Book Title: Buddhiprakash 1955 03 Ank 03
Author(s): Nagindas Parekh
Publisher: Gujarat Vidyasabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/522253/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhipachAza saMpAdaka nagInadAsa pArekha pustaka 102 jI | mArca : 1955 [ aMka 3o baddha saMghanI arthanIti rAjA udayananA rANIvAsamAMthI AyuSyamAna AnaMda (bhagavAna buddhanA vyaktigata maMtrI)ne pAMcase cAdara maLI. rAjA udayane te uparathI prazna karyo ke : * Apa ATalI badhI cAdaranuM zuM karaze?" mahArAja ! je bhikSuo (boddha sAdhuo) nI cAdara phATI gaI che temane vaheMcIzuM." 'temanI jUnI cAdaro haze tenuM zuM karazo ?' 'mahArAja, bichAnA para pAtharavAnI cAdare banAvI zuM.' 'jUnI bichAnA-cAdaranuM zuM karaze ?" 'mahArAja, gAdIenA galepha banAvIzuM.' 'jUnA galephanuM zuM karaze ?' mahArAja, pAtharaNuM banAvIzuM.' jUnAM pAtharaNAMnuM zuM karaze ? " 'mahArAja, pagaluchaNiyAM banAvIzuM.' ' jUnAM pagalUchaNiyAMnuM zuM karaze ? " " mahArAja, jhADu banAvIzuM.' jUnAM jhADuonuM zuM karaze ?" 'tene kUTIne chANumATInA kIcaDa sAthe ghUMTI lAhI banAvI tenAM lAsTara karIzuM.' 'sahakArI sevaka ' 1-3-'55 mAMthI ] in Education international guja rAta vi dA sa bhAga : a ma dA vA da Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhi jha kAza varSa vArSika --0 : A che ? { mArca 2015 anukramaNikA 1. prAsaMgika nedha zabdabhUlano virodha vidhAna pariSadamAM zabdabhUkanI carcA ukela samitimAMthI rAjInAmuM gujarAta vizvavidyAlayamAM TharAva che. AInasTAInano eka artha garbha patra eka sAmAjika aniSTa 2. mArI kahANI paMDita becaradAsa jIvarAja dezI . kavirAja ghethI "unala" 4 gedhAnI sAThamArI (bula phAITa) sumanta mahetA 5. gupta samrATonA senAnA sikkA hariprasAda zAstrI 6. prAcIna gujarAtI bhASA ane uttara gujarAtanI bolIH eka daSTipAta Indravadana e. dave 7. dheLA divasanI lUMTa prabhudAsa bAlubhAI paTavArI 8. rAjakIya noMdha devavrata nAnubhAI pAThaka ha, sArasaMcaya * TapAlaTiAinuM kArakhAnuM surendra kApaDiyA bauddha saMghanI arthanIti jUTha upara gAMdhIjIno samAjavAda gAMdhIjI jUThA pAchaLa nUdha-prAsaMgika noMdhamAM utArelA prAdezika kogresa samitinA paripatramAM nAgarI bIbAM nedha lakhanAre karyA che. * * ' prakAzaka: jeThAlAla jI. gAMdhI, Asi sekreTarI, gujarAta vidyAsabhA, bhadra, amadAvAda A mudraka maNibhAI pu.mie, Aditya mulsAlaya, rAyakhaka, amadAvAda, For Personal & Private Use Only www ainelibrary.org Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka 102 nuM ] buddhi pra kA za mArca : 1955 prAsaMgika noMdha zavyUhanA virodha zabdavyUhavirAdhI meArace A vakhate keTalIka vastunI noMdha levI dhaTe che. eka te gujarAta pradeza kaeNthrisa samitinA maMtrI zrI ThAkArabhAI desAI e tamAma jillA tathA tAlukA samiti upara mekalelA paripatra. e AkhA nIce utAryAM che: "ApaNA pramukha zrI uchargarAya na. Dhebare karelA nIcenA nivedana tarapha khyAna kheMcu chuM. je samAja parizramamAMthI chaTakathAnI tarakIba satata zAkhyA karatA hoya te anivApaNe saTTA ane jugArane pATale jaIne ja besavAnA. mane lAge che ke zabdaracanA harIphAI eka sAmAjika Aphata banI gaI che. paraMtu mane ema lAge che ke e mULa darada nathI, paNa tenuM mAhya cihna che. yAM sudhI ApaNe, bhaNelA, dAkhannA nahI besADIe, kramanI pratiSThA sthApita nahIM karIe, A nAtanI pravRttimAM dehA jojo sAtheno saMbaMdha toDI nahIM nAkhIo ane temano virodha nahIM jorI" tyAM sudhI kAI sudhAro zakaca nathI. kAyadA dvArA niSedhAtmaka. pagalAM levAya tenAthI roga mAtra dabAI jaze. paNa te pachI no jAya nahIM thAya to zuM viragAma nI mAne. koI khIjo mArga zeAdhIne darada bahAra nIkaLI Avaro ja." A badIne ilAja thavA joIe kAraNa enAthI ApaNAM aneka ane temAMye khAsa karIne TUMkI kamANI manArAM bhAIbahene Arthika rIte lagabhaga pAyamAla thAya che. e viSenI phariyAda ane e aMge ApaNe ka Ika karavuM joIe evI sUcanAo paNa ahIM maLatI rahe che. kAcadArtho sarakAra e viSe kaMIka kare e iSTa hovA chatAM pramukhazrIe kahyuM che tema e ilAjane mATI maryAdA che. paNa te pahelAM ApaNe keMgresIee A viSe aMgata rIte tema ja saMsthAgata rIte kaMI karavuM jarUrI che. emAMthI A badInI sAme je naitti vavAjo kSamitrAya ( aMka 3 jo baMdhAze te ane rokavAmAM ane sarakArone paNa anI sAme ilAja karavAmAM avazya upayogI nIvaDaze. vaLI tamAma tAlukA samitione ane sau koMgresI bhAIbahenane AgrahabharI bhalAmaNa che ke temaNe A badIne uttejana ke pratiSThA maLe avI koI pravRtti karavI nahIM ke thatI hoya tebhAM sAmela thavuM nahIM. tAlukA samitie jarUra paDe teA A viSe peAtAnI khAsa sabhA karI A prakAranA niNaeNya levA sAre| ane tenA amalanI samajAvaTa dvArA tajavIja karavI sArI." ApaNI prAdezika kampreisa samitie A vastunuM mahattva samajIne A paripatra kADhayo, e kharekhara abhinadanapAtra pagaluM che. e paripatranI zarUAtamAM keMgresanA pramukha zrI DhebarabhAInuM je nivedana utAryuM' che temAM temaNe eTale sudhI kahyuM che ke A jAtanI pravRttimAM paDelA leAkeA sAthenA saMbaMdha teADI nahIM nAkhIe ane temanA virodha nahI' AkArIe tyAM sudhI kAI sudhArI zakaya nathI.' A vacane A pravRtti pratye emane keTalI tIvra sUga che e batAve che ane enAthI prerAI te ja prAdezika keMgresa samitie "sau koMgreso bhAIbaheneAne AgrahabharI bhalAmaNuM '' karI che ke "temaNe A badIne uttejana pratiSThA maLe evI kAI pravRtti karavI nahIM ke thatI hAya temAM sAmela thavuM nahIM.' atyArasudhI keTalAka keMgresIe AvI pravRttiene sAtha ApatA hatA te keMgresanA pramukhanA ane prAdezika samitinA A spaSTa abhiprAya pachI evA sahakAra adha karaze evI AzA rAkhI zakAya. koMgresamAM ucca adhikAra ane pratiSThA dharAvanAra keTalIka vyaktie keTalAMka evAM chApAMnA For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: buddhiprakAza vahIvaTa sAthe saMkaLAyelI che, jeo ke te jAte abhiprAyo paNa maMgAvelA che, e tabakake muMbaI zabdabhUhanI harIphAI calAve che, athavA tene sahakAra sarakAra-jeNe pitA pUratA to A badIne aMkuzamAM ApI tenI lobhAmaNI ane keIka vAra te surucine rAkhavAnA prayatna karelA che. teNe je e badInI paNa kaMIka AghAtAka jAherAte chApI tene pracAra baMdhI karavAnI bhalAmaNa karI hatI te te lokamatane kare che. je AvI gazyamAnya vyaktio AvA ane enI sAmAnya nItine vadhAre anurUpa thAta. chApa sAthenA pitAnA saMbaMdhane aMge cokhavaTa saurASTra ane madrAsanI sarakAre e AvI saMpUrNa karaze te tethI A paripatrane hetu siddha thavAmAM baMdhInI bhalAmaNa karelI che, e jANItI vAta che. ghaNI madada maLaze. athavA bIjI rIte kahIe te ukela samitimAMthI rAjInAmuM evI agragaNya vyaktione AvA chApAo ane trIjI vastu te zrI ratilAla mohanalAla sAthe saMbaMdha cAlu ja rahe te A paripatramAMnI trivedIe ukela samitimAMthI ApeluM rAjInAmuM. A bhAvanA kevaLa pothImAnA rIMgaNa jevI banI samAcAra jANIne emanA dhaNu snehIo ane javAno saMbhava kharo. prazaMsakone AnaMda thaze. 13-3-'55 gujarAta vizvavidyAlayamAM TharAva vidhAna pariSadamAM zabdabhUhanI vAcA A uparAMta, gujarAta vizvavidyAlayanI niyAmaka bIjI vastu te muMbaI rAjyanI vidhAnapariSadamAM sabhAnA sabhya zrI yazavaMta zale e sabhAnI tA. zrI prabhudAsa paTavArInA zabdabhUhane lagatA TharAva 25-7-55nI beThakamAM nIcene TharAva raju karavAnI uparanI carcA. e TharAva rajU karatAM emaNe karelA noTisa ApI che : bhASaNano adhikRta sAra A aMkamAM anyatra - "gujarAta yunivarsiTInI seneTanI A sabhA pragaTa karavAmAM Avyo che. carcA daramyAna eTalA tamAma seneTasabhyane, yunivarsiTInA tamAma adhibadhA sabhyoe e TharAvanI tarapheNamAM bolavAnI kArIone, tema ja yunivarsiTI saMlagna mahAvidyAlaya ane yunivarsiTImAnya vidyAsaMsthAonA tamAma AcAryo tatparatA batAvI hatI ke Akhare pramukhane kaI tathA adhyApakone zabdaracanA harIphAI o sAthe koI paNa virodhamAM bolavA Icche che ke kema ema pUchavuM paDayuM prakArane pratyakSa ke parokSa saMbaMdha nahi rAkhavAnI hatuM - ane sAce ja kaI paNa enI viruddhamAM AgrahapUrvaka bhalAmaNa kare che." bolavA taiyAra nahotuM. A badI sAme lokamata keTalo 14-3-'55 prabaLa che te A uparathI jaNAya che. Ama chatAM Do. AInasTAInane eka athagarbha patra carcAne javAba ApatAM mukhya pradhAna zrI morArajI * rAmakRSNa Azrama taraphathI cAlatA supratiSThita bhAIe TharAva pAchA kheMcI levAnI vinaMtI karI . - mAsika "prabuddha bhAratamAM tenA taMtrIzrIe ameane te TharAva mUkanAre svIkArI lIdhI, enuM aucitya S. haiminI, usthitine lagatA rikAmAM vaijJAnikanI paristhitine lagatA keTalAka barAbara samajAtuM nathI. je AkhuM gRha A badInI lekho lakhelA, ane te vize jagavikhyAta che. nAkhI icchatuM hoya ane te e TharAva pasAra AInasTAInano abhiprAya puchIe. enA javAbamAM kare, te A badI upara pratibaMdha mUkavAnI IcchA Do. AInasTAIna lakhelA patrane anuvAda prabuddha rAkhatI sarakArane hAtha vadhAre majabUta thAya. ene bhAratanA ke ArI 1955nA aMka uparathI nIce badale TharAva pAcho kheMcAvI levaDAvavAthI A carcA dha karAva pachI bacAvA lavaDAvavAthI A caco ApavAmAM Avye che : lagabhaga tamAzArUpa banI jAya che. madhyastha sarakAra 'amerikAmAM vaijJAnikonI paristhitine lagatA tamArA jyAre A badIne aMge kAyadA vicArI rahI che, te vize mAre zo abhiprAya che te tame mane puchAvyuM ane teNe rAjyanI sarakAranA A bAbata aMge che. paNa e praznanuM pRthakkaraNa karavAnA prayatna karavAne For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsaMgika neMdha : : 67 A ce5 ATalethI aTakyo nathI. zALAmAM bhaNatA vidyAthIomAM paNa prasarelo che. kaI paNa zALA, hAIla ke kolejanA vidyAthIo AgaLa jaIne gheADI vAra UbhA rahetAM gaMdI gALono zabdaprayoga chUTathI sAMbhaLavA maLe che. kolejamAM, kerTomAM, devAkhAnAMomAM tema ja jAhera sthaLamAM jyAM jaIe tyAM A prakAranA halakA vAtAvaraNanI asara jaNAya che. loke sAmAnya vAtavAtamAM tema ja varSamAM ane zekamAM jarUra na hoya tyAre paNa azlIla bhASA vAparatA joI e chIe tyAre ApaNuM samAjamAM A aniTe keTalAM mULa nAkhyAM che te spaSTa dekhAya che.. badale huM mArI lAgaNI eka TUMkA vidhAnathI vyakta karuM? huM je pAcho juvAna banI jAuM ane mArI AjIvi zI rIte meLavavI, ene jo mAre pharI vAra nirNaya karavAne Ave, te te huM pharI vaijJAnika ke vidvAna ke zikSaka thavAno prayatna nahi karuM, paNa enA karatAM to AjanI paristhitimAM je kaMI thoDI svataMtratA maLI zake che, te maLI rahe evI AzAe huM to kaDiye ke pheriye thavAnuM vadhu pasaMda karuM.' eka sAmAjika aniSTa zrI zAMtilAla dInAnAtha mahetA taraphathI eka patrikA prasiddhi mATe maLI che. te thoDI TUMkAvIne nIce ApI che? "AjakAla ApaNuM samAjamAM bIbhatsa eTale gaMdI-alIla gALo chUTathI tema ja amaryAda rIte balavAnI badI bhayaMkara pramANamAM phelAI cUkI che. bIbhatsa gALe eTale sAmAnya gALe nahIM paraMtu e gALe eTalI hada sudhI gaMdI hoya che ke AvI gALo bolanAra samAja vacce rahevA karatAM baherA banI javuM sAruM ema ghaDIbhara ApaNane lAgI jAya. AvI gaMdI * bhASAne zabdaprayoga karavAmAM loko eTalA badhA TevAI gayA jaNAya che ke gharamAM ane ghara bahAra, bajAramAM . ane jAhera mArgo para dareka ThekANe azlIlatAthI bharapUra - zabda kAnanA paDadA para athaDAya !- vadhu Azcarya to e che ke AvI gALo bolatA vargamAM kALI vAdharI ThAkaraDA jevI azikSita ane pachAta kAmenI gaNanA rahI nathI paraMtu temAM zikSita ane saMskArI kahevAto sabhya samAja paNa thI bhaLyo che, e hakIkata kharekhara duHkhada che. bIbhatsa zabdanI badIthI samAjanuM vAtAvaraNa kasaMskArI bane che. bAgabagIcA jevAM jAhera sthaLomAM vRddhonI maMDaLI pAse jaIne besIe te paNa e ja bIbhatsatA! rAjamArgo ane sinemA thiyeTare, jAhera dIvAla ane mutaraDIo, relave TrenanA DabbA vagere jAhera jagAo bIbhatsa zabdothI cItarAyelI jovAmAM Ave che. tyAre A badI samAjanA hADehADamAM vyApelI hovAnI spaSTa pratIti jovA maLe che. vartamAna samAjanI avasthAnI A coMkAvanArI hakIkata che ane te miTAvavA rASTranA tamAma vibhAgoe gaMbhIratApUrvaka pagalAM levAM joI e. samAja sudhArake, vidyAthI saMdha, zikSaka saMgha, vidvAne, samAjasevako, patrakAre ane sAhityakArene amArI vinaMti che ke dezanAM tamAma strI puruSo A bhayaMkara badI dUra karavA pratijJA kare ane samAjane zuddha, pavitra ane prANavAna banAve." 