા કરવા પૂજ્ય આચાર્યદેવ સાથે પાલીતાણા પધાર્યા. જ્યાં ચાતુર્માસ સંપૂર્ણ થયે ઘણાજ આડંબરયુક્ત મહોત્સવથી સંવત ૧૯૬૨ ના કારતક વદિ ૧૧ રવિના પરમપૂજ્ય આચાર્યદેવ શ્રીમદ વિજયસિદ્ધિસૂરીજી મહારાજના શુભહસ્તે ચતુવિધ સંઘ સમક્ષ પન્યાસ પદ વિધિ વિધાન સહ આરોપણ કરવામાં આવ્યું હતું.
હવે ગુરૂવર્યની સાથે અને તેમની આજ્ઞાથી ઈલાયદા શિષ્ય વર્ગ સાથે ભિન્ન ભિન્ન પ્રદેશમાં વિચરી ચાતુર્માસો કરી અનેક ભવ્યાત્માઓને પ્રતિબંધિ તેઓ દ્વારા શાશને દ્યોતના અનેક કાર્યો જેવા કે સંઘ, ઉજમણાઓ, ઉપધાને, પાઠશાળાઓ અને જિનચેના જીર્ણોદ્ધાર ઉપરાંત બોડીંગ આદિ કરાવી જૈનશાશનને ધ્વજ ફરકાવતાં આચાર્યપદ મેળવવાની લાયકાત કેળવતાં રાજનગરના શ્રીસંઘે પંન્યાસશ્રી ભાવવિજયજી ગણિવર્યને ચારિત્ર નાયકને આચાર્યપદ આપવાની વિનવણી કરતાં હર્ષ પૂર્વક તેમણે આજ્ઞા આપતાં સંવત ૧૯૭૬ ના માગસર સુદિ ૫ ના શુભ દિને ઘણાજ આડંબરિક ઉત્સવ પૂર્વક ચતુર્વિધ સંઘની હાજરી વચ્ચે પરમ ગુરૂવર્ય પન્યાસજી શ્રીભાવવિજયજી ગણિવર્યના વરદ હસ્તે શુભાશિષ સાથે આચાર્ય પદારેપણની વિધિવિધાન પુરસર કીયા અનુષ્ઠાન થયા. અને તે દિનથી તેઓ જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયનીતિસૂરીશ્વરજીના નામથી જગવિખ્યાત થયા.
સગત આચાર્યદેવ દીક્ષા પર્યાય ૪૯ વર્ષ, ગણિપદ ૩૮ વર્ષ, પન્યાસ પદ ૩૭ વર્ષ, આચાર્યપદ ૨૩ વર્ષ ભેગવી જીવનના ૬૮ વર્ષ પૂર્ણ કરી
વર્ષના પ્રવેશને પ્રારંભ કાળ સંવત ૧૯૯૮ ના પિસ વદિ ૩ સેમનાં ઉગતા પ્રભાતના કલાક પને ૧૦ મીનીટે ઉદેપુર મુકામે આ ફાની દુનિયાને ત્યાગ કરી પિતાના બાળા શિષ્યપ્રશિષ્ય સમુદાય, અનેક ભક્તજન અને સકળ જનસંઘને વિરહની વેદનામાં મુકી સ્વર્ગવાસ કરી ગયા છે.
સદ્દગતના કાળધર્મ પામવાથી જનકે મને એક ન પૂરી શકાય તેવા મહાન ઉપદેશક અને આચાર્યદેવની ખોટ પડેલ છે. જેથી તેમના નિમિત્તે અનેક પ્રદેશમાં અષ્ટાનીકા મહોત્સવ અને શક સભાઓ થશે એ તો નિવિવાદ જ છે.

Page #35

વર્તમાન-સમાચાર.
