Atmanand Prakash Pustak 019 Ank 04

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531217/1

Page #1

| Rg. N. B. 481.
श्रीमविजयानन्दसूरि सद्गुरुज्यो नमः
आत्मानन्द प्रकाश
dooooooooooooooooooooo
& | aધુરા | $ $$
मग्नान्संसृतिवारिधौ हतसुखान्दृष्टवा जनानां बजान् तानुद्धर्तुमना दयाहृदयो रुध्वंद्रियाश्वा जवात् जन्तून्मा जहि ज्ञानतः प्रशमय क्रोधादिशत्रूनिति
દે આરિમાનદ્ ' નાદ્ધિશાલૌનીયાજ્ઞિનંદ્રઃ ૪૫? I ll पु. १९. वीर सं. २४४८ कार्तिक आत्म सं. २६ - अंक ४ थो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા. વિષય.. •
પૃષ્ઠ. વિષય. ૧ નૂતન વર્ષ.
૬ વસ્તુપાલ વિરચિત નરનારાયણા૨ વ્યભિચાર નિંદા.
નન્દ મહાકાવ્ય. ૩ જૈન શ્રાવક ભાઈ બહેનાને અતિ
૭ રાષ્ટ્રીય શાળાના અભ્યાસક્રમની e અગત્યની સૂચના..
રૂપરેખા. ૪ પરોપકારી સજજનાના
in ૮ શ્રાવકેાની પ્રાચીન ઉન્નતિ. ... સ્વભાવે.... .
- ૯ પ્રકીર્ણ.. ૧ ૫ ત્રણ પ્રકારના મિત્ર અને તેના ૧૦ ગ્રંથાવલોકન .... વિશૈક્ષણ સ્વભાવ.
૯૪ ૧૧ સ્વર્ગવાસ.
૧૦૧
- વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખર્ચ આના ૪. આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લુંભાઇએ છાપ્યું-ભાવનગર.
કે

Page #2

અમારા સુજ્ઞ ગ્રાહકાને નમ્ર સુચના.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ સિક અમારા કદરદાન ગ્રાહકાને નિયમિત મળે અને મેાકલવાની વ્યવસ્થા સરલ થાય તે માટે દરેક ગ્રાહાના નંબર ર૦૪ર (ચાસ) કરવાના છે,જેથી વિન ંતિ કે કોઇપણુ બંધુને ગ્રાહક તરીકે ન રહેવુ હાય તો તેમણે પંદર દિવસની અંદર અમેાને તે પ્રમાણે પત્રરા જણાવવું, જેથી તેમનુ નામ કમી કરવામાં આવશે.બાર માસ સુધી માસિક સ્વીકારવા, અને ભેટની બુક લવાજમ માટે વી॰ પી॰ થી મેાકલવામાં આવે ત્યારે તે પાછી વાળી જ્ઞાનખાતાને નુકશાન થવા દેવું તે યોગ્ય નથી; જેથી ગ્રાહક ન રહેવુ હાય તેા હાલ તુરત અમેને લખી જણાવવું.
કાગળ તથા છપાઇની સખ્ત મેધવારી છતાં લવાજમ ન વધારતાં, વીશ પચીશ કારમ જેટલા મેાટા ગ્ર ંથ ભેટ આપવામાં જે આવે છે, તે માત્ર નામના લવાજમના હિસાબમાં કાંઇ નથી અને લાભ વધારે છે જેથી વિશાળ વાંચન સાથે બાર માસના બાર અંકા અને ભેટના આટલા મોટા ગ્રંથ તે આયિક દૃષ્ટિએ પણ લાભ લેવા જેવું અને વધારામાં જ્ઞાનખાતાને ઉત્તેજન આપવા જેવુ છે,
મુનિ મહારાજાએને નમ્ર વિનંતિ,
૧ જે જે મુનિ મ્હારાજા આ માસિક અમુક અમુક શ્રાવક મારફત લવાજમથી મગાવે છે, તે તે મુનિ મહારાજા વિહાર કરી એક સ્થળેથી ખીજે સ્થળે વિચરતા માસિક તે તે સ્થળે મેાકલવા અમાને પત્રારા નહીં જણાવતાં હોવાથી, પ્રથમના સ્થળે માસિક મોકલતાં તે પાછા આવે છે તેમજ ગેરવલ્લે પડે છે અને ખીજે સ્થળેથી મગાવતાં ફરી મેાલવા પડે છે અથવા સીલીકે ન હેાવાશી અમા મેાકલી શકતાં નથી. જેથી તેઓએ કૃપા કરી વારવાર જે સ્થળે તે બીરાજતા હાય, ત્યાં મોકલવા માટે પત્રદ્વારા અમેાને જણાવવા કૃપા કરવી, નહીં તો તે સિવાય ગેરવલ્લે જતાં હાવાથી કે નહીં પહોંચતાં હાવાથી હવે અમે માકલી શકીશું નહીં. જેથી અમાને પ્રથમ ખબર આપવા કૃપા કરશે.
૨ જે જે મુનિ મહારાજાઓને ભેટ જાય છે—તેઓશ્રીએ ધ્યાનમાં લઇ અમેને લખી જણાવવા કૃપા કરવી, તે સિવાય ઉપર હાવાથી કરી માકલી શકીશું નહીં.
જલદી મંગાવા. માત્ર થોડીજ નકલા સીલીકે છે. “ શ્રીદેવભક્તિમાળા પ્રકરણ ગ્રંથ.”
( જેમાં પાંચ પ્રકારની પરમાત્માની ભક્તિના સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. ઉપરાક્ત ગ્રંથ જેમાં પરમાત્માની ભક્તિનું સ્વરૂપ ૧ પૂજા ભક્તિના પ્રભાવ, ૨ આજ્ઞા ભક્તિ, ૩ દેવ દ્રવ્ય સંરક્ષણુ ભક્તિ, ૪ મહાત્સવ ભક્તિ, ૫ તીર્થ યાત્રા ભક્તિ એ પાંચ પ્રકારની ભક્તિનું આગમ પ્રમાણે અને શાસ્ત્રીય દૃષ્ટાંતા આપી શકા સમાધાન સહિત યથાર્થ સ્વરૂપ આ ગ્રંથમાં લખવાનું આવ્યું છે. આ ગ્રંથના લેખક પન્યાસજી દેવવિજયજી મહારાજ છે. ગ્રંથ ખરેખર મનનીય અને પ્રભુ ભકિત કરવા માટે એક ઉત્તમ સાધન અને આલખનરૂપ છે; તેમજ પ્રાણીને માક્ષ માગે જવા માટે એક નાવ રૂપ છે, આ ગ્રંથ પ્રથમથી છેવટ સુધી વાંચવાની ખાસ ભલામણુ કરીએ છીએ. ઉંચા ઈ’ગ્લીસ કાગળા ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી તે પ્રકટ કરવામાં આવ્યા છે. બાળ અને અભ્યંતર અને પ્રકારથી સુશોભિત કરવામાં આવેલ છે. પચીશ કારમ ખશે પાનાના આ ગ્રંથ જેની કિંમત માત્ર રૂ. ૧-૦-૦ પોસ્ટેજ જુદું, માત્ર જુજ કાપી બાઙા છે. જોઇએ તેમણે આ સભાને શિરનામે લખી મ‘ગાવવા.
પણ ઉપરની હકીક્ત મુજબ નહીં પઢોંચતા
જલદી મગાવા.

Page #3

શ્રી
\__ \ ^ તેનો તે વધુ સ
तत्त्ववेदिष्वात्मनोऽन्तर्भावमभिलषता सकलकालं सर्वेण स्वविकल्पजल्पाचरणानां सार्थकत्वं यत्नतः परिचिन्तनीयम्, तद्वेदिनां च पुरतः कीर्तनीयम्, ते हि निरर्थकेष्वप्यात्मविकल्पजल्पव्यापारेषु सार्थकत्वबुद्धिं कुर्वामनुकम्पया वारयेयुः ।
పోర్
કર
पुस्तक १९] वीर संवत् २४४८ कार्तिक. आत्म संवत् २६. [ अंक ४ थो
*_
॥ નૂતન વર્ષ ॥
श्रीमान् मल्लि प्रभुनुं अद्भूत आर्य. ( ૧ ) ચાવીશ જિનમાં હું ! પ્રભુ મલ્લિ તમે મહાવીર છે, એ વીરતા બ્રહ્મચર્યની અવલેાકતા હૃઢ ધીર છે; નારી છતાં નરશ્રેષ્ઠતા તે કેળવી નિજ શૌય થી, લલન નૂતન્ વર્ષ માં બ્રોંગી કમલસમ ધર્મથી. (૨ )
આશ્ચર્ય દસ અવસર્પિણીતા શાસ્ત્રમાં સભલાય છે, હેમાં તમારૂ એક અતિશય હુ દાઇ જણાય છે; શ્રીમાન મલ્લિનાથ તારે હાથ ઝાલી આ સમે, ભવ વારિધિમાં એક નિર્યામક અમારે છે તમે.
5353635532323
વેલચદ ધનજી

Page #4

ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર.
વ્યભિચાર નિંદા.
રચનાર–રા. રા. “પડગુણ
હરિગીત. ધન જાય કીતિ જાય છે. વળી કુળ કલંકિત થાય છે, બલ ક્ષીણ થાય અને વળી આયુષ્ય ઓછું થાય છે; વિદ્યા અરે વિનયાદિ સર્વે ધળધાણી થાય છે, વ્યભિચા ઉત્કૃષ્ટ માનવદેહ એળે જાય છે. ૧ પગલાં ન ઇચછે ઘેર કે “ધિ સજીને મુખથી કહે, સતી જન તણી દષ્ટિ વિષે નિત્ય ઝેર તેના પર રહે, વ્યભિચારીનું મૃત્યુ ઘણું કરી વગર મતે થાય છે, વ્યભિચારીને ઉત્કૃષ્ટ માનવદેહ એળે જાય છે. ૨ નિજનાર રૂપ ભંડાર પણ પરદારમાં આસક્ત જે, તે સંકર સમ ત્યજી અન્ન મીઠું દુષ્ટ વિષ્ટા ખાય છે, તે ખ્વાર થાયે સર્વથા પણ ના હરામી છોડશે,
વ્યભિચારીને ઉત્કૃષ્ટ માનવદેહ એળે જાય છે. ૩ નિજ દાર મીઠું ફળ ત્યજી પરદાર વિષફળ ખાય છે, દુઃખી થઈ અહિં તેહ અને નરકમાંહિ જાય છે; રેશે મુકીને પોક જ્યારે પ્રભુ પ્રશ્નો પૂછશે, વ્યભિચારીનો ઉત્કૃષ્ટ માનવદેહ એળે જાય છે. ૪ પરદાર છે અંગાર તેને રત્ન કિંમતી ના ગણો, ઘર નાર પુષ્પની માળ તેને કાળ સર્પ નહિ ગણે, પરદાર નરકનું દ્વાર તે આપદ્દતણું આગાર છે, વ્યભિચારીને ઉત્કૃષ્ટ માનવદેહ એળે જાય છે. પ વ્યભિચારી પુત્ર તણે પિતા અગ્નિ વિના જ બન્યા કરે, તે પુત્રની માતા બિચારી લેકમાં શરમે મરે, દુર્મિક્ષ માંહિ લતા પઠે પત્ની સદા સુકાય છે, વ્યભિચારીનો ઉત્કૃષ્ટ માનવદેહ એળે જાય છે. ૬ સત્કર્મ કરવા ઈન્દ્રિઓ દેવે દીધાં નરનારીને, દુષ્કર્મ કરશે તે થકી તે ક્યમ દેવ નહિ કોપશે;

Page #5

જેન ભાઇ બહેનોને અતિ અગત્યની સુચના.
સત્કર્મ કરી સ્વર્ગે જશે તો સૈખ્ય પ્રભુ સહુ આ પશે, વ્યભિચારીને ઉત્કૃષ્ટ માનવદેહ એળે જાય છે. ૭
જૈન શ્રાવક ભાઈ બહેને અતિ અગત્યની સૂચના.
(લે. સગુણાનુરાગી મુનિ શ્રી પૂરવિજયજી મહારાજ.) ૧ જિન મંદિરમાં પ્રવેશ કરતાં જ જેમ સાવધાનતા રાખી દેવદર્શન વંદન પૂજા ભક્તિનો લાભ લેવામાં આવે તેમ સદગુરૂ સમીપે દર્શન વંદન અર્થે કે સામાયિક પ્રતિક્રમણ કરવા નિમિત્તે કે વ્યાખ્યાનાદિક પ્રસંગે યથાર્થ લાભ લેવાના અથ જનોએ અવશ્ય સાવધાનતા રાખવી જોઈએ. મદ, વિષય, કષાય નિદ્રા અને વિકથાદિક પ્રમાદાચરણથી સદંતર દૂર રહેવું જોઈએ.
૨ શુદ્ધ દેવ ગુરુ પ્રત્યે યથાવિધિ વિનય બહુમાન સાચવવા પૂરૂં લક્ષ રાખવું. કઈ પ્રકારે અવિનય અબહુમાન થવા દેવાં નહીં. તેમને પુંઠ દેવી નહીં. શક્તિ પવ્યા વગર તેમની આજ્ઞાનો આદર કરવો.
૩ દેવ ગુરૂને મેગ્ય અવગ્રહ સાચવવા ભાઈ બહેનોએ ભૂલવું નહીં.
૪ સાતે પ્રકારની શુદ્ધિ સાચવવી. તેમના જેવા પવિત્ર થવા તેમને પ્રણામ કરવા અને અન્ય ભવ્યજનોને ઉક્ત શુદ્ધિ સાચવવા પ્રેરણા કરવી.
૫ હરેક કામ કરતાં જ્યણ ભૂલવી નહીં. વ્રત નિયમમાં પૂરા ટેકીલા થવું. ૬ જિન-ધર્મ વિનય મૂળ હેઈ, ખોટી હુંસાતુસી વડે વિનયને છોડે નહીં. ૭ પ્રાણ જાય તો પણ ધર્મદ્રહ કરે નહીં. ધર્મને પ્રાણથી અધિક લેખ.
૮ સહુને આત્મા સમાન લેખી સ્વાર્થ–વશ કોઈને કશી પ્રતિકૂળતા ઉપજાવવી નહીં.
૯ મૈત્રી, મુદિતા, કરણ અને માધ્યચ્ય ભાવનાને યથાર્થ સમજીને સેવવી. ૧૦ ગમે ત્યારે થયેલા વેર વિરોધ સમજીને શમાવી દેવા. ખમવું ને ખમાવવું. ખમે તે ખરો શૂર. બાળકની જેવી સરલતાથી સાચા ખામણા કરી નિ:શલ્ય થાવું
૧૧ બેટો આડંબર રચવે નહીં. તેને પુછી આપવી નહીં. તેમજ કેટે ચઢવું નહીં.
૧૨ ભારે સાદાઈ સાથે ભલમનસાઈ રાખવી ઉડાઉ ખર્ચ કમી કરવાથી ઘણું પાપાચરણથી બચી શકાશે. સ્વદેશ અને સ્વદેશીની અવગણના કરવી નહીં. ૧૩ પાપ કર્મ તજી બને તે સુકૃત કરણ કરવી, કરાવવી અને અનુભવી.
ઈતિશમ
*=
= -
-
-