14-3-55 * * paisAvALAo pitAne paise ane tene lIdhe maLatI sattA e baMne vastu ApameLe rAjIkhuzIthI choDI daI sarvanA kalyANa mATe badhAMnI sAthe maLIne vAparavA taiyAra nahIM thAya te hiMsaka tema ja khUnakhAra krAMti thayA vinA rahevAnI nathI ema cokkasa samajavuM. -gAMdhIjI For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArI kahANI paMDita becaradAsa jIvarAja dezI [ kI muMbaI jana yuvakasaMdhanA rajata mahatsavamAM paMDitajInuM bahumAna karavAmAM AvyuM te prasaMga mATe lakhelo A Atmaparicaya. "prabuddhajIvanamAM pragaTa thayo hato, tene vadhu pracAra thAya te sAruM ema lAgatAM De TUMkAvIne ane sAbhAra uddata karyo che. mArI mAtAnuM nAma tamabAI temanA pitAnuM karyA che, bhAtabhAtanI bAdhAAkhaDIo rAkhelI nAma pItAMbara, mArA mAmAnuM nAma bhANubhAI, ane ghaNuM bhUvA ane jatienI paNa ArAdhanA vatana saNosarA, gohIlavADa. mArA pitAnuM nAma karelI,' kayAre huM nizALe bhaNavA beTho ane mArA jIvarAja dozI, temanA pitAnuM nAma lAdhA dezI, mULa zikSaka koNa hatA te mane jarAya yAda nathI. vatana, vaLA, gohIlavADa. mArA nAnA bhAInuM nAma bahu tephAnI nahIM paNa aTakacALo jarUra. jyAM tyAM jhaveracaMda ane nAnI bahenanuM nAma samu. vartamAnamAM aDapalAM karyA karuM ane mAra khAuM. ramata ramate, A bane A jagatamAM nathI.. khAsa karIne geDIdaDa, moI DAMDiyo, minApaTa ane jema ke jaMgalI choDa pitAnI meLe vAMkAcUke nArabekaDI. keDIe ane pALIe paNa posaNa vadhe ane jIve tema mAruM jIvana ema ne ema vAMkuM- jevA tahevAramAM khAsa ramatA. nAnapaNathI mAre cakaM vadhyuM che. jaMgalI choDane ucheranArA koI AvI mosALa raheto ane tyAM mAmAnI dIkarIo sAthe maLe che te kadAca te vadhAre uttama dekhAya tema copATa paNa ramata. ramatanI kArakidI jvalaMta nahi. mane paNa bacapaNathI ja kaI saMskArasaMpanna rakSaka tophAnamAM mAruM ane mAra 5NuM khAuM', khAsa cAhIne maLyo hota te kadAca atyAre chuM tenA karatAM vize- te koIne mAruM nahIM. bIkaNa ghaNo. bhaNavAmAM SatAvALe banata e mane AbhAsa che. saMbhava che mahenatu ane sAro naMbara dharAvuM. vaLAmAM roja derAte kheTe 5Na heya. saramAM ja, paNa jyAre bhagavAnanA darzana karate tyAre teone mArI sAthe vAta karatA ane hAlatAmAruM bacapaNa cAlatA joyA karato. eka vAra utAvaLamAM paga dhoIne mArAM mAtA kathA karatAM te uparathI mane khabara gayela chata page chANa jeTaluM rahI gayeluM haze. ethI paDe che ke mAro janma saMvata 1946mAM mAgazara va. te rAte ja mULa nAyaka pArzvanAtha bhagavAna mArA di. amAsane rAtre thayelo. mArA mAtAjI kahetA ke svapnAmAM AvIne Thapako ApI gayA e vAta mane janmathI ja huM madi, dubaLa ane roka hate. atyAre paNa barAbara yAda che. nAnapaNathI ja jinajamyA pachIya lAMbo vakhata bImAra rahyA karato. deva upara AsthA ane bIjA deva tarapha tiraskAra. yAre huM hAlate cAlatA thayA tyAre cheka baca- mArA tadana pADozamAM eka zrImALI brAhmaNanuM kuTuMba paNumAM comAsAnA divasomAM aLasiyAM pakaDatA ane rahe. jyAre brAhmaNa ghareghare leTe jAya tyAre teNe padhaamArA ghara sAme ja paDatI darabArI kena neva- rAvelA ane bAraNA pAse oTalA upara besADelA mAMthI paDatA varasAdanA pANImAM telanAM TIpAM zivaliMgane meM tyAMthI upADIne vAraMvAra pheMkI dIdheluM nAkhavAthI je vividha raMgo banatA tene joI ne rAjI ane tethI ciDAIne te brAhmaNe mane bivarAvela thato. vAMcI lakhI zakuM e thayuM tyAre meM mArA paNa kharo ke A bheLAnAtha tane gaDa karI mUkaze. gharanA paTArAmAM paDelAM evAM keTalAMka hastalikhita chatAM huM jarAya gAMDyo na hato. pAna vAMmAM jemAM mArA janma mATenA keTalAMka jayAre mosALamAM bhaNavA raheze tyAre Azare vilakSaNa anuSThAnanI vidhie lakhelI ane keTalAka dasa varasanI uMmare barAbara chapaniyAnA dukALamAM maMtra paNa lakhelA. vAtavAtamAM mArAM mAtAjI kahyA mArA pitAjInuM vaLAmAM avasAna thayeluM. mArA pitA karatAM ke " A reyAne mATe meM paththara eTalA deva badhA maLIne pAMca bhAIo hatA. temAMnA traNa For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArI kahANI :: 29 bhAIo vaLAmAM rahetA ane be bhAIo pAlItANuM che enI khabara na paDe. paraspara ekabIjA upara pAse jamaNavAvamAM rahetA. vaLAmAM rahetA mAtra be vahema jAya paNa najare bhALyA vinA koNe kone bhAIo vacce eTale jIvarAja lAdhA ane harakhA kahI zake? eka vAra te banne jaNa madharAte judA lAdhA e vacce rAmalamaNu jevo sneha hate. judA ekabIjAthI chInA dukAne bhaNI nIkaLyA. mArA kAkA harakhA dezI vaLAmAM kolerAmAM gujarI jyAM beu jaNe dukAna pAse pahoMcyA tyAM dukAna gayA. tenA prabaLa AdhAtane lIdhe " are ! harakho khullI bhALI ane bannee eka sAthe paDakAra karyo mane mUkIne cAlyo gayo' ema kalpAMta karatA karatA te temAMthI cokI karanAro pagI te ja nAsa mArA pitAjI tene vaLate ja divase gujarI gayA. nIkaLyo. tenI pAse hathiyAra rahevuM ane A bane pitA hatA tyAreya gharamAM garIbI hatI, paraMtu hathiyAra vinAnA. lAkaDI paNa pAse nahIM - evI zirachatra hovAthI te kaLAtI ochI. jayAre e cAlyA sthitimAM enI pAchaLa kaya sudhI doDavA ane tene thayA tyAre garIbInuM bhayaMkara svarUpa anubhavyuM. vaLAmAM ghaNo dUra gAmabahAra sudhI tagaDI AvyA. A hakIkata gharanuM ghara ane eka dukAna hatI. mArA pitAjI te lekee sAMbhaLI jANI tyAre e baMne bhAIone kahyA karatA ke harakha kare te kharuM, tene joI e te "jamatagaDA nuM vizeSaNuM ApyuM mane ema yAda mAre na joIe. pitAjI vadhu bhoLA, dhArmikavRttinA Ave che ke mane keTalAka tophAnanA prasaMge jamataane saraLa hatA. mAtAjI zarUAtathI ja tejasvI, gaDAne kahetA. A pachI te pitAjIe pitAnI vyavahAra paTu ane koInAM oziyALAM na rahe tevI suvAMga dukAna bajAramAM ja karI. (have to A dukAna hatAM. eTale temaNe pitAjI upara dabANa karI karIne meM vecI nAkhI che.) jayAre mAlathAla lAvavAnuM hoya keTalAya majiyAre vahecI lIdhelo, tema chatAM teo tyAre pitAjI pote pagapALA jatA. bhAvanagara aDhAra pitAnuM dhAryuM nahIM karI zakelAM. eTale keTalAMka gAu thAya te paNa vacce mAruM mosALa saNosarA vAsaNo vaheMcAyA vinAnAM ja rahelAM ane te kAkAne AvatuM tyAM rAtavAso karIne AgaLa jatA. mAla tyAM ja rahI gayelAM. gharanI jamInanA bhAga pADavAnA paNa jeTalA upADI zakAya teTale khaMbhe upADatA ane bAkI hatA. mane khabara che ke e mATe roja daMta- bAkInA pAchaLa bharatiyA sAthe gADAmAM Avate. kalaha thayA karato. mArI mAtAjI kaI prAmANika temaNe udhAra dhaMdhe tadana kADhI ja nAkhe. eTale thAya jamIna bharanArane lAvIne khUTA kheDAve tyAre mArI teTalo pakaDa baMdha rAkhele. jIvana taddana sAdu vyavakAkI te khUTAne ukheDI ja nAkhe. Ama karatAM hAramAM ghasAvAnuM ane sahevAnuM rahetuM. dharA sAthe karatAM paMcane bheguM karI mAM jamInanI vaheMcaNI bhAre madhura vyavahAra. pAlI lAve ne pAlI khAya evI karI, chatAMya cheka chevaTa sudhI amArA lAbhanI e paristhiti. vaheMcaNI na ja thaI. haju paNa amArI jamIna pitAjIne naDelo akasmAta dabAyelI che e pratyakSa joI zakAya che. chatAM chevaTa e daMtakalahanI kaTaTa mUkI devI paDI ane enI evAmAM kamanasIbe pitAjIne eka akasmAta yAda na rahe te mATe meM jAte mAruM reNukanuM ghara ja naDayo. vAta ema banI ke vaLAmAM varaghoDe caDavAne. mArA eka taddana nikaTanA sagAne vecI nAkhyuM. divase pajusaNanA hatA. huM pitAjInI aAMgaLIe zarUzarUmAM mArA pitAjI ane kAkAjI sAthe ja dukAna jIvarAja hemacaMdavALA khAMcAmAM Ubho hate. tevAmAM karatA. khAsa karIne dANuM ane bIju paracUraNa. tadana amArI aDoaDa eka zaNagArelo dhoDo vIpharyo, che dhaNokharo udhAro thato, ugharANI rahyA karatI. jhADa thayA ane pitAjIne page vagADayuM. pitAjI paDI pitAjI ane kAkAjIne ema lAgavA mAMDayuM ke mALuM gayA eTale pAse UbhelAoe jhoLIe nAkhI temane kAnamAMthI mAla UpaDI jAya che paNa te koNa upADe ghera pahoMcADyA. pitAjI cha mahinA ke tethIya vadhAre For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 :: buddhiprakAza vakhata khATale rahyA. davA kyAMthI karIe ? khAvAnA zake teTaluM mAtAjInA dareka kAmamAM sahakAra ApyA sAMsA hoya tyAM davA kyAMthI Ave? mAre tyAM vinA na rahI zakato. mAtAjI kahetAM ke tuM dUbaLe che, DosAbhAI nAmanA brAhmaNa roja leTe Ave, ghera vaLI tAre mAthe bhaNatarano bhAra che, eTale kAma bese, bhagavAnanA gharanI zAMtinI be vAto kare, karavuM rahevA de, chatAM huM aTakI zakato na hato. sAMtvanA Ape ane ALuM bheLuM kAMI osaDa paNa e vakhate amAre tyAM ogaThanA desAI kuTuMbanA jANe te batAve. temanA esaDathI pitAjI beThA to be vidyArthIo rahetA. vrajalAla nAraNu desAI ane thayA, paraMtu page sadAne mATe laMgaDAvAnI kheDa rahI temanA nAnA bhAI ame badhAM eka kuTuMbanI jema gaI mAthe pANI nAkhI teo lAkaDIne Teke dukAne sAthe rahetAM. mArAM mAtAjIe emanI ane amArI jAya ane tanatoDa mahenata karIne amAruM poSaNa vacce kadI verevaMce rAkhyo na hate. ame sAthe ja kare. paraMtu evA evA e paNa jayAre cAlyA gayA vaLAmAM nizALe jatA ane bhaNatA. vrajalAlabhAI tyAre amAre UMce Abha ne nIce dharatI e sivAya vartamAnamAM amarelImAM rahe che, temanI barmAmAM bIjA keIne AdhAra na rahyo. pitAjI mane sArI evI saMpatti hatI ema huM sAMbhaLuM chuM. yAda che tema pAkaTa vaye gayelA. mAtAjI te vakhate jyAre jarA vadhAre moTo thayo tyAre mArI mAM mane temanAthI paMdara sattara varase nAnA haze teo bIjI mazAlIdALa ane vadhArelI kaLathI karI Ape eTale vAranAM hatAM. pitAjInA gayA pachI mArA dAdAnA- te laI huM vecavA jatA. AvI bhayaMkara garIbI mArA pitAjInA moTA bhAInA-dabANathI pitAnI chatAM mAtAjInA athAga snehane lIdhe amane kadI pAsenI vAlanI vIMTI paNa vecIne mAtAjIne kAraja eAchuM AvyuM jaNAyuM nahIM ane duHkha paNa nahIM karavuM paDyuM. pAse dhareNuM mAtra so rUpiyAnuM te paNa lAgeluM. A te atyAre saMbhAruM chuM tyAre ja e nAtIlAo kArajamAM jamI gayA. cheka chelle badhe duHkha hatuM ema bhAse che. mane haMmezAM zaradI jevuM hisAba karyA pachI eka rUpiye bAkI vadhelo te dAdA rahyA kare, eTale nAkamAM vAre vAre zeDA Ave. AvIne ghare ApI gayA te ja mApha. pachI A ethI mArI nAnI bena mane "zeDiyo' bhAI kahIne vidhavA have kema jIvaze ? ane traNa chokarAone bolAvatI. Ama chatAM ame traNe bhAMDu saMpIne nabhAva zI rIte karaze ? te kevaLa bhagavAna bharose rahetAM. Ave kaThaNa prasaMge kevaLa eka mAmA ja rahyuM. mAtAjIe himmata rAkhIne potAnA jIvanane amane AzarArUpa banelA. teo chAlakAM bharIne nakazo derI kADhyo. khUNAmAM rahevAno rivAja hato juvAra ekalatA ane bIjuM paNa jIvanasAdhana pitAnI to paNa maryAdA sAcavIne ane meNAMTaNAM khAtAM gajAsapata mujaba mokalI ApatA. teo jyAre khAtAMya teoe bahAranAM kAma zodhI kADhayAM. daLaNuM mArI mAtAjI pAse AvatA tyAre gadagada thaI jatA khAMDaNuM, sIvavuM, pAchuM bharavuM. rAkha cALavI, vIzI ane e joIne mane kAMInuM kAMI thaI jatuM. mArA jamADavI, AMbelanuM rAMdhavuM vagere aneka kAma mAtAjI mAmAnuM vAtsalya huM kadI bhUlI zakuM ema nathI. karatAM. meM najare joyeluM che ke mAtAjI mAtra be mArI mAtAjI ATaluM ATaluM kAma karatAM chatAMya kalAka ja sUtA, moDe sudhI sIvatAM, divase bIje paragaju paNa rahetAM. jyAre jayAre koI svake para bIjA kAma pahoMce ane rAtanA be vAgye UThI te mAnava ApattimAM hoya tyAre tyAre banI zake teTaluM cArapAMca vAgyA sudhImAM adhamaNa paNe maNa daLatA sahana karIne paNa sahAya karavAnuM cUkatAM nahIM. ane vahelI savAre rAkhanA bakaDiyA mAthe upADIne garIbInI zI vAta karuM ? eka vAra huM sakhata kadaIne tyAMthI lAvatAM ane bhaLakaDuM' thatAM pANI mAMdo paDI gaye, cha mahIne pathArImAM rahyo. mAthe bharavA jatAM. huM nAne te kharo, paNa A badhuM moTAM guphAM hatAM te taddana kharI paDayAM. nahIM kAMI netA tyAre jIva valovAI jato ane jeTaluM banI osaDa ke vesaDa, kevaLa dharagathu suMTha ajamo ane For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArI kahANI : : 73 rAjane lIdhe amAruM sAruM svAgata karatA ane sAruM maLI gayuM. jyAre dhakaDA nAkhavAmAM Ave tyAre sAruM khAvAnuM paNa amane ApatA. Ama cAlatI havAne lIdhe tenA keTalAMka paMbhaDI UDI jAya te cAlatA ame godharA sudhI pahoMcyA. pachI te jemanI amAre vINI lAvavA ane kaDA dITha amane eka javAbadArI upara huM mAMDaLa Avela ane jemanI eka paise maLata. sAdhAraNa rIte vIsa dhokaDAM sArasaMbhALa nIce huM bhaNato te bhAIzrI harakhacaMda- bharAtAM eTale amane baMne bhAIone roja vIsa bhAI godharAthI potAnA kauTuMbika kAme vaLI pAchA vIsa paisA maLatA ane e rIte mArA gharanA karyA eTale huM paNa vaLA Avyo. mahArAjazrIe nirvAhamAM zeDa ke raheto. te vakhatanA rAjanA banArasa AvavAnI vAta mArI pAse mUkI tyAre meM daza AnA eTale AjanA hisAbe te be rUpiyA temane kahyuM ke mArA mAtAjInI saMmati haze to jarUra gaNAya. jInamAM te vakhate AvAM kAma mATe keLI banArasa AvIza. mane banArasa javAnuM mana te hatuM lekAne - rokavAmAM AvatA. keTalIka kaLaNa paNa mAtAjInI rajA vinA kema javAya ema paNa thatuM. ene vANiyAnA dIkarAone AvuM kAma karatA bhaNavAne svAda eka vAra cAkhyA pachI tene rasa joI acaMbo pAmatI ane kahetI ke tame AvA niratara vadhatuM ja rahyo. ane godharAthI vaLA AvyAM kAma karaze te pachI ame kayAM kAma karavA jazuM? pachI mArA manamAM niraMtara banArasa pahecavAnA ja. huM te A badhuM sAMbhaLyuM na sAMbhaLyuM karate ane vicAra dhoLAyA kare. mArAM mAtAjIne mana banArasa mArA kAmamAM lIna raheto, mane barAbara yAda che ke ghaNuM ja dUra jAya ane mane sAdhunA hAthamAM sAMpa- jyAre paMbhaDAM UDavAne saMbhava ghaNo ocho hoya vAnuM mana na thAya. temane eka e bIka hatI ke tyAre huM levAnA carakhAnI nIce jyAM kapAsiyA rakhene dharmavijayajI mahArAja mArA chokarAne sAdhu 5DatA tyAM paDelA rUne bheguM karavA jato, paNa kAma banAvI de. te vakhate keTalAka jaina sAdhuo nAnA TANe eka paLa paNa navaro nahIM beso. keI jenAra chokarAone bhagADIne ane saMtADIne paNa dIkSA ApI hoya ke na hoya to paNa sepeluM kAma barAbara karavuM detA. jo ke mahArAjazrI dharmavijayajIe cAkhyuM ane kAma mATe vakhata nakAme na gumAva e jAhera kareluM ke teo banArasamAM jyAM sudhI pATha- mArI nAnapaNanI rIta hatI. mArI e rIte vartavAnI zALA sAthe saMbaMdha dharAve che tyAM sudhI koIne dIkSA vRtti kema thatI enI mane e vakhate khabara na paDatI, - Apaze nahIM. paraMtu "sAdhuone zo vizvAsa' ema paNa kAma TANe gapATA mArI ke bIjI rIte vakhatane mArAM mAtAjI kahyA karatAM ane mArA kuTuMbIjane veDaphI nAkhatAM mana bhAre kacavAyA karatuM. saMbhava che temane (mAtAjIne) bhaDakAvatA ke mane eTale dUra ke mArI mAtAjI ane pitAjInA mahenatu pazunA melyA pachI kaI dIkSAnuM tephAna kadAca UbhuM saMskAronI e mArA upara chApa paDelI heya. A thayuM te teo te mATe deDavAnA nathI. mArA mAtAjI rIte mArI gADI cAlatI te paNa mana te banArasane huM bhaNuM emAM rAjI hovA chatAM A rIte bIkanAM jApa jayA karatuM. vaLAM sTezana nathI. tyAMthI sTezana mAryo mane banArasa mokalatAM acakAtAM. jeTalAM e dhoLA jaMkazana daseka mAIla dUra che. tyAM jaIe te acakAtAM teTale ja huM banArasa bhaNI vadhu ne vadhu ja relagADI maLI zake. na vaLA ja hota to kheMcAyA karate. paNa zuM karavuM ane kema karavuM e ja kArane banArasa nAsI gaye heta. vaLAnA mArA na sUjhe. vaLI pAcho huM gujarAtI nizALe sAtamI sahAdhyAyIomAMnA eka bhAI amIcaMda vIracaMda copaDI bhaNavA beThe ane pAchI jUnI ghareDa pramANe osavALane paNa mArI peThe bhaNavAnuM mana thayeluM je thAya te gharanuM kAmakAja karavA lAgyo. vaLAmAM ane e banArasa AvavA utsuka thayelA eTale ame e vakhate eka jIna hatuM jemAM kapAsa leDhAya ane banne banArasa UpaDavAnI taiyArI karI. mAtAjInI unA dhokaDa bharAya. emAM ame be bhAIone kAma saMmati paNa meLavI. roja roja raDayA karuM ane For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 74 : : buddhiprakAza bhaNuvA javA vize geAkhyA ja karu' tethI kevaLa mane du:khI na karavAnI ja khAtara mAtAjIe mane paNa