૧૦/૧
વર્તમાન-સમાચાર, મુકાવાસ્રોતા આચાર્યદેવ શ્રીવિજયહર્ષસુરીજીના સદુપદેશથી પણ વદી ૫ ના શ્રી વર્ધમાનતપ આયંબિલખાતાની સ્થાપના કરવામાં આવી, જેમાં પ્રારંભથી શુભ શરૂઆત થતાં શેઠ ચેનાજી પરાજી, શેઠ આમદાનજી ભીમાજી, શેઠ જવાનમલજી પૂનાજી,શેઠ મકાજી પૂનમની વિધવા સમુબાઈ એ હરેકે રૂ. ૧૦૦૧) ની મદદ આપી સંસ્થાને ચિરકાળ ટકી રહે તેવી મજબુત બનાવી દીધેલ છે. લોકોને ઉત્સાહ અનહદ છે. આયંબિલતપનો લાભ સારે લેવાય છે. કુંડમાં વધારે કરવાનો પ્રયાસ ચાલુ છે. તેમ જ અત્રેના સંઘે આચાર્યશ્રીના ઉપદેશથી જિનચૈત્યોની પ્રતિષ્ઠા કરાવવાનું પણ નિશ્ચિત કર્યું છે. વાંકલીના સંઘના
અતિઆગ્રહથી થોડા સમય માટે આચાર્યશ્રી અને મુનિશ્રી રામવિજયજી વાંકલી પધાર્યા છે.
કાપરાની ઉપાધ્યાય શ્રી દયાવિજયજી, મુનિશ્રી ચરણવિજયજી આદિ મુનિમંડળ બીયાવરથી શંકરલાલ મુણાત તરફથી કાઢેલા સંઘમાં કાપરડાજી ઘણું જ સત્કારપૂર્વક પધાર્યા, બાદ અહિંયાંથી મહા સુદિ ૨ ની ચિતેડગઢની પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ ઉપર પહોંચવા માટે વિહાર કરી, પિસ સુદિ ૧૫ લગભગ કરેરા પાર્શ્વનાથ તિર્થ પહોંચી, પિસ વદી ૮ આસપાસ ચિતેડગઢ પહોંચવા વકી છે. - સાતપુર અને સાતવીસીનું સંમેલન થયેલ, તેમાં નીચે મુજબ કાર્ય થયેલ છે. - શ્રી કટારીઆ (કચ્છ વાગડ) ખાતે જૈન બેડીંગ. અને વિદ્યાલય સ્થાપવાને થયેલ ઠરાવ.
શ્રી વાગડ જેન શ્વેતામ્બર મૂર્તિપુજક સાત વીસી સંમેલનના પ્રયાસ અને પ્રાથમીક સહાયથી, તથા માળીયા નિવાસી શેઠ અમૃતલાલ જાદવજીની દરવણથી, સંમેલનની સાંતલપુર મુકામની બેઠકમાં તા. ૧૮–૧૧–૧૯૪૧ ના રોજ કટારીયા ગામે શ્રી વર્ધમાન જૈન બેડીગ અને વિદ્યાલયની સ્થાપના કરવાને નિર્ણય કર્યો છે, અને તેનું ઉદ્ઘાટન પણ ચાલુ સાલે વૈસાખ માસમાં થશે. આ વાગડ પ્રદેશમાં જેની વસ્તીવાળા લગભગ ૬૦ થી ૭૦ ગામમાં બાળકે માટે કયાંય કેળવણીનું સાધન ન હતું જેથી તેના માટે સંમેલનના છવીસ છવીસ વરસના પ્રયાસના પરિણામે આ પ્રદેશમાં કેળવણી અગે આવી સંસ્થાની સ્થાપના આ પહેલ વહેલી થાય છે. આ સંસ્થા સ્થાપવાને માટે અમુક પ્રારંભીક સહાય સંમેલન તરફથી તથા વ્યક્તિગત મલી છે, અને તેના વિકાસ માટે સહાય મેળવવાની ટ્રાય ચાલુ છે. કેળવણું પ્રીય,.. દાનવીરને આ સંસ્થાને ઉત્તેજન આપવાની વીનવણું છે.