Page #6

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પરેપકારી સજનોનો સુંદર સ્વભાવ.
(લેખક–પવિત્ર શાસનરાઈ અને સદગુણાનુરાગી મુનિશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ.)
મન, વચન અને કાયાને વિષે પૂજ્યરૂપ અમૃતથી પૂર્ણ છતાં ત્રિભુવનને અનેક પ્રકારના ઉપકારો વડે પ્રસન્ન કરતાં અને લેશ માત્ર અન્યના ગુણોને સૂક્ષ્મ દષ્ટિથી પર્વત તુલ્ય વિશાળ રૂપે દેખી દીલમાં ( સદાય) પ્રસન્ન થતાં કઈક સજીને જગતને પાવન કરે છે. વળી આંબાના વૃક્ષ જેમ ફળ બેસતી વખતે નીચા નમી પડે છે, અને વાદળાં જેમ નવા જળવડે ઘણું નીચે નમે છે, તેમ સત્પરૂ સમૃદ્ધિ પામીને લગારે ઉદ્ધત થતા નથી. પરોપકારી એજ સ્વભાવ છે. ચંદનને જેમ જેમ ઘસવામાં આવે છે, તેમ તેમ મજાની સુગંધ આપે છે, અને સુવર્ણને જેમ જેમ તાવવામાં આવે છે, તેમ તેમ તેનો વાન વધતા જાય છે તેમ પ્રાણાન્ત કષ્ટ આવે છતે પણ ઉત્તમ જનોની પ્રકૃતિને વિકાર થવા પામતે નથી, એટલું જ નહિ પણ તેમની પ્રકૃતિ તેવે કષ્ટ પ્રસંગે અધિકાધિક નિર્મળ થતી જાય છે. જે કદાચ સૂર્ય પશ્ચિમ દિશામાં ઉદય પામે, મેરૂ પર્વત ચલાયમાન થાય, અગ્નિ શીતળ થઈ જાય, અને પર્વતના અગ્રભાગે શિલા ઉપર કદાચ પદ્મ (કમળ) ઉગે તોપણ સજન પુરૂષેનું પાષિત અન્યથા ન થાય અર્થાત તેમનું છેલ્લું પાછું ફરે નહિ. સન પુરૂષે કદાપિ પણ પારકાં દૂષણ કથે નહિ, તેમજ આત્મપ્રશંસા પણ કરે નહિ. દુર્જનોમાંથી પણ સજન તે ગુણજ ગ્રહે છે. તેઓ સદાય ગુણગ્રાહી, સમુદ્ર જેવા ગંભીર પેટના, ચંદ્રની જેવા શીતળ સ્વભાવી–પાપ તાપને સમાવનારા હોય છે. સહુને આત્મ સમાન લે છે, અમૃત જેવી મીઠી વાણું વદે છે, સમતા રસમાં ઝીલતા હોય છે, અને સમાગમમાં આવનારને પણ પાવન કરે છે.
ઈતિશમ.
ગણું પ્રકારના મિત્ર અને તેને વિલક્ષણ સ્વભાવ.
( સ ગુણાનુરાગી કરવિજયજી મહારાજ ) " नित्य मित्र समो देहः स्वजनाः पर्व सन्निभाः
ઝૂદાર મિત્ર સમો 3યો ધઃ પરમ વાવ – દેહ નિત્ય મિત્ર સમે, સ્વજનો પર્વ મિત્ર સમા અને પરમ બંધુરૂપ ધર્મ જૂહાર મિત્ર સમો પોતપોતાના વિલક્ષણ ગુણ વડે વિખ્યાત છે. નિત્ય મિત્ર સમાન

