________________
તત્ત્વાર્થ સૂત્રના
ભરતવષ અર્થાત્ ભરતક્ષેત્રને વિસ્તાર પાંચસેા છવ્વીસ ચેાજન અને એક ચેાજનના ઓગણીસમાં ભાગમાંથી છ ભાગ છે ( પર૬ )
૩૧
જમ્મૂદ્રીપપ્રજ્ઞપ્તિના ખારમાં સૂત્રમાં કહેવામાં આવ્યું છે ‘જમ્મૂદ્રીપ નામક દ્વીપમાં ભરત નામક વષૅ -ક્ષેત્ર છે........તેના-વિસ્તાર પર૬ ૬ યાજન છે. આશય એ છે કે એક લાખ યેાજન લાંખા–પહેાળા જમ્મૂદ્રીપના પર૬ ના ભાગ ભરતક્ષેત્રનેા વિસ્તાર છે ર૬॥
‘મઢવુજીવિજ્ઞમા’ ઈત્યાદિ
સૂત્રા :—દ્રહિમવાન્ પતથી લઈને વિદેહક્ષેત્ર પન્ત પતા અને ક્ષેત્રને વિસ્તાર ઉત્તરેત્તર ખમણેા-ખમણેા છે પરણા
તત્ત્વાર્થં દીપિકા-પૂર્વસૂત્રમાં જમ્બુદ્વીપના અન્તગત ભરતક્ષેત્રના વિસ્તારનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યુ, હવે ચુલ્લ હિમવન્ત પતથી વિદેહ ક્ષેત્ર સુધીના પવતા અને ક્ષેત્રાના વિસ્તાર ખતાવીએ છીએ—ભરતક્ષેત્રથી આગળના પર્વતા અને ક્ષેત્રાના વિસ્તાર ઉત્તરાત્તર ખમણેાખમણેા છે. ભરતક્ષેત્રથી આગળ ક્ષુદ્રહિમવાન પત, પછી મહાહિમવાન્ પ ત. ત્યારબાદ નિષધ પર્યંત અને પછી મહાવિદેહ ક્ષેત્ર છે, આમાં પહેલા ત્રીજા અને પાંચમા સ્થાન ઉપર વધર પંત છે અને ખીજા, ચાથા તથા છઠ્ઠા સ્થાને ક્ષેત્ર છે. આ વધર પર્યંત અને વ ભરતવષઁની અપેક્ષા ખમણા-ખમણા વિસ્તારવાળા છે. જેમકે ઉપર ભરતક્ષેત્રના જે વિસ્તાર કહ્યો છે તેનાથી ખમણેા વિસ્તાર ક્ષુદ્રહિમવાન્ પર્યંતના જાણવા, ક્ષુદ્રહિમવાન પર્વતની અપેક્ષા ખમા વિસ્તાર હૈમવત ક્ષેત્રના છે, હૈમવત ક્ષેત્રની અપેક્ષા ખમણેા વિસ્તાર મહાહિમવાન્ પતને છે, મહાહિમવાન્ પતની અપેક્ષા ખમણેા વિસ્તાર હરિવના છે, હરિવથી ખમણેા–વિસ્તાર નિષધ પર્વતના છે અને નિષધ પર્વતની અપેક્ષા બમણા વિસ્તાર મહાવિદેહક્ષેત્રને છે ા૨ા
તત્ત્વાર્થનિયુકિત—આની અગાઉ જમ્મૂદ્રીપની અંદર સ્થિત ભરતક્ષેત્રના વિસ્તારનુ પ્રરૂપણ કરવામાં આવ્યુ હેાઈ ચુલ હિમવન્તથી લઈ ને વિદેહ સુધીના-વધર પવતા અને વર્ષોંના વિસ્તારનું પરિમાણુ બતાવવા માટે કહીએ છીએ-
ક્ષુદ્રહિમવાન્ પ`તથી લઇને વિદેહક્ષેત્ર પન્ત જે વધર અને વ છે તેમના વિસ્તાર ઉત્તરાત્તર ખમણેા-ખમણેા છે. આ વધર પર્વત આ પ્રમાણે છે-(૧) ચુલહિમવન્ત (૨) હૈમવત વર્ષા (૩) મહાહિમવન્ત પત (૪) હરિષ (૫) નિષધ પર્યંત (૬) મહાવિદેહ ક્ષેત્ર આમાંથી ભરતક્ષેત્રના, પૂર્વલિખિત પરિમાણની અપેક્ષા ચુલ્લહિમવન્ત પર્યંતનું પરિમાણુ ખમણું છે, ચુલહિમવન્ત પતની અપેક્ષા હૈમવતક્ષેત્રનું પરિમાણુ ખમણુ છે. હૈમવતક્ષેત્રના પિરમાણુથી અમણું પરિમાણુ મહાહિમવન્ત પર્યંતનું છે—
મહાહિમવાન્ પર્યંતના પિરમાણુથી ખમણે હિરવના વિસ્તાર છે. હશ્થિથી ખમણેા નિષધપતને વિસ્તાર છે અને નિષધપતની અપેક્ષા ખમા વિસ્તાર મહાવિદેહ વના છે. ભરતવષ ને વિસ્તાર, જેમકે આગળ (અગાઉ) કહેવામાં આવ્યે છે, પાંચસેા છવ્વીસ યાજન અને એક યેાજનના ભાગ છે આનાથી ખમણેા એક હજાર બાવન ચેાજન તથા
૧૯
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૧
૩૧૬