samati ApelI. ame baMneee bhAtuM|tuM taiyAra karyuM, phrInA paisAnI paNa jogavAi karI lIdhI ane dheLA javAnA eka eka paN bhADe bAMdhI AvyA. evAmAM kavirAja dhAyI mahAkavi kAlidAsanuM madhura ane ramaNIya kha'DakAvya mekradUta' pachInA kavione eTaluM gamI gayuM hatuM ke enA viSaya ane zailInuM anusaraNa, aneka prasiddha paravatI kavioe karyu" che. evAM kAnyA dUtakAvyU' athavA saMdezakALyuM ' nAmathI oLakhAtAM haiI saMskRta vAMmayamAM e kAvyasamUha eka vizeSa AdaraNIya sthAna dharAve che. kavirAja dheyItu ' pavanadUta ' kAvya e kAvyasamUhamAM prathama sthAnanuM avikArI che. sava' prathama mahAmahopAdhyAya 5'Dita haraprasAda zAstrIe peAtAnA sa MskRta hastalikhita gra MthAnA riporTa mAM ' pavanadUta 'nA astitva vize sUcana yu hatuM. te pachI sane 1905 mAM zrIyuta manAmeAhana cakravatIe baMgALanI eziATika sAsAyaTInA sAmayikamAM ' pavanadUta'nuM sa* prathama saMskaraNa pragaTa karyuM'' hatuM. kevaLa eka ja hastalikhita pratanA AdhAre e saMskaraNa thayuM hovAthI emAM kaeNTalAka saMdigdha aMzA rahyA hatA. paraMtu zrIyuta ciMtAharaNa cakravatI'e sa`skRta sAhitya pariSada graMthamAlAmAM traNa hastalikhita pratAnA AdhAre ' pavanadUta ' chapAvyuM che te aneka aMzomAM vizuddha tathA upayogI che. ' pavanadUta 'nAM kartAnuM nAma sUkti'thA 'tathA e kAvyanI hastapratAmAM bhinna bhinna rUpe upalabdha thAya che. kayAMka ' dhUmI' che te kayAMka dheyI ' che. dhAi' tathA 'dhAyIka' nAmanA ullekha paNa maLe che. e sava'mAM kavinA samasAmayika mahAvi A vAtanI khabara amArA bIjA kuTuMkhIone paDI gaI. eTale teo mArAM mAtAjI pAse AvI pelI jUnI dIkSAnI bIka batAvavA lAgyA ane kaiAI mATe prasaMga bane te kazI sahAyatA na ApavAnuM paNa kahevA lAgyA. (cAlu) " U imala ' jayadevanA 'gItagAviMda' anusAra dhAyI ' nAma ja yathAyogya hoI e nAmathI ja e kavinI prasiddhi pazu che. zrI. dharamadAsanA ' saduktikarNAmRta 'mAM enI nAma mudrAvALA ogaNIsa leAka ApyA che emAMnA ekanA uttarAdha'thI pratIta thAya che ke vikramAdityanI sabhAmAM addabhuta smaraNazakti mATe vara ucinI je khyAti hatI te kavirAja dheAyIe paNa senarAjAnI sabhAmAM prApta karI hatI, ane tene lIdhe e "zrutidhara " birudathI jANItA hatA. kiva jayadeve pe:tAnA gItagoviMda'nA ArbhamAM ApelA subhASitamAM dhAyInA e birudanA ullekha karyAM hAI e uparAMta emane vimAvattiH pazu kahyA che. saduktikarNAmRtavALA zlokanA pUrvAdhamAM kavie ja peAtAne virAonA cakravatI rAkha' evuM vizeSaNu lagADayuM che,? e kheATI Atmastuti nathI ja. * pavanadUta 'nI puSTikAmAM paNa * kavirAja ' biruda che. tema lakSmaNusenanI sabhAnAM pacaratnamAM " ' 1. e AkhA zlAka nIce mujaba che:-- dantivyUhaM kanakalatikAM cAmaraM hemadaNDaM yo gauDendrAdalabhata kavikSmAbhRtAM cakravatIM / khyAto yazva zrutidharatayA vikramAdityagoSThI vidyAbhartuH khalu vararucerAsasAda pratiSThAm // 3. jIovAnnaH pratIkanA leAkanA mAyA caraNanA chevaTanA bhAga 3. e puSpikA nIce mujaba che -- iti zrI dhoyI kavirAja viracitaM pavanadUtAkhyaM samAptam / For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi dhAyI eka hAI emanA dhAyI nAmane badale kavirAja ' upanAme ja tee ullekhAyA che. ' pavanadUta 'nI prazastithI pratIta thAya che ke dhAyI krAzyapa gAtranA rADhIya bhrAhmaNu hatA, ane `bhave bhava viSNu bhagavAnanA caraNukamaLamAM citta rAkhavA icche che eTale viSNubhakta arthAt vaiSNava hatA. rAja kavionI beThakamAM dhAyI kavitAcAnuM mAnabharyuM sthAna zAbhAvatA hoI janmAMtaramAM pazu gaMgAnA pavitra tIre AvelA vijayapuramAM vAsa mAge che eTale tyAMnA ja vatanI haze." e nagara sughna arthAta rADha dezamAM AvyuM hatuM. saduktikarNAmRta vALA zlokanA pUrvAdha'thI pratIta thAya che ke gauDa dezanA rAjAne lIdhe kavisa'pUrNa vaibhava bhogavatA. ghera hAthI khUlatA tema pote bahAra nIkaLatA tyAre DIdAra seAnAnI chaDI laI AgaLa cAlatA ane camaradhara ene camara DhALatA. 'pavanadUta'nA khIjA zlAkamAM kavi kSauAiru hraznana nuM nAma Ape che eTale spaSTa vidita thAya che ke dhAyI kavi baMgALanA vidyApremI aMtima nareza lakSmasenanA AzrayamAM hatA. 'pavanadUta'mAM dhoyIe lakSmaNusenanA pATanagaranuM nAma vijayapura ApyuM che, jyAM pete janmAntare paN vAsa mAge che; paNa tamakAte nAsirImAM lakSmaNusenanI rAjadhAnInuM nAma nadiyA (Nodia) 'navadIpanu' rUpAMtara-ApyuM hoI e viSayamAM mane lAge che ke dakSiNApathanAM dakSiNanAM rAjyeA uparanA vijayanA sa`bhAraNAmAM e navadIpa ja vijayapura nAma pAmyuM haze. hAlanA nakriyA pAse bAmanapukura nAme gAmamAM allAlaDhI nAme TekarA che ane tenI 4. jIeH-- govardhanazca zaraNo jayadeva umApatiH / kavirAjazva ratnAni samitau lakSmaNasya ca // 5. jIe nIce mujganA prazastinA bIjo kSeAka :-~~ goSThIbandhaH sarasakavibhirvA civaidarbharIti sogaGgAparisarabhuvi snigdhabhogaya vibhUtiH / sAsusnehaH sadasi kavitAcAryakaM bhUbhujAMme bhaktirlakSmIpaticaraNayorastu janmAtare'pi // kavirAja dhAMcI : : kaMpa najIkamAM khalAladIthI nAme sAvara che e dhe!yInA 'pavanakUta'mAMnA vijayapuranA sabhuvananA rAjamahelanI (5. 6. 53) ane enA aMtaHpuranI kroDAdIvikAnI (5. 54 ) smRti Ape che. lakSmaNa senanA rAjyakAla bAramA saikAne aMtima bhAga hAI enI sabhAnA pAMDita kavi dhAyI paNa bhAramI sadInA uttarAdha'mAM vidyamAna haze. lakSma senanI sabhAmAM dheAyI vi uparAMta umApatidhara, gItagAviMda'nA kartA jayadeva, vyAkaraNanA anupama maMca 'dudhaCTavRtti 'nA kartA kavizaraNa, AryosaptazatIkAra AAcArya geAvana, krama kAMDa viSayaka aneka gra^thAnI racanA karanArA IzAna, pazupati tathA hulAyudha nAmanA traNe prasiddha bhAI e ane vyAkaraNa graMtha 'bhASAvRtti'nA kartA puruSAttamadeva jevA paDatA birAjatA hatA. svayaM sarasvatInA upAsaka evA lakSNusena rAjAnI abhijanabhUviSTA pariSadamAM pazu saMpUrNa sa`mAnita evA dheyI kavinAM gaurava tathA mahattAnuM anumAna saheje karI zakAya ema che. kavirAja dheAyInA atyAre kevaLa sAsA zleAkeA ja upalabdha che; parAMtu enA dUta kAvyanI prazastinA chellA zleAkamAM kavie betraNathI paNu kadAca vadhAre evA amRta jharatA prabaMdheA racyAnA spaSTa nirdeza che. para`tu kavie mUkelI e sAhityasamRddhi upalabdha na heAI hAla tA 'pavanadUta' ja emanI amara kItinA eka mAtra stabha che. kavie e graMtha potAnI uttarAvasthAmAM racyA hatA ema pratIta thAya che; kemaTTe nIce ApelI TippaNImAM utArelA leAkanA chellA caraNumAM kavi brahmA 6. pavanadbhUta kAvyamAM 100 zloko che, 4 zlA enI prazastimAM che. saskrutikarNAmRtamAM 19 kSeAka che, uparAMta Supplementary Note ne iMDe bIjAM e zlAka mecInA karIne ApyA che. 7. jue :-- kIrtirlabdhA sadasi viduSAM zItalakSauNipAlA vasaMtamAMH RtiSivanRtayayino ninitAya / tIre saMpratyamarasaritaH kvApi zailopakaNThe brahmAbhyAse prayatamanasA netumI dinAni // For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaMda : buddhiprakAza bhyAsamAM ja divaso vitAvavAnI potAnI utkaTa dakSiNa javAnI ghaTanA jANavAmAM Ave che. samakAlIna abhilASA prakaTa kare che. . kavitA dvArA varNavAyelI e ghaTanAmAM keka tathya ' "pavanadUta' kavie vadabha rItimAM lakhyuM che. avazya haze ja. enI kathA bahu ja sIdhI sAdI che. ene nAyaka "meghadUtanI jema "pavanadUta'nI racanA paNa baMgALAneM rAjA lamaNusena "bhuvanavijaya ' karato maMdAkrAntA chaMdamAM karavAmAM AvI che. "meghadUta'nA karate dakSiNamAM malayAcaLa sudhI jaI pahece che. kartA kavikulaguru' 'kAlidAsanI kAttarazAyinI tyAM "kuvalayavatI' nAmaka gaMdharvakanyA rAjAnA pratibhAne suMdara vikAsa te "pavanata'nA kartAmAM addabhuta rU5 tathA parAkramathI mugdha thaI jAya che. nathI; chatAM "pavanadUtanA zlokomAM prasAdaguNa yatheSTa caMdanavRkSanA e pradezamAM pitAnI kIrti suvAsa mUkI mAtrAmAM che, kavitA sarala che, vAvinyAsa manorama rAjA jyAre pAchA vaLe che tyAre gaMdharvakanyA enA che, bhAva paNa suMdara navInatA bharyA che. udAharaNArtha virahaduHkhe bahu ja duHkhI banI rahe che. eve kuvalayavatInI virahajanya kRzatAnuM kavie kareluM vasaMta Rtu besatA gaMdharvakanyAnA virahaduHkhano varNana joIepAra rahetuM nathI ane e bicArI aMte lakSamaNusena dizA mipi vidhinA sutA mAmari rAjAnI rAjadhAnI vijayapura tarapha saMcaratA pavana manye bAlA kusumadhanuSo nirmitA kArmakAya / sAthe pitAne saMdeza pAThave che. pavanane e mArga rAjannuccavirahajanitakSAmabhAvaM vahantI akI batAve che temAM thayelA virNana pramANe anukrame - jAtA saMpratyahaha sutanuH sA ca maurvIlateva // pAMDava dezanuM uragapura, tAmrapaNa nadI, rAmasetu, bhAvArtha-he rAjana ! brahmAe to enI keDa elarAjyanI kAMcIpurI, subalA nadI, kAverI nadI, bahu pAtaLI banAvI che. ene madhya bhAga te mAlyavAna parvata, paMpAsara sarovara, kaliMga, muSTimeya che -- muThThImAM pakaDI zakAya evuM che. pratIta vidhyAcalamAMthI nIkaLatI narmadA, yayAtinagara Ave thAya che pu5dhanvA kAmadevanA, dhanuSyane mATe e che ane chevaTe suhmadeza yA rADha dezanuM vijayapura nAvikAnuM sarjana thayuM hatuM, paraMtu Aje te viraha Ave che. chevaTe lakSmaNasenane nivedana karavAne duHkhanA kAraNe bahu ja kRza thaI gaI che - eTalI manarama saMdeza che. pAtaLI thaI gaI che ke have dhanuSyanI paNa A kAvyanA bhaugolika varNananA AdhAre jevI banI I che. bAramA saikAnA bhAratanI bhauge lika sthitino viyoga varNananA eka zlokamAM viyogAvasthAnI khyAla Ave che paNa e viSayamAM graMthanuM vizeSa javALA tathA azranA ekadhArA pravAhanI sarasa mahatva nathI. vizeSa mahatva lamaNusenanA "bhuvana- vyaMjanA karavAmAM AvI che. kavie eka sAdhAraNa vijaya nI etihAsika ghaTanAnuM che. lakSmaNasenanA vAta vilakSaNa rIte kahI che. juo - upalabdha thayelA zilAlekhethI teNe dakSiNa deza para sArA nanayati ja carmarmasavaMaruna vijaya prApta karyAnI vAta pratIta thatI nathI. tvavizleSe smarahutavahaHzvAsasaMdhukSito'pi / yuvarAja pade tathA rAja pade eNe paDozanA rAjAo nA tA; sa rahevuM nayanadroLavA pramAvo upara vijaya prApta karyo hate. maDadezanA rAjAne cahna zara--pa tava manovartinaH zAstra che harAvI keda karyo hato tema kAzI, kAmarUpa ane bhAvArtha-he rAjana! tamArA viyegamAM kaliMganA narezane paNa harAvI prayAga, vArANasI kAmarUpI agni zvAsanA pavanathI saMdhukSita thavA tathA purImAM kIrtistaMbha paNa ropyA hatA. paraMtu chatAM paNa A mRganayanInA komaLa aMgone jalAvI pavanadata' kAvyathI te tenA digvijaya prasaMgamAM daI rAkha banAvI dete nathI emAM kevaLa be ja kAraNa For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAya che. te lagAtAra raDI rahI che, enI khAmAMthI ekadhArAM AMsu vahI rahyAM che. enI AMkhA paNa suMdara koNui--pAtravizeSa----samAna che. lagAtAra akhAnI e azrudhArAne kAraNe ja enu zarIra khaLatuM nathI. athavA tamArI ja zItaLa mUrti enA hRdayamAM kheThI che, kAmarUpI agnine e sadA zItaLa manAvI de che. A e kAraNeAthI ja te hajI sudhI bacI gaI che! gAdhAnI sAThamArI (musla phAiTa) : : 7rSa 'pavanadUta' kAvyane Adaza' mahAkavi kAlidAsanu mezvadUta hAvAthI enA prabhAva spaSTa rIte paDelA jaNAya che ja. maneAhara bhAvAnI samAnatA che e tA ThIka paNa kAMka kAMka zabdonI samAnatA paNa spaSTataH dekhAI Ave che. chatAM ekadare kavirAja dheAyInuM 'pavanadUta' mArma kAvya hoI sa`tra pracArayeAgya tathA ma`galamaya dIdha jIvananu' adhikArI teA che ja. gAdhAnI sAThamArI (budhdha phAiTa) vaDAdarAnuM rAjya hatuM temAM lagabhaga se varSoMthI sAThamArI jovAmAM AvatI hatI ane tene lIdhe gujarAtanI prajA sADamArIethI aparicita nathI. AvI sAThamArI dazerAnA divaseAmAM yojavAmAM AvatI ane temAM pALelA kUkaDA bIjA kUkaDA sAthe laDe, dheTAM bIjAM dheTAMnI sAme Takkara mAre, AkhalA AkhalAnI sAme laDe, haraNu haraNanI sAthe laDe, geMDA geMDAnI sAme laDe, pADA pADAnI sAme laDe ane chevaTe hAthIenI paNu sAThamArI thAya. vaDedarA zaheranI pUrva'mAM je pANIdaravAjo kahevAya che tenI tadna pAse eka agaDa athavA medAna che ane tenI cAre bAjue kATa bAMdhI lIdhA che. A kATanI upara paheALI jagyA che tenA para prekSaka varga esI zake che. kATanI pazcima bAjunA gheADA bhAga para eka jUnI havelI che ane tenA chajomAM mahArAjAnA kuTuMbIo tathA meTA amaladAre esI zake evI goThavaNu che. kATanA meATA bhAga para AmavarganA lAA maphata esI zakatA ane A badhA khele joI zakatA. A badhI sAThamArI nirdoSa hatI ane mAtra prajAnA mane rajanane mATe yeAjAtI hatI. temAM 1520 malleAnI joDI kustIe khelatI ane jItanArane inAmeA apAtAM. sAmAnya rIte evuM banatuM ke e prANIe ceADI vAra sudhI laDavA bAda temAMthI eka paDI jatuM athavA nAsI jatuM. e jaMgI hAthIe sumanta mahetA sUddha UMcI rAkhIne tathA cIsA pADIne laDatA, iti dAMta milAvatA, akakekane haDAvavA mATe jabareA prayatna karatA ane temAMthI je namaLeA hoya te nAsI jatA. nAsI jatA hAthI pAchaLa jabarA hAthI doDatA paNa hAthInA rakhevALA (mAvata) dArUkhAnuM phoDIne agara moTA cIpiyAthI hAthInA paga pakaDIne yuddha baMdha karI detA. sAthe sAthe eka gheADesavAra uzkerAyalA hAthInI sAme jatA ane hAthI tenI pAchaLa paDe eTale ajaba che.DesavArInI capaLatAthI e hAthIne huM phAvatA. AvA sAThamArInA khelA hatA. jUnA jamAnAmAM eka rAjAnAM sainya khIjA rAjAnI sAme yuddha khelatAM tyAre ceAmAsAnA cAra mahinA sudhI yuddha aTakAvI devAmAM AvatuM varasAdanI Rtu pUrI thAya tyAre eTale vijayAdazamInA divase rAjAe ane sainikA peAtAnA gheADA, baLada, U'TAne RRNagAratA ane zasrote sAphasUpha caLakatAM karatA ane pachI raNamedAnamAM UtarI paDatA tethI A trijayAdazamInA divase sImAkSdhana thatuM, eTale peAtAnA dezanI sImAne eLa gIte laDha,I zarU karatA. mArI bAlyAvasthAmAM ane juvAnImAM meM 1-15 vAra AvI sAThamArIo joI haze. paNa je khulla phAITa athavA gAdhAnA yuddhanuM vaNuna A lekhamAM huM karavAne huM tene prakAra taddana judI jAtanA che. e yuddhamAM geAdhA khIjA For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8:: buddhiprakAza godhAnI sAthe Takkara letA nathI, paNa temAM te vaTAvIne speInanA eka gAmamAM khulla phAITa thavAnAMjagalI alamasta godhA ane bIjI taraphathI manuSyo che. kevaLa kutUhala