Page #7

66
વસ્તુપાળ વિરચિત નરનારાયણાનન્દ મહાકાવ્ય.
૯૫
દેહની સેવા ચાકરી ગમે તેવાં પાપ-કષ્ટ વેઠીને કરવામાં આવે, તેની રક્ષા અને પુષ્ટિ માટે ગમે તેવા ઉપાય લેવામાં આવે તેપણ સડણુ પડન વિધ્વંસન રૂપ સ્વસ્વભાવને તજતા નથી. પાતાના સ ંબંધથી વિત્ર વસ્તુને પણ અપવિત્ર કરી નાંખે છે, તેમ છતાં મુગ્ધજના માહુ- મમતા વશ તેની ખાતર કરવાના કામ કરે છે, અને જન્મ, જરા, મરણ સબધી અનતા દુ:ખને સહ્યાં કરે છે. પમિત્ર સમા સ્વજના કવચત પર્વાદિ પ્રસંગે સ્વાર્થ વશ ભેગા થાય છે અને સ્વાર્થ સાધી ચાલ્યા જાય છે. જ્યારે માદિક મહુા વિત્તિ આવી પડે છે, ત્યારે નિત્ય મિત્ર સમાદેહ તેમજ પર્વ !મત્ર સમાન સ્વજને કોઇ ખેલી થતાં નથી. તેવે વખતે દેહ દુર્જનની જેમ અવળુ મુખ કરી બેસે છે અને મિત્ર રૂપ સ્વજને પણ ટગર ટગર જોયાં કરે છે. મરણાદિક મહા-કષ્ટમાંથી કાઈ છેડવી શકતુ નથી. તેવા પ્રસંગે આડી ઢાલ ધરનાર આ ફક્ત શ્રૃહાર મિત્ર સમાન ધર્મ જ છે. ગમે તેવે પ્રસંગે સદભાવથી ભેટેલે આ ધમ મિત્રની ભી ભાંગે છે. તેના ઉપર ઉપદેશ માળા ગ્રંથમાં જિતશત્રુ રાજા અને તેના પ્રધાનનું સૂચિત દ્રષ્ટાન્ત ખાસ મનન કરવા ચેાગ્ય છે. પૂર્વના બને મિત્રાને ગમે તેટલાં પાળ્યાં પેપ્યાં છતાં તે વિમુખતા દાખવે છે, ત્યારે ધર્મ મિત્ર એકજ વખત ભેટયાં છતાં દાલિદ્ર હુરે છે . તે પછી તેનામાં સ્વાર્પણ કરવાનુ તા કહેવું જ શું ?
ઇતિશમ
~~~~~
વસ્તુપાલ વિરચિત નરનારાયણાનન્દ મહાકાવ્ય.
""
શ્રીમન્ત નરેશ નામવર સયાજીરાવ ગાયકવાડ તરફથી, કેટલાક સમયથી “ ગાયકવાડ આરીયન્ટલ સીરીઝ ” નામે પુસ્તકમાલા શરૂ કરવામાં આવેલ છે. અને તદનુસાર ઉક્ત સીરીઝમાં, ઉક્ત મહાકાવ્ય બીજા પુષ્પ તરીકે પ્રસિદ્ધ પામેલ છે; જેને પ્રસિદ્ધ પામે આજું પાંચ વરસ પૂર્ણ થયા છે. અને જેની વિદ્વતાપૂર્ણ પ્રસ્તાવના, અને ચાર પરિશિષ્ટથી હેની કીર્તિ અપૂર્વ વૃદ્ધિ પામેલ છે. આ કાવ્યની સમાલાચનારા. રા. માહનલાલ દેશાઈએ કૈક સક્ષિપ્તમાંજ “ સરસ્વતી માસીકની સમાલેાચના ઉપરથી ભાષાંતરથી છપાવેલ. પરંતુ ત્યેની પ્રસ્તાવના ઉપરથી પુન: કૈંક છપાય તા તે કાવ્ય ઉપર નવીન પ્રકાશ પડશે એમ ધારી પ્રસ્તુત લેખ લખવા પ્રેરાયા છું.
નરનારાયણાનન્દ મહાકાવ્ય-યાજક મહાન ધુરંધર મત્રી વસ્તુપાળ છે. જેણે અપૂર્વ સ્વપરાક્રમ અને રાજ્ય-કારભારમાં ચાણાકય બુદ્ધિથી ધાલકા ( ગુજરાત ) ના રાણા વીરધવલની રાજ્યસત્તા મજબુત બનાવી; અને અનેક રીતે તેમાં વૃદ્ધિ
""

Page #8

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કરી હતી અને હેની વિદ્વતા, સત્તા, અને શક્તિ કેવાં હતાં તે, હેના અપુર્વ પરેપકારી સાર્વજનિક કાચાથી અને આબુ પર્વત ઉપર બંધાવેલ અપુર્વ દેવાલ નિહાળતા આપણને ભાન થાય છે. અને તે દરેક સંપ્રદાયના પક્ષમાં સહાનુભૂતિ દર્શાવતો, અને પ્રજાનાં હૃદય આકર્ષવાને તે કેટલે આતુર હતું, તે હેણે મુસદિમન માટે બંધાવેલી મદે નિહાળતાં આપણને ખ્યાલ થશે. ? હેના કૃત્યની નેંધ મૂળ પ્રસ્તાવનાની કુટનોટ નિહાળવાથી સમજાશે છે અને હેના કીર્તિ લેખો, પરાક્રમ લેખે, અને પરોપકારી કૃત્યો અને સાર્વજનિક ઉપયોગીતા વગેરે કાર્યો ઉપરથી આપણને બરાબર સત્ય જણાય છે, તેમજ અનેકવિધ પ્રશસ્તિઓ, તેમજ બસોથી અઢીસો શીલાલેખે, ચતુર્વિશતિ પ્રબંધ અને પ્રબંધચિંતામણી અન્તર્ગત પ્રબંધો સોમેશ્વરકૃત “કીર્તિકામુદી” કવિ અસિસિંહ વિરચિત “સુકૃત સંકીર્તન” કાવ્યમાંના તેના કીર્તિસ્તવને બાલચંદ્ર કવિને આચાર્યપદ પર નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા, ત્યારે વસ્તુપાળે ઉત્કૃષ્ટ મહોત્સવ કરી સંતોષ પમાડેલ, અને વસ્તુપાલના અવસાન પછી વસ્તુપાલના પુત્ર જૈત્રસિંહની અભિલાષાના અંગે મહાન કવિ બાલચંદ્ર “વસંત વિલાસ” નામનું મહાન કાવ્ય રચી તેની કીર્તિ અમર કરી છે. અને મુનિ શ્રી છનહષે અનેક મૂલ્યવાન બાબતો એકત્ર કરી વસ્તુપાલ ચરિત્ર રચેલ છે. ઉક્ત જણાવેલ સાહિત્ય એકત્ર કરવાથી તેના જીવન ઉપર કંઈ ઓર પ્રકાશ ઝળહળી નીકળે છે. વસ્તુપાલનું જીવન ચાર પ્રકારે આપણને જણાશે (૧) પ્રધાન તરીકે (૨) યોદ્ધા તરીકે (૩) પરદુ:ખભંજન તરીકે અને સાર્વજનિક મકાને અને દેવાલયો બંધાવનાર તરીકે (૪) કવિઓને આશ્રય દાતા અને પોતે જાતે કવિ. એમ ભિન્ન ભિન્ન ચાર પ્રકારે તેનું જીવન ઝળહળે છે, "હેલાથી ત્રીજા પ્રકાર સુધીનું વિવેચન દુશ્મીરમદમર્દન’ અને ‘વસંત વિલાસની પ્રસ્તાવનામાં કરેલ છે. અત્રે ચોથા પ્રકાર વિષે વિવેચન લખીશ.
વસ્તુપાળનું અમર નામ વનપાલ કર્તાને વસ્તુપાલને ઠેકાણે “વસંતપાલ” એ રીતે દરેક સર્ગ પુર્ણ થયા પછી લખે છે કે “ સત શ્રી નરેશ્વર મહામાં ત્ય વસંતલાને વિપતે નરનારને નાગ્નિ મંદાક્રાન્ચે અમુક વર્ણને અમુક સને એ રીતે આપેલ છે. થતા પિતે તે સર્ગ ૬ ના મા લેકમાં જશુ છે કે આ નામ “વિદ્વાન કવિઓ હરિહર અને સેમેશ્વર તરફથી અદ્વિતિય નમ રચવામાં આવેલ હતું અને તે ઉપરથી કવિ બાલચંદ “વસંતવિલાસ” નામનું કાવ્ય રચેલ છે.
આ મહાકાવ્યમાં ૧૬ સર્ગ છે, તેમાં કૃષ્ણ અને અર્જુનની મિત્રતા, બન્નેને ગિરનાર પર્વત ઉપર આનંદમાં વિહાર કરવા અને અટક ન હારા સુભદ્રાનું ૬પણે

Page #9

વરત વાળ વાચન નરનારાયણ
મહાકાવ્ય,
હિરણ કરવું, કાવ્યના નાયક વિષે આટલો અપવિષય ચર્ચવામાં આવેલ છે. પરંતુ મહાકાવ્યના લક્ષણાનુસાર સંપૂર્ણ પણે અન્ય વિસ્તૃત ભાગે રચવામાં આવેલ છે. શહેર, રૈયત, રાજા અને હની કેટે, સૂર્યોદય, ચંદ્રોદય અને પુષ્પાવય વગેરેનું આલ્હાદિક વર્ણન આલેખેલ છે. અને વાંચતા વાંચતા વિચારશે તે જણાશે કે મહાન કવિ માઘકૃત શીશુપાળવધના નમુનાનુસાર જણાશે. આ કાવ્ય જોતાં જણાશે કે સર્ગ ૭ માના છેલા સર્ગ સુધીમાં કાવ્ય રષ્ટિમાં જહલાનની “સુત મુક્તાવલી” ના લોકોને પોતે ઉપયોગ કરે છે. અને બાલભરતના લેખક પંડિત અમરચંદ્ર “કવિકલતા ” માં અનેક કલાકે દાખલ કરી વખાણ કરેલ છે, “ અલંકાર મહેદધિ” ના કર્તા નરેન્દ્ર પ્રભસૂરિ કહે છે કે “કવિવ્યાસની ભાષાને બરાબર રીતે મળતી આવતી હૃદયભેદક ભાષા કવિ વસ્તુપાળના કાવ્ય કૌશલ્યમાં વીપી નીકળે છે અને પ્રસ્તુત વસ્તુસંકળના મહાભારતમાંથી લેવામાં આવેલ છે. તેને અનુસરીને આટલે ઇસારે કરેલો છે. આ મહાકાવ્યની રચના સંવત ૧૨૭૭ થી ૧૨૮૭ માં કેટલાક અનુમાનેથી મૂકાય છે. વસ્તુપાળ પોતે જ વિદ્વાન કવિ હતા. તેનામાં ટીકાકારની, કાવ્યના ગુણદોષ
પારખવાની શક્તિવાળે અને બીજાઓના કાવ્યોની ભૂલ જ્ઞાન દ્રષ્ટિએ વસ્તુ શોધી કાઢી શકતો હતો. અને સદા તે સુંદર કાવ્યપાઈ. કલાની પ્રશંસા કરતા અને હેને વખાણ અને કવિ
હરિહરને સોમેશ્વરની ઈર્ષ્યા શિરે ઝઝુમતી છતાં ધોળકાની રાજ્યસભામાં આદર સત્કાર પામે, તે વસ્તુપાલને લીધેજ. તેણે અઢાર કરોડ રૂપિયાના મોટા ખરચે મહાન ત્રણ પુસ્તકાલયે (ભંડારે) બંધાવ્યાં હતાં, અને હરીહરની “નૈષધીય” નામની પ્રત તેણે જે ચતુરાઈ કરી ઉતારી લીધી અને હેને પિતાના પુસ્તકાલયમાં રાખી-તે વિષે જે વાત મળે છે તે ઉપરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે હેને પ્રતને સંગ્રહ કરવાનો શોખ હત; વળી એટલું પણ દેખાડી આપે છે કે હેના જ્ઞાનમંદિરમાં મુખ્ય સઘળાં ગ્રંથો હતા. “કાવ્ય પ્રકાશ સંકેત” ના કર્તા શ્રી માણિકયચંદ્રને તેના પિતાના પુસ્તકાલયમાંથી સઘળા ધાર્મિક શ્રેથેની પ્રતે આપી દેવાની આજ્ઞા થઈ હતી. તે કાવ્યદેવીની ખુબી જાણી શકતો એટલું જ નહિ પણ તે ધાર્મિક અને બીજા ગ્રંથ બાબતે પિતાને જ્ઞાન મળે તે માટે લખવા વિનંતિ પણ કરતો, અને આવીજ રીતે વિનંતિથી પંદર તરંગમાં “કથા રત્નસાગર (નારચંદ્રસૂરની) અને આઠ પ્રકરણમાં તેના શિષ્ય નરેન્દ્ર પ્રભની અલંકાર મહોદધિ” રચવામાં આવેલ હતાં.

Page #10

4
બીજા કાવ્યમાં
વસ્તુપાળ.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
'
વસ્તુપાળ માટે હાલણે પેાતાની સુક્ત મુક્તાવલીમાં ત્રણ કડીઓ ઉતારેલી છે. આ કાવ્યમાં વ્હેલા સર્ગ'ની સાતમી કડી (ચત્રાત્કુલમ્ ) તે, તે ત્રણમાંની એક છે, અને બીજી બે કડીઓગાથાની ખબર પડી નથી. અને ‘ સારંગધર પદ્ધતિ' પણુ વસ્તુપાલ માટે એક ક્લાક ઉત કરે છે. આ વિના સેામેશ્વરના ‘ ઉલ્લાસ રાઘવ ’ માંથી જાય છે કે વસ્તુપાલને સુક્તિ રચવાને શાખ હતા. અને પ્રબંધ ચિંતામણી, ચતુર્વિતિ પ્રબંધ, અને વસ્તુપાલ ચરિત્ર ( સૂરિજીન હ કૃત ) એ ત્રણમાં આવેલ સૂક્તિઆ એકત્ર કરી “ પરિશિષ્ટ ત્રીજા માં આપેલ છે. અને તે ઉપરથી એમ જણાય છે કે વસ્તુપાલની કિવ તરીકેની ખ્યાતિ ફક્ત ગુજરાતમાંજ નહિ પણ ચારે દિશાએ પ્રસરવા પામી હતી; તે એટલો હદ સુધી કે વસ્તુપાલની કડીઓએ, ‘ સુક્ત મુ. ” અને ‘ સારંગધર પ. 7 ના કર્તા. એનુ પાતાની કડીઓ સાથે ઉમેરો કરવાનું ધ્યાન ખેંચ્યું હતું.
""
*
વસ્તુપાલની કવિ તરીકેની ખ્યાતિ સબંધી સૂચના શેોધી કાઢવી મુશ્કેલ નથી અને પોતેજ પોતાને સરસ્વતિના પુત્ર તરીકે આ કાવ્યમાં કવિ તરીકે વસ્તુ પાલ. જણાવે છે. ગીરનાર પર્વત ઉપરના દેરાસરની એક પ્રશ્નસ્તિમાં કાવ્યદેવી” ના પુત્રતરીકે હજી પણ આળખાય છે. કવિકુંજર • કવિચક્રવર્તિ અને એવાં અન્ય બિરૂદોથી વિભૂષિત હતા. આબુની પ્રશસ્તિમાં સામેશ્વરે તેને “ કષ્ટ વિ ’તરીકે વર્ણ વેલા છે. અને તે ઉપરાંત જણાવે છે કે તેનાં ( વસ્તુપાલનાં ) કાવ્યા પાતાનાંજ લખેલા હતાં ( નહુિકે કોઈના ઉતારા ) જણાવે છે કે,
27
विरचयति वस्तुपाल
लुकयसचिवेषु कविपुत्र प्रवरः
न कदाचिदर्थहरणं श्र करणे काव्य करणं वा ॥ १ ॥
અને અલંકાર મહાદીના કર્તા જણાવે છે કે, કાવ્યશાસ્ત્રની સુદર રચના માટેનુ માન વસ્તુપાલને છે. આ સિવાય પ્રબંધચિંતામણિકાર શ્રી મેરૂતુમ આચાર્ય જણાવેછે કે “મહાકવિ” એવુ બિદ વસ્તુપાલને આપેલ હતુ અને કહે છે કે આપણા કવિ થાડીક સૂક્તિએ લખે છે જે દ્વારા કહે છે કે તે સૂક્તિઓ મહાવિ વસ્તુપાલની અનાવેલી છે. લખ્યુ છે કે,
इत्यादीनि श्री वस्तुपालमहाकवेः स्वयंकृतान्यमूनि ।
પ્રમોંધચિંતામણી પા૦ ૨૬૫

Page #11

વસ્તુપાળ વિરચિત નરનારાયણનન્દ મહાકાવ્ય.
ની કવિઓ તરફ દાન–વીરતા એટલી બધી પ્રખ્યાત હતી કવિઓના આશ્રય કે હેને લઘુભેજરાજ કહેવામાં આવતા. આ વિષે આપણને દાતા–વસ્તુપાલ. પરિશિષ્ટ ત્રીજામાં આપેલા પ્રબંધે હેની કવિઓ તરફની
ઉદારતા સ્પષ્ટ કરી આપે છે. તે સોમેશ્વર, હરિહર, અરિ સિંહને આશ્રયદાતા હતે; અને દામોદર, નાનક, જયદેવ, મદન, વિકળ, કૃષ્ણસિંહ, શંકરસ્વામી, અને તે સિવાય ભાટ, ચારણે અને અન્ય કવિઓને તેણે ધનવાન બનાવ્યા હતા. સોમેશ્વરને શાસન ફક્ત કવિતાઓ માટેજ મળતું એટલું જ નહિ પણ વારંવાર અનેક પ્રસંગે મહટાં પારિતોષિક આપવામાં આવતા અને હેના બદલામાં સેમેશ્વરે પિતાના આશ્રયદાતાની પ્રશંસાની ખાતર “કીતિકૈમુદી” નામનું કાવ્ય રચ્યું અને અન્ય અનેક લખાણોથી વસ્તુપાલનું નામ અમર કર્યું છે. કવિ હરિહરે કેઈપણ ગ્રંથ લખે નથી એમ જણાય છે, પરંતુ કવિ અરિસિંહે પોતાના ધણના સકાર્યની પ્રશંસામાં “ સુકૃત સંકીર્તન” નામનું કાવ્ય રચ્યું છે. આ સિવાય હેના પરાક્રમ માટે “હમ્મીર મદ મર્દન કાવ્ય” અને “ઉદયપ્રભ કૃત ધર્માસ્યુદય” કાવ્ય લખાયેલાં પ્રાપ્ત થાય છે. આ સિવાય અન્ય કવિઓએ શું લખ્યું તે કંઈ પણ હસ્તચર થયું નથી. ઉક્ત લખેલ બાબત–એ કાવ્યની પ્રસ્તાવનામાં લખેલ છે. પરંતુ કવિની કાવ્યચાતુરી કેટલી પ્રમાણમાં હતી, તેમ હેને કાવ્ય ઉપર કેવો કાબુ હતે તે નીચેના લેક ઉપરથી જણાશે.
