________________
જેનધર્મ વિકાસ.
ગણી, કેઈ પક્ષ ખેંચી, કઈ થુંક ઉડાડી, તે કઈ ભાવી ભણી નજર નાંખી પરણ્ય જતા પણ આથી રસમનો વાંકેવાળ થયો હેતો-બધાની નિરાશા-નિષ્ફળતાએ ઉલટી શક્તિ વધી હતી. નેમ અને પરિણિતજીવન વચ્ચે એજ પ્રશ્ન અત્યારે ખેડાયો હતે, સનાતન એ સવાલ “કોણ નીકળે!” અને વર્તમાન પરિસ્થિતિના વેદના ભારે તેમનું હૃદય ભીંસ અનુભવવા લાગ્યું સલાહ ? કેની સલાહ ? શી કપ લાગે? દિલના નિશ્ચય વિના જીવન પ્રશ્નનો તોડ કેમ આવે? સલાહતે જોઈએ તેવી બને દિશાની મળે, પણ હૃદયના દ્વિધાભાવમાં એને શે ખપ! કુરબાનીનો રાહ અભિપ્રાય નથી, દઢ નિશ્ચય છે. તેમે ક્ષણભર આંખમીંચી દીધી. આંખ ખેલી એમાં “લગ્ન નહિ”ની નિશ્ચલ આગ જલતી હતી. સારથીને વાડાભણી રથ લેવા કહ્યું. રથમાંથી ઉતરી સારથિસહ મે સુઝી ગયેલા મૃત્યુભયે પિકારકલ્પાંત કરતાં નિર્દોષ પ્રાણીઓને નિબંધ કર્યા, રથે ચડી વગ્રહ ભણું પાછો વળ્યો.
આ સમાચાર પ્રસરતાં જાનમાં હાહાકાર વ્યાપી ગયો. મેવડીએ હાંફળા ફાંફળા પાછળ દોડ્યા, ગીતગાતી સ્ત્રીઓના કંઠે ઠરડાયા, આગળ વધતું પુર અટકી એટ થવા લાગે. સંગીત, આનંદ, ઉત્સાહ, મસ્તી, હાસ્યને જાણે રૂદન, નિરાશા, અંગશથિલ્ય પ્રત્યાઘાતથી બમણું જેરે જવાબ વાળે. જમણા અંગના ફરકાટે શક્તિ રાજુલ ખબર મળતાં મૂર્શિત થતાં ભૂમિશાયી બની, વડિલોને જેસભેર આવતા સાંભળી વિનયી નેમે રથ થંભાળે. આવીને સૌ રથ આડા ઉભી ગયા. કેઈ કંઈ શબ્દોચ્ચાર ના કરી શક્યું. સૌના ચહેરાને અથ, હતાશા, દુઃખ, ગમગીની ઘેરી વળ્યાં હતાં, શાંતિને બેજ સૌને કચડતો હતો.
અશ્રુ રેકે! વડિલે! આંશુએ ભીંજાવી વેદનાને ભારે ના બનાવો! લગ્ન ના કરવાં એ મ્હારે દ્રઢ નિશ્ચય છે. માતાપિતા! પછી ફેગટ છે આ અપાત! નકામું વેદનાના ભુતને ના ચેતા-મ્હારા અને હમારા વાસ્તે ! વડિલે! માફ કરે ને!” -મે મહા પ્રયત્ન નિશબ્દતાને વિદારી.
“ભાઈ! નેમ! સમાજના આદિ રિવાજને અનાશક્ત ના સહી લેવાય! છતાં આપની ઈચ્છા મુજબ થયું છે. હવે લગ્ન સામે હમને શો વાંધો છે!” હિમણાં હમણાં નેમના હૃદય નજીક પહોંચેલા કૃણે વેદનાસૂરે ઉચ્ચાર કર્યો.
“સ્નેહ ઘેલછામાં કૃષ્ણ વાસ્તવિક્તા ભુલશે! અનાસકતે આ વિશ્વભણી આંખ મીંચશે પછી કેણ રેકશે આ રક્તપાત ને સંહાર, ગુલામી ને જડતા! અનાશક ચાલતું ચાલવામાં માનશે તો વિશ્વને ઉન્નતપથે દેરવાનો-આદર્શ દ્રશ્ય કરવાને ભાર કેને શીર છે? ગુલામે એકને તિરસ્કાર કરી કાંતિ કરશે ત્યાં તે અન્ય સ્થળે ફસાઈ મરશે, અનાશકોની ફરજ છેરે ! એકજ કર્તવ્ય છે અને એક માત્ર તેઓ જ ગ્ય છે. જેઓ સર્વ કર્તવ્ય અનાશક્તભાવે બજાવી શકે છે. એએનું કર્તવ્યજ ચિરસ્થાયી ને નિર્દોષ બની રહે છે. (અપૂર્ણ)