vRttithI ame bane te jovA mATe medAnamAM UtarI paDe che. A khelanI aMdara manuSya gayA. e gAmamAM hajAro leke ekaThA thayA hatA. ajaba nIDaratA, ajaba dhIraja batAve che. gAMDAtUra praveza phI paNa AkarI hatI. Aje sTeDiyama zabda banelA godhAnI sAme cheDA hathiyAra vinAnA mANaso gujarAtI bhASAmAM paNa jANItA thaI gayA che tevI eka AMtarI lIdhelA medAnamAM UtarI paDe che, lAla tyAM vyavasthA hatI. bAvana varSa pachI mArI smaraNa raMganA rUmAle halAvIne khUnI godhAne cIDhave che, zaktine teja karIne huM lakhuM chuM temAM vakhate thoDI ziMgaDAM nIyAM karIne jorathI dhasI AvatA godhAnI bhUla paNa haze vacamAM goLa medAna hatuM, paNa te sAme ajaba capaLatAthI eka bAjue khasI jAya krikeTa ke phUTabolane mATe hoya che tevaDuM moTuM nahI, che ane je saMkaTamAM AvI paDavA jevuM lAge te Azare 60-75 vAranuM. cAreka phUTa UMcI dIvAla je medAnane aAMtarI le che cAre bAjuethI A medAnanI AsapAsa eka tenA para eka hAtha mUkIne e medAnanI bahAra kudI kaThera hatuM te Azare cAra phUTa UMco haze. vadhAre paDe che. godhe haMphADA mArate pAchaLa Avato hoya UMco hoya te manuSyane jhaDapathI kUdavAnuM agharuM te vakhate je bAju para khasI javAmAM aDadhI paDe, ane nIce hoya to kaI ocha bhAre go seMkaDanI bhUla thAya te godhe A mANasanA zarIrane tene kudIne prekSakanI gelerImAM cAlyA jAya. sTeDivIdhI nAkhavAno saMbhava hoya che. AvI rIte DiyamamAM jevI rIte pAyarI darapAyarI pAchaLanI khelADIo ghavAyA che ane marI paNa gayA che. AvA beThako jarA UMcI rAkhavAmAM Ave che tevI beThake medAnamAM ghoDesavAre paNa dAkhala thAya che. temanI cAre tarapha hatI, manuSyone, godhAone tathA cheDAone sAThamArI paNa romAMcaka hoya che paNa atyaMta medAnamAM pesavA mATe dvAra hatuM ke je tarata baMdha, ghAtakI hoya che ane chevaTanA prAgamAM game teTalI karI zakAya. A sTeDiyamamAM cAra pAMca hajAra bAhazI tathA hikamata hoya te chatAM te mArA jevAne manuSya ekaThAM thayAM hatAM. so AnaMda utsAhamAM mATe te asahya banI jAya che. bula phAITanI aMdara hatAM. strIoe raMgaraMgita sArAM kapaDAM paheryA hatAM. je krUratAnuM ane nAhaka hiMsAnuM tattva che tene lIdhe peIna dezamAM tApa taDake ane dhULa hoya che. AkhA yuropanA badhA dezomAM bula phAITane gera- tyAMnA leke greTabriTana ke jarmanInI jema kALA kAyadesara gaNavAmAM AvI che ane kaI paNa yuropIya raMganA ke bhUkharA raMganA kapaDAM paheratA nathI. speInanI dezamAM A ramata polIsa ramavA detA nathI, mAtra prajA sahelAithI uzkerAya tevI ane AnaMdapriya eka apavAda che peIna dezano. jo mArI bhUla tathA raMgIlI che. na thatI hoya te Aje paNa peInamAM bulaphAITa zarUAtamAM te divasanA kAryakramamAM je je khelAya che te ane vakhate mekisakA jevA peInanI manuSya A tamAzAmAM bhAga levAnA hatA te bakhenI asara nIce AvelA deza sivAya jagatamAM koI pazu hAramAM medAnamAM dAkhala thayA. kUcakadamane anukuLa dezamAM bula kAiTanI ramata batAvI zakAtI nathI. evuM saMgIta vAgatuM hatuM. prekSakonI medanIe temane - have huM mArA addabhUta anubhavanuM varNana zarU harSabhera vadhAvI lIdhA. pachI badhA prekSakanI akhi karuM chuM. 192 nA aMta bhAgamAM mArA pitAnI medAnanA praveza dvAra tarapha tAkI rahI. dhIme dhIme sAthe huM phrAnsane pazcima kinArA para, mahAtaphAnI cAla eka haSTapuSTa, kALo, caLakatI cAmaDIvALo. biskanA akhAta para AvelA eka havAphera karavAnA bhAre zarIrane juvAna go dekhAyo. bula phAITa sthaLamAM rahyo hato. tyAM eka divasa ame sAMbhaLyuM mATe AjelaziyA nAmane peInane prAMta che tyAMnA ke amArA gAmathI thoDA ja mAIla dUra phrAnsanI hada godhAo vaparAya che. te ghaNuM kImatI hoya che, For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gedhAnI sAThamArI (bulla phaITa) : : 79 mAtelA sAMDha' kahevAya te jabare ane evI evI bUma pADatAM. jUnA jamAnAnA gAmamAM bhAre hovA chatAM te juvAna ane capaLa hato. paNa hArelA gleDiyeTarono jAna levAmAM Ave pitAnI sAme khullA medAnamAM ATalA badhA evI mAgaNI prekSake karatA. mANasone joIne e thaMbhI gayA. khelADI mANasoe AvI rIte doDAvI deDAvIne godhAne khUba raMgIna ane caLakatAM kapaDAM paheryA hatAM. thoDI vAra thakavI nAkhavAmAM Avyo. tyAra pachI eka mANasa pachI godhAe ziMgaDA nIcAM karIne A manuSya potAnA baMne hAthamAM eka raMgIna nAnI dhajA laIne tarapha dhasAro karyo. eka mANasa tenI sAme gaye, AgaLa Avyo. dhajA lokhaMDanA pAtaLA saLiyA moTo lAla rUmAla godhAnI sAme dharyo ane ziMgaDa para pharapharatI hatI ane te saLiyAne eka cheDe rUmAlane aDakavA chatAM e ajaba capaLatAthI eka tIranA jevAM tINa pAMkhiyAM hatAM. je gadhe bAjue khasI gaye. AkhA prekSaka samAje zAbAzInA mAthuM nIcuM karIne dhasavA jAya tevo e mANasa harSanAda karyA. godhAnuM zarIra bhAre hoya che eTale e bane dhajAo godhAnA khabhA para pheMkIne bAju e to AgaLa cAlyo gaye, e jyAre pAcho pharyo para khasI jato. tINuM pAMkhiyAne lIdhe A ane bIjo hale karyo tyAre bIjA mANase AvI ja saLiyA khabhAmAM bharAI rahetA, tenAM kANAmAMthI rIte godhAne haMkAvyo. je koI mANasa Thokara khAya lehI paNa nIkaLatuM ane dhajA pharaphara thAya tethI ane bAju para khasI javAmAM jarA paNa najaracUka godho vadhAre akaLAto ane gAMDA thaI jate. kare che te mANasane gadho vIMdhI nAkhe. AvuM AvI rIte ekaMdare che ke ATha tIra godhAnA khabhA kavacita ja bane che, paNa tevA akasmAtamAM godha para bhAMkI devAmAM AvyAM. mANasane ziMgaDAMthI UMcakIne havAmAM uDADe ane tyAra pachI A medAnamAM cheDesavAra AvyA jamIna para paDe eTale tenA zarIramAM ziMgaDAM ghAMcI ane tenI pAchaLa gedho doDavA lAgyo. A ramata de che. sArA nasIbe ame evo akasmAta jo tadana duSTa hatI kAraNa ke ghoDA gharaDA ane tAkAta nahIM paNa eka vAra eka mANasane Thekara vAgI, vinAnA hatA. gheDAothI jhaDapathI doDI zakAtuM vakhate godho tene pADI nAkhata paNa ajaba samaya nahatuM tethI kaI eka ghoDo gedhAnA sapATAmAM sUcakatA vAparIne ekadama badhA mANasoe godhA AvI jato. godho doDato AvIne ghoDAnA peTamAM tarapha dhasI jaIne tene lAla rUmAlathI mUMjhavI nAkhe. eka siMgaDuM ghAMcI deto. ghoDesvArane to eTalI ja eka mANasa jarA gabharAI gayuM ane godhAnI sAme hathiyArI vAparavAnI ke ziMgaDAM pitAnA pagamAM javAne badale doDIne kaThe kudI gayo. seMkaDo loko vAge nahIM ane ghoDo jamIna para paDe te pahelAM UbhA thaI gayA ane kAyara', "bAyalo' evA zabdo e jamIna para kUdIne kaThero kUdIne sahIsalAmata vAparIne pitapatAnI dhRNa batAvI ane thoDA banI jAya. ziMgaDuM gheDAne vAge ke tarata ja tenA mANasoe te potAnA hAthamAM lAkaDI ke TopI paga lathaDI paDe che, ziMgaDuM bahAra nIkaLI jAya che hatI te A mANasane mAravAne mATe pheMkI. AvA ke tarata peTamAM paDelA bAkorAmAMthI lehIne moTo khelomAM prekSake gAMDA banI jAya che, bhAre uzkerATane dhodha vahevA mAMDe che. bAganI aMdara traNa IMcanA lIdhe phara banI jAya che ane hArelA ke gabharAyelA naLanI pAIpamAMthI jema dhodha khaLakhaLa nIkaLe che mANasane Ija thAya athavA tenuM mota thAya evuM tevI rIte gheDAnA peTamAMthI lehI nIkaLe che ane icache che. sAMbhaLyuM che ke muMbaInA sTeDiyamamAM pachI tenI sAthesAthe AMtaraDAM paNa bahAra nIkaLI kustIo thatI hatI tyAre prekSakavarganA hiMdu puruSo paDe che. ApaNane kamakamAM Ave evuM bhayaMkara A ane strIo (kaI kaI vAra te sArA kuTuMbanI dazya hoya che. mArA pitA ane huM bane "sarayana" mA) "hAtha bhAMgI nAkha" "mAthuM phADI nAMkha" eTale vADhakApazAstrIo hatA ane eNparezana For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 : : buddhiprakAza karatI vakhate kavacit amArA hAtha ane me lehIthI kharaDAI javAnA anubhava amane thayA hatA, te chatAM A dRzya jovuM game tevuM nahatuM. prekSakAmAMthI kAI te satASa thatA hatA, strI nApasa'dagI batAvatI hatI, geAdhAne A lehI joI ne tathA kAI ne zikSA karavAmAM maLelI saphaLatAthI vadhAre zUra caDhatuM hatuM. pachI A khelane chevaTane bhAga Avate. eka mANusa lAla rUmAla ane lAMbI kaTArI laI te medAnamAM AvatA, geAdhAne Amatema ramADIne ceAgya taka meLavI letA, ane ghaNI ja capaLatAthI geAdhAnI sAme ja rahIne pelI kaTArI gAdhAnI pIThamAM evI rIte dhecI detA ke tenA hRdayamAM pesI jAya. godhA ekadama jamIna para tUTI paDatA, tenA meAMmAMthI tathA nasakAramAMthI lehI nIkaLI paDatuM, ane gadhA taraphaDava mArIne marI jatA, gheADAnuM zaba tema ja geAdhAnuM zaba bAMdhIne sAA keADAo tene medAnanI bahAra dhasaDI jatA e dRzya paNa dhAtakI lAgatuM AvI rIte eka gAdhAne cIDhavI, ribAvIne mArI nAkhavAmAM AvatA. eka divasanA kAryakramamAM AvI rIte cha gAdhAne mAravAnA hoya che. dhasI paDayo, cheka mANasanAM kapaDAM sudhI paheoMcya tyAM sudhI teA sIdhA doDayo paNa pachI ene vicAra sUjhayo haze ke ArasamAM ziMgaDAM mArIzuM tA ziMgaDAM bhAMgI jaze tethI e jarA bAjue khasI jaIne AgaLa devo. pele mANasa jarA paNa khasyA vinA zAMtithI UbhA rahyo. prekSakAnAM tA hRdaya eka e seka`Da mATe thaMbhI gayAM. jo ziMgaDa mAryA hAta teA e mANusa muDaduM thaIne paDayo hAta. prekSakAe tALIo pADI ane harSoMnAda karyAM eTale pe mANasa bAjaTha parathI kUdIne kaTherA tarapha dhasI jaI te bahAra kUdI gayA. A kissAmAM kharekharI mardAnagInI seATI thaI hatI. A dRzya pUruM thayuM pachI pAchI kheMdhI khulla phAiTanI kriyA zarU thaI. gAdhAne deDAvIne haMphAvavA mAMDayo, te thAkayo pachI dhajAvALA saLiyA khabhAmAM khAsavA mAMDayA. pelA cheDesvArIne AvavAnI taiyArI thatI hatI tyAre meM chAnAmAnAM mArI AMkhanA khUNAmAMthI jovA mAMDayu` ke mArA pitAne pAchI badhI dhAtakI ramata jovI che ke kema? mArA pitA emanI AMkhanA khUNuAmAMthI jANavA icche ke huM trAsI gaye| chuM ke kema ? ame banne evuM mAnanArA ke amane lAgaNI para sakhata akuza che. ame banne dAktarA, banne leAhIthI TevAyalA, paNa bannene AvA dhAtakI khUta mATe tiraskAra. chevaTe huM nAne eTale me' svasthatAthI kahyuM ke khulla krAITamAM zuM hoya che te teA ApaNe joyuM, have vadhAre gheADA ane khIjA khelanI zarUAtamAM ame eka ajaba hiMmatanu' dRzya joyuM. A medAnanI vacceAvacca lAkaDAnA eka nAnA cArasa bAjaTha geAThavAyA hatA. tene sapheda ra`gathI evI rIte raMgelA hatA ke te AArasapahANunA hAya tevA jaNAtA hatA. tenA para eka sapheda kapaDAM paherelA mANasa AvIne UbhAgAdhAonAM khUna joIne karavuM che zuM? banne UThI . rahyo. A khelane mATe evA samaya pasaMda karavA paDe che ke jyAre pavana tadana paDI gayA haiAya. A mANusa evI rIte Ubho rahyo ke evA ja bhrama thAya ke e ArasanuM pUtaLuM che. pachI eka tAjA gAdhAne medAnamAM dAkhala karavAmAM AvyA. geAdhAnI najara A mANusa tarapha paDI eTale teNe AgalA pAchalA page dharatI kheAdavA mAMDI ane peAtAnA rAja darzAvyA. tenAM nasakeArAMmAMthI thUka ke koI rasanA chAMTA UDavA lAgyA, ane pachI pelA mANasane mAravA mATe nIce zi'gaDAM karIne vAyune vege e javAne Atura hatA. ame bahAra nIkaLyA tyAM sudhI tA amArAM me pUNI jevAM dheALAM ane phrimAM hatAM--ame TALAnI bahAra nIkaLI gayA pachI amAza roSa pragaTa thai gayA. peAtAnA khacAvana karI zake tevA nabaLA gharaDA gheADAonuM lehI reDavu' hatuM te akSamya ane amAnuSI hatuM. khelADIonI haeNziyArI ane hikamata, temanI capaLatA e badhu ghaNuM praza'sApAtra hatuM paNa chevaTanA bhAgamAM geAdhAone mArI nAMkhavAmAM AvatA hatA te binajarUrI, dhAtakI ane krUra hatuM. je janasamAjane For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gupta samrATenA sonAnA sikkA :: 81 AvAM kura dakSe javAnI AturatA hatI tene kabUla karuM chuM. ApaNA dezamAM paNa ghAtakI kRtya mATe amArA manamAM mAna nahotuM. ghaNAM ghaNuM thAya che, samAjane te bahu kheMcatAM nahIM yurepanA bIjA badhA dezomAM A bula kAITa hoya evuM mAnavuM paDe che, te chatAM te kanyAnuM gerakAyadesara gaNI che te amane yogya lAgyuM ane jAhera pradAna karavAmAM AvatuM nathI A bula speInanA leke mATe halake mata baMdhAyo e huM kAITa joIne ame nArAja thaI gayA. gupta samrATonA senAnA sikkA hariprasAda zAstrI bhAratamAM prAcIna kAlanA je sikkA maLI Ave saMbaMdhathI caMdragupta 1le mahArAjAdhirAja banyo ne che temAM gupta samrATenA sonAnA sikkA dhaNuM eNe pitAnA nAmanA sikkA pADavA zarU karyA. e mahattvanuM sthAna dharAve che. bhAratamAM senAnA samaye bhAratamAM kuSANa vaMzanA sikkA pracalita sikAnI pahela yavana ne kaSANu jAtinA dazI hatA. e vaMzanA chelA rAjAonA sikkA senAnA rAjAoe karI jaNAya che. e agAu candragupta tema ja tAMbAnA hatA. senAnA sikkAne tela romana mova ke azoka maurya jevA samrATa senAnA sikkA sAmrAjayanA sonAnA sikkAnI jema lagabhaga 121 paDAvyA hoya e koI namate maLyo nathI. yavano greIna raheto. enI AgalI bAja para vaidimAM hema ne karANenA samakAlIna IMga ne sAtavAhana vaMzanA karatA rAjAnI UbhI AkRti pADavAmAM AvatI ne rAjAoe paNa sonAnA sikkA paDAvyA nahotA. pAchalo bAju para keTalIka vAra Ardoxo nAme bhAratIya rAjAomAM sonAnA sikkA pADavAnI devInI beThelI AkRti pADavAmAM AvatI. gupta zarUAta magadhanA guptavaMzanA samrAToe karI hatI. samrAToe A prakAranA kuSANa sikkAne namUnArUpa A samrATonA sikkAomAM sonAnA sikkA atyAra gaNa emAM jarUrI sudhArA karyA. moTA bhAganA sudhImAM lagabhaga traNa hajAra jeTalA maLI AvyA sikkA senAnA ne lagabhaga 121 greIna telanA heya che. jemAMnA lagabhaga be hajAra te 1946mAM che. kuSANa sikkAnI jema gusa sikkA para kaMI ne bharatapura rAjyanA bayAnA pAse maLyA hatA. kaMI saMtacihna jovAmAM Ave che, jene spaSTa artha viramagAma tAlukAmAMthI 1952mAM AvA navA sikkA samajAtuM nathI. ghaNuM sikkAomAM AgalI bAju maLyA che e gujarAta mATe noMdhapAtra che. guptakAla para rAjAnI UbhI AkRti ne pAchalI bAja para aneka rIte prAcIna bhAratane suvarNayuga gaNAya devInI beThelI AkRti dekhA de che. zarUAtamAM A che ne e vidhAna sikkAnI bAbatamAM barAbara baMne AkationA paheraveza vageremAM paNa kANAnI lAgu paDe che. AthI prAcIna bhAratanA uttama ghaNI asara rahelI jaNAya che, paraMtu dhImedhIme sikkA-kevA prakAranA hatA ene khyAla meLavavA emAM bhAratIyatAnuM pramANa vadhatuM jAya che. kuSANu mATe gupta samrATonA sonAnA sikkAone