पीयूषादपि पेशलाः शशधर ज्योत्स्ना कलापादपि, स्वच्छा नूतनचूतमंजरिभरादप्युल्लसत्सौरभाः। वाग्देवी मुखशामसूक्त विशदोद्गारादपि प्रांजलाः
केषां न प्रथयान्ति चेतसि मुदं श्री वस्तुपालोक्तयः ।। અર્થાત્ અમૃતથી પણ અધિક મીઠાશવાલી, ચંદ્રમાની કલાઓથી પણ આ જજવલ, નત્તન આમ્ર મંજરીની સુગંધીથી પણ અધિક સુવાસિત અને સરસ્વતીના મુખથી સરતા સામ-ગાન અધિક મનરમ વસ્તુપાળની ઉકિતઓ કોના હૃદયને પ્રમેદથી મસ્ત ન કરી દે?
એક અન્ય કવિકૃત ઉત લોક આ કાવ્ય સાથે કેટલો લાગુ પડે છે તે ઉકત કાવ્ય વાંચવાથી જ ખ્યાલમાં આવી શકે તેમ છે. આ કાવ્યમાં કિલષ્ટ અને આડંબરી શબ્દનું ભંડળ નહિં જેવું જ ઉપલબ્ધ થાય છે. હેની કવિતામાં લાલિત્યપદે પદે દ્રષ્ટિગોચર થાય છે, તેમ હેની કવિતા શૃંગાર રસથી રચેલી હોવા છતાં વાચક સરળ રીતે આનંદ પ્રાપ્ત કરી શકે તેવી સરળ છે અને તેથી વાચક અખંડિત રસપ્રવાહમાં તણુને કાવ્ય વાંચન સંપૂર્ણ કરે ત્યારે જ શાંતિ અનુભવે છે. ભલે

Page #12

૧૦૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
હેના કાવ્યમાં વસ્તુ સંકલના અલ્પ હોવા છતાં, કુદરતી રચનાનું વર્ણન એટલું બધું અસરકારક રીતે ચિત્રેલું છે કે વાચક વિના પ્રયાસે વાંચન ચાલુ રાખે છે અને સાધારણ સંસ્કૃત જાણનાર પણ અતુલાનંદ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. ચોથા સર્ગમાં રૂતુનું વર્ણન કરતાં પવનને ઉદ્દેશીને જણાવે છે કે,
भलयानिलैर्विरहिणां, च वधु सहचारिणां च पृथगेव दर्द ध्रुव मुष्णता च हिमताच फाणिश्वसितोद्भवा मलय जालयजा ॥ १० ॥
આ પ્રમાણે સરલ, કર્ણપ્રિય, શબ્દલાલિત્ય, મનેzતા હૃદયપટને વિકસ્વર કરે તેવાં કાવ્યથી આ કાવ્ય પરિપૂર્ણ છે. આગળ ચાલતા સુભદ્રા દર્શન વર્ણન કર્યા પછી “દુતિકાદ્યોતન” સર્ગ વાંચતાં ગમે તે ધીર પુરૂષ પણ ગળગળો થઈ જાય છે, તેવું ઉત્કૃષ્ટપણે તેમાં કરણરસનું વર્ણન કરેલ છે. સુભદ્રા હરણ કર્યા પછી બળભદ્ર સાથે યુદ્ધારંભ સમયે કૃષ્ણ દ્વારા બળભદ્રને જે વાક્યપદેશ કરાયો છે તે પણ વિચારણીય છે.
कोवा कोपोऽर्जुने तस्मिन्सा स्वयं रागिणी ययौ
स्वसुः कथाय्यसो लजाकृते कोपस्य कः क्रमः ॥ આ પ્રમાણે પરસ્પર પ્રેમ સંબંધનું દિગદર્શન કરાવ્યા પછી કહે છે કે –
कन्या कस्यापि देयैव हीनः केन गुणेन सः कुन्तीकुक्षिसरो हंसः कुरुवंशशिरोमणिः ।। १ ।। हरः पर इवैश्वर्य शास्त्रे गुरुरिवापरः
स्मरोऽन्य इव सौन्दर्ये किन्तु स एव सः ॥ २॥ આ પ્રમાણે અને ઉત્કૃષ્ટ ગુણાલંકૃત અને કુરુવંશ શિરોમણી છે. એ સમજાવી યુદ્ધ માંડી વાળવાને સમજાવે છે અને સખાકૃત્ય સંપૂર્ણપણે બજાવે છે. પરંતુ તેમાં સમાધાન થતું નથી. ત્યાર પછી યુદ્ધવર્ણન ભિન્નભિન્ન પ્રકારના કલેકથી અત્યુત્કૃષ્ટપણે કરવામાં આવેલ છે. કાવ્યરસિકોને આ સર્ગ વાંચતાં અનેકશ: આનંદપ્રદ નિવડે છે, ત્યાર પછી વિવાહવર્ણન છે. ત્યારપછી અંતિમસર્ગ કવિએ પિતાના વંશની પ્રશસ્તિ આપી છે, જે વાંચકોને અર્થાત જેન અને જૈનેતર કોઈ અજ્ઞાત નહિ હેવાથી અત્રે તેનું વિવેચન નહિ કરતાં વિરમું છું, પ્રાન્ત જણાવે છે કે
उद्भा स्वद्विश्वविद्यालय मय मनसः को विदेन्द्रा वितन्द्रा मंत्री वद्वाञ्जलिवो विनयनतशिरा याचते वस्तुपालः ।

Page #13

રાષ્ટ્રીય શાળાના અભ્યાસક્રમની રૂપરેખા.
૧૦૧
अल्प प्रज्ञाप्रबोधादपि सपदि मया कल्पितेऽस्मिन्प्रवन्धे
भूयो भूयोऽपि यूयं जनयत नयनक्षेपतो दोषमोषम् ॥ આ પ્રમાણે વિદ્વાનોને જણાવે છે કે આ કાવ્યની રચના શીધ્ર ગતિથી કરેલ છે, માટે સુધારી વાંચવા વિનંતિ અતિ નમ્રતાથી કરે છે. આ પ્રમાણે ટુંકામાં કાવ્યની સમાલોચના કરવામાં આવેલ છે, પરંતુ ત્યેની ખરી રસિકતા તે વાચક સ્વયં વાંચવા પ્રયત્ન કરશે ત્યારેજ પ્રાપ્ત કરશે. આ સિવાય પરિશિષ્ટમાં હેની અમૂલ્ય સૂકિત સંગ્રહ કરવામાં આવેલ છે. તે વાંચકને અતિ આનંદપ્રદ નિવડે તેમ છે, વળી કવિ વિષે કોઈ અન્ય સમયે વિસ્તારે કહેવા આકાંક્ષા છે તે સમય મલે વાચકની સેવામાં હાજર થઈશ.
છેટાલાલ મગનલાલ.
(ઝુલાસણ)
રાષ્ટ્રીય શાળાના અભ્યાસક્રમની રૂપરેખા.
પ્રાથમિક શાળા માટે
(જિક–મનસુખલાલ કિરતચંદ મેહતા–મોરબી.)
હિંદની વર્તમાન કેળવણીને અભ્યાસ કમ બહુ લાંબો, પરચાળ અને કેટલોક તદન નિરૂપયેગી છે. એથી વિદ્યાથીઓનાં કેટલાંક અમૂલ્ય વરસો બરબાદ જાય છે. અને ઉગતી વયમાં જ તન, મન, ધનનાં હીર લુંટાઈ જાય છે અને પરિણામે જીવનના સાર્થકય માટે ઉપયોગી જે વ્યવહારદક્ષતા અને ઉત્સાહ તેથી વિદ્યાથીઓ બહુ હીન થઈ જાય છે. સ્વ. ન્યાયમૂર્તિ રાનડે આદિનો લાંબા વખત થયાં આ પિકાર હતું અને એ વિષયમાં રસ લેનારાઓને હજી પણ એ પિકાર છે. આ સ્થિતિ સુધારવા કેળવણીને સમગ્ર કમ ઉલટાવી નાંખવાની અને નવો ક્રમ રચી ચાલુ અને નવી શાળામાં એ ઉપયોગમાં આણવાની જરૂર છે.
એ હેતુ સાધવા પ્રાથમિક શાળા માટે આવશ્યક અભ્યાસની રૂપરેખા યથામતિ નિચે દોરી છે. એમાં સુધારા-વધારાને અવકાશ છે. પણ વ્યવહ ર જીવન માટે ઉપયોગી અને પરમાર્થ જીવનનાં બીજભૂત તથા ઉચ્ચતર કેળવણી માટે મેગ્યતા આપનાર સમગ્ર વિષયો એમાં સમાઈ જાય છે.
- આ કમ આઠ વરસનો છે. એટલે કે સાતમા વરસની વયથી વિદ્યાથી શાળામાં દાખલ થાય અને ચાદમા વરસ સુધી એટલે આઠ વરસ તેને લાભ લે તે વ્યવહાર

Page #14

૧૦૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જીવનને ઉપયોગી આવશ્યક જ્ઞાન હાસલ કરી તથા પરમાર્થબીજ હૃદયમાં રાપી શાળામાંથી સારી રીતે ઉત્તીર્ણ થાય. ઉચ્ચતર કેળવણુ માટે અથવા ધંધાર્થ (આરોગ્ય, વૈદક, ઈજનેરી, શિલ્પ, કૃષિ, વાણિજ્ય, પદાર્થ વિજ્ઞાન, યાંત્રિક, વિજળી, ન્યાય, તત્વજ્ઞાન, સાહિત્ય આદિની) કેળવણી માટે પછી યથેચ્છ પ્રવેશ પામી શકે. એ બધી ઉચ્ચતર અને ધંધાર્થ કેળવણી માતૃભાષામાં અને ત્રણ વરસમાં પુરી કરી શકાય. એ કમ બરાબર જળવાય તે હાલ ૨૪-૨૫ વરસની વયે જુદી જુદી લાઈનના ગ્રેજ્યુએટ ” થાય છે, તેના જે બલકે તેથી સારો “ગ્રેજ્યુએટ ” આ ક્રમને અનુસરનાર વિદ્યાથી ૧૭ મા વસે થઈ શકે, અને ઘણાં અમૂલ્ય વરસે, જંદગીને અમૂલ્ય ભાગ, અને તન-મન-ધનનાં હીરની લુંટ બચે. આ કલ્પના નથી; (Topia નથી, વ્યવહારૂ છે. અગ્રેસરેએ વિચારી હાથ ધરવું જોઈએ.
આ રૂપરેખા આ વિષયમાં રસ લેનારા સુજ્ઞજનેની સંમતી પામે, તે પછી વર્ગ તથા વર્ષની ગણત્રીએ તે બધે અભ્યાસ પૂર્ણ થઈ શકે એ કમ યોજી શકાશે. તે માટે ઉપયેગી પાઠ્ય પુસ્તકો સૂચવી શકાશે, તથા નવાં ચાજી શકાશે. લક્ષમાં રાખવાનું છે, કે આવાં પાઠ્ય પુસ્તકાદિ કરતાં વિશેષ જરૂર સહૃદય, સચ્ચારિત્રવાન અધ્યાપકેની છે.
રૂપરેખા.
(બાહ્ય) (૧) શ્રીમંત-નિર્ધનને ભેદ રાખ્યા વિના દરેક વિદ્યાથી અમુક નકકી કરેલ સામાન્ય સ્થિતિનાને પરવડી શકે એવાં જરૂર પુરતાં ખાદીનાં એક સરખાં (ni form dress) વસ્ત્રનું પરિધાન કરે.
(૨) દરેક વિદ્યાથી અમુક પ્રકારનાં નકકી કરેલ અંભે રાખી શકાય એવાં પટાવાળું ખાદીનું મજબુત દફતર, તેમાં જરૂર પુરતાં શિખવાનાં સાધને, બેસવા માટે આશન અને જમીન સાફ કરવા પુંજી રાખે.
(૩) શાળા હમેશ શરૂ થાય તે પહેલાં અરધા કલાકમાં નિચેનાં કામો વિદ્યાથીઓમાંથી વારાફરતી શ્રીમંત-નિર્ધનને ભેદ રાખ્યા વિના નક્કી કરેલી ટૂકડીએ નિયમિત કરવાં.
શાળા ઉઘાડવી, તેને વાળવી-ઝાડવી, પાણી લાવવું-ગળવું, ઝાડ હોય તે તેને પાણી સિંચવું, તથા શાળાને જરૂરનું હમેશનું બીજું કામ કરવું.
વળી બબે માસે શાળા લીંપવી, છ છ માસે ધોળવી, તથા રંગારી જરૂર પુરતું સુથારી લુહારી કામ પણ ઉપર મુજબ વારાફરતી વિદ્યાથીઓએ કરવું.
(૪) ગામનું સાર્વજનિક પુસ્તકાલય શાળાના ઉપયોગ માટે મળી શકે એવી ગેડવણ કરવી

Page #15

રાષ્ટ્રીયશાળાના અભ્યાસક્રમની રૂપરેખા,
૧૦૩
(પ) શાળામાં ફરજીયાત ‘પી’ (વેતન) કંઇ નહીં; પણ કાઇ કંઇ આપે તે તે શાળાના વ્યવસ્થાપકાએ પહોંચ આપી સ્વીકારવુ, ગમે તે દાખલ જ઼ી રૂા. ૧) એક રાખવી. પહોંચી શકાય એટલા વિદ્યાર્થી આને કાળક્રમમાં દાખલ કરવા. અનિયમિતને રજા આપવી.
(૬) શાળાનાં ખાસ મકાનની જરૂર નથી. હાય તા ઠીક છે. નહીં તે કાઇ સાર્વજનીક ચારો, ઉપાશ્રય, ધ શાળા, વાડી કે એવાં હુવા-અજવાળાંવાળાં સ્થાન મેળવવા ગોઠવણુ કરવી. તેના માલિકા કે રક્ષકાને સમજાવવા.
(૭) નિવૃત થયેલ યેાગ્ય સજ્જન, સન્નારી શાળાને શિક્ષણ આદિમાં સહાયરૂપ થાય એવી પેરવી કરવી. ઇત્યાદિ
( આંતર ) અભ્યાસ સૂચી.
ભાષાજ્ઞાન:---૧) જીઆત, માતૃભાષા અને હિઁ અને જરૂર પુરતુ જીંંગ્રેજી
ગણિત:- માતૃભાષામાં) સંપૂર્ણ આંક, પલાખાં,
(૨) મરજીઆત, સંસ્કૃત
માઢાના લેખા, સાદા અને
આણુપાણુના સરવાળા, બાદબાકી, ગુણાકાર, ભાગાકાર, ભાંજણી, દ્વભાજક, લઘુતમ, અપૂર્ણાંક, દશાંશ, રાશિ, વ્યાજ, ભાગીદારી, તાલ, માપ, ભરત, ચલણ, વખત, મુદ્દત આદિના હિસાબ, નામ, રાજમેળ, રાકડમેળ, જમે ઉધાર આવશે, ખાતાવહી, સરવૈયુ, વ્યાજવહી, હુંડી, ચીઠ્ઠી ઇત્યાદિ. ઇતિહાસ: માતૃભાષામાં) પ્રાચીન ભરતવર્ષના ઇતિહાસ, ભારત વર્ષના પ્રાચીન તથા અર્વાચીન મહાન પુરૂષા તથા સ્ત્રીઓનાં ચરિત્રા. ભૂગોળ:—પોતાનું ઘર, ક્ળી, પાડાશ, ગલ્લી, ગામ, જીલ્લા, ઇલાકા ઇત્યાદ્ધિથી માંડી આખી દુનીઆની ભૂંગળનુ જ્ઞાન, દિશા, ભુસ્તર, ખગાળ, વાયુચક્ર, અહુરાશિ ઇત્યાદિ.
વ્યાપારી ભૂગોળ, દેશ પરદેશની નિપજ, આયાત, નિકાસ, જકાતનીતિ, ચલણ-નાણુ, વ્યાપારી આદિ રીત-રિવાજ, છેટાપણું, અવરજવરનાં સાધન, જાણવા ચાગ્ય સ્થળા, ધર્મપથ, ટપાલ, ફુલ, તાર, આગાટ, અગત્યનાં સ્ટેશન, બંદર, ભાડું, પ્રાચીન તીર્થ આદિનું માતૃભાષામાં નકશા સાથે શિક્ષણ, ઉપરાંત જરૂર પુરતુ રાજવ્યવસ્થાનું જ્ઞાન.
અર્થ શાસ્ત્ર—હિંદનું પ્રાચીન તથા અર્વાચીન વાણિજ્ય; પ્રાચીન તથા અર્વાચીન આર્થિક સ્થિતિ, વ્યાપાર, હુન્નર, કળા, ઉદ્યોગ, દેશેાદય. બીજા દેશે સાથે

Page #16

૧૦૪
શ્રી આત્માનઢ પ્રકાશ.
વ્યાપાર સંબંધ; પ્રાચીન તથા અર્વાચીન ઉન્નતિ-અવનતિનાં કારણેા ઇત્યાદિ માતૃભાષામાં શિખવવાં.
ધર્મ :---આત્મશ્રદ્ધા, ધૈર્ય, વિવેક, સહનશીલતા, પરમતસહિષ્ણુતા, આન ંદ, સ ંતાય, સંપ, સહાનુભૂતિ, વિનય, પરગજુપણું, એદા, દાન, શિલ, તપ, ભાવ, સત્ય, પ્રમાણિકપણુ, મીતાહાર, મીતવિહાર, હિંમ્મત, દયા, પ્રાણીરક્ષા, સ્વદેશાભિમાન, સમયસૂચકતા, કત્ત વ્ય બુદ્ધિ ઇત્યાદિ
હું કાણુ છુ ? તુ તને ઓળખ. તુ અનંત શક્તિના ધણી એવા શુદ્ધ સચ્ચિદાનંદ રૂપ આત્મા છું. એ બેધ હમેશ પ્રભુ પ્રાર્થના, સ્તવન--કીર્તન, સ્વદેષ નિંદા, ક્ષમાયાચના, દોષ ન થવા પ્રાર્થના, સ્વાધ્યાય, આત્મનિરીક્ષણુ, પરગુણુપ્રશસા, ગાય, પ્રેમ, ભક્તિ, શ્રદ્ધા, સત્ય, વિવેક, સુનીતિ જગાડે, ઉગાડે એવાં કાવ્ય, પદ, કીર્તીના સ્તવના કઠાગે. પ્રકીઃ-(૧) આરોગ્ય શાસ્ત્ર, કુદરતી ક્રમ, નિદાન, ચિકિત્સા, ચાકખાઇ, ચાગ્ય ખાન-પાન, સાદાઇ, અકસ્માત્ વખતે તાત્કાળિક ઉપાય, ઘરગથ્થુ ઉપચાર ઇત્યાદિ.
(૨) કાંતવુ –વણુવુ,
(૩) શિવવુ, વેતરવું, સાંધવું. જરૂર પડતુ સુથારી, લુહારી, કડીઆ કામ, કપડાં ધાવાં રંગવા ઇ
કસરત:- (૧) વાજિંત્ર સાથે સંગીત,
(૨) દોડવુ’, તરવું', 'કુસ્તી ઇ
--
વર્તમાન પત્ર: દેશ પરદેશના તાજા સમાચાર તથા ચાલુ ચર્ચા બાબત. અગ્યારમા વરસથી વર્તમાન પત્ર સાથે સંબંધ.
