________________ ઉન્મત્તના જ્ઞાનની જેમ સત્ અને અસતનું વગર વિશેષે “આ સત્ છે કે અસત્ છે” એમ વિશેષવિચાર વિના જ સ્વેચ્છાએ, વસ્તુ સ્વરૂપના વિચાર વિના જેમકે ગેને અશ્વ અને અશ્વને ગોરૂપ વિપરીત તથા ક્યારેક ગેને ગે અને અશ્વને અશ્વ એમ ગ્રહણ કરવાથી મતિ વગેરે અજ્ઞાન છે. नैगमसहव्यवहारर्जुसूत्रशब्दा नयाः // 34 // નિગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર, ઋજુસૂત્ર, અને શબ્દ આ પાંચ ન છે. (વસ્તુના એક અંશને પરિચ્છેદ કરનાર જ્ઞાન તે નય કહેવાય છે. જેમ કે “ઘટ સત્ છે” આ જ્ઞાન નય છે. સામાન્ય અને વિશેષને ગૌણ ભાવે કે પ્રધાન ભાવે પરિચ્છેદ કરે છે, અથવા સામાન્ય અને વિશેષને પૃથક્ પૃથક પરિ છેદ કરે તે નૈગમ નય. જેમ કે " ઘટ દ્રવ્ય સત છે એમ સામાન્ય વિશેષ રૂપે તથા એક ઘટને અને