paricaya sikkAnI jema gupta sikkA para sikkA pADavAnI ghaNo upayogI tema ja rasaprada jaNAze. sAlanA aAMkaDA ApavAmAM AvatA nathI. grIka-romana | gupta rAjAomAM candragupta 1lAnI pahelAM zrIgupta ne prAkata lakhANanI jagyAe have sikkAnI baMne ne ghaTotkaca nAme be rAjA thayA, paraMtu e moTI bAju para saMskRta lakhANa jovAmAM Ave che ne rAjasattA dharAvatA nahatA ne pitAnA nAmanA ghaNI vAra e lakhANu ucca koTinI kAvyazailImAM sikAye paDAvatA nahotA. lichavi kuLa sAthenA hoya che. vaLI judA judA samrATe pitAnA vividha For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 : : buddhiprakAza prasaMgA ke zAkhA anusAra judA judA prakAranI AkRtie pasaMda kare che. A anusAra gupta samrATanA senAnA sikkAeAnA judA judA prakAra gaNavAmAM Ave che. atyAra sudhImAM dareka samrATanA ATalA prakAra upalabdha che -- 1. candragupta lA 1. rAjArANI--livikuLa sAthenA sa'kha'dhane laIne thayelA gupta rAjyanA abhyudayanA cihnarUpe e kuLanI kumAradevI sAthe thayelA rAjAnA lagnane prasa'ga. (AgalI khAju) jamaNI bAjue UbhelA rAjA DAbI bAjue sanmukha UbhelI rANIne lagnanI kaI bheTa Ape che. rAjAtA DAbA hAthAM indukalAnI TAcavALA dhvajada Da che. rAjA te rANInA mastaka vacce paNa indukalAnI AkRti jovAmAM Ave che. rAjAnI jamaNI bAjue enuM ( dhvajadaMDanI DAbI bAjUe UbhI lITImAM caMdra ne jamaNI bAjUe gupta ) caMdranupta nAma lakheluM che, jyAre rANInI (ADI lITImAM) DAbI bAjue enu' zrImAdevI nAma lakheluM che. 2 kAca candragupta 1lAne aneka putra hatA te eNe peAtAnA uttarAdhikArI tarIke emAMthI samudraguptanI pasaMdagI karI hatI. chatAM candraguptanA mRtyu pachI gAdIvArasA mATe vigraha thayA hatA. A vigrahamAM kAca nAme moTA rAjaputra saphaLa thayA hoya te e thAAM varSa rAjya bhAgaLyuM DrAya evA saMbhava sikkAe parathI sUcita thAya che. kAM te kadAca Atra e samudraguptanuM ja bIjuM nAma hoya eye saMbhava gaNAya che. 1 cakradhvaja--A rAjAe sarva rAjAonA uccheda karI cakravatI' thavAnA prayatna karyA jAya che. (AgalI bAjU) DAbA hAthamAM cakradhvaja dhAraNa karI rAjA jamaNA hAthe vedimAM hAma aNu karatA Ubho che. keTalAka sikkA para DAbI bAjue A uparAMta garuDadhvaja paNa jovAmAM Ave che. DAbA hAthanI nIce UbhI lITImAM 2 lakhyuM che. vartulAkAra lekhamAM chAtro gAmavjity divaM karmabhiruttamairjayati [kAca pRthvI jItIne uttama karyAM vaDe svaga jIte che] evI upagItinI 5kti Ave che. (pAchalI bAju) DAbA hAthe dhAnyazR'ga ne jamaNuA hAthamAM puSpo dhAraNa karatI devI UbhI che. DAkhI bAjue sa`kacihna che. jamaNI bAjue ADI lITImAM sarvarAnoattA biruddha che. (pAchalI bAju) si'havAhinI devI, jenA jamaNA sikkA sahuthI meATI sakhyA dharAve che. hAthamAM pAza te DAbA hAthamAM dhAnyazRMga che. upalA DAbA khUNAmAM saMketacihna che. jamaNI bAjue ADI lITImAM hichavacaH ( licchavio) lakheluM che. 3. samudragrupta 1. dhvaja--kuSANu sikkAnI DhabanA A prakAranA (AgalI bAju) DAbA hAthamAM dhvaja dhAraNa karI jamaNA hAtha vaDe sAme rahelI krimAM hAma apaNu karatA rAjAnI UmI AkRti. verdinI DAbI bAjue garuDadhvaja. rAjAnA DAbA hAthanI nIce UbhI lITImAM rAjAnA nAma tarIke samudra (ke kavacit samudragupta) lakheluM che te sikkAnI dhAra pAse vatulAkAre upagIti chaMdamAM samarAtavivijJayo nitaripurabito viva gatti [ seMkaDA yuddhomAM vijaya vistAranAra zatruone jItanAra ajita ( rAja ) ( peAtAnAM sucarita vaDe) svarga (paNa) jIte che. ] For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R gupta samrATenA sonAnA sikkA : : 83 (pAchalI bAja) siMhAsana para beThelAM devI. karI jamaNo hAtha keDe TekavI AbathI Ubhelo rAjA. DAbI bAjue ane keTalIka vAra jamaNI bAjue enI sAme Ubhele ThIMgaNe mANasa e kadAca paNa) saMketaciha. jamaNI senApatine rAjAnI AjJAne saMdezo pahoMcADanAra bAjue ADI lITImAM rAjasevaka haze. rAjA ne sevakanI vacce indukalAne FrAma lakheluM che, je A vaja dekhA de che. rAjAnA DAbA hAtha nIce UbhI rAjAnuM viziSTa biruda hatuM. lITImAM samudra (= samudragupta ) athavA (= kRtAnta parazu) lakhela che. vartulAkAra lakhANamAM pRthvI 2. azvamedha-digvijaya karI samudragupta karelA chaMdamAM tAntAcacanitaazvamedha yajJanA smArakarUpe. naretAnitaH [ yamadevane parazu, ' (AgalI bAja) vedi ne cUpa sAme ubhA rahelA ajita rAjAone jItanAra azvanI AkRti. enA AgalA ne pAchalA paga (pita) ajita (rahela ) vacce si ( = siddhama) akSara lakhele che. vartulAkAra (rAjA jaya pAme che.] evuM lakhANamAM upagIti chaMdamAM lakhelu che. * rAjAdhirAjaH pRthivImavitvA (4 pRthivIM vijitya) divaM jayatyA (pAchalI bAja) siMhAsana ne padmapITha para tivAnimeSaH [ rAjAdhirAja beThelAM devI, DAbI bAjue (tema ja keTalIka vAra pRthavI prApta karIne (ke jamaNI bAjue paNa) saMketaciha. jamaNI bAjue chatIne) azvamedha karIne (have, svarga jIte che. ]. ADI lITImAM kRtAntaparazuH biruda lakheluM che. (pAchalI bAju) mahArANI dattadevI jamaNuM 4 dhanudha2- A rAjAnA A prakAranA sikkA hAtha vaDe khabhA para cAmara ne DAbA hAtha vaDe virala che, paraMtu pachInA samrATonA samayamAM A upavastra dhAraNa karI vAmAbhimukha UbhI che. emAM prakAra ghaNo pracalita thayo hato. potAno vajadaMDa azvamedhanA ane rANIe vIMjaNo nAkha ne pitAnA hAthamAM dhAraNa karatA ne pagarakhAM sudhdhAM svaccha kara e smArtavidhinuM sUcana raheluM che. pUro paheraveza paherI vedimAM hema arpaNa karatA rANInI sAme AlekhelI aNIdAra AkRti azvavadha kuSANa rAjAnI videzI AkRtine sthAne parazu jevuM thayA pachI rANIe enA zastra ke bANa jevuM astra dhAraNa karatA parAkramI 3 dehamAM khosavAnI suci hovA rAjavInI bhAratIya AkRti pasaMda thavA lAgI. saMbhave che. jamaNI bAjue | (AcalI bAju) DAbA hAthamAM dhanuSya ne jamaNuM ADI lITImAM azvameva hAthamAM bANa dhAraNa karI Umele rAjA, DAbI patrimaH evuM lakhANa che, jemAM bAjue garuDadhvaja ne jamaNI bAjue DAbA hAthanI azvamedhanA prasaMganuM tema ja nIce UbhI lITImAM samudra zabda, vatuM lokAra lakhANamAM varAtrama biruda dhArA samudraguptanA nAmanuM sUcana atiratho vinitya kSitei yuriTUiMva gati [ harIpha raheluM che. vinAne (rAjA) pRthvI jItIne - 3 pazu- zatruono saMhAra karanAra A sucarita vaDe svarga jIte che] vijayI rAjAnA pracaMDa parAkramI paNanA smArakarUpe, evI upagIti chaMdanI paMkti jemAM enuM matAnta-rajI (yamadevanI pharasI) biruda che. surataiH nI jagyAe kendrasthAna dharAve che. kavacita avanIzo (rAjA) (AgalI bAja) DAbA hAthamAM paraza dhAraNa pAThAMtara jovAmAM Ave che.. ya For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 :: buddhiprakAza (pAblI bAju) siMhAsana para beThelAM devI. DAbI bAjUe saketacihna, jamaNI bAjUe ADI lITImAM pratisthaH (binaharIphaeN) biruda. 5 vINAvAdaka--samudragupta sa'gItamAM atinipuN hatA, tethI eNe vINAvAdaka tarIkenI peAtAnI AkRti paNa pasaMda karI. (AgalI bAju) siMhAsana para beTheleA rAja kheALAmAM rAkhelI sAta tAravALI vINA jamaNA hAthe vagADI rahyo che. enA laTakatA paga AMTI mArelA che. jamaNA paga pAdapITha para rAkhelA che. pAMdapIDa para tti = siddham ) akSara lakhelA che. va'lAkAra lekhamAM maddArAgAdhirAjJazrIsamucyutaH evuM lakhANa che. (pAchalI bAju) vetrAsana para vAmAbhimukha kheDelAM devI. jamaNI bAjue samudraguptaH lakhelu che. 6 vyAghratuntA--A praznAranA sikkA para mRgayu rAjAnA vyAdhruvadhanA parAkramanu dRzya Alekhelu che. A prakAra virala che te e videzI asarathI ekadama mukta che. vicAravinimaya ane sAmAjika vyavahAra mATe upayegI thaI paDatI bhASA, enA udgamakALathI Aja paryaMta parivartanazIla rahI che. deza-kALa pramANe bhASAonAM judAM judAM svarUpe baDA[ jAya che. sadA vikAsa ke vikAra pAmatI bhASAnuM parivartana, kAi ceAkkasa niyamAvikane vazavatI hoya che. niyamA sthira ane nizcita hoya che. bhASAnA A (AgalI khA) mAta thaI paDelA vAdhanI sAme zarasadhAna karatA rAjavI DAbA DhAMcamAM dhanuSya jhAlI jamaNA hAtha vaDe enI paNate cheka mAna sudhI kheMcI rahyo che. vAdha te dhanuSyanI vacce indukalAnA dhvaja che. jamaNI bAjue vyAghraparAma; (vAla jevA parAkramI) biruda lakhelu che. (pAzrlI bAjU) DAbA hAthamAM kramaLa dhAraNa karI makara para vAmAbhimukha UbhelI devI. e gaMgA hAvA sabhave che. enI sAme indukalAdhvaja che te pachavADe keTalAka sikkA para rAnA samudraguptaH te keTalAka sikkA para vyAparAmAM lakhelu' che. 4 rAmasa prAcIna gujarAtI bhASA ane uttara gujarAtanI mAlI eka daSTipAta samudragupta pachI eneA moTA putra rAmagupta gAdIe AnyA hatA, paraMtu e zakapatinI mAgaNIthI ene peAtAnI rANI se(pI devA taiyAra thavA jeTalA nirmAya nIvaDI gheADA vakhatamAM ja nAmazeSa thaye. mALavAmAMthI tAjetaramAM maLelA rAma nA nAmavALA tAMbAnA sikkA rAmaguptanA hAvA sabhave che, bAkI e sivAya enA phrAI sikakA maLyA nathI. eNe peAtAnA TUMkA rAjyakALa daramiyAna pe.tAnA nAmanA seAnAnA sikkA paDAvyA hoya tA e hajI upalabdha thayA nathI. [ apUrNa indravadana . ve parivartanazInna svarUpanI tAttvika ane anveSaNAtmaka vicAraNu mAMthI bhASAzAstranI ane enA abhyAsanI anivAryatA Upasthita thaI che. bhASA dhvaninI banelI che ane A dhvaninA vicAranA bhASAzAstramAM samAveza thAya che. neiviSayaka ghaTanA, upala* daSTie jotAM dareka bhASAmAM judI judI lAge che; chatAM enA parivatana pAchaLanAM For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , mULaze lamA tithi nahI rahI prAcIna gujarAtI bhASA ane uttara gujarAtanI belI : : 85 tane eka ja prakAranA hoya che - emAM samAnatA khAbociyAmAM bharAI nathI beThI, paNa hajIye rahelI hoya che. mATe ja bhASAzAstranA abhyAsamAM bhinnabhinna bolIe rUpI nAnakaDI jharaNuM svarUpe dhvani athavA uccAranA sUkSma nirIkSaNa upara vividha vikArone vaza thatI hovA chatAM, mULanuM tatva savizeSa bhAra mUkavAmAM Ave che. bhASAnuM likhita sAcavatI avirata paNe vahI rahI che. A hakIkata svarUpa eTale vicAravAhaka ivanione saMketa. vidvAna ane pratiSThita bhASAzAstrI De. bhAyANInA likhita bhASAmAM, vaninI saMpUrNa chApa AvI khyAlamAM na hoya e bane ja nahi. A nibaMdha na zake, tema ja sacavAI paNa na rahe e lipibaddha lakhavAnI preraNuM emanA lakhANe - A vidhAne bhASAnI maryAdA che. eTale ja te, koI paNa prAcIna jagADI che eTale, ATalo ullekha karavAnuM bhASAnA zAstrIya abhyAsa mATe te bhASAnA avazeSa anivArya banyuM. ke sAtatyarUpe sacavAI rahelI arvAcIna bolIne, prAcIna ane madhyakAlIna gujarAtI bhASAnI uccAranI daSTie sUkama abhyAsa Avazyaka banI sAhityakRtione abhyAsa karatAM mane hamezAM lAgyA ja karyuM che ke cheka teramI sadIthI bhASAnuM prAcIna gujarAtI bhASAnA zAstrIya abhyAsamAM je viziSTa svarUpe vaDAtuM jAya che tenA baMdhAraNIya uttara gujarAtanI arvAcIna belIne vaniviSayaka dhaTake uttara gujarAtanI ane keTaleka aMze saurASTranA abhyAsa keTale aMze upayogI che tenI vicAraNA IzAna bhAganI eTale ke jhAlAvADanI (bane maLIne karatAM pahelAM che.* bhAyANI racita bhASAvaijJAnika prAcIna Anarta) bolIomAM hajue sacavAI lekhasaMgraha - "vAgyApAra' - mAMnA "sAdasyanuM rahyAM che. svarUpa' e nAmanA lekhamAMnuM nIcenuM avataraNuM koI paNa bhASAmAM tatsama ke taddabhavarUpe paraavalokI laIe - bhASAnA zabdo calaNI bane tethI te bhASAnA A"mULa bhASAnA bolAtA svarUpanA mAtra gaNatara baMdhAraNamAM pheraphAra thato nathI. aMgrejI bhASAnA likhita avazeSe sAthe bhASAonA abhyAsIne kAma zabdakozamAM duniyAnI bIjI bhASAonA hajAro karavAnuM hoya che, ane A avazeSonI daridratA, zabdo navA umerAtA jAya che. gujarAtImAM paNa koI paNa vartamAna bolAtI bhASAnI anagaLa aMgrejI, phArasI, pocugIjha vagere zabdonI saMkhyA . samRddhinI sarakhAmaNImAM taddana ughADI che. bIjI kayAM ochI che! vibhaktinA pratya, sarvanAmanA rIte kahIe te, prAcIna bhASAnA abhyAsIne jhINI 25AkhyAno, che rUpAkhyAno, kriyApadanAM rUpa ane vAkaSaracanA vagere meTI asaMkhya bha SAkIya dhaTanAothI UchaLatA. koI paNa bhASAnA baMdhAraNanA agatyanA ta che. jIvana bolacAlanI bhASAnA mahAsAgarane badale uttara gujarAtanI belImAM prAcIna bhASAmAM lipinA kAMThAthI maryAdita, mRta vAmayika bhASAnuM jovA maLatAM bhASAnA baMdhAraNanA A to keTalAMka - baMdhiyAra khAciyuM tapAsavAnuM hoya che." enA e ja svarUpe to keTalAMka sAdhAraNa parivartita eka general statement-sAmAnya vidhAna sthitimAM jovA maLe che. eTaluM ja nahi paNa tarIke che. bhAyANInuM A maMtavya sAruM lAge che. prAcIna likhita bhASAnA thatA uccAraNane maLatuM 5Na jayAM sudhI gujarAtI bhASAne lAge vaLage che uccAraNuM Aje paNa je belImAM sAMbhaLavA maLe tyAM sudhI, A vidhAnanuM AtyaMtika satya, gujarAtI che e uttara gujarAtanI belInI bhASAkIya daSTie bhASAnI vAstavika paristhitine avagaNatuM hoya eka viziSTatA che. ema lAgyA vinA rahetuM nathI. prAcIna gujarAtI | vikramanI seLamI sadImAM racAyelA vimalaprabaMdha' bhASA, lipinA kAMThAthI maryAdita banI baMdhiyAra mAnI nIcenI paMkti juo: For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 :: buddhiprakAza rala tUha, nite vara bharAI, te khAI sahu mUla" (15-3) tema ja "racAvIka zrI bhImi harakhAI ThAluM karaI." athavA paMdaramI sadInA aMtamAM teDAvI e rAjA" (mahirAja kRta nala-davadaMtI somasundarasUrie racelA "bAlAvabaMdha'nuM nIcenuM rAsa-pAna 22-5) avataraNa jue :- mAI-mAe; bApi-bApe; rAmi-rAme ane ahe bhavya chavA tU jau isiu jANuM cha- bhImi-bhIme A nAmomAM che te trIjI x x x te bhaNI tuM te zrIvItarAganaI mAnatau dUta vibhaktine "i" pratyaya Aje paNa uttara gujarAtanI lakanau acAra dhAma bhaNI kAMI mAna chaa?" bolImAM e ja svarUpe jaLavAI rahyo che tenAM tuM rahe che nA artha mAM laM evuM; ane tuM evuM udAharaNa joIe. jANe che nA arthamAM jANuM che, tema ja mAne che nA mA kahyuM che hAMjanA amArA ghera Avaje. arthamAM mAna chae jevAM kriyApadika rUpa vigaI A copaDIo mokalAvI che. mAMsAI uparanAM avataraNomAM jovA maLe che. Aje cAra kahyuM che ke tame moTara upara ImanI rAha jo je. varSa pachI paNa uttara gujarAtamAM, AvA ja prakAranAM bhaI. nIlAI ramakaDuM teDI nAkhyuM. himAsu pAsa kriyApadanAM rUpe bolImAM pracalita che. jema