આમ આ આઠ વરસના અભ્યાસના સમૂહવ, સમુચ્ચય સાર છે. ચૈાદ વરસ પુરાં થતાં વિદ્યાર્થી વ્યવહારજીવન માટે સારી રીતે તૈયાર થઇ શકે, અને ઇચ્છિત વ્યવસાય આરંભી શકે.
પ્રથમ છ વરસ સુધીમાં એટલે શાળામાં પ્રવેશ્યા પહેલાં અને પછી પણ મા આપાએ તા ગ્રહકેળવણીનું લક્ષ આપવાનું જ છે.
વર્ષ તથા વર્ગવાર ક્રમ તથા ઉચ્ચતર કેળવણીની યાજના હવે પછી, ઉપલેાક્રમ શહેર તેમજ ગાંમડાની પ્રાથમિક શાળાઓને ઉપયોગી થશે; તેમાં પણ ગ્રામ્ય શાળાઓને તે બધી રીતે ખાસ ઉપયાગી થશે. જેમ બને તેમ એછા ખર્ચના અને આપખી ઉપર, પેતાના પગ ઊપર ઉભવાને એમાં ઉદ્દેશ રાખ્યા છે. ૐ શમમ્.

Page #17

શ્રાવકાની પ્રાચીન ઉન્નતિ અને આધુનિક અવાંત.
શ્રાવકાની પ્રાચીન ઉન્નતિ
અને આધુનિક અવનતિ,
પ્રાચીન જૈન ઇતિહાસ તરફ જ્યારે દૃષ્ટિ ફેરવવામાં આવે છે, ત્યારે સર્વ પ્રકારે સિદ્ધ થાય છે કે, પ્રાચીન ગૃહસ્થ શ્રાવકાનું પ્રયત્ન કરવાનું અગાધ સામર્થ્ય અને તે સામર્થ્ય ના ક્રિયાવડે ઉપયોગ આ બે અગત્યની વસ્તુઓના તેમાં પૂર્ણ વિકાશ જોવામાં આવતા હતા. તે અગાધ સામર્થ્ય પોતાના ધમબંધુએમાં અભેદ ભાવતુ ભાન કરવાથી આવે છે અને તે પ્રમાણે વત્તન કરવા માંડવાથી તે સામર્થ્ય ના ઉપયોગ થતા અનુભવમાં આવે છે. પૂર્વજ શ્રાવકોએ ઉભય તત્વનું સ્વરૂપ સારીરીતે સમજતા હતા, તેથી તેમનું સામર્થ્ય અનેક રીતે ઉપકારક થતું હતુ. તેમજ એ સામર્થ્ય ને લઇને તેમનુ શ્રાવકત્વ સંપૂર્ણ લક્ષણવાલ ગણાતું હતું.
૧૦૫
સાંપ્રતકાલે શ્રાવકામાંથી એવુ શ્રાવકત્વ થોડે ઘણુ અંગે પણ દેખાતુ નથી. સર્વત્ર ભેદભાવનુ સામ્રાજ્ય પ્રવર્તે છે. ‘ હું તે હું અને બીજો તે બીજો, ’ એવી ભેદબુદ્ધિ સર્વત્ર પ્રસરી રહી છે. અહુતા અને મમતાના મંત્રાનેા જાપ પ્રત્યેક શ્રાવકના હૃદયમાં નિરંતર થયા કરે છે. તેમના સર્વે વ્યવહારાની પ્રણાલિકા અહુ - ભાવને મુખ્ય રાખીને વહ્યા કરે છે. એવુ વર્તન તે જીન આગમથી તદન વિરૂદ્ધ વન છે. જૈન વિદ્વાનાએ સિદ્ધાંત રૂપે પ્રરૂપ્યું છે, કે જ્યાં અહુ ભાવની પ્રધાનતા છે, ત્યાં સમકિત રત્નનુ એક પણ કિરણ પડતુ નથી. તેનાથી શ્રાવકત્વ રૂપી સુધા ઉપર મીના કુચડા લાગે છે અને છેવટે તેમાંથી નિસ્તેજ, નિર્માલ્ય, બુદ્ધિવિહીન, દાસત્વ પ્રગટી આવે છે. શ્રાવકપણાના જાજવલ્યમાન તેજના પ્રકાશ કેવા હતા, તેના દાખલે। વિક્રમની ચૈાદમી શતા દીમાં બન્યા છે. કલિકાળસર્વજ્ઞના મહાન બિરૂદને ધારણ કરનારા જૈન ધર્મ રૂપી ગગનમાં સૂર્ય જેવા મહાત્મા જિનચંદ્રસૂરિના સમય આ ભારતવર્ષ ઉપર અદ્વિતીય ગણાતા હતા. તેમના ગુરૂ જિનપ્રખેાધસૂરિએ શ્રાવકતત્વની એવી પ્રરૂપણા કરી હતી કે, તેનાથી ભારતમાં અનેક શ્રાવકરત્ના પ્રકાશમાન થયા હતા. અને તેમના તરફથી અસાધારણ સ ંઘપૂજા થઇ હતી. તે સમયના દાનેશ્વરી શ્રાવકાએ ઉચ્ચકેાટીના દાનેા આપી જૈન પ્રજાને તારી દીધી હતી. કેવળ દ્રવ્યવાન નહીં પણુ તે સમયે જ્ઞાન દાનની પણ ભારે ગર્જના થઇ હતી. તેથી તે સમયે દીનતા, દરિદ્રતા અને અનાથતા ને તદન નષ્ટપ્રાય થઇ ગઇ હતી. આધુનિક સમયમાં ભારતવર્ષ ને એવા જૈન દાનેશ્વરીઓની બહુ જરૂર છે; પશુ તે દેશકાલાનુસાર આવશ્યક્તા સમજી વર્તનારાઓનીજ; નહિ કે માત્ર એકલા સ્વામિવાત્સલ્યના ભાજન, અને

Page #18

૧૦૬
શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
આડંબરી ઉત્સામાં તથા ભર્યામાં ભરનારા લાભાલાભની તુલના કરવાને દીર્ધ વીચાર કરનાર નહી તેવાની.
- જેમણે ભારતવર્ષને પ્રાચીન જૈન ઈતિહાસ વાંચ્યો છે અને જેમણે ભારતના પ્રાચીન જૈન ચરિત્રનું નિદિધ્યાસન કર્યું છે, તેઓ પ્રાચીન સમયના દાનવીર શ્રાવક વિરેની કીર્તિ સારી પેઠે જાણે છે અને તેથી તેઓ પોતાના તે પ્રતાપશાલી પૂર્વજોને પ્રીતિથી પુષ્પાંજલી અર્પણ કરવા આગળ વધશે. પ્રાચીન પ્રભાવિક જૈન ધર્મવીરની કીર્તિ કેવળ નવીન ચૈત્યરચના અને બારવ્રત લેવામાંજ માત્ર સમાપ્ત થતી નથી. શુદ્ધ દેવ, ધર્મ અને ગુરૂની ઉપાસના કરી સાત ક્ષેત્રોમાં મહાન દાનેશ્વરી થઈ તેમની ધર્મ વિરતાને અંત આવી રહ્યો નથી, પરંતુ તે ઉપરાંત ઉચ્ચ જ્ઞાન, સત્યવર્તન, અને ઉપકારશીલતા, દયાળુતા આદિ ગુણેને માટે પણ તેઓ આજ સુધી સકળ ભૂમંડળમાં પ્રતિષ્ઠા પામ્યાં છે તેથી તેમના ઉજ્વલ ચરિત્રે અઘપિ ભારતવર્ષમાં ગવાય છે.
પૂર્વ કાલે જેન ગૃહસ્થવર શ્રીવીર ધર્મની વિજય પતાકા ફરકાવી રહ્યા હતા જે વખતે ચીન દેશને પ્રસિદ્ધ પરિવ્રાજક હ્યુએનસંગ ભારતવર્ષની મુસાફરી કરવા નીકળેલ ત્યારે તેણે કેટલાએક બદ્ધ ગુરૂઓની સાથે જેનગુરૂઓની પણ મુલાકાત લીધી હતી. તે મહાન જેનગુરૂઓના ઉપદેશથી કેટલાએક જૈનદાનવીર ગૃહસ્થના પ્રસંગમાં પણ તે આવ્યા હતા. ઇતિહાસ લખે છે કે, જેન દાનવીરેના પરોપકારી ધર્મ કાર્યો જોઈ તે ચીનને પરિવ્રાજક હ્યુએનસંગ ચકિત થઈ ગયો હતો. અને બદ્ધ અને જેને મહાત્માઓની ચરણ છાયામાં બેસી ભારતવાસીઓની અપૂર્વ વિદ્યાનું શિક્ષણ લેવાની તેની ઈચ્છા થઈ આવી હતી. એક સ્થળે તે મહાપુરૂષે જૈનદાનવીરાની મહાન દાનશાળા અવલોકી હતી. કે જે શાલામાં આશ્રયહીન, દુઃખી, અપંગ, પિતૃહીન, માતૃહીન તથા નીર્ધન માણસને બોલાવવામાં આવતા હતા.
સાંપ્રતકાળે આ દાનધર્મનું સ્વરૂપ ક્યાઈ પણ લેવામાં આવતું નથી. અનેક દુઃખી, નિરાશ્રીત, સાધન વગરના જેને રખડે છે, રીબાય છે, અને અનેક જાતના કષ્ટ ભોગવે છે. શિક્ષણ વગર અજ્ઞાની રહી જાય છે, છતાં પણ કોઈ શ્રીમાન તેમની સામે ઉત્સાહથી અવલેકતો નથી. એક તરફ હજારેના કીર્તિદાન કરવામાં આવે છે. મોટા આડંબરવાલા પ્રસંગે ઉજવવામાં આવે છે અને સામ્રાજ્યની સેવામાં આગળ પડતે ભાગ લેવા આતુર રહે છે (લાખે અપી દેવામાં આવે છે.) ત્યારે બીજી તરફ ઉચ્ચ કેળવણી, કલા કૌશલ્ય અને ઉદ્યોગના સાધને પ્રજાવર્ગને મેલવી આપવામાં ઉપેક્ષા બેદરકારી રાખવામાં આવે છે.એજ આ પાંચમા આરાનું સ્વરૂપ ઝલકે છે.
પ્રાચીન શ્રાવકેના વર્તન તરફ જ્યારે અવેલેકન કરીએ છીએ ત્યારે સાંપ્રતકાળની સ્થિતિ ઉપર ભારે પેદ શમ નગર રહેતો નથી. તે પ્રાચિન મહાશયે

Page #19

શ્રાવકોની પ્રાચીન ઉન્નતિ અને આધુનિક અવતિ.
૧૦૩
પેાતાના જીવનના સર્વ પ્રકારાનુ ચૈતન્ય ધર્મોનેજ માનતા હતા અને સંઘસેવા કે સમાજસેવા એ ધર્મનુ કેન્દ્રસ્થાન છે, એમ તેઓ સમજતા હતા. તેઓ ધર્મનુ યથા શ્રવણુ, મન કે નિદિધ્યાસન એટલે સુધી કરતાં કે જેથી આચાર વિચારની પદ્ધતિનું સૂક્ષ્મ રહસ્ય તેમના સમજવામાં સારી રીતે આવી શકતુ હતું, તેથી તે સમયે ધર્મોના નામે અયેાગ્ય પ્રવૃત્તિ ચાલી શકતી ન હતી તેમજ તે અયેાગ્ય પ્રવૃત્તિને લઈને દંભ-માયાછળ મિથ્યા વ્હેમ, સ્વાર્થ ઢાંગના અંશે જરા પણ પ્રગટ થતા ન હતા. સાંપ્રતકાળે એ ઉચ્ચ ભાવનાની પૂરેપુરી મંદતા થઇ ગઇ છે. વમાન કાલના ગૃહસ્થ જૈનેાના હૃદયમાં ધર્મનું યથાર્થ શ્રવણ, મનન કે નિદિધ્યાસન જોઇએ તેવું તુ નથી, તેથી પ્રજામાં ચાલતી આચારવિચારની પદ્ધતિનુ મલિત સ્વરૂપ તેમના સમજવામાં આવતુ નથી. એટલે પ્રજાની ધાર્મિક અને વ્યવહારિક પ્રવૃત્તિનું અધ:પતન થતુ જાય છે. તેથી કરીને તીરૂપ ગણાતા સંઘ રૂપી એક મહાન મેહેલના પાયા નખળા પડી ગયા છે, મિાવ રૂપી ઉધાઇ તેને લાગેલી છે. વ્હેમના જાલાએ તેના સર્વ પ્રદેશમાં બાઝી ગયા છે.તેની દીવાલા ઉપર સ્વાર્થની ફાટા પડી ગઇ છે અને તેની સુંદર રચના ઉપર ઢાંગની મસના કાલા ડાવા લાગી ગયા છે તે ખાખત વીચારમાં લેતા પણુ નથો.
પૂર્વના શ્રાવકા ચતુર્વિધ સંઘની શ્રૃંખળાને અવિચ્છિન્ન અને સુદૃઢ રાખવાને માટે એકતાની ગુથણી એવી તે મજબૂત રાખતા કે, કેઇ કાલે પણુ એ શ્રૃંખલાને શિથિલ થવાના પ્રસંગ આવતાજ નહીં, તેમની ભાવનામાં સર્વ સમાજના સુખની સામગ્રી ઉદ્ભવતી હતી, તેમની વાણીના વિલાસ વાંચકતાથો તદન ક્રૂર હતા. સ્વાર્થપરાયણતા અને કીતિ લાભ ખીલકુલ નહાતા, પરંતુ પરસ્પર ઐક્ય, સ્નેહ, મમતા વધવાને માટેજ પ્રવૃત્તિ કરવાના તેમને સિદ્ધાંત હતેા. સત્ય વાત ગ્રહણ કરવી એજ નિયમ અને જે રીતે એ સત્ય વાત સમજાય તેવાજ ઉપદેશ તથા જેવા ઉપદેશ તેવા આચાર એ સત્પુરૂષાના મત, કર્મ, વાણી એક રાખવાનેા સનાતન નિયમ તે ધમ વીરા સારી રીતે સાચવતા હતા. જે બુદ્ધિહીન કે કેવળ સ્વાર્થ પરાયણ લેક છે, તેના લક્ષમાં આ નિયમ કદાપિ આવતા નથી. સાંપ્રતકાલે જૈન ગૃહસ્થામાં તેવી ઉચ્ચ કાટીવાલા ગૃહસ્થેા ભાગ્યેજ જોવામાં આવે છે. હાલમાં ઘણાએના મન, કર્મ અને વાણીના રંગ વિવિધ જાતના દેખાય છે. કેટલાએકની દૃષ્ટિમાં સ્વાર્થનું અધ એટલુ બધુ પ્રસરેલુ હાય છે, કે, જેથી તેઓ સત્યનું શુદ્ધ સ્વરૂપ જોઇ શકતા નથી. સત્યને વળગી રહેવામાં તેઓ મેટાઇ માનતા નથી પણ પાતે ગમે તેવા પ્રસંગમાં કહી દીધેલા વાક્યને વગર વિચારે વળગી રહેવામાં કે કદાગ્રહ કરવામાંજ અને પોતાનું ધાર્યું કરવામાં મોટાઇ સમજે છે. સાહસિક વૃત્તિ અને માનસિક ખળ

Page #20

૧૦૮
શ્રી આત્માન પ્રકાશ ધરાવનારાની તે હાલ પૂરેપૂરી ખોટ આવી પડી છે. આથી સાંપ્રતકાલે શ્રાવકપણાનું શૈર્ય બતાવી શ્રી વીરધર્મના ગોરવ સૂર્યને અધિક તેજસ્વી બનાવનારા તે પૂર્વજોનું અ૫ અંશે પણ અનુકરણ કરવાની પૂરેપૂરી આવશ્યકતા છે. આધુનિક શ્રાવકોની પ્રવૃત્તિ જેવાથી દરેકને કહેવું પડશે કે, ચાલતી વિક્રમની શતાબ્દિમાં ખરા દાનેશ્વરી શ્રાવક વિરે અનેક થતાજ નથી. શ્રી વીર પ્રભુની વીરલીલાની જન્મભૂમિ ભારત વર્ષમાં કોઈ પગે સાચે શ્રાવક વીર કે જે સંઘ સેવાના મહાવ્રતથી આશ્ચર્યમાં ગરકાવ કરી નાંખે તેવી પ્રવૃતિ કરનાર જે પુરૂષ પાકતું નથી. સંઘ સેવામાં જ જીવન અર્પનારું, જૈન સમાજમાં જીવન શક્તિ અને તેજસ્વિતાને ભરી દેનારું, અસાધારણ કાર્ય શક્તિને પરિચય કરાવનારૂં અને સાધમીએાના દારિદ્રનો ઉચ્છેદ કરવા પુનઃ પુનઃ પ્રયત્ન કરનારું તે ખરૂં શ્રાવકત્વ હાલ કયાં છે ? તે તે ઘોર અંધકારમાં ડુબી ગયું છે.
પ્રાચીન ગૃહસ્થ ધર્મવીરના હદયમાં કોઈ શુદ્ધ શ્રદ્ધાની શીતળ છાયા પડતી હતી; તથાપિ તેમની શ્રદ્ધા અંધ શ્રદ્ધા ન હતી. જો કે ગુરૂના વચનો ઉપર સત્ય બુદ્ધિ રાખી તેમનું અવધારણ કરવું, તે શ્રદ્ધાનું લક્ષણ તેમને માન્ય હતું અને તેવી શ્રદ્ધાથો સત્ય વસ્તુની ઉપલબ્ધિ થાય છે, એમ તેઓ હૃદયથી માનતા હતા, તથાપિ સત્યાસત્યનો નિર્ણય કરવામાં તેઓ સર્વદા તત્પર રહેતા હતા. ઉપદેશનું જે વાકય શ્રવણ માર્ગે આવે પણ તને હૃદયના ઉંડા પ્રદેશમાં પહોંચાડી સ્થાન આપતાં તેઓ દીર્ધ વિચાર કરતા હતા. તેથી કરીને કેટલીવાર ગુરૂએના વ્યાખ્યાનમાં ઉહાપેહ થવાના અનેક પ્રસંગે પ્રાચીન ચરિત્રમાં જોવામાં આવે છે.
સાંપ્રતકાળે એ પૂર્વ શ્રદ્ધાનું સ્વરૂપ બદલાઈ ગયું છે. કેઈનામાં શ્રદ્ધાને તદન અભાવ જોવામાં આવે છે તે કોઈનામાં અંધ શ્રદ્ધા દેખાય છે. વળી કોઈ કઈ વ્યક્તિમાં તે કત્રિમ શ્રદ્ધાને આભાસ પણ વિકાય છે. તે સર્વમાં અંધ શ્રદ્ધા વધારે હાનિ કરે છે. આંખ મીચીન, બુદ્ધિને શૂન્ય કરી નાંખીને, કાંઈ પણ જોયા કે વિચાર્યા વિના જે એક જ વાત પકડાઈ તેને વળગી રહેવું, એ અંધ શ્રદ્ધા કહેવાય છે, એ શ્રદ્ધાથી સત્ય વસ્તુની ઉપલબ્ધિ થતી નથી. એવી શ્રદ્ધાથી તે દુરાગ્રહ, હઠ, અને નકામી નકામી વહેમની કુટેની વૃદ્ધિ થાય છે, એવી કુટેવોનું બીજ હૃદયને સંકેચ અને મનનું સાંકડાપણું એ છે. જે વર્તમાન કાલે જેને પ્રજામાં ઘણે સ્થાને જોવામાં આવે છે. આ અંધ શ્રદ્ધાને લઈને જેન પ્રજા હાલ અનેક કડવા અનુભવ કરે છે. કર્તવ્યના ખરા માર્ગને છેડી ડેન્માર્ગે ચાલે છે, તેથી તેમનામાં અધમતાને અર્પનારા રીવાજોએ મોટે પગ પેસારો કર્યો છે અને સર્વત્ર અનુચિત પ્રવૃત્તિને પવન ફૂંકાવા લાગે છે. જે આ પ્રમાણે અંધ શ્રદ્ધાને પ્રવાહ અવિછિન્ન