Page #36

૧૦૪/૨
જૈનધર્મ વિકાસ,
મોકા મુનિશ્રી રામવિજયજી મહારાજ અત્રે ચાતુર્માસ હોઈ તેમના ઉપદેશથી. ચૌદપૂર્વ અને નવકારમંત્રના તપની આરાધના ઘણું જ ધામધુમપૂર્વક થવા સાથે ઉજવણીમાં ઘણું જ આડંબરથી વરઘોડે ચઢાવવા ઉપરાંત પાવાપુરીની રચના કરી, અષ્ટાદ્વીકા મહોત્સવ કરવામાં આવેલ હતું. તેમ જ ચાતુર્માસ શેઠ રાજમલજી અમરચંદજીના બંગલે બદલાવ્યું હતું. જેઓ તરફથી પણ રાત્રી જાગરણ, પૂજા, આંગી અને પ્રભાવના થઈ હતી. માગસર સુદિ ૧૩ ના મુનિ રામવિજયજીને એઈલપેઈન્ટ ફેટ શેઠ રાજમલજી અમરચંદજી તરફથી કરાવી દશનાર્થે વ્યાખ્યાન હોલમાં ખુલ્લું મુક્યું હતું, અને તે જ દિવસે માડવગઢ જવા માટે અહી થી બાલાપુર તરફ વિહાર કરેલ છે.
TદUTUર પન્યાસહિમતવિજયજી મહારાજના વરદ હસ્તે માગસર સુદિ ૩ ના સ્વર્ગસ્થ શેઠ મણીલાલ રવચંદનાં ધર્મપત્નિ દિવાળી પ્લેનને ભાગવતી દિક્ષા પ્રદાન કરી, તેમનું નામ કંચનશ્રીજી આપી સાધવી ચેતનાશ્રીના શિષ્યા તરીકે સંઘ સમક્ષ જાહેર કર્યું હતું. બહેન તરફથી આ દિક્ષા મહોત્સવને ઘણા જ ઠાઠમાઠથી ઊજવવામાં આવ્યું હતું.
પન્યાસ શિષ્ય સમુદાય સાથે અહિથી અમદાવાદ તરફ જવા માટે મેસાણા તરફ વિહાર કરેલ છે. અને અમદાવાદ પહોંચ્યા પછી ટુંક સમયમાં જ પાલીતાણા સિદ્ધાચલના દર્શનાર્થે પ્રયાણ કરવાના છે.
સાક્ષરે, લેખકે અને ભક્તજનોને વિજ્ઞપ્તિ
પરમ પૂજ્ય આચાર્યદેવ શ્રીમદ વિજયનીતિસૂરીશ્વરજી મહારાજ કાળધર્મ પામ્યા હોવાથી તેઓશ્રીની માસિક દિન (મહા વદિ ૩) ને રોજ શિકાંક અમારા તરફથી બહાર પાડવાનો હોવાથી મમના જીવન પર પ્રકાશ ફેંકતા પરિચયનું લેખન તા. ૨૦-૧-૪૧ સુધીમાં નીચેના સરનામે મોકલી આપી અમારા ઉત્સાહમાં અને ગુરૂભક્તિમાં વૃદ્ધિ કરશે.
લખમીચંદ પ્રેમચંદ C/o હાકેમ સાહેબ લાલજી પ્યારેલાલજી.
ચિતોડગઢ-મેવાડ,
મુદ્રક-હીરાલાલ દેવચંદ શાહ. “શારદા મુદ્રણાલય.” જુમાનજીદ સામે-અમદાવાદ પ્રકાશક-ભેગીલાલ સાંકળચંદ શેઠ, “જેનધર્મ વિકાસ ઓફિસ જનાચાર્યશ્રી
| વિજયનીતિસૂરીશ્વરજી વાંચનાલય. પ૬/૧ ગાંધીરોડ-અમદાવાદ,

Page #37

-
-
%6E%6
જ
-
-
-
5
-
%
જનજર કરનાર બ્રા
| વાંચકોને ? માસિકના નમુનાને અંક આપને એક્લવામાં આવે છે. આપશ્રીને અવેલેકન કરતાં જે એ સંતોષ આપવામાં સફળ નીવડે તો આશા છે કે, વાર્ષિક લવાજમ
સ્થાનિકના રૂ. ૨–૦–૦ અને બહારગામના (પોસ્ટેજ સાથે) રૂા. ૨–૯–૦ મોકલી - આપશ્રી માસિકના ગ્રાહક તરીકે નામ નોંધાવશે.
