________________
શપાયન
શ્વાનર
વૈશંપાયન ચાલુ મન્વન્તરની પહેલી ચોકડીમાંના વગર પિત હિમવાન પર્વત પર જયાં એને પુત્ર દ્વાપરયુગમાં સ્વાયંભૂ નામને પહેલે વ્યાસ થયે ઉત્તમ ક્ષેને હાથે મરણ પામે ત્યાં ગઈ. એનું હતો, તેના ચાર શિષ્ય પિકી સંપૂર્ણ યજુર્વેદનું પણ યક્ષોને હાથે મૃત્યુ થયું. ઉત્તાનપાદ-પુત્ર અધ્યયન કરનાર શિષ્ય. એ યાજ્ઞવલ્કય ઋષિને ધ્રુવને આ વાતની જાણ થતાં પોતે હિંમવાન પર્વત મામો થતો હતે. યાજ્ઞવલ્કયે યજદની એક પ્રમુખ પર ગયે, યક્ષોને સંહાર કર્યો. ખુદ કુબેર પણ શાખાને અભ્યાસ આની પાસે કરેલું હોવાથી એ લડવા આવ્યા હતા. તેની સાથે ઘેર યુદ્ધ થયું. વૈશંપાયનને શિષ્ય પણ હતો અને ભાણેજ પણ
(ધ્રુવ શબ્દ જુઓ.) થતા. યાજ્ઞવલ્કય પાસેથી વૈશંપાયને જ વેદ તૈત્તિરીય એની સભા સુંદર હેઈ નારદાદિ મોટા મોટા શાખા) પાછી લીધા હતા. (યાજ્ઞવક૯ય શબ્દ જાઓ.) ઋષિઓ ત્યાં સતત આવતા. નલકુબેર તે આને વશંપાયન (૨) ચાલુ મન્વન્તરમાં ચાલુ અઠ્ઠાવીસમી
પુત્ર થાય. નારદ અને યુધિષ્ઠિરના સંવાદ પરથી
કે ચેકડીમાં થયેલા કૃષ્ણદ્વૈપાયન નામે અઠ્ઠાવીસમાં
જણાય છે કે એ અદ્યાપિ ઉત્તર દિશાને અધિપતિ વ્યાસના ચાર શિષ્યોમાંને બીજે શિષ્ય. આ
છે. આ ઉપરથી એને “રાજરાજ' એવું બિરુદ તૈત્તિરીય શાખાનું અધ્યયન કરનાર હતા. ઈતિહાસનાં
મળ્યું છે. એ કદી કદી હિમવાન પર્વતના કલાસ બહુ સુંદર વ્યાખ્યાન આપનાર તરીકે આ
શિખર પર રહે છે. માનસોત્તર પર્વત પરની વિભાપ્રસિદ્ધ છે.
વરી નાગ્ની એની મુખ્ય નગરી છે. વિશાળ વૈશાલિક શબ્દ જુઓ.
વૈશ્રવણ (૨) ચાલુ મન્વન્તરના પુલત્ય ઋષિના વૈશાલિ ત્રગડાની સંજ્ઞાવાળા અંગિરા કુળને
પત્ર વિશ્રવાને તેમની સ્ત્રી ભરદ્વાજ કન્યા દેવવણિની એક ઋષિ.
કુખે થયેલે પુત્ર. એને રુદના પ્રતાપે પ્રથમ લંકા વેશાલિક સૂર્યવંશી વિશાળ રાજાના કુળમાં જન્મી
નગરી રહેવાને મળી હતી તેમ જ એક સ્વરછાગામી વિશાળી નગરીમાં રાજ્ય કરનાર સઘળા રાજાઓ.
પુષ્પક નામનું વિમાન મળ્યું હતું. એ રાવણ, વૈશ્ય કૌશિક ઋષિને શિષ્ય.
કુંભકર્ણ અને વિભીષણને ઓરમાન ભાઈ થત
હતા. રાવણ રાક્ષસાધિપતિ અને આ યક્ષાધિપતિ વિશ્યપુત્ર ધૃતરાષ્ટ્રપુત્ર યુયુત્સુ.
કહેવાતે, એ ઉપરથી જ એનું કુબેર નામ પણ વિશંભક દેવોનું વનવિશેષ.
પડી ગયું હોય એમ જણાય છે. અધ્યાત્મ રામાવિશ્રવણ સ્વાયંભુવ મન્વન્તરમાંના પુલત્યના પુત્ર
યણમાં આને