Page #21

શ્રાવકેની પ્રાચીન ઉન્નતિ અને આધુનિક-અવનતિ.
૧૦૯
ચાલ્યા શકશે તે શ્રાવક પ્રજાની ઉન્નતિંનું શિખર જે કાંઈ પણ ભવિષ્યની આશા ઉપર ટકી રહ્યું છે, તેનો વિનાશ થવા વખત આવે એટલું જ નહીં પણ જેઓએ બુદ્ધિના ચમત્કારી પ્રભાવથી આ ભારતના વિશાળ પ્રદેશમાં જેને મતની મહાન પ્રતિષ્ઠા પાડી છે અને જેઓએદયા ધર્મની પ્રરૂપણ કરી સર્વ સમાજને એક સ્થાનમાં ઉભા રાખી બ્રાતૃભાવથી આલિંગન કરાવવાને મહાન ઉપદેશ આપે છે, તેવા પ્રાચીન જૈન મહાત્માઓની ઉત્તલ કીર્તિને કલંક લાગ્યા વગર રહેશે નહીં માટે તેવી અંધ શ્રદ્ધાથી મુક્ત થવાથીજ આપણી ગેરવતા વધતી જશે.
પૂર્વકાલે ગૃહવાસની શીતળ છાયામાં રહી ગૃહસ્થ ધર્મના પૂર્ણ અધિકારી બનવા માટે નીતિમય ચારિત્રનું સંપૂર્ણ શિક્ષણ લેવામાં આવતું હતું. નીતિમય ચારિત્ર કીયું, નીતિમય ચારિત્રનાં શાં લક્ષ ગ, અને નીતિમય ચારિત્રની રક્ષા શાથી, એ ઈત્યાદિ અને ગૃહસ્થ વર્ગમાં વારંવાર ચર્ચાતા હતા. માણસના નીતિ મય ચાગ્નિ ઉપર સહવાસ અને સંસર્ગની ઘણી અસર થાય છે એ વાતને તેઓ સંપૂર્ણ રીતે સત્ય માનતા હતા. અને નીતિ એ મનુષ્યના વ્યવહાર નાવને દેરનાર ધ્રુવ છે, એમ તેઓ નિશ્ચયથી સમજતા હતા. આથી તેમના વ્યવહારની શુદ્ધિ ભારત વર્ષમાં સર્વોત્કૃષ્ટ ગણાતી હતી અને તે બળને લઈને તેઓ સમગ્ર વિશ્વજનના પુર્ણ વિશ્વાસપાત્ર બનતા હતા. વર્તમાન કાલે એ નીતિમય ચારિત્રને પ્રકાશ તદન ઝાંખો થતો જાય છે. ઉત્તમ પ્રકારની શ્રીમંતાઈ પ્રાપ્ત થયા છતાં અને ઉપકાર કરવાના સર્વ સાધને ઉપસ્થિત થયા છતાં તેવા પ્રસંગમાં અનેક જાતની વિચિત્રતા કરવામાં આવે છે. કત્રિમ ભાવ, આડંબર, કપટ ભરેલો વિવેક, મીઠાશ અને શુષ્ક વાણી વિલાસના મલિન જલમાં આધુનિક ગૃહસ્થ પિતાના નીતિમય ચારિત્રને ઝબળી દે છે. પરંતુ છેવટ કન્રિમ ભાવનાનું સ્વરૂપ ઉઘાડયું પડયા વગર રહેતું નથી. પુર્વના નીતિમય ચારિત્રવાલા શ્રાવકે જેઓએ સ્વતંત્ર, સ્વપ્રમાણ, દીર્ધદશી, સર્વપ્રેમી, એકમાગી આનંદ અને પ્રમાણિક કર્તઅને માર્ગે ચાલી સમાજની મર્યાદા બાંધી છે, તેમના શ્રાવણને માટે ભારત વર્ષની સર્વ આર્યપ્રજા અદ્યાપિ મગરૂરી ધરાવે છે અને આહંત ધર્મના ગૃહસ્થાવાસને સંપુર્ણ ધન્યવાદ આપે છે. તેમનો એ ગૃહાવાસ સ્વર્ષિય સુખનું સ્થાન હ; તેમના ગૃહાંગણમાં નીતિની કલ્પલતા પલ્લવિત થઈને રહેતી હતી કે જે ક૯૫લતા ને હમેશાં પ્રમાણિકતા રૂપી જલધારાનું સિંચન કરવામાં આવતું હતું. જેના મધુર કુલને સ્વાદ તે ધર્મવીરે આનંદ પૂર્વક અનુભવતા હતા.
સાંપ્રતકાલે એ ગૃહાવાસની સ્થિતિ બદલાઈ ગઈ છે. જે ગૃહાવાસ સ્વગીય શોભાને અધિકારી છે, તે ગૃહાવાસ ઉપર આજે નારકી ભૂમિની મલિન છાયા

Page #22

૧૧૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પડવા લાગી છે. જેનું આંગણું નીતિની કલપલતાનું અધિકારી છે તેમાં આજે અનીતિ, અપ્રમાણિકતા, છળ, કપટ, અનાચાર, ધર્તતા, આડંબર અને કત્રિમ ભાવરૂપી ઝાંખરાઓ ઊગી નીકળ્યા છે, તેની આસપાસ સ્વાર્થ, દ્વેષ અને કુસંપના કાંટાળા થર ઊગ્યા છે અને તેની કટુવાસની હવે તે ગ્રહવાસની ભૂમિની ચારે તરફ પ્રસરી રહી છે. આ ઉપરથી અમારૂં એમ કહેવું નથી કે અત્યારથી તમામ ખરાબજ છે, પરંતુ અવનતિ થતી જતી સ્થિતિને ઉન્નતિ કરવા માટે વર્તમાન સમયનું માત્ર દિગદર્શન છે તેમાંથી જેટલું અગ્ય હોય તેને દૂર કરવાનું છે.
- આ પ્રમાણે પ્રાચિન અને આધુનિક શ્રાવકની સ્થિતિને વિચાર કરવાથી સર્વ કેઈ પણ સહૃદય અને સુવિચારક જૈનને લાગી આવશે કે, અધુનિક જૈન સમાજની અંદર ઘાણી સુધારણા કરવાની જરૂર છે. સાંપ્રતકાલના જૈન સમાજે પિતાની પુર્વ સ્થિતિને વિચાર કરવો જોઈએ. પિતે તેજ પુર્વજોના સંતાનો છે એ વાત ભુલી જવી ન જોઈએ. જે પુર્વ પુરૂષે અપુર્વ ધર્મ બળ, અનુપમ સાહસ, અલોકિક શક્તિ અને અટલ ઔદાર્ય તથા તેજસ્વીતા બતાવી આ ભારત મંડળ ઉપર પ્રકાશિત થઈ જીવનની અંત્યદશામાં દેવભુમિના સેવક બન્યા છે. જે એના ઉપકારી કામો અલૈકિક ભાવથી ભરેલા હતા, જેઓની શક્તિઓ અને ગતિને રોકવાને અન્ય આર્ય પ્રજા સમર્થ થઈ નથી, જેઓ અપુર્વ સામર્થ્ય અને દઢ નિશ્ચયના બળથી પિતાની મહાન સાધનાની સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી શકયા છે, જેઓ અનેક વિધ્રો અને અનેક વિપત્તિઓ આવી પડયા છતાં પોતાને ધર્મ વાલી શકયા છે અને સમસ્ત ભારતમાં જેમની મહાશકિતની હાક વાગી રહી છે, તેવા પુર્વ શ્રાવકવીરેના સંતાને એ હવે વિચારવું જોઈએ કે, સાંપ્રતકાલે આપણે કેવી દશામાં આવતા જઈએ છીએ. આપણા પૂર્વજોની અને આપણી સ્થિતિ વચ્ચે હાલ કેટલું. બધું અંતર છે? દિવ્ય કઃપવૃક્ષની શાખાઓ ઉપર કટુફલના લુમખાઓ થાય, એ કેટલું બધું હાસ્યાસ્પદ અને લજજાસ્પદ કહેવાય ? તેનો વિચાર કરી આધુનિક અવનતિ વધારે થતી અટકાવવાની જરૂર છે.
---- © --
પ્રકીર્ણ.
ભાદરવા સુદી ૪ ના દિવસે સાગર ગચ્છના ઉપાશ્રયમાં શ્રી સંધ એકઠે થયો હતો જે વખતે પૂજ્યપાદ શ્રીમાન હું સવિજયજી મહારાજે જેનોને વ્યવહાર સુધારવા માટે સગર, કતિ નું દષ્ટાંત આપી, તેના સાઠહજાર પુત્રના એકી સાથે પંચત્વ પામ્યા, તે વખતે સગરચક્રવૃતિએ રાખેલી ઘેતા શાંતિ, વગેરે ઉપદેશથી જણાવ્યું હતું જેથી તેવા કે પ્રસંગે શેક નહીં કરવા જેમ બને તેમ ઓછો કરવા

Page #23

બચાવલેકન. જણાવ્યું હતું. કમનશીબે જેમને ત્યાં પુરુષનું મરણ થયું હોય તેમની વિધવા સ્ત્રીને ઘણા લાંબા વખત સુધી ઘરમાં રહેવું પડતું હોવાથી દેવ-દર્શન ઉપદેશ શ્રવણથી વંચીત રહેવું થતું હોવાથી વિધવા સ્ત્રીઓ ત્રણથી પાંચ મહીના સુધી ઘરમાં રહેવું (ખુણે રહેવું સાથે મરણ પ્રસંગે રસ્તા વચ્ચે રોવા કુટવાનો રિવાજ છે તે બંધ કરવામાં આવ્યો. વગેરે બાબતનો બંદોબસ્ત પાટણના સંઘે કર્યો હતો તે ધારાને ભંગ કરનાર પાસેથી સવા રૂપિયા પાંજરાપોળમાં લેવો તેવો નિયમ ઠરાખ્યો હતો.
ગ્રંથાવલોકન.
૧ શ્રી હંસવિજયજી જૈન કી લાઈબ્રેરીને ચતુર્થ વાર્ષિક રિપોર્ટ
(વડોદરા) આ લાઈબ્રેરીના ઉત્પાદક જેનો હોવા છતાં વડોદરાવી સમગ્ર પ્રજાને તેના ધારા ધોરણને અનુસરી વાંચનનો લાભ આપે છે. તે એવા જાહેર રસ્તા ઉપર આવેલ છે કે જેથી સર્વ કોઈ લાભ લઈ શકે, દિવસાનદિવસ તેની વૃદ્ધિ થતી જોવામાં આવે છે અને લાભ પણ લેવાય છે એમ તેના આ રીપોર્ટ વાંચતાં માલમ પડે છે. આ રીપોર્ટમાં “લાઈબ્રેરીનો પ્રચાર કેવા પ્રકારે હવે જોઈએ” એ નામને એક નિબંધ શ્રીમાન કૃપાળુ મુનિરાજ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજના શિષ્ય મુનિરાજ શ્રી કરવિજયજીને છે તે ખાસ વાંચવા જેવો છે.
એકંદર રીતે આ સંસ્થાનો વહીવટ સંતોષકારક છે અને તેની આબાદી ઈચ્છીએ છીએ.
૨ એક પાંત્રીશ આંકની પડી. ઉપરની બુક અભિપ્રાય માટે અમોને ભેટ મળેલ છે. તેના પ્રસિદ્ધ કરનાર સુરતના સુપ્રસિદ્ધ વૈદ્ય તિલકચંદ તારાચંદ શાહ છે કે જેઓ દેશી વૈદકશાસ્ત્રના સારા અભ્યાસી અને વૈદકનો ધંધો કરનાર સુરતના વતની છે. પોતાના ધંધા સાથે અનેક હેન્ડબીલો દ્વારા આરેગ્યતા માટે અનેક વખત સુચનાઓ પરોપકાર અર્થે જનસમાજને પોતાના ખર્ચ કરે છે તેમણે આ બુક પ્રાચિન વિદ્યા સચવાઈ રહેવા માટે ( નહીં કે વેચવા માટે પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. તેમના આ પ્રયાસને અમે ધન્યવાદ આપીએ છીએ તેટલું જનહી પરંતુ વ્યાપારી તરીકે હિસાબ ગણિતમાં કુશળતા મેળવનાર માટે આ બુકમાં આવેલ તમામ કે શરૂઆતથી બાળપણથી શીખવાની જરૂર છે. કોઈ પણ લાઈબ્રેરીને માત્ર પાંચ આના પે સ્ટના લઈ ભેટ આપવામાં આવે છે. મળવાનું ઠે-વૈદ તિલકચંદ તારાચંદ શાહ મહીધરપુર-સુરત,

Page #24

૧૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ૩ શ્રી રૈવત ગિરિ જૈન વિદ્યાશાળા તથા શ્રી આત્માનંદ જૈન
લાઈબ્રેરીનો ત્રિવાર્ષિક રીપોર્ટ. ઉપરોક્ત સંસ્થાનો સવિસ્તર સં. ૧૭૨ થી સં. ૧૯૭૫ની શાલને ત્રણ વર્ષનો રીપેટ અભિપ્રાય માટે ભેટ મળેલ છે. જેમાં શાળાનું સ્થાપન સં. ૧૯૪૪ માં થયેલ છતાં તે મંદ સ્થિતિ ભેગવે છે જેનો રીપોર્ટ સં. ૧૯૬૯ થી સં. ૧૯૭૧ સુધીને બહાર પડેલો જણાવે છે. જૈન સ્ત્રીશાળા પણ ત્યાં છે જે જુદી ચાલે છે તેને ખર્ચ તીર્થ રક્ષક પેઢીમાં ભંડારની પહોંચમાં તેનું ખાતું રાખેલ હોવાથી ત્યાંથી ખર્ચ ખાતે અપાય છે.
જેનશાળામાં માત્ર ૧૫ પંદર વિદ્યાથીઓ લાભ લે છે જે બીલકુલ ત્યાંની જેન કેમના પ્રમાણમાં બીલકુલ ઠીક નથી. આ શાળાના નિભાવ માટે પર્યુષણ પર્વના દિવસમાં ફાળો નાંખવામાં આવે છે. તેમજ યાત્રાળુઓ પાસેથી કાંઈક રકમ આવે છે.
ઉપરોક્ત લાઈબ્રેરી સં. ૧૯૭૨ ની સાલમાં મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજ ત્યાં ચાતુર્માસ રહ્યા તે વખતે તેઓશ્રી ઉપદેશથી અત્રેના સંઘના અગ્રેસરોની ઈચ્છા થવાથી, ઉક્ત મુનિમહારાજના મુબારક હસ્તથી ખુલ્લી મુકવામાં આવી છે. આ લાઈબ્રેરીને જન્મ થવાથી યાત્રાળુઓ સ્થાનિક જેને અને
નેતર બહુ સારા પ્રમાણમાં લાભ લે છે. આ પવિત્ર તીર્થ સ્થળમાં આ લાઈબ્રેરી તે પ્રથમ અને જરૂરીયાતવાળી વસ્તુ હોઈને તેને સારા પ્રમાણમાં લાભ લેવાય તે બનવા જેવું છે, સાથે તેના કાર્યવાહકોને પણ તે માટે ધન્યવાદ ઘટે છે. જેનશાળા માટે રીપોર્ટમાં કહેવામાં આવે છે કે ત્યાંના જેન બંધુઓ પિતાના પુત્ર પુત્રીઓને ધાર્મિક જ્ઞાન આપવાને માટે દરકાર વગરના છે, જેથી આ સંસ્થા કાર્યવાહકે તેમને લાભ લેવા વિનંતિ કરે છે, અમો પણ ત્યાંના જૈન બંધુઓને સુચના કરીયે છીએ કે મનુષ્ય જીવન ખરેખરે ધાર્મિક જીવન સિવાય શુન્ય છે જેથી દરેક જેનેએ પિતાના બાળકોને ધાર્મિક શિક્ષણ આપવું જ જોઈએ આ શાળાને કાયમના નિભાવ માટે સારી આવક તેમજ સ્થાયી રકમની જરૂર છે. આવા પરમ પવિત્ર તીર્થ છે કે પવિત્ર શત્રુ જ્યની એક ટુંક છે તે સ્થળે ઘણું યાત્રાળુ બંધુઓ આવતા છતાં આ ખાતા ઉપર કેમ દષ્ટિ કરતાં નથી તે અજાયબી ભરેલું છે. અમો દરેક જૈન બંધુઓને આ પવિત્ર ગિરનારજી તીર્થ ઉપર આવેલ ત્રણે સંસ્થાને આર્થિક મદદ આપવાને ભલામણ કરીયે છીયે સાથે શેઠ શ્રી આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના કાર્ય વાહકોને નમ્ર સુચના છે કે ત્યાં પણ તીર્થની પેઢી હોવાથી તે ત્રણે ખાતા સારી સ્થિતિએ પહોંચે તેટલી મદદ આપવાની જરૂર છે અને તેની ઉન્નતિ ઈચ્છીએ છીએ.

Page #25

યથાવલેકન. ૪ “શ્રીમાળી વાણુઓના જ્ઞાતિભેદ.” ઉપરનો ગ્રંથ અમોને અભિપ્રાય માટે ભેટ મળેલ છે. આ ગ્રંથ વણક કેમની ઉત્પત્તિ માટે ઐતિહાસિક દષ્ટિએ લખાયેલું છે. ઈતિહાસિક સપ્રમાણુ આધારોથી સધન થયેલી હકીકત ઘણે ભાગે સત્ય મનાય છે. આ ગ્રંથ લખવાનો હેતુ લાડવા શ્રીમાળી વણીક કોમ સામે થતા આક્ષેપ દૂર કરી તે પણ શ્રીમાળીના પેટા વિભાગ તરીકે બતાવવાનું છે. છતાં પણ લેખક અને પ્રકાશકે અનેક પ્રમાણેથી વણક જ્ઞાતિઓની પરિસ્થિતિ ઉપર પ્રકાશ સારે પાડી છે. વૃદ્ધ શાખા-લઘુ શાખા તેજ દશા વિશા શ્રીમાલી જ્ઞાતિઓ છે એમ આ ગ્રંથમાં અનુમાનથી જણાવવામાં આવે છે. તે અનુમાન માટે બીજા પ્રાચીન લેખ ગ્રંથ વગેરેના વધારે પુરાવાની જરૂર છે. લાડવા શ્રીમાળીની ઉત્પત્તિ દશા વીશામાંથી થઈ છે તેઓ લાટ દેશમાંથી આવેલ જેથી લાડવા શ્રીમાળી કહેવાય છે. તેમ બીજા વર્ણમાંથી બનેલી નથી એ શ્રીમાળી કોમના છે તે હકીકત શીલાલેખોના પ્રમાણે આપી આ ગ્રંથમાં સિદ્ધ કરવામાં આવી છે. તો તેની સાથે ખાવા ખવરાવવા અને વધારામાં કહીયે તે એક ધર્મ પાળનાર તરીકે દીકરી લેવા દેવા સંબંધ કરે તે અયોગ્ય નથી. જુદા જુદા જ્ઞાતિભેદને લઈ વ્યવહાર એક બીજાને બંધ થવાને લઈને નાની નાની જ્ઞાતિએને ઘણું હાની થઈ છે તે આ જમાનામાં ચાલી શકે તેવું નથી. જેથી એક ધર્મ પાળનાર શ્રીમાળી, ઓશવાળ, પોરવાડ વગેરે ગમે તે વણીક કેમ હોય તેની એકયતા વધારામાં (તે મળી જવામાંજ) ધર્મની, કેમની, દેશની આબાદિ છે.