| લવાજમ મેડામાં મેડા આવતી સુદિ ૧ સુધી મોકલી આપશે. કે જેથી વી. પી. થી મોકલતાં વધુ ખર્ચ ન થાય, છતાં જણાવશે તે વી. પી. કરવામાં આવશે. આ ગામ પરગામ વિચરતા પૂજ્ય મુનિવરે માસિકને પ્રચાર કરી, નવા વાંચનરસિક ગ્રાહક નેધાવી, માસિકને પ્રોત્સાહન આપશે, એવી અમે આશા રાખીએ છીએ.
કેઈ પણ સામાજીક સંસ્થાઓ કે પૂજ્ય મુનિગણને અમે, મફત કે ઓછા દરથી માસિક આપી શકીએ તેમ નથી, એ સૂચન થાય. નમુનાની નકલ મંગાવવાથી મેકલી આપવામાં આવશે.
તંત્રી - જૈનાચાર્ય શ્રી વિજયનીતિસૂરિશ્વરજીના ઉપદેશામૃતથી ચિતેડગઢના જિનાલના જીર્ણોદ્ધાર માટે મળેલ રકમની યાદિ,
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૬૩ થી અનુસંધાન) રૂા. ૩૦-૫૨-૩-૯ આગળના પૃષ્ઠને સરવાળે.
૫-૧-૦-૦ શેઠ પ્રેમચંદજી ગેમાજી, વાલી. ૪૭૧-૦-૦ શ્રી સાદડી સંઘની સુપનની ઉપજના. સાદડી. ૧૦૦-૦-૦ શેઠ ચંદનમલજી કસ્તુરચંદજી. , - ૫૦-૦- વૈદ્યરાજ પુખરાજજી જુવાનમલજી. ,
૬૨-૦-૦ શેઠ હજારીમલ જવાનમલ મારફત. વાંકલી. ૩૧૨૩૬-૩-૯ ૨૦૦૧–૦-૦ શેઠ રોશનલાલજી ચતુઃ ૧૦૦૧-૦-૦ શેઠ મગનલાલજી બિનોલીયાના ધર્મપનિ., ૧૦૦૧-૦-૦ શેઠ સાહિબલાલજી સીરોયા.
છે કે આ ચિતડી રૂપિયા ૧૦૦૧-૦-૦ શેઠ મોતીલાલજી ગડવાડા.
આવેલ છે. ૧૦૦૧–૦- શેઠ કાફલાલજી મારવાડી, તા. ૩૭૨૪૧-૩-૯ તારી જ. રૂ. ૩૧૨૩૬–૩–૯ કલદાર. રૂ. ૬૦૦૫ ચિ.ડી. મળી રૂ. ૩૭૨૪૧-૩-૯
તપાગચ્છ પટ્ટાવલી સાહિત્યરસિક જનતાને ખાસ તક
ઉપાધ્યાય શ્રીમદૂ ધર્મસાગરજી વિરચિતતપાગચ્છ પટ્ટાવલી –સંપાદક, ૫૦ શ્રી કલ્યાણવિજયજી મહારાજ. છપાઈને તૈયાર થઈ પ્રસિદ્ધ થઈ ચુકેલ છે. આ ગ્રંથમાં પ્રભુશ્રી મહાવીરદેવની પાટ પરંપરાએ થયેલા આચાર્યાદિ સાથે શાસનપ્રસિદ્ધ અન્ય મહાપુરૂષોનું એતિહાસિક દ્રષ્ટીએ ઉપયેગી સાહિત્ય આપવામાં આવ્યું છે. તે
ક્રાઉન આઠ પેજી ૩૫૦ પૃષ્ઠના, શેભિત ફેટાઓ, અને પાકુ પેઠું (જેકેટ) સાથેના આ ગ્રંથનું મુલ્ય માત્ર રૂા. ૧-૮-૦. પિસ્ટેજ જુદું ,
લખે-જૈન ધર્મ વિકાસ ઓફિસ, પદાલ ગાંધી રોડ, અમદાવાદ. ૪ વરિટી નાઉઝરમર ઝરૂરી
79%
I
%

Page #38