ke thayo eTale InA dAdAi Ina sAyakala laI ApI. jaya I Ava' che; dADe che; e leke Ava "meM' sarvanAmanA 'mi' upano upayoga te ka ne e Ave. jyAre kriyAno kartA eka vacanamAM atyAranI uttara gujarAtanI bolInuM tarI AvatuM hoya athavA mAnane adhikArI na hoya tyAre khAsa lakSaNa che. madhyakALamAM rUDha thayeluM 'mi'nuM Ave che, jayaM I vagerene badale, Ava cha. rUpa tema ja tenA arthamAM ' tine prayoga jAya che - evAM rUpa yojAya che. arvAcIna bolImAM vyApaka rUpe jovA maLe che. sAtamI vibhaktinA sthaLanirdoSaka arvAcIna "sahakAra dvAkha AmalI phUla AgiA mi, nAtha!" e' pratyayane badale prAcIna gujarAtImAM "i' hato. " (kAdaMbarI pA. 8-12) "accheda sari te Aviu Azrami mAhAri sAra" "senApati tava zabaranuM midIThuM sainya mujhAri." bhAlaNakRta kAdaMbarImAMthI nedhalI A paMktimAM (kA. pA. 19-20) sari ane AzramamAM sAtamIne 'I' pratyaya che. "radana kari havi zuM hoya? ti tu ati ta5 maDiyuM "zaMkarabhAI khArAnI poiM jyA ", "seMdhAjI laciMga 'seya. (kA. pA. 12-25) jayA " athavA "chokarAM nehArjAi jyAM -emAM mi khAdhuM nathI; ti A zuM karyuM jevAM mipALi. laeNci ane netALa jevA arvAcIna tinAM bolAtI uttara gujarAtanI bhASAmAM aneka belInA zabdomAM prAcIna samayathI cAlyo Avate udAharaNa maLI rahe che. sAtamI vibhaktino 'I' pratyaya jovA maLe che. Ima eTale e rIte i kaTe che 2. ko ema - e arthanA . - evI ja rIte kartAnA arthamAM trIjI vibhaktine prAcIna ane arvAcIna udAharaNa joIe. prAcIna gujarAtIne 'I' ke 'i' pratyaya enA e soLamA zatakamAM banArasamAM besIne upAdhyAya svarUpe AjanI bolImAM chUTathI prayojAto jevA ; merusundare racelA nemicandra bhaMDArInA SaSTizataka maLe che. mAladhArI rAjazekharasUri racita neminAtha prakaraNa uparanA bAlAvabodhamAMnI "Imane prAma phAgu'mAMnuM nIcenuM avataraNu juo: nAMdhatI paMkti juo. "Ima saMdeha bhAgau" (pAna bhAI bApi baMdhavihiM mAMDa vIvAha manAviu" -6) eTale e rIte zaMkA TaLI. bIju udAharaNa athavA bhAlaNanI kAdaMbarImanuM nIcenuM avataraNa vi. sa. 1612mAM racAyelA mahirAja kata nalajoIe-rAmi rAkSasa mAriA ni rakta sImya davadaMtI rAsamAMthI maLI rahe che, For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna gujarAtI bhASA ane uttara gujarAtanI belI : : 87 , davatInaI Ima kahaI nisaNuka rAjakumAri!' karIe. uttara gujarAtanA nAyakonA Adi puruSa (pAna 21-2 02) samA, paMdaramI sadInA kavi asAIta nAyaka racita nirvikAra mati ANi hadi, caMdrApIDa prati Ima vadi" "haMsAulI'mAMnI nIcenI paMkita joIe. | (kAdaMbarI 5, 86-8) " tAsa prasAdi "asAIta' bhaNiH vIrakathA "dila pIyA hiva mana rahisau maMDalika bhaI Ima" uparanI paMkti maMDalika nAmanA kavio, pATaNa tema ja bhIma racita "harilIlA'mAM vaparAyelAM pAsenA saMDera gAmanA saMdhapati pethaDane rAsa bhaviSyakALanAM rUpa joIe. rao che temAMthI nedhI che. A rAsa vi. saM. "maryAdA tribhuvanadhaNI, basa te vicAra" 16 mAM racAyo hoya ema mAnavAmAM Ave che. (ka. 1, pR. 13) A "Imane prayoga, mahesANA, visanagara, vaDa- "havaI yathAyugati kahosa, pUrava kathA prasaMga nagara ke pATaNa bAju belAtI bhASAmAM eTale te rUDha - (ka38, pR. 8 ) che ke enAM bahu udAharaNo ApavAnI jarUra rahetI pagi dharinaI te mAsa, pachaI nacaMta rAja nathI. hoMkAthI vAtanI zarUAta karatAM bolavAmAM karyosa Ave che ke - "bhaI, Ima che ke mArAthI A ( 46, pR. 135) kAma mAthe levAya Ima cha ja nahi. mi chama kathA varaNosa, bosa, kahosa, mAsa, kahyuM hatuM ?" kasa- A badhu bhaviSyakALanAM rUpomAMthI varaNabe, ve kriyApadanAM prAcIna ane arvAcIna rUpa belyo. kahyo, mAryo. karyo jevAM rUpa UtarI AvyAM vicAra karIe. che. "sano "ha" thavAnuM che gujarAtI bolIonuM khazi dvArA pAga; bhAgazi re kadi kAminI; valaNa jANItuM che. jemake, mesaNa-mehaNi; vIsanagara kaMi ehi lAvari; sakhI saghaLI jANu;i -vIhanagara; sAsa-hAharu. surata tarapha zAkanuM hAka; savAkanuM havAke, bolAya che. eTale uparanA varaNaprAgAna sAtatya Aje e ja svarUpe uttara guja- bhesa, bosa, kahyosanuM varaha, kahyoha, bAha rAtanI belImAM jaLavAI rahyuM che. jarzI, khAzI, rUpa bane e gujarAtI bhASAvikArane svAbhAvika UkazI besaza, reDazI, moDA paDaI, vagere kama . samaya jatAM aMte AvelA 9'nA kamaLa bhaviSyakALanI kriyA sUcavatA kriyApadanAM rUpa A uccAraNano lopa thatA varaNu, bolyo, kahyo, pradezamAM rUDha che. maryo jevAM rUpa sadhAya che. sva. rAmalAla cunIlAla A pradezanI bolIthI aparicita mANasa modIe "bhAlaNa ane bhIma upara thoDAka prakAza jyAre, "huM kAle jo; huM kha; huM AvatI kAle e nAmanA emanA lekhamAM A saMbaMdhI nefdha karI savAre be mAIla deDayo." vagere vAkayo sAMbhaLe che ke "AvAM rUpane chello "sa" kharI jaIne hajI tyAre e gUMcavADAmAM paDayA vinA na rahe. upara paNa e UMjhA-siddhapura ane vIsanagara-vaDanagara tarapha Tapake jotAM bhUtakALanI kriyAne bhAsa karAvatAM vaparAya che." "huM Aja nahi paNa kAla lAvyA ja. kho, doDayo" jevA zabdo e te bhavi- (lAvIza); tuM kAle mAre ghera Avaje huM tAruM kAma vyamALanAM yiApadanAM rUpa che e bhAgye ja tene karyo ( karIza), tuM vadhAre DAhyo thaIza te tane khyAla Ave. kriyApadanA bhaviSyakALanA rUpanuM AvuM mAryo (mArIza). svarUpa kema ghaDAyuM tenI etihAsikatAne vicAra A uparAMta katha, AkhaLapAkhaLa, yama, * jue che. sAMDesarAkata ItihAsanI keDI', 5. 199. dhammazALA, havaM, ganiye, mUuM, ku. bhUI, For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98H : buddhiprakAza bhAjI nAkhavuM, aya kazyAM, tyAM kazya. I kazya, racanA kare; bhAlaNa ne bhIma sarasvatIne kAMThe vahI samacharI, mela na bhaDAkuTa, Ima hoya to A "kAdaMbarI' ane harilIlA' jevI prauDha kationI morI, mohana bhA mAdhava gyA- vagere arvAcIna racanA kare; ke maMDalika, saMDeranA pethaDazAhane rAsa bolInA zabdaprayogonA jevAM ne tevI rUpa athavA gAya athavA saMbhavataH atyAranA sinera tarIke jene thoDAka pheraphAravALAM svarUpa prAcIna sAhityanI likhita oLakhAvI zakAya te senApuramAM besI mahirAja bhASAmAM jovA maLe che. AvA prayoga uttara- nala - davadaMtI rAsanI racanA kare - paNa e badhAnI gujarAtanI balI sivAya bIje pracalita hovAne kRtiomAM jovA maLatI bhASAne Adarza te te saMbhava baha ocho che. samayanI uttara gujarAtanI ziSTa bolI ja hoya tema kAThiyAvADI, carotarI, sUratI vagere bolIo jaNAya che. karatAM uttara gujarAtanI ja belImAM prAcIna guja- A badhA udAharaNo uparathI ApaNe evuM rAtI bhASAnA saMskAro kema jaLavAI rahevA pAmyA anumAna tAravI zakIe ke prAcIna gujarAtI bhASAnA che teno vicAra karIe. saMskAro, uttara gujarAtanI arvAcIna belIma, arvAcIna gujarAtanI sImAone lakSamAM letAM gujarAtanA bIjA koI paNa pradezanI bolI karatAM ApaNe kahI zakIe ke amadAvAda ane enI Asa. vipula pramANamAM sacavAI rahyA che. pAsane pradeza kendramAM che. Arthika, rAjakIya ane bhASAzAstranA abhyAsa pratye dezanA ane sAmAjika daSTie kendranA sthaLanuM ghaNuM mahatta heya gujarAtanA vidvAnonuM lakSa kheMcAyuM che te samaye, che. evA sthaLe sAMskRtika pravRttionuM madhyabiMdu prAcIna gujarAtInA zAstrIya abhyAsanI agatya vadhe banI rahe che. sAhityika pravRtti sAMskRtika pravRttine che. svataMtra bhAratamAM paristhiti jhaDape badalAtI jAya ja eka aMza che. A uparathI anumAna karI zakAya che. lekazikSaNa vadhatuM jAya che. rUDhicustatA haThatI ke A badhA kAraNone lIdhe amadAvAdanA ziSya jAya che. vAhanavyavahAranAM sAdhano vadhe che. pariNAme, vargomAM bolAtI bhASAne AjanI sAhityika bhASAnuM prAmajanatAmAM jAgRti AvatI jAya che. zikSita gauravavaMtu sthAna maLyuM che. e ja rIte solaMkIyuga janone pachAta rahelI prajA sAthe saMparka vadhate ane tyAra pachInA samayamAM Anata' eTale uttara jAya che. AvA sAmAjika parivartananAM baLAnI gujarAta ane thoDAka saurASTrano uttara-pUrvane bhAga, asara belAtI bhASA upara na thAya ema bane ja rAjakIya tema ja sAMskRtika dRSTie samasta gujarAtamAM nahi. lokazikSaNa vadhe tema tema bolImAM rahelAM te kALe maLyavatI hato. ane tethI ja AnatanI mULanAM uccAraNAmAM, rUDhiprayogomAM, ane zabdapasaM- te samayanA uttara gujarAtanI belI sAhityanI dagImAM pheraphAra svAbhAvikapaNe ja thAya. AvI ziSTa bhASA banI. paristhiti UbhI thAya te pahelAM, bhASAzAstra ane mera sundara upAdhyAya, banArasamAM besIne nemi- temAMya khAsa karIne vanivicAramAM rasa dharAvatA candrabhaMDArInA SaSTizataka prakaraNuM" upara gujarAtImAM abhyAsIoe prAcIna gujarAtI bhASAnA abhyAsane bAlAvabodha race. mAravADamAM AvelA jAloramAM besI anaphaLa evAM uttara gujarAtanI bolInA tane vIsanagaro nAgara kavi padyanAbha kAnhaDade prabaMdha'nI Amala abhyAsa hAtha dharavo joIe. For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhoLA divasanI lUMTa prabhudAsa bAlubhAI paTavArI zabdabhUla harIphAIne prazna e Ajano bhAre pramANikatAnAM pramANapatro apAya che. Ama lekane saLagato viSaya che. potAnI najara sAme dhULe dahADe AMjI nAkhavAnA prayatno samAjanA AgevAnonA je lUMTa cAlI rahI che te joIne sAmAjika hAthe ja karAvavAmAM Ave che. bhAre duHkhanI vAta che kAryakaronA dila samasamI UThayAM che. ke prajAnI lAkhonI lata lUMTanArAo, ApaNA pahelAM zabdabhUla jJAna sAthe gammata meLavavAnuM samAjahitaiSIone roTalAne nAno TukaDo nAkhI nirdoSa sAdhana hatuM paraMtu dhIme dhIme nANAMkIya temanA ja hAthe samAjane adhaHpatananA mArge laI prapaMcomAM lapaTAtAM teNe jugAranuM rUpa dhAraNa karI javAnuM kArya karAvI rahyA che. janatAne durAcaraNanA mArge ghasaDavA mAMDe che. A harIphAIo leTarInI sagI bahena che emAM kramazaH te sarva dizAmAM potAne vistAra sAdhavA have kaI zaMkAne sthAna rahyuM nathI. tAjetaramAM lAgela che. inAmo moTA thavA mAMDayA, pravezapatronI muM naI hAIkeTe beMgaloranI Ara ema. DI. sI. rakamee mAjhA mUkI ane tenI sarahada amaryAdita harIphAInA kesamAM spaSTa TharAvyuM che ke inAmanI banavA lAgI harIphAImAM saheja paNa buddhi ke ane harIphAInI AvaDatane kaMI paNa levA devA caturAInuM tattva na rahyuM. te "nasIbanI balihArI' nathI. harIpha te aMdhArAmAM chupAyelA nizAnane banI beThI, harIphAIna sa cAlake e zabdonI cAvIo tAkavA phAMphAM mArato hoya che. game teTalI tarkazakti, raja karI phakta gaNitanA hisAbe vadhAre praveza patro vRddhi ke bhASAjJAna hoya chatAM te jarAya khapamAM bharAya tevI karAmata karI lekIne khUba lAlacamAM lAtuM nathI..... amArA abhiprAye te A harInAkhI saphaLatApUrvaka sArI rakama chInavavAnuM phAIo leTarI ja che. cAlu karyuM. ceDAM varSo agAu jyAre A harIphAIo - TUMkamAM A harIphAIoe jugAranuM spaSTa rUpa ja ATalI badhI viSama na hatI te vakhate paNa ApaNA dhAraNa karyuM. samAja ane vyaktie jugArane sadAya samartha vicAraka zrI kizoralAla mazarUvALAe tene tiraskRta gaNela hovA chatAM zramajanaka pracArathI tene sakhata zabdomAM vakhoDI kADhI hatI. sane 1951mAM sArI pratiSThAne opa ApavAnI pravRttio hAtha "harijanabaMdhu'mAM "jugArane mAthe zIMgaDA joIe ?" dharavAmAM Avela che. harIphAInI ukela samitiomAM -e zIrSakavALI nadhi dvArA temaNe A 'jADanA rAjakIya ane sAmAjika kAryakaro, sAhityakAro, dhaMdhA ane sudharelA rUpanA saTTA"no aMta lAvavA prephesaro, vidvAna vagerene paisA ane jAherAtathI Agraha karyo hate. hiMdI rASTriya mahAsabhAnA navAjI prajAne chetaravAnA AbAda kImiyA pramukha zrI ucharaMgarAya Dhebare cAlu harIphAI o sAme calAvavAmAM Ave che. harIphAInA InAmanI vahecaNI pitAno puNyaprakopa ThAlavI A " sAmAjika mATe bhavya samAra bha ye ja pramukha khurazI para Apatti"mAMthI ugAravA pagalAM levA anurodha karela nAmAMkita vyaktione siphatathI besADavAmAM Ave che. gujarAtanA lekasevaka zrI ravizaMkara mahArAja che ane pachI A sabhAmAM harIphAIna, ekAda te Aje gAmaDe gAmaDe A harIphAInI bhayaMkara jItanAranAM (hajAra hArelA hoya che tene bhUlIne) pakaDamAM phasAyela prajAne emAMthI bacavA anurodha ane saMpAdakanI yazagAna gavAya che. narI adhamatAne karI rahyA che. * muMbaInI vidhAna pariSadamAM tA. 24-2-55 nA roja , , A bhayaMkara aniSTa cepI rogacALAnI jema zakha harIphAI ene sadaMtara baMdha karavA aMge pote marelA ati jhaDapathI prajAne patananA mArge dhasaDavA maDila rAvanA samarthanamAM karelA bhASaNa uparathI TUMkAvIne. che. gAmegAma ane gheraghera tenuM viSa prasarI rahela For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 : buddhiprakAza che. garIbone paraseve utArI pedA karela nAnakaDI AmajanatA para cAlI rahela lUMTa ane atyAcAranA bacatane gUMTavI levAmAM Ave che. vahemI, nirdoSa ApaNe mUge moDhe sAkSI banI rahyA chIe. ane abhaNa e garIba tema ja madhyama varga A tAjetaramAM muMbaImAM yojAyela eka harIphAInA lUMTaphATanA Aje bhAre bhoga banyA che. kArakuna, inAmanI vaheMcaNInA samAraMbhanA pramukhasthAne kArIgaro, kheDUto, vepArIo, gumAstAo, bahene, muMbaI agragaNya netAne birAjamAna karavAmAM vidyAthIo, zikSaka ema anekane teNe potAnA AvyA hatA. temaNe sIdhI ane ADakatarI rIte jhapATAmAM khecelA che. ghaNA te pitAnA kAmakAjamAM A harIphAInAM guNagAna gAyAM hatAM. temanI ane dhyAna na ApatAM pravezapatra bharavAnI gaDamathalamAM ja anya prajAkIya AgevAnonI hAjarImAM harIphAInA ghaNAkharA samayane bhoga Ape che. saMcAlake je nIDaratAthI potAnI zaktinI kaLAne harIphAIoe anekanAM jIvanane duHkha, Apatti saune paricaya karAvyo tene eka namUne ApuM? ane nirAzAmAM haDaselI nAkhyAM che. paNa cekivanArA "moTI InAme sAme vAMdho lenArAo samajatA prasaMga banyuM jAya che. InAmanI apekSAe aneka nathI ke ema karavAthI te UlaTA janatAnA paisA pravezapatro bharyA karanArAo potAnuM sarvasva amArA khissAmAM ja rahI jaze. harIphAIma lAkhe. gumAvatAM magajanuM samatolapaNuM gumAvyAnA, ApadhAta leke rasa letAM hoya ne amane lAkhanI Avaka karyAnA ane jIvanamAM jabara acikA anubhavyAnA thatI hoya te amAre prAmANikapaNe janatAne mATI aneka kissAo dinapratidina banyuM jAya che. inAmo ApavI joIe. InAmo moTI ApIe aneka nAnAM moTAM gAmomAM harIpha I maMDaLa chIe enuM kAraNa kaMI amArI udAratA nathI, kADhavAmAM Ave che. eka eka jagyAe rUA. tethI amArI Avaka