આ ગ્રંથના લેખક વિશા દશાશ્રીમાળી જ્ઞાતિઓને નાશના મોઢામાંથી ઉગારવા માટે વિધવા વિવાહનો ચાલ કરવાની (બંને જ્ઞાતિઓને) સુચના કરે છે, પરંતુ અમે તે વાત માની શકતા નથી. જ્ઞાતિઓની હાનિ અટકાવવા માટે તે એક ધર્મ પાળનારી વણીક કેઈપણ જ્ઞાતિ એકઠી મળી જાય, ખાવા ખવરાવવા દીકરી લેવા દેવાને વ્યવહાર શરૂ કરી દે, કન્યાવિક્રય, બાળલગ્ન, વૃદ્ધાવિવાહ વગેરે અટકાવે વ્યવહારિક રીત રીવાજ વગેરેમાંથી ખર્ચો ઓછો કરી નાખે, સંપ રાખે અને જ્ઞાતિમાંથી ગરીબાઈ દુર કરવા ઉપાયો છે અને દરેક જ્ઞાતિ બંધુની ઉન્નતિ કેમ થાય તેને માટે કાળજી રાખે તોજ હાનિ થતી અટકે, સિવાય બીજા ઉપાયો હઈ શકેજ નહીં. સાંસારિક ( વ્યવહારના ) બંધારણે જેમ સરલ, ઉદાર, ઓછા ખરચાળું તેમ તેમ જ્ઞાતિઓ લાંબા કાળ સુધી ટકી શકે છે. જેથી જ્ઞાતિઓની હાનિ થતી અટકાવવા ઉપરના ઉપાય યોગ્ય છે એમ અમારો અભિપ્રાય છે.

Page #26

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. નીચેના ગ્રંથો અમને ભેટ મળ્યા છે તે ઉપકાર સાથે
સ્વીકારીએ છીયે.
૧ આચારાંગસૂત્ર ભાષાંતર ભાગ ૧ લો શ્રીમાન મેહનલાલજી જૈનવે૦
જ્ઞાન ભંડાર સુરત તરફથી. ૨ સુબોધ પરત્નાવલી મુનિરાજ શ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજ તરફથી
ચેવલા દક્ષીણ ૩ શ્રી સુક્તમુતાવળી–મુનિરાજ શ્રીકપૂરવિજયજી મહારાજ તરફથી.
પંન્યાસજી શ્રી મણિવિજયજી મહારાજને સ્વર્ગવાસ.
કારતક સુદ ૩ બુધવારના રોજ ત્રાપજ ગામમાં માત્ર પાંચ સાત દિવસની સામાન્ય બીમારી ભેગવી પંન્યાસ શ્રીમણિવિજયજી મહારાજ સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. તેઓશ્રી પૂજ્યપાદ શ્રીમાન મુનિમહારાજ નીતિવિજયજી મહારાજના શિષ્ય હતા. આગમ વગેરેના સારા અભ્યાસી હતા અંગ્રેજી ભાષાનું જ્ઞાન મેળવેલું હોવાથી ઇંગ્લીશ સારા સારા ગ્રથનું પણ અધ્યયન કર્યું હતું. તેઓશ્રીના સ્વર્ગવાસથી એક વિદ્વાન મુનિ મહારાજની ખોટ પડી છે. અમે તે માટે દિલગીર છીયે, તેઓશ્રીના પવિત્ર આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
વેરા અમરચંદ જસરાજના સ્વર્ગવાસ.
શહેર ભાવનગરના અગ્રગણ્ય ગણતા શેઠ અમરચંદ જસરાજ વોરા શુમારે ૬૫ વર્ષની ઉંમરે માત્ર પાંચ દિવસની તાવની બીમારી ભેગવી આ વદી ૧૩ શુક્રવારના રોજ રાત્રિના પંચત્વ પામ્યા છે. તેઓ ધર્મ ઉપર શ્રદ્ધાવાળા દેવગુરૂની ભક્તિ કરનારા હતા. સાધુ સાધ્વી મહારાજેને જ્યારે ખપ હોય ત્યારે ભક્તિ નિમિત્તે આહાર, પાણી, ઔષધ વગેરે નિદોષ વસ્તુ તેમને ત્યાં રહેતી હોવાથી વહરાવી લાભ લેતા હતા. ઘણા વર્ષો સુધી ધાર્મિક કાર્યોમાં યથાશક્તિ મુખ્યપણે ભાગ લીધે હતે. ધાર્મિક સંસ્કાર બાળવયથી પડેલા હોવાથી અંત:સમય સુધી તે સંસ્કારના બળથી પરમાત્માનું સ્મરણ થયા કર્યું હતું. વ્રત, પચ્ચખાણ વગેરે સાગારી ક્રિયા કરતાં પરમાત્માના સ્મરણપૂર્વક દેહવિલિન થયા હતા. અમે તેમના કુટુંબને દિલાસે આપવા સાથે તેમના પુત્ર, જમાનાને અનુસરી શ્રી સંઘસેવા–કેમસેવા કરવા પ્રયત્નશીલ થાય એમ સુચના કરીએ છીએ. છેવટે સ્વર્ગવાસીના પવિત્ર આત્માને શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ એમ પ્રાર્થના કરીએ છીએ.

Page #27

श्री आत्मानंद प्रकाशनो वधारो.
जैन श्रात्मानंद सन्ना-नावनगर,
तरफथी
NEPAL
RAVA
AR
प्रसिद्ध थयेला ग्रंथोनुं
सूचिपत्र.
वीर संवत् २४४८. आत्म संवत् २६.
कार्तिक मास. ( उपरांत जैन धर्मना तमाम जातना ग्रंथो, नकशाओ, तीर्थों अने मुनिराजोना फोटोग्राफ्स ( छबीओ ) आ सभानी ऑफीसमाथी वेचाण मळी शकशे. नफा ज्ञान खातामांज वपराय छे, भाटे कोइपण ग्रंथ आ सभामाथीज मंगाववा विनंति छे.
धी आनंद प्रीन्टींग प्रेस-भावनगर.

Page #28

श्री जैन आत्मानंद सभा-भावनगर तरफथी अत्यार सुधीमा
प्रसिद्ध थयेला ग्रंथोनुं सूचिपत्र.
मा सभा तरफथी द्रव्यानुयोग, कथानुयोग, प्रकरणो, ऐतिहासिक, गणितानुयोग, आगमो, साहित्य वगेरेनां मूळ एकंदर नाना मोटा लगभग एकसो अपरांत पुस्तको प्रगट थयेला छे. जेमां संस्कृत, मागधीभाषाना अभ्यासीयोने माटे मूळ, ठीका-अवचूरि वगेरे संस्कृत मागधी भाषामां बहार पडेला छे भने गुजराती भाषाना अभ्यासीओने माटे मूळ टीका साथे भाषांतर तथा एकला भाषांतरना पण खास उपयोगी ग्रंथो प्रसिद्ध थयेल छे; जे तमाम वांधवालायक भने घरना श्रृंगाररुप होइ लाइब्रेरीने पण शोभा आपे तेवा छे, प्रथम संस्कृत अंथर्नु भने पाछळ गुजराती भाषाना ग्रंथोनुं लस्टि आपवामां आवेल छे.
मा सिपाय केटलाक जैन औतिहासिक ग्रंथो पण हालमां प्रसिद्ध थयेला छ भने केटलाक तैयार थाय छे; जे ग्रंथो मूळ संस्कृतमां अने केटलाक गुजराती, हिंदी अने भाखा ग्रंथोनो सारांश अने विस्तारथी, प्रस्तावना हिंदी भाषामा प्रकट करवामां आवे छे, जेथी तेनो दरेक लाभ लइ शके तेवू छे. या ऐतिहासिक प्रथनी महत्वता भने उपयोगीपणा माटे अनेक जैन अने जैनेतर विद्वान गृहस्थो तेमज
आपणा मुनिराजो तरफथी उंचा अभिप्राय मलेला छे, जे अभिप्रायो अमारा तरफथी प्रसिद्ध थता मासिकमां आवे छे अने ते प्रथy लीष्ट पण श्रा साथे छे.
संस्कृत-मागधी मूळ, टीका अने अवचूरिना ग्रंथो.. नंबर.x १ समवसरण स्तवः जवचूरि....
x २ क्षुल्लक भवावलि प्रकरण ... x ३ लोकनालिका द्वात्रिंशिका .... x ४ योनि स्तवः .... ...
०-१-० काल सप्ततिका.
०-१-६ x ६ देह स्थिति, स्तव-लघ्वल्प-बहुत्व,
०-१-० x ७ सिद्ध दंडिका स्तवः
.... ०-१-० xभावी निशानी वाळा ग्रंथ सीलीकमां नथी.
०-१-०
xxxxxxx

Page #29

०-२-० ०-२-. ०-१२.० ०-२-.
०-२-०
.
.
०
.
०
.
०
.
....
०-३-०
.
०-२-०
०-८-०
x ८ कायस्थिति स्तोत्रं x ९ भावप्रकरण स्वीपज्ञवचूरि.... ....
.... x १० नव तत्त्व प्रकरण भाष्य विवरण, .... x ११ विचार पंचाशिका ... .... अवचूरि * १२ बंधषट्त्रिंशिका, .... ....
.... x १३ परमाणुखंड, पुद्गल, निगोद, षट् त्रिंशिका वृत्ति. * १४ श्रावकव्रतभंग प्रकरण ... अवचूरि * १५ देववंदन, गुरुवंदन-प्रत्याख्यान भाष्य ,, x १६ सिद्धपंचाशिका. .... ... " * १. अनाय उच्छकुलकम् वृत्ति ... x१८ विचार सप्ततिका..... .... अवचरि १९ अल्प बहुत्व गर्भित महावीर स्तवन तथा महादंडकस्तोत्र....
.. * २० पंचसुत्रम्. (सटीक. ).... x २१ जंबुस्वामी चरित्र. ४ २२ रत्नपाल नृपकथा
२३ सुक्तरत्नावली .... २४ मेघदूत समश्यालेख
चेतोदूत. x २६ पर्युषणाष्टाह्निका व्याख्यान
२७ चंपकमाला कथा .... ....
२८ सम्यक्स्व कौमुदी .... ... x २६ श्राद्धगुण विवरण.... .... x ३० धर्मरत्न प्रकरण .... सटीक x ३१ श्री कल्पसूत्र ....(सुबोधिका)...
x ३२ श्री उत्तराध्ययन सूत्र सकि *भावी निशानी वाळा मंथो सिलिकमां थोडा छ. x भावी निशानी बाळा ग्रंथो सिलिकमां बालकल नथी.
०
०
०-४-०
mm Cccc
X
०-६-०
०-१२-०
१-०-०
X X
०-१२-० ०-०-०

Page #30

०-१३-० १-०-० ०--३... ०-२-०
१-४-०
१
०-२-० ०-५-० ०-२-०
x३३ उपदेश मप्ततिका .... ...
३४ कुमारपाक प्रबंध .... .... x ३५ आचारोपदेश. ... ...
३६ रोहिणी अशोकचंद्र कथा .... ३७ गुरुगुणषट्विंशिका....दीपिका वृत्ति साथे x ३८ ज्ञानसार अष्टक (ज्ञान मंजरी टीका) ३६ समयसार प्रकरण ....( स्वोपज्ञ टीका )
सकृतसागर....
धम्मिल कथा .... ४२ प्रतिमा शतक... ( लघुवृत्ति) ...... ४३ धन्य कथानक..... ४४ चतुर्विंशति जिन स्तुति संग्रह ..... ४५. गोहिणेय कथा ..... ४६ श्री लघुक्षेत्रसमासप्रकरणम्वोपज्ञ विवरण सभेत. ४७ श्री बृहत संघयणी .... ....
., श्राद्धविधि .... .... ४९ ., षड्दर्शन समुच्चय.... .... ५० , पंच संग्रह प्रथम भार, .... ५१ ,, सुकृत संकर्तिनम् ....
प्राचीन चार कर्मग्रंथ सटीक ... संबोधसित्तरी....व्याख्या समेत
कुवलयमाळा कथा.... .... ५५ सामाचारी प्रकरणं, आराधक विराधक चतुर्भङ्गी
प्रकरण. स्वोपज्ञ वृत्ति समेत..... करुणाबजायुध नाटक.... .... कुमारपाल चरित्र महाकाव्यम्....
महावीर चरीयम् .... ५६ कौमुदी मित्रानंद नाटक .... ६० प्रबुध रोहिणेय नाटक
२-८-० २-८-० ३-०-० ३-८-० ०-१२-० २-८-० ०-१०.० १-८-०
०
५२
०
५८

Page #31

uru
..
.
६१ धर्माभ्युदय
०-६-० ६२ पंच निर्गथी.....
०-८-० ६३ रयणशेहरी कथा.......
०-८-० ६४ सिद्धप्राभूतसटीकम्...
०-१०० ६५ दान प्रदीप ....
२-०-० ६६ बंध हेतुदयत्रीभंगी .....
०-१२-० धर्म परीक्षा ....
०-१२-० ६८ सप्ततिसत् स्थान प्रकरणम् ....
१-०-० श्रीउपासक दशांग सूत्र. ....
०-६-० चैत्यवंदन महाभाष्य.
१--०-० कल्पसूत्र ( कीरणावली टीका ) छपातां अने छपाववा माटे तैयार थतां ग्रंथो.
१ सुमुख नृपादिमित्र चतुष्क कथा. २ जैन मेघदूत सटीक, .... ३ षट्स्थानक सटीक. ....
विज्ञप्ति संग्रह. ..... .. ५ संस्तारक प्रकीर्णक सटीक. ... ६ श्रावकधर्म विधि प्रकरण टीका. ....
विजयचंद केवळी चरित्र प्राकृत. ८ लिंगानुशासन स्वोपज्ञ..... ६ धातु पारायण. १० श्री मंडलप्रकरण. .. ११ गुरुतत्त्व विनिश्चय. .... १२ पातांजल योगदर्शन. ( योगविंशिका सहित १३ प्रनोत्तर पद्धति. ....
श्रीनंदीसूत्र. .... .... ७३ श्रीअंतगाड दशांग सूत्र.... ...
.
..
0000
0000
....

Page #32

..
..
oc MU
छपायेला परचुरण संस्कृत ग्रंयो. प्रकरण संग्रह (सिंदूर प्रकरण, तत्वार्थधिगम भने गुणस्थान क्रमारोह) ०-४-० १ मेरु त्रयोदशी कथा. ....
०-४-० २ श्री सुसढ चरित्र. ....
०-२-० ३ श्री सुदर्शना चरित्र (प्रथम भाग) ४ जल्प मंजरी.
०-२-० ५ जैन व्रतक्रिया विधि. ....

Page #33

.
.
-०
-०
.
.
.
छपायेला जैन गैतिहासिक ग्रंथो. ( श्रीमान् प्रवर्तकजी श्री कान्तिविजयजी ग्रंथमाळा ) १ विज्ञप्ति त्रिवेणी.... x२ कृपा रसकोष .... x३ श्री शत्रुजयतिर्योद्वार प्रबंध x४ प्राचीन जैन लेख संग्रह भाग १ लो. ५ द्रौपदी स्वयंवर नाटक ....
छपातां तथा तैयार थतां ग्रंथो. १ पटवाना संघनो इतिहास. (हिन्दी) २ विज्ञप्ति संग्रह. ३ अगडुचरित्र. (संस्कृत हिन्दी) ४ कर्मचंद्रप्रबंध.
00 ५ विजयदेव महात्म्य." .... ६ प्राचीन जैन लेखसंग्रह संस्कृत-गुजराती. .... ७ जैन अतिहासिक गूर्जर काव्य संचय.... .... ८ जैनग्रंथ प्रशस्ति संग्रह. संस्कृत-गुजराती .... ९ जैन तिहासिक गूर्जर रास संग्रह.... .... १. प्राचीन जैन लेख संग्रह द्वितीय भाग ....
....
BAM
x मा निशानविाळा ग्रंथोनी नकर शीलकमा नथी.

Page #34

.
.
.
.