Jain Dharma Vikas (Monthly) Regd. No. B. 4494 જાહેર ખબર આપનારાઓને જૈન સમાજને ગામડે ગામડે આ નવા માસિકને પ્રચાર થશે, અને એથી જાહેર ખબર આપનારાઓ પોતાના પ્રચારને સંદેશ દૂર દૂર પહોંચાડી શકશે. માસિક નિયમિત પ્રગટ થતુ હોવાથી જાહેર ખબર આપનારાઓને આ તકને લાભ લેવા આમંત્રણ આપીએ છીએ, ભાવ નીચે મુજબ. પૃષ્ઠ બારમાસ નવમાસ છમાસ | ત્રણમાસ એકમાસ | 1 | 4 | 32, 24 | 14 | 6 | | મે 25 | 20 | 15 9 4 | | 15 | 12 | 10 | હા | રા| એક વખત ટુંકી જાહેરાતના કલમની બે લાઈન યા તેના ભાગને રૂા. 1) અંક સાથે છપાવેલ તૈયાર હેન્ડબીલની માત્ર વહેંચામણુના એક વખતના રૂા.૧૫) અંક સાથે છપાવેલા તૈયાર દરેક તોલા અઢી યા તે વજનના કેઈ પણ ભાગના સૂચિપત્રની માત્ર વહેચામણીના એક વખતના રૂા. 30) , સરતે-૧) નાણા અગાઉથી લેવામાં આવશે. (2) જાહેર ખબર લેવી યા ન લેવી એ તંત્રીની મરજી ઉપર રહેશે. (3) જાહેરાત પાછી મેક્લાશે નહિ. વધુ ખુલાસા માટે પત્રવ્યવહાર યા પુછપરછ નીચેના સરનામે કરે. - “જૈન ધર્મ વિકાસ એફિક્સ પ૬/૧ ગાંધીરોડ, અમદાવાદ. બહાર પડી ચુકેલ છે શબ્દરના મહેદાંધ શબ્દકોષ ભાગ 2 જે. સંગ્રાહક, પન્યાસજી શ્રીમુક્તિવિજયજી. સંસ્કૃત ભાષા સરળ રીતે બાળજી સમજી દરેક જૈન અને ગ્રંથનું વાસ્તવિક અર્થ સ્વરૂપ સમજી શકે, તેવી પદ્ધતિએ જૈનાચાર્ય શ્રીવિજયનીતિ સુરીશ્વરજી મહારાજની કેષ બનાવી, તેનું પ્રકાશન કરાવી, જનતાને તેને લાભ લેતા કરવાની મહેચ્છા હતી, તે બાર વર્ષની મહેનતે આજે પરિપૂર્ણ - આવા અલભ્ય કેષના બે ભાગો, ક્રાઉન આઠ પિજી એકંદર 1800 પૃષ્ઠના, ગુરૂવર્યોના શોભિત ફેટાઓ અને પાકા પુંઠાં સાથેના આ ગ્રંથના. પહેલા ભાગના રૂા. 8-0-0, અને બીજા ભાગના રૂા. 10-8-0 પોસ્ટેજ જુદું રાખવામાં આવેલ છે. : : - પહેલો ભાગ મેળવનારાઓએ બીજો ભાગ પોષ માસમાં બાઈડીંગ થઈ જવાથી મંગાવી લેવા ધ્યાનમાં રાખવું. બને ભાગના એકીસાથે પાંચ સટ લેનારને પંદર ટકા કમીશન આપવામાં આવશે. લખ–શ્રીવિજયનીતિસૂરિજી જૈન લાયબ્રેરી, પ૬/૧ ગાંધીરોડ, અમદાવાદ બુકસેલર મેઘજી હીરજી ગેડીજીની ચાલ, પાયધૂનીમુંબઈ Bરં%%%E%Bકરી રાકર ટાઈટલ છાપનાર શ્રીશારદા મુદ્રણાલય, પાનકોરનાક, જુમામસીદ સામે–અમદાવા. $32073573673681640670435PS36*36* થવા પામેલ છે.