vadhI che te che." 4 hajAranAM pravezapatro bharI moTAM InAmanA harIphAI aniSTa Aje evI ekAvanArI che nizAna para coTa lagAvavAnA prayatna thAya che. paheryuM che. ane te prajAne Arthika, zArIrika ane gAmanA abhaNa ane bhaNelA ghaNAkharA AvA mAnasika adhaHpatananI evI mUMjhavanArI hade ghasaDI maMDaLamAM potAnI bacata ApI hAranA cAlu rahela che ke te jotAM huM sarakArane AgrahapUrva hissedAra banyA kare che. jaNAvIza ke Aje A anItine sAmano karavAne | gujarAtamAM ja phakta traNa harIphAIna mAlikoe samaya pAkI gayo che ane ApaNe A tamAzo jethI deTalA cAra mAsanA TUMkA gALAmAM sAmAnya janatA besI rahI zakIe nahi. pAsethI 1 karoDa ane 20 lAkha jeTalI rakamanI aneka sAmAjika kAryakaro ane saMsthAoe chaDe coka lUMTa karI kIdhI che. A hisAbe anyatra A aniSTane DAmavA avirata jahemata AdarI che. cAlatI bIjI harIphAIonI rakamo gaNatAM keTaluM gujarAta vidyAsabhAnA prakhyAta sAmayika "buddhiprakAza' prajAdhana jhaDapathI cusAtuM haze tene saheje khyAla ane zrI mahendra meghANInA 'milApa' tarathI je AvI zake che. Aje e lUMTa bephAma cAlI rahI che. adilana cAlI rahyuM che te prazaMsanIya che. bhArata lAkhonA InAmanI jAherAta thAya che ane sevaka samAja ane anya saMsthAoe paNa A tethI anekagaNI rakamanAM pravezapatro bharAya che. dizAmAM noMdhapAtra pravRttio AdarI che. paraMtu Aje nArIbhUta, daMpatIyU, vasaMtanyUDa vagere AkarSaka vyApaka pracAra mATe rajidu akhabAra e mahatvanuM nAmo ApI, zaMgArI ane kAmottejaka citrovALI sAdhana heI ane akhabAromAMnAM ghaNuMkharAM pAnAM bharelI jAherAtathI lekane lalacAvavAnA saphaLa harIphAInA sakaMjAmAM lapeTAyela hoI teo te A peMtarA goThavavAmAM AvyA che. A badhuM ApaNe harIphAInA pracArakanA hAthA banelA che. AvI joIe chIe tyAre ema thAya che ke ApaNI muzakelI hovA chatAM sAmAjika kAryakaroe A For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhaLA divasanI lUMTa : : 1 upadrava sAme je aMgeza uThAvI che tenI sArI asara niraMkuza vartAva karavAnuM sAMpaDela che. sarakArane mArI te jarUra thaI rahI che, paraMtu AvA kaTokaTInA AgrahapUrvaka vi tI che ke baMdhAraNamAM rAkhe tabakake rAjya vacce paDavuM ja joIe. muM laI rAjya kAyadA racavAnA adhikAra heThaLanI yAdI naM. ranI pragatikAraka kAryo karavAmAM ane asAmAjika 34mI kalama che jenAthI jugAra ane leTarI aMge pravRttione DAmavAmAM sadAya mokharAnI haroLamAM kAnUna ghaDavAne saMpUrNa adhikAra che te rUIe ApaNe Unna rahyuM che. rAjya A prazno aMge satata jAgrata A aniSTane ApaNuM rAjyamAMthI kAyamI dezavaTe rahe che. ane A anItine sAmane karavA teNe ApavA tAtkAlika pagalAM levAM joIe. vaLI vakhatevakhata pagalAM lIdhAM che. 1930mAM inAmI rAjyanI bahArathI AvatAM akhabAromAMnI zabdaharIphAIo 5ra kararUpI niyaMtraNa mUkI lAyasansa racanAnAM pravezapatro ApaNA rAjyanA zaherIo levAnuM pharajiyAta banAvela hatuM. sane 1948nA na bhare te mATe hiMdI jidArI kAyadAmAM jema kAnUnadvArA leTarI ane InAmI harIphAI o para bahAranI hadamanI loTarIne pratibaMdha karavAnI vizeSa aMkuza mUkyA. sane 195ranA sudhArAthI jogavAI karavAmAM Avela che tevA prakAranI goThavaNa rAjya bahArathI AvatAM akhabAra 5ra 5Na niyaMtraNo bahAranI harIphAIonAM pravezapatro bharAvA sAme sakhata lAdavAmAM AvyAM. te kAyadAthI kara ApavAnI pravezabaMdhI aMge karavI joIe. A aMge huM javAbadArI aMge bahAranAM akhabAroe hAIkorTamAM sarakAranI muzkelIo samajI zakuM chuM. paraMtu Aje kesa dAkhala karyo. jyAre ApaNu rAjayabharamAM A bhayaMkara rogacALA | muMbaI hAIkorTe potAnA cukAdAmAM traNa cAra prajAjIvanane bharakhI rahyo che te vakhate ApaNe muddAnuM spaSTIkaraNa karyuM che te ati mahatvanuM che. tAtkAlika pagalAM levA sivAya bIjo mArga nathI. hAIkorTe spaSTa karAvyuM ke A harIphAIo leTarI ja vizeSataH jayAre samasta rASTranirmANa prajAne che ane hiMdanA baMdhAraNa avaye rAjyonA kAyadA ApakamI ane svAzrayI banavAnA mArge laDAI rahyuM karavAnA adhikAranI yAdInI 34mI kalama je che ane jayAre "zramayajJa" ane "ArAma harAma "jugAra ane loTarI " aMgenI che te rUIe che" e ApaNI pragati kUcanAM be moTA sUtro che zAne harIphAI e sadaMtara nAbUda karavAne te samaye ApaNA kalyANurAjanA dhyeyane saMdhanAra adhikAra che. A harIphAIne hAIkorTe jugArarUpI A pravRttio tAtkAlika baMdha thAya e ApaNuM bhayaMkara aniSTa tarIke svIkArIne tenI sakhata zabdomAM sauthI prathama kArya che. UlaTuM A harIphAIo te jhATakaNI kADhI che. paraMtu hAIkorTe e abhiprAya janatA janArdanane UMdhI dizAmAM khecI javA darzAvyo ke muMbaI sarakAre harIphAIne lAyasansa saghaLA prayatna karI rahela che. anekane nirAzAmAM ApI ane tenA para kara nAkhI tene eka kAyadesara ghasaDI ALasa, pramAda ane bekArImAM pAyamAla yavasAya tarIke svIkArela hovAthI baMdhAraNa heThaLa karI rahela che. Aje harIphAIno daitya koI paNa koI paNa vyavasAya upara rU. 250)thI vadhAre kara jAtanI zarama ke bhaya vinA je tAMDavalIlA calAvI lAdI na zakAya. vaLI harIphAIo upara vAjabI rahela che tenA sapATAmAMthI prajAne bacAgye ja niyaMtraNo mUkI zakAya paraMtu tevA dhArA mATe chUTake che. je A dAvAnaLane vadhu vistAramAM hiMdanA pramukhanI agAuthI saMmati levI Avazyaka phelAto aTakAvavAmAM nahi Ave te ApaNA deza che. A kArane laIne hAI korTe muMbaI sarakAranI para eka bhayaMkara Apatti UtarI Avaze. sarakAra virata cukAdo Ape. A cukAdAnI viruddha muMbaI yuddha samayamAM je jhaDapathI pagalAM le che tevI rIte sarakAre suprIma korTamAM apIla karela che. prajAnA AjanA A prathama kakSane duzmanane hAMkI e rIte A cukAdAthI Aje harIphAIvALAone kADhavA 5 sAmane karaze enI mane khAtarI che For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjakIya noMdha devavrata nAnubhAI pAThaka . AndhanI cUMTaNI ane chatAM badhA ja varatArA ane aTakaLone AlbanI cuMTaNInA pariNAmo joIne koge- thApa Ape tevAM pariNAme bahAra AvyAM. kaeNjhesanA movaDIo paNa AzcaryamAM garakAva thaI gayA ane bahumatI te maLI ja paNa te eTalI saMpUrNa che. thoDA mahinA pahelAM hAra pAmele pakSa ATalI hatI ke tene bIjA koI pakSa sAthe samajUtI karavAnI moTI bahumatI meLavI lAve te koInI kalpanAmAM jarUra rahI nahi. kula 196 beThakemAMthI koMgrese paNa nahe che. vaLI AzvamAM pahelethI ja sAmyavAdI 188 beThako mATe umedavArI noMdhAvelo jemAMthI tene pakSanuM sAruM baLa hatuM. gayA vakhatanI 1952nI 146 beThaka maLI, jemAMnI traNa minaharIpha hatI. cUMTaNIne pariNAme te pakSa 41 beThako meLavI zako kogresanI A jIta pAchaLa zuM rahasya hatuM? gayA hato. koMgresathI Utarato te bIje meTa pakSa hato. vakhatanI cUMTaNImAM (1952) 140 kula beThakomAMthI A hakIkatanA AdhAre te pakSe A vakhate ke sa mAtra 51 beThake ja meLavI zakI hatI. teno koMgresanI sAme moraco mAMDavo ane 169 beThako sarakhAmaNImAM A vakhatanuM pariNAma herata pamADe. mATe umedavArI noMdhAvI. atyAra sudhI bIjI koI tevuM hatuM. AnuM kAraNa zuM ? eka kAraNa te e ke jagAe sAmyavAdIoe ATalI moTI saMkhyAnI je pakSe avizvAsanI darakhAsta peza karIne koMgresa beThaka mATe umedavArI nedhAvI hatI. AnadhanI pradhAnamaMDaLane rAjInAmuM ApavAnI pharaja pADI te cUMTaNI A daSTie mukhyatve koMgresa tathA sAmya- pakSa ( kRSika leka pakSa ) sAthe ja koMgrese cUMTaNI vAdIo vaccenI hatI. sAmyavAdI pakSanA sAmAnya mATe hAtha milAvyA. A uparAMta prajA pakSanA maMtrIthI mAMDIne pakSanA AgevAno tathA sthAnika sabhyae paNa koMgresane sAtha Ape. Ama atyAra kAryakarone pakSanI lokapriyatA vize leza mAtra zaMkA sudhI sAmyavAdI pakSe je saMyukta moracAnI nIti nahetI; baDhaka teo A vakhate sArI bahumatI apanAvelI te koMgrese svIkArI. bAkI rahyA prajAmeLavI pradhAnamaMDaLa racavA zaktimAna banaze ema samAjavAdI ane sAmyavAdIo. trAvaNakoramAnatA hatA. pakSa taraphathI karavAmAM AvelAM badhAM cInamAM A banne pakSoe ekatra thaIne konTranivedanomAM A zraddhAnAM darzana thatAM hatAM. vaLI sane sAmane karele paNa te pachI banne vacce trAvakAra-kocInanI cUMTaNInA anubhavathI dora- bhaMgANa paDyuM ane prajAsamAjavAdI pakSa to ja banelI vAIne pakSe bIjA keI pakSa sAthe cUMTaNI pUratI sarakAra sattA upara AvelI. A itihAsanI smRti paNa samajutI karavA anicchA batAvI hatI. kogresa bannenA manamAM tAcha hatI. AthI temanI benI tathA sAmyavAdI pakSoe pitAnuM sarvasva heDamAM mUkyu vacce samajUtInI zakyatA hatI ja nahi. vaLI hatuM temanI hAra ke chata upara temanI kAti ane prazna samAjavAdIono sAmyavAdIo taraphane virodha a.bane savAla hate. AzvatI cUMTaNI hindano te pahelethI hato. AthI A cUMTaNI dvipakSI AMtarika prazna maTIne AMtararASTriya agatya dharAvato (Bipolar) banI. A uparAMta bIjA paNa keTalAMka prazna thaI paDayo hate. khAsa cUMTaNIne ja abhyAsa kAraNa ApI zakAya. gayA vakhatanI cUMTaNIne samaye karavA paradezanA khabarapatrIo AvI pahoMcyA hatA. dezanI khorAkanI sthiti sArI nahatI. rAyalasImA paraspara thatAM nivedane uparathI lAgatuM hatuM ke koMgresa jevA AktanA vistAramAM bhUkhamaro hate. kheDUto pakSa kaparA saMjogomAMthI pasAra thaI rahyo che. tene ane bIjI garIba janatAmAM kacavATa hato. A pradhAnamaMDaLa racavA jeTalI bahumatI meLavavAnI vakhate kaMIka sarakAranI nItine kAraNe ane kaMIka AzA nahatI. kudaratanI maherathI khorAkanI sthiti sArI peThe sudharI For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjakIya nedha : hatI. aMkuza ane niyamane dUra karavAmAM AvyAM saMpUrNa svataMtra nahi mAnanArA sAmyavAdIo mATe hatAM. A dezamAM khorAkane prazna ukelanAra sarakAra have navI ja paristhiti astitvamAM AvI. neharunA sattA upara rahI zake che. vakhANa ane virodha bane sAthe thaI zake tema 1952nI cUMTaNI vakhate A% ja rAjya nahatuM ane temane virodha kene tarata gaLe Utare nahotuM. te mATenI jhuMbezamAM sAmyavAdI pakSe AgaLa tema nahe. paMDita neharu sAmyavAdI deze sAthe ke paDate bhAga lIdhela. lokalAgaNI A daSTie pazcimanA dezo sAthe taddana bhaLI gayA hatA te sAmyavAdIone anukuLa banelI; jayAre Azvane temanI Aje je gaNune thAya che te na thaI hota.. virodha karanAra kogresa pakSanI sthiti kaDI hatI. taTastha nehare pUrva ane pazcimanI vacce ane te vyaMkaTezvaralunA upavAse paNa lokamAnasane koMgresanI bannemAM mAna pAmyA. kela pariSada ane eziviruha urajita kareluM. sAmyavAdIonI lokapriya thaI Aphrikana pariSadanI pAchaLa neharunI preraNA tAmAM A kAraNathI vadhAre thayela. hatI. eTama ane hAiDrojana baeNba aMge temane ' paNa kadAca sauthI prabaLa kAraNa te samagra virodha joyA pachI briTananA philasUpha banDa rasele dezanA vAtAvaraNamAM Avelo palaTa hatA. A palaTo temane pUrva pazcima vacce zAti sAdhavAnI eka sAmAjika ke Arthika karatAM vadhAre mAnasika hatA. mAtra AzA tarIke abhinaMdyA che. paMDita neharunI A vyaktigata siddhio Aje hindanI sarakAranI 1954nuM varSa, neharunuM varSa ' hatuM. AMtararASTrIya rAjakAraNamAM hindanuM je kaMI vajana hatuM te neharue siddhio che ane hindI sarakAra Aje koMgresanI jAtinA pallAmAM nAMkhyuM. jInIvA pariSade hindI sarakAra che. eka mANasa potAnA cAritryabaLathI cInamAM zAMti ANI. te pachI cInanA vaDApradhAna keTaluM karI zake tene A eka javalaMta dAkhalo che. cAu ena lAI hindanI mulAkAte AvyA ane baMne jema cAu ena lAI AvyA ane loko upara dezee tathA brahmadeze pacazIlanA siddhAnto a5- asara thaI taima yugoslAviyAnA mArzala rITA nAgyA. neharunI paradezanItine sAmyavAdI cIna navAjI AvyAthI paNa thaI. A bannee paMcazIlanA siddhArahyuM hatuM. sAmyavAdI cIna astitvamAM AvyuM tene AvakAryA ane paMDita neharunI nAtine Teko tyArathI Aja sudhI tene paradeza sAthenA vyavahAra maLe. TITenI mulAkAtanA samaye ja dakSimAM maMtraNAo vageremAM ApaNe ja mukhyatve sahabhAgI AvaDI khAte kogresanuM adhivezana maLyuM. adhirahyA chIe. cInane AMtararASTrIya saMsthAomAM beThaka vezana dakSiNamAM maLyuM te kaI akasmAta naheto. maLavI joIe tene Agraha ApaNA sivAya bIjA tenI pAchaLa A-dhanI cUMTaNI upara dhArI asara mA binasAmyavAdI deze rAkhyo che? te pahelAM karavAnI nema hatI. mArzala TITonI A samayanI ApaNe cIna sAthe tibeTa aMge paNa karAro karelA, hAjarIthI A avivecananI leke upara UMDI asara jenI pikiMga upara sArI asara thayelI. neharunI thaI. te sAthe samAjavAdIya artharacanAnI hAkala cInanI mulAkAte paNa neharunI le kapriyatAmAM ana karavAmAM AvI. Aje te duniyAmAM jeTalA dezo che hada vadhAro karyo. AvatA unALAmAM raziyAnI mulA- eTalA prakAranA samAjavAdI che ema kahIe te kAta thavAnI che e jAherAta paNa neharunA vyaktine khoTuM nahi. A samAjavAdI nItine spaSTa karatvane opa Ape che. hindanA sAmyavAdI pakSanI vAmAM AvI nathI. paraMtu te kayA prakArane samAjasthiti kharI kaDI to tyAre banI ke jyAre cAu vAda che te samajavuM agharuM nathI, mUDIvAdI hiteena lAI. mAo tsAMga tathA mAlave neharunI je sAdhAraNa rIte samAjavAdane virodha kare - paradezanAtinAM vakhANa zarU karyA. atyAra sudhI hine taraphathI A nItine jorazorathI vadhAvI levAmAM For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 : : buddhiprakAza AvI che te ja Arnatinu tAtpaya batAve che. A samAjavAda e kAI navA siddhAnta nathI. kaoNngresanI atyAra sudhInI nItimAM te samAyelA hatA. have tenA sAkSAtkAra thaI rahyo che. cUMTaNo e chevaTe te rAjakIya laData che, temAM kAI paNa prakAre mata meLavavAnA ja mukhya uddeza haiAya che. A dRSTie samAjavAdanI A mAMgathI AndhranI cUMTaNI upara oNMgresa prabhAva pADI zakI che. eka . sAmyavAdIonI hAra thaI tenu' cheTanu kAraNa teo pete che. hamaNAM ja eka mitre kahyuM sAMbhaLyuM ke jema ApaNuA samAjavAdI samAjavAdI nathI tema ApaNA sAmyavAdIe pUrA arthamAM hindI nathI. rAjakAraNamAM mAtra siddhAnta pUrA nathI ane temAM paNa teNe vAstavikatAone annagaNIne siddhAntAne vaLagI rahevuM e narI mUrkhAI che. cAu ena lAIe temanI dilhInI mulAkAta daraumedavAra eTakA meLavI pakSanuM nAma sayukta kaoNngresa pakSa sAmyavAdI pakSa prajAsamAjavAdI pakSa svataMtra janasaMdha . 