छपायेला गुजराती भाषाना पुस्तको. गुजराती भाषाना अभ्यासीओ माटे नीचेना पुस्तको खास खरीदवानी अने वाचवानी अमारी नम्र सुचना छे, जे ग्रंथो ज्ञाननी वृद्धि थवा साथे खानगी अने जाहेर पुस्तकालयने पण शुशोभित बनावे छे. x१ श्री जैन तत्वादर्श ( शास्त्री)
.... ४-०-० x२ अज्ञान तिमिर भाष्कर (हिंदी)
.... २-८-० ३. धर्मबिन्दु ग्रंथ. मूळ टीका अने भाषांतर साथै
२-८-० . ४ आत्मप्रबोध ग्रंथ. (शास्त्री)
२-८-० x५ ध्यान विचार. (गुजराती) प्रकरण संग्रह.
०--४-० श्रावक कल्पतरु. ( गुजराती)
.... ०-६-० जेमां श्रावकना बार व्रतनु स्वरुप तथा अगीयार पडिमानुं स्वरुप
बताववामां आवेल छे. x८ आत्मोन्नति. ....
६ प्रकरण पुष्पमाळा. मूळ अने भाषांतर साथे .... ०-६-० x१० विविध पुजासंग्रह श्रीमद् विजयानंदसूरी ( आत्मारामजी)
तथा मुनिराजश्री वल्लभविजयजी महाराज कृत तमाम -८-०
जैनधर्म विषयिक प्रश्नोत्तर ( शास्त्री) .... .... ०-८-० १२ कुमारविहार शतक मूळ अवचूरि अन भाषांतर साथे (शास्त्री) १-४-० +१३ देवसीराई प्रतिकमण (अर्थ साथे ) ( शास्त्रो गुजराती) ०-३-० इंसविनोद (शानी) .... ....
०-१२-० १५ प्रमोत्तर पुष्पमाळा (शास्त्री) ...... .... .... ०-१४-० १६ नव तत्त्वनो सुंदर बोध, मूळ, अवचूरि अने भाषांतर सहित
(शास्त्री गुजराती ).... ०-१०-० १७. प्रात्मवल्लभ स्तवनावली (शाखी) .... .... १८ जीवविचार वृत्ति, मूळ, अवचूरि भने भाषांतर सहित ०-६-. १६ दंडक विचारवृत्ति ,
०-८-० ४ मा निशानीवाळा ग्रंथोनी जुज नकल शीलकमां बे. * ा निशानीवाळा यथा शीलकमां बालकुल नथी.
...
०-१०-०

Page #35

२० नयमार्ग दर्शक, ( गुजराती ) सात नयतुं स्वरूप ....०-१२-० २१ जैन तत्त्वसार. मूळ, तथा भाषांतर ( शास्त्री गुजराती) ०-६-०
(जैनतत्त्वज्ञाननुं सरल अने सुंदर स्वरुप आपवामां आवेल छे.) २२ सदर भाषांतर शास्त्री....
... ..... .-२-० २३ मोक्षपद सोपान . , गुणस्थाननुं स्वरुप .... ०-१२-० २४ जंबुस्वामि चरित्र. (गुजराती) .... .... .-८-.
जे एक संपूर्ण अलंकारीक अने सुंदर रचना छे. २५ नवाणुं प्रकारी पूजा. (अर्थ साथे ) शास्त्री गुजराती .... ०-४=o २६ जैन ग्रंथ गाइड (गुजराती) २७ तपोरत्न महोदधि भाग १-२ तमाम तप विधि साये
( पत्रकारे शास्त्री).... २८ विविध पूजा संग्रह ( नवी आवृत्ति) .... २९ श्री सम्यक्त्व स्तव मूळ तथा भाषांतर (शास्त्री गुजराती) •-४-० ३० श्री श्राद्धगुण बिवरण (गुजराती) (जेमा मार्गानुसारनिा पां
त्रीश गुणनुं वर्णन सुंदर कथाओ सहित प्रापवामां आवेल छे. श्रावकोपयागी खास ग्रंथ छे.)
.... १-८-० ३१ चंपकमाळा चरित्र ,,....
.... ०-८-० x३२ कुमारपाळ चरित्र ( हिंदि) ४१३ श्री सम्यक्त्व कौमुदी. ,, (जेमां सम्यक्त्वनुं विस्तारथी
स्वरुप अनेक सुंदर कथाओ सहित पापवामां आवेल के
जे खास वांचवा लायक छे. )... .... .... १-०-० ३४ प्रकरण पुष्पमाळा. बीजुं रत्न (परमाणु, पुद्गल, निगोद छत्रिशी)
( मूळ टीका अने भाषांतर साथे शास्त्री तथा गुजराती) ०-८-० ३५ श्री अनुयोगद्वार सूत्रनो संक्षिप्त सारांश. (गुजराती) .... ०-४-० ३६ अध्यात्ममत परीक्षा ( गूजराती)
.. ०-४-० ३७ गरगुण छत्रीशी भाषांतर.....
....
....
x मा निशानीवाळा ग्रंथोनी जूज नकल शीलकमा छे.

Page #36

३८ श्री शत्रुज्य तीर्थ स्तवनावळी. ....
.... ०-५-. ३९ श्री आत्मकान्ति प्रकाश. ....
.... ०-६-. ४० झानामृत काव्यकुंज (झानसार भष्टक गद्य, पद्य, अनुवाद सहीत)०-१२-० ४१ देव भक्तिमाळा प्रकरण .... ४२ श्री उपदेश सप्ततिका भाषांतर..... ....
छपाता ग्रंथो. गुणमाळा ( भाषांतर) श्री विमलनाथ चरित्र भाषांतर .... दानप्रदीप
.... संबोध सित्तरी . , .... धर्मरत्न प्रकरण. चैत्यवंदन महाभाष्य (माषांतर).... नवतत्त्व भाष्य (भाषांतर) ...

Page #37

•-४-०
सभाना
अन्य ग्रंथो. श्री पर्युषणाष्टान्हिक व्याख्यान (भाषांतर साये ; ०-८-. श्रीपाळ चरित्र
। भी मा. बी० गांगेयमंग प्रकरणम्.... मृगांकचरित्रम्.... नयोपदेश.... ....
-.-.
अन्य ग्रंथो. सिद्धांत मुक्तावली.
०-४-० प्रमेयरस्नकोष.
०-८-. तत्त्वनिर्णय प्रासाद. .... सत्तर भेदी पूजा (हारमोनियमना नोटेसन सागिम साये दशयति धर्म बगेरे पूजा पन्यासजी भी गंभीरविजयजी महाराज कृत ०-४-० जैन मत वृक्ष. जैन भानु. विशेष निर्णय. विमल विनोद.
..
....
6000
0000
....

Page #38

श्री आत्मानन्द प्रकाश.
जैन कोममा अति फेलावा साथे प्रख्याति पामेलं आ मासिक आ सभा तरफथी ओगणीश वर्ष थया दर मासे प्रगट करवामां आवे छे, जेमां आवतां धार्मिक, व्यवहारिक अने नैतिक संबंधी उत्तम लेखोथी प्रापणी कोममा नकळता मासिकोमा प्रथम पंक्ति धरावे छे, दर वर्षे तेना ग्राहकोने वांचननो व्हाळो लाभ आपवा, साथे, वर्ष पूर्ण थतां पहेला नवीन द्रव्यानुयोग वगेरे विषयोथी भरपुर एक उत्तम ग्रंथ सुंदर बाइन्डींगथी अलंकृत भेट आपवामां आवे छे के जेवी भेटनी बुक बीजा कोइपण मासिक श्रापतुं नथी. हालमां तेनुं ओगणीसमुं वर्ष चाले के. गुरुभक्ति निमित्ते नीकळता आ मासिकनी ग्राहकोनी बहोळी संख्या तेज तेनी उत्तमतानो पुरावो छे. तेनुं कद मोटुं करवामां आव्युं छे. तेमज वीजा मासिकोर्नु लवाजम वधारवामां आव्युं छतां आ सभाए समाजने वांचननो बहोळो लाभ सस्ती किंमते आपवानी उदार भावनाने लइ वार्षिक रुा. १-०-० पोस्टेज चार आना राखवामां आवेल छे. तेना प्रमाणमा लाभ विशेष छे. नफो ज्ञानं खातामां वपराय छे. जेथी दरेक जैन बंधुओए तेना ग्राहक थइ अवश्य लाभ लेवा चुकवं नहि.

Page #39

શ્રીમાન ઉપાધ્યાયજી યશોવિજયજી મહારાજ કૃત.
શ્રી અશ્ચાત્મ મતપરિક્ષાગ્રંથ
| ( મૂળ સાથે ભાષાંતર. ) સતરમાં સૈકામાં કે જ્યારે જૈન દર્શનની અંદર પડેલ ભિન્ન ભિન્ન શાખામાં ધર્મ સંબંધી અનેક વિવાદો ચાલતા હતા, તે દરમ્યાન બાળ જીવોને સત્ય શું ? અને શુદ્ધ તા શેમાં છે ? તે શોધવાની મુશ્કેલી જણાતા તેવા જીવાને ઉપકાર કરવા નિમિતેજ આ અધ્યાત્મિક ગ્રંથની ઉક્ત મહાત્માએ રચના કરી છે. શુદ્ધ તત્વના સ્વીકારનેજ આસ પુરૂષ અધ્યાત્મ કહે છે, જેથી તેની પરિક્ષા કરીને ગ્રહણ કરવું જોઈએ તેજ આ ગ્રંથમાં બતાવવામાં આવેલ છે. ગ્રંથની શરૂઆતમાં અધ્યાત્મ કાને કહેવું તેની વ્યાખ્યા સાથે નામ-સ્થાપના દ્રવ્ય અને ભાવે; એ ચારમાં મેક્ષના કારણ એવા ભાવ અધ્યાત્મ વિષે વિવેચન કરી તેની અંદર જ્ઞાન અને ચારિત્રની ઉચ્ચ ઘટના કેવી રીતે થઈ શકે, તે માટે મહાત્મા ગ્રંથકાર મહારાજે યુક્તિપૂર્વક બતાવ્યું છે, તે સાથે અધ્યાત્મની સિદ્ધિ કયારે થઈ શકે તેને અંગે શંકા સમાધાન પૂવક અન્ય ગ્રંથાના પ્રમાણુ આપી પુરવાર કરી બતાવ્યું છે ! ત્યારબાદ જેમના મતના વિચાર કર્તાવ્યું છે તેવા નામ અધ્યામી કે જે શુદ્ધ અધ્યાત્મથી તેમની હકીકત કેવળ જીદી અને વિરેાધી છે અને શુદ્ધ ભાવે અe મોક્ષનું કારણ છે, તેનું સ્કુટ વિવેચન શ્રીમાન ગ્રંથકતોએ અસરકારક રીતે બતાવ્યું છે. મધ્યામના ખપી અને રસીકને આ અપૂર્વ ગ્રંથ ખાસ પઠન પાઠન કરવા જેવા છે. કિંમત રૂ. ૯-૮-૦ પાસ્ટેજ જુદુ. અમારી પાસેથી મળશે
અમારી સભાનું જ્ઞાનાધાર ખાતુ. ૧ સુમુખ તૃપાદિમિત્ર ચતુષ્ક કથા શા. ૧૫ ધાતુ પારાયણ. | ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસ પાટણવાળા તરફથી, ૧૬ શ્રી નદીસૂત્ર-શ્રી હરિભદ્રસૂરિકૃત ટીકા. ૨ જેન મેઘદૂત સટીક
' સાથે બુહારીવાળાશેઠ”ાતીચ દસુરચંદ તરફથી ૩ જૈન ઐતિહાસિક ગૂજર રાસ સ"પ્રહ ૧૭ શ્રી મડલપ્રકરણ શાહ ઉજમશી માણે૪ પ્રાચીન જૈન લેખસ"Dહું દ્વિતીય ભાગ કચંદ ભાવનગરવાળા તરફંથી. ૫ અંતગડદશાંગસૂત્ર સટીક ભરૂચ નિવાસી ૧૮ ગુરૂતત્ત્વ વિનિશ્ચય શેઠ પરમાનંદદાસ ઉજમ વ્હેન તથા હરક્રિાર બહેન તરફથી,
રતનજી ગાલાવાળા, હાલ મુંબઈ.. ૬ શ્રી કલ્પસૂત્ર-કીરણાવની શેઠ દોલતરામ ૧૯ ગુણમાળા (ભાષાંતર) શેઠ દુલભજી દેવાજી વેણીચંદના પુત્રરત્ન સ્વરૂપચંદભાઈ તથા તે
૨. કરચલીયા-નવસારી. મના ધર્મ પત્નિબાઈચુનીબાઇનીદ્રવ્યસહાયથી. ૨૦ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર ૭ ષસ્થાનકે સટીક.
૨૧ દાનપ્રદીપ ૮ વિજ્ઞાતિ સંગ્રહ,
૨૨ સધ સિત્તરી ૯ સસ્તારક પ્રકણક સટીક.
૨૩ ધમરત્ન ૧૦ શ્રાવકધમવિધિ પ્રકરણ સટીક.
૨૪ ચૈત્યવદન મહાભાષ્ય (ભાષાંતર) ૧૧ વિજયુચ°દ કેવળી ચરિત્ર કાકત. ૨૫ નવતત્વ ભાષ્ય (ભાષાંતર). ૧૨ વિજયદેવસૂરિ મહાભ્ય.
નંબર ૨૦-૨૧-૨૨-૨૪-૨૫ ના અમે ૧૩ જૈન ગ્રંથ પ્રસસ્તિ સ‘ગ્રહુ.
થામાં મદદની અપેક્ષા છે. ૧૪ લિ‘ગાનુશાસન સ્થાપા (ટીકા સાથે) ૨૬ પનોત્તર પદ્ધતિ
૨૭ પાતાંજલ ચાગદાન.

Page #40
સુવાક્યા. 1 દ્રઢ આત્મ-વિશ્વાસવડેજ મનુષત્વ વખણાય છે અને શુદ્ધ ચારિત્રબળ તેમાં વધારે કરે છે. આત્મશ્રદ્ધા સાથે શુદ્ધ ચારિત્ર્યવાળા સદ્ગુણી મહાશયે સ્વપૂરને ખરી વાસ્તવિક લાભ કરી શકે છે. 2 અન્યને ઠગવા જતાં, પહેલાં પોતાના આત્મા હંગાય છે. સામે તો ઠગાય કે ન પશુ ઠગાય. પશુ ખાડે ખાદે તે તો અવશ્ય પડેજ, સામાન પુયુ પ્રબળ હોય તો તેને કશુએ ન થાય. પરંતુ પાપી તે પાપના ખાડામાં પડેજ, ધધારાજગારમાં ધાર્મિક વૃત્તિ અને ધર્મ માં ધંધારોજગારના જેવી નિયમબુદ્ધતા તથા ખત દાખલ થવાં જોઈએ. 4 જે તમારે શિખર ઉપર પહોંચવું હોય તો તલસ્પર્શ થવા પ્રયત્ન કરો. 5 ખરા ઉઘોગી માણસે જમીન ઉપર ધર બાંધે છે અને તરંગી માણસ હવામાં કિલ્લા બાંધે છે. શું તમે જે કામ ઉત્તમોત્તમ રીતે કરી શકતા હો તેનેજ તમારું જીવન—બળ—ઉત્સાહ સર્વસ્વ અર્પણ કરો. જીવનમાં માત્ર એકજ ખરી નિષ્ફળતા શક્ય છે અને તે આપણે જે કામ જાણતા હોઈએ તે કામ ઉત્તમ રીતે ન કરીએ એ છે. 7 સફળતા મળે યા ન મળે, યશ મળે યા અપયશ મળે તો પણ સહુએ પોતપોતાનું કર્તવ્ય તો કરવું જ જોઈએ. ખંત ભર્યા પ્રયત્ન (અભ્યાસ) થી ઘણુ જ સરસ કામ બની શકે છે. 8 એક મહાન ઉદ્દેશ સાધવાની મંગલકામના એજ જીવનનું સૌન્દર્ય તથા સુખ છે. હિંમત ધારણ કરે અને પસંદ કરેલા માર્ગથી લેશ પણ ચલિત થા નહીં. ફળ આપોઆપ થશે. 10 કરવા ધારેલા કામનું મનમાં એક ઉત્તમ ચિત્ર પાકા 'ગથી અંકિત થાય ત્યારેજ કામ કરો, તે પહેલાં અવલોઝન, અભ્યાસ અને સૌથી વિશેષ વિચાર કરો. 11 ( દ્રઢ નિશ્ચય કરો એટલે તમે ગમે તેવા દુ:ખ-કષ્ટમાંથી) મુક્ત થશે. 12 ઢીલી ‘હા’ કહેવા કરતાં મજબૂત મનથી ખરી ‘ના’ કહેવી અધિક હિતકારક થવા પામે. 13 ખરો વખત વહી ગયા પછી અને સામર્થ્ય નષ્ટ થયા પછી વૃદ્ધાવસ્થામાં જીવન-ક્રમ ફેરવી શકાવે મુશ્કેલ છે. તેથીજ પાણી પહેલાં પાળ બાંધી લેવી સારી છે. 14 સાવધતાપૂર્વક વિચાર કર, અથવા નિશ્ચયપૂર્વ ક કાય કર; માનપૂર્વક તાબે થા, અથવા | કઢતાપૂર્વક સામે થા. આ સિદ્ધાન્તને ઠીક ઉપયોગ કરવામાંજ ડહાપણુ રહ્યું છે. 15 સત્વર કરવાનું હોય ત્યારે ' જે’ અને ' પરંતુ’ એ શબ્દો નિરૂપયોગી જેવા છે. 16 જે માણુસા મહાન-દ્રઢતાને માટે પ્રસિદ્ધ હોય છે તેમનાં શરીર પણ ઘણે ભાગે દ્રઢ અને મજબૃત હોય છે. જેનું શરીર અતિ દ્રઢ હોય છે તે પ્રાયઃ અતિ નિશ્ચયવાન હોય છે. 17 વિલ ખ એ સાહસિકતા, પ્રગતિ અને સફળતાને શત્રુ છે એ કાયમ યાદ રહેવું જોઈએ. નકામા વાયદા-કાળ વિલંબ કર્યા કરવાથી ઘણીવાર કામ વિણસે છે. માત્ર કાર્ય દક્ષતાથી તે સુધરે છે. ઈતિહા. ભાગ્યના સૃષ્ટીઓમાથી. CO-2 For Private And Personal Use Only