18 16 45 162 146 15 13 AndhranI cUMTaNInI kharI navAI e che ke lagabhaga 49% jeTalA mata meLavIne saMyukta kaeNngresa pakSa 146 jeTalI kheTakA meLavI zakayo che jyAre 31% jeTalA mata meLavyA chatAM sAmyavAdIe mAtra najIvI 15 kheDa}A jItI cUkayA che. sAmyavAdIe kheDA jItI zakayA nathI paNa temane maLelA 31% mata gaI cUMTaNI karatAM ghaNA vadhAre che. eTaluM te cesa che ke 31% jeTalA AAnA lekA (kula matadAna 75% jeTaluM thayeluM) sAmya. vAdI che agara te| te sattA upara Ave tema Icche che. jaMgI bahumatI meLavyA pachI pazu paMDita neharue kahyuM che tema kaeNoNngresavAdIe jAgrata rahevAnI jarUra che. miyAna kaheluM ke krAnti AyAta thaI zakatI nathI. e taddana sAcI vAta che. sAmyavAdI krAnti dezanI bhUmikAne anulakSIne ja heI zake, tethI viruddha jaI te nahi. sAmyavAdIe siddhAntavAdIe che; keTaleka aMze jaDa atha mAM siddhAntavAdIe che. temanA taraphathI kahevAmAM AvyuM che ke madhyamavarganA lakAe temane TakA ApyA niha heAya. jamInanivahANA khetamajurA vagerene temaNe ApelAM vacane A paristhiti mATe keTale aMze javAbadAra haze te kahevuM muzkela che. saMbhava che ke kongresanA samAjavAdanA navA svIMgathI madhyama varganA keTalAka leAkA upara asara thaI hoya. A vakhatanI cUMTaNImAM sAmyavAdIoe mATI saMkhyAmAM umedavArI noMdhAvI ane e rIte temanuM' khaLa vahe`cAI gayuM. jyAM jyAM sAmyavAdIe cUMTAI AvyA che tyAM te bahu krU kI bahumatIthI cUMTAyA che jyAre kaoNngresI umedavAra ne jaMgI bahumatI maLI che, anAmata gumAvI meLavelA meLavelA mata kAmAM 49*3 kula mata 42,656814 26,95,562 4,82,825 11,73,045 8,164 evAna ane majUra pakSa majurapakSamAM chellA keTalAya vakhatathI e pakSa paDI gayA che. eka pakSa lemanTa eNTalInI nIti ane netAgIrI svIkAre che. A pakSamAM haTa maeNArisana, geITaskela vagerene samAveza thAya che, evAnanA pakSa vadhumatImAM che paNa pakSanA nIcalA caramAM tene sArA TakA maLatA rahyo che. A banne pakSeA vaccenA matabheda mukhyatve paradezanItimAM che. evAna mAne che ke briTane amerikAnI tAbedArI svIkAryAM vagara svataMtra nIti akhatyAra karavI joi e. eNTalI amerikAnI TIkA kare che. vakhata Avye temAM te evAna jeTaleA ja sakhata thaI zakayo che. chatAM tene virAdha khevAna jeTaleA Dara nathI. bIjI pa 12 . 1} 102 For Personal & Private Use Only 12 5*4 136 *1 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavI tarapha khevAna 5. jamanInA zastrIkaraNanA kAryakramane sa'pUrNa' virAdhI che. tenA kahevA pramANe 5. jammunInu zastrIkaraNa amalamAM Ave te pachI ja raziyA sAthe kAyamI zAnti mATe matraNA te vicitra che. zastrIkaraNa amalamAM Ave te pahelAM zAntinI ma`trA saphaLa nIvaDe teA zasrIkaraNanI jarUra rahe tema nathI. to pachI pazcimanA deza kharekhara ja zAnti icchatAM hrAya te raziyAnuM maMtraNA karavAnuM kaheNa zA mATe avagaNe che? zuM zaokaraNune kAryakrama eve aphara niNaeNya che je pheravI ja na zakAya ! khevAna tenI A nItinA purAvA mATe khIjI pazu eka jabarI dalIla kare che. te kahe che ke zastrIkaraNa svIkAryo pachI tene maryAdita rAkhI zakAya tema nathI. temAM paNa have teA briTana hAiDrojana baoNmba banAvavAnI taiyArI karI rahyuM che. briTana jevaDA nAnA ane ghIca vastIvALA TApu A nIti svIkAre ane yuddhamAM jhaMpalAve te tenuM nika Mdana nIkaLI jAya. eTale mAtra sa'rakSaNanI dRSTie paNa khevAna zastrIkaraNanA vadha kare che ane traNa ke cAra mahAsattAo vacce maMtraNAo karavA hAkala kare che. eNTalI ci'lanI mAphaka cAra mahAsattAo vaccenI ma'traNAo humAM karavA mAgatA nathI. 5. jamanIne asajaja karyAM pachI ane zaktizALI banyA pachI ja pazcime raziyA sAthe vATAkaravI joIe. ema te mAne che. eNTalInuM A dRSTibindu amerikAnI nIti * zaktidvArA maMtra TapAla TikiTAnuM chApakhAnu hiMdanI TapAla-TikiTa I. sa. 1862 sudhI kalakattAnI TaMkazALamAM taiyAra thayelI pleTA parathI hiMdanA sarveyara janarala taraphathI chApavAmAM AvatI hatI. I. sa. 1982mAM la'DananI 'mesasa theAsa, De lAi enDa kaMpanI' nAmanI vepArI peDhIe rAjakIya noMdha : : pa Ae ' (negotiations through strength)ne maLatI Ave che. khAsa karIne paradezanItinA A pradezamAM carcila aeNTalI vacce jeTalu sAmya che teTalu' evAta ane eNTalI vacce nathI. A matabheda eTalI mATe asahya banyA che ane majUra pakSanI 'kaeNtineTa' mAMthI mevAnane dUra karavAnuM vicArAI rahyuM che. Ama thaze teA mevAnanI sAthe sAthe kresamaeNna, ane kadAca heraeN.haDa sina paNa nIkaLI jAya ane AkhA pakSamAM phATaphUTa paDaze. sa`bhava che ke A unALAmAM briTanamAM cUMTaNI karavAnA nirNaya carcA'latI sarakAra le. ema thAya te| majUra pakSa tenA A matabhedane kAraNe kheDakA meLavavA zaktimAna bane nahi, majUra pakSe hindane svarAjya ApyuM che. te pakSa mATe ApaNA dezamAM sArI lAgaNI che. aMdaranI phATaphUTane kAraNe majUra pakSa sattA upara Ave nahu teA te eka kramanasIba ghaTanA bane che. zAnti tema ja samAjavAdane mATe paNa e iSTa nathI, te sAthe e paNa kahevuM hyuM ke aTalInA pakSa carcila ane amerikAnI nIti svIkAre temAM teme samAjavAdane che daI rahyA che. lazkarI nIti ane samAjavAdanI vacce meLa rahe tema nathI, duniyAnA anya lekAnI mAphaka briTananA lekA paNa zAnti icche che. zastra karaNunI nIti apanAvI aTalI ci*late cUMTAI javAnI eka vadhu taka ApI rahyA che ane samAjavAdanu' bhaviSya bagADI rahyA che. 12-3-'55 sArasa caya 'ida mATe TikiTA chApI ApavAnA ijArA meLaLye ane pachI teA I. sa. 1964 sudhI e ja peDhI hiMdane TikiTA chApI ApatI rahI. I. sa. 1922mAM hiMdI sarakAra taraphathI e ucca adhikArIene TikiTAnuM chApakAma hiMdamAM karavA aMgenI zakayatA vicArI jevA laDana For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haka : buddhiprakAza mokalavAmAM AvyA. e adhikArIoe ApelA TikiTanuM chApakAma traNa paddhatithI karavAmAM ahevAla parathI tathA I. sa. 1923mAM dilhImAM Ave che. leTara presa" patithI ceTi evI TikiTa karI batAvavAmAM AvelA prAyogika kAryo parathI ane posTakAryo chApavAmAM Ave che. " eka seTa hiMdI sarakAre sarakAra-saMcAlita eka sikyuriTI ligrAphIthI keTalAka rAjyonI ceTa evI TikiTa presa hiMdamAM zarU karavAne nirNaya karyo. havAmAnanI tathA IpresTa TikTi chApavAmAM Ave che. ane anukULatA ane vAhana-vyavahAranI sagavaDa vadhAre TikrionuM mudraNa karavA mATe tAjetaramAM ja zodhAyelI sArI hovAne kAraNe e mATe nAsikanI pasaMdagI navI "phoTogravAra paddhati paNa have upayogamAM karavAmAM AvI ane I. sa. 1924nA sapTembaramAM levAya che. e aMgenuM jarUrI bAMdhakAma tyAM zarU karavAmAM AvyuM. I. sa. 1 thI calaNI noTonuM chApakAma I. sa. 1925nA navembaramAM nAsikamAM paNa A presa ja kare che. TikTinuM chApakAma zarU thayuM, ane pAMcamA je' rAjAnI prakitinA AlekhanavALI TikTiAne seTa- . A presa hiMdanI madhyastha sarakAra taraphathI bhAratamAM banelI TikiTono sau pahelo seTa I. sa. vepArI dhoraNa para ja calAvavAmAM Ave che. eTale 1926mAM bahAra paDavyo. ' baeNnka neTa, calaNI noTa, TapAlakhAtAne upayogI e vakhate makAnanA bAMdhakAmamAM ane presa sAhitya ane dIvAsaLInI peTI paraDavAnI jakAtanI aMgenA sarasAdhane kharIdavAmAM sADI sattAvIza paTTIo vagerenA mudraNa uparAMta bIju 5NuM bahAranuM lAkha rUpiyAno kharca thayo hato ane tyAra pachI kAmakAja anya dhaMdhAdArI presanI mAphaka ja e karI bIjA 67-65 lAkha rUpiyA (lagabhaga aDasaThalAkha Ape che. eTale hidanI benkanA ceka tathA piyA) atyAra sudhImAM kharacAyA che. to bIjA dezonI sarakAronuM TapAla-sAhitya, pisTala A sikyuriTI presa traNa vibhAgamAM vaheMcA- e re, baeNnka-neTa vagere paNa A presa kApI yelo che. e vibhAgonAM nAma che, (1) madhyastha Ape che. govA, sudAna, ithiyopiyA, barmA ane TikiTa-bhaMDAra (2) TikiTa mudraNa vibhAga ane (3) nepAlanI sarakAranuM e jAtanuM kAmakAja A presamAM calaNI noTone mudraNa vibhAga. AkhAye presanA ja thAya che. mukhya adhikArIne presanA saMcAlaka tarIkenuM kArya 1954-55nA A varSamAM presanuM vArSika saMbhALavAnI sAthe TikiTonA niyAmaka tarIkenuM kArya upana eka karoDa rUpiyAnuM thavA jAya che. paNuM saMbhALavAnuM hoya che. 1950-51 nA varSamAM prese 19481 lAkha I. sa. 1918thI zarU karavAmAM Avele coTe evI TikiTonuM mudraNa karyuM hatuM. e DikinI madhyastha TikiTa-bhaMDAra-jenI sthApanA pachI dezanA kiMmata 35 karoDa rUpiyAnI hatI. e uparAMta eka bIjA tamAma TikiTa-bhaMDArone rada karavAmAM AvyA karoDa ane paMcAvana lAkha rUpiyAnI kiMmatanI che-e hiMdanA cha thI paNa vadhAre kozAgArone ane lagabhaga traNa karoDa Iesa TikiTa, ane 68 kezAgAra zAkhAone TikiTa pUrI pADe che. ane 12 karoDa rUpiyAnI kiMmatanuM TapAla-sAhitya A presamAM A TikiTabhaMDAramAM Azare traNathI cha mahinA cAle eTale dareka jAtanI TikiTono saMgraha anA- mudrita thayuM hatuM. mata rAkhI mUkavAmAM Ave che. (saMkalita) surendra kApaDiyA For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ govardhanarAma janmazatAbdI : smAraka graMtha ane nibaMdha harIphAInI yojanA cAlu varSanI vijayA dazamIe gujarAtanA samartha sAkSara ane saMskAranA triveNI-saMgamanA daSTA tema ja paMDitayuganA mahAkAya graM dvire maNi "sarasvatIcaMdra'nA mahAna sarjaka . govardhanarAma mAdhavarAma tripAThI zI janmazatAbdI Ave che te prasaMgane naDidanA agragaNya nAgarikoe yogya rIte UjavavAnuM nakkI karyuM che ane tene aMge eka cirasthAyI madhavALe smArakagraMtha pragaTa karavAnuM dha yu" che. AthI zrI govardhanarAma zatAbdI mahotsava samiti taraphathI gujarAtanA sAhitya ane saMskArapremI tamAma sAkSara, vivecake tema ja abhyAsIone smArakagraMtha mATe potapotAnuM lakhANa jananI paMdaramI sudhImAM " maMtrI zrI govardhanarAma zatAbdI mahotsava samiti, DAhIlakSmI pustakazALA, naDiyAda " e saranAme mokalI ApavAnI vinaMtI karavAmAM Ave che. nibaMdha harIphAI mahesava samiti taraphathI zALAnA tema ja mahAzALAnA vidyArthIo mATe eka nibaMdha harIphAI goThavavAmAM AvI che. mahAzALAnA vidyA thI o mATe nibaMdhanA viSaye A mujaba che: (1) "sarasvatIcaMdra'nAM strI pAtra (2) "sarasvatIcaMdranuM tattavAna (3) sarasvatIcaMdranA kuTuMbabhAvanA (4) 'sarasvatIcaMdranI vastugU thaNI (1) "sarasvatIcaMdra: eka avalokana' ane (6) gujarAtI sAhityamAM zrI govardhanarAmane kALo. nibaMdhanI maryAdA Azare 3*0 lITInI che. zALAnA vidyArthIo mATe nibaMdhanA viSANo A mujaba che: (1) "sarasvatIcaMdra'mAM mAruM priya pAtra (2) 'sarasvatIca dra'nA saMkSipta kathA (3) huM sarasvatIcaMdra heluM te-(4) kumudanI AtmakathA (5) "sarasvatIcaMdra'nI lagnabhAvanA. nibaMdhanI maryAdA Azare 150 lITInI che. baMne harIphAI paikI darekamAM pasaMdagI pAmelA prathama traNa lekhe mATe anukrame rU. 25, 20 tathA 15nAM InAma ApavAmAM Avaze. A nibaMdha juna mAsanA aMta pahelAM maMtrIo-zatAbadI samiti DAhI lakSmI pustakazALA, naDiyAda" e saranAme maLI javA joIe. harIphAImAM bhAga lenAra dareka bhAI bahene pitAnuM lakhANa svataMtra havA bAbatanI pitAnI zALA tathA mahAzALAnA AcAryanI sahI le to. sAbhAra-svIkAra 28, mAhityaloka : le. rAmanArAyaNa vipAThaka, jha. | 5-8-1, 3-8-0, 3-1ra-0 ane 6-4che. 1. ka, gurjara za tharatna kAla-amada vAra ki. 4-0-0. Nu ni matic Series No.1 to 8: l'ub. 29. janakabhAi aMka : 4 ka. puti | by iIyaab id Museum-IIydiabad, 41, Azrama-maNInagara. 3. nAnA udyo chepaheluM pagaluM : Journal of the L. M. College of Pharra y sa. a bAlAla . sa ha; pra. ka. bhArata seka samAja- Vol. III. Ed. by Prof. H. R. Derasari,amadA:da vi 1-0-0.31. Gujrat Univer- Ahmedabache. 43vAraMvAra: anu. ninaHrsity Handbook it. ![1 (List of Books) nanda, paramahaMsa prakAzaka udaasii| saMskRta vidyAlayaAhmedabad, Price Rs. 3/-. 12 kAvyalI vanarasa . -0-0 44. zravaNa ane dAratha (kAgyasaMgas): le. tanasukha bhada; ka ka anDa prayojaka 'tAzradanana'; 5. yuro nA vAva : le. kaMpanI 5za viDi -muM kaI-2, kei1-8-. dabhAI paTela-. darekanA ke-8-0, 6. vikANa 33 zacI- ilaiii : le. manulAla va. desAI; 34. [ gujaHAta koleja satrAntika] >> ke gujarAta kolejabAra bInA bApu: che. zrI. nA. paeNDase; anu. amadAvAda. mArca 1955 varSa- a ka 2 47gopALarAva ga. vizvAsa; 5. pAraNuM : le. nareza- 48. tharenara sarvasaMgraha vibhAga pahela tathA bIja caMdra ronagupta anu. ramaNalAla sonI; 36 abhi- saMpAdaka- puttama cha zAha ane caMdrakAnta pU. zAha bikA : le. Izvara peTalIkara; 37. tejarekhA : le. pra. ke. lokaprakAzana limiTeDa-naDiyAda vi. 2 15-0-0. pItAMbara paTela; 38. zig le. gepALa na lakaMTha 4. adhyApana kaLA; 50. su dararanI zALAne dAMDekara-anu gApALarAva ga. vidvAMsa; 39 cinagArI: pahelA kalAka lekhaka jugatarAma dave, prakAzaka-gUjarAta che. Izvara peTalIkara 40.5TAnAM gRhajI na bhA. naI tAlIma saMdha-veDachI. Gi. darekanI 1-4-0, 5aa. 12 che. ga a baka ma DabAlaka-anu gopALarA aMjali mArca a ka 9-1955 : saM. mohanalAla 2. viddhAMsa. 5 ka. Ara. Ara. zeThanI kaMpanI, muM naI | bhUkhagudAsa medI; pra. ka, haripara sArvajanika hAIskUla-2, ji. anukrame 5 8-1, 5-8-0, 4-8-0, 4-0-7, '.. -*, *---1, saMta-ki nathI.. Jain Education Intomation Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji 1 . bI. 5734 gAMdhIjIne-samAjavAda mArA samAjavAdamAM 'nirAdhAra, dIna, hIna' sarvanA samAveza thAya che. ajJAna ane AMdhaLAM, mUgAM ane baherAM vagere apagene bhege, temanI rAkha para mAre mArI vyavasthA UbhI karavI nathI. lekenA samAjavAdanI vyavasthAmAM A badhAnuM kadAca kazuye sthAna nahIM hoya, duniyAnI bhautika sAdhanasaMpatti meLavavAmAM AgaLa rahevuM, e temanI ekamAtra nema che. dAkhalA tarIke.....patAnA ekeeka vatanIne moTaragADI meLavI ApavAnI che. mArI evI nema nathI mArI nema mAre, mArA vyaktitvano pUrepUro vikAsa sAdhavAnI ne tene vyakta karavAnI che. AkAzamAM jhagamagatA vyAdhanA tArA sudhI nisaraNI UbhI karavAnI mArI marajI hoya tema tema karavAnI mane chUTa hovI joI e. ene artha evo nathI ke mAre evuM kazuMka karavA mAMDayuM che. bIjA samAjavAdamAM vyaktine kaI jAtanI svataMtratA ke chUTa nathI; temAM tamAruM potAnuM evuM kazuM nathI, tamAruM zarIra paNa tamAruM nathI. - gAMdhIjI in Education internal For Personal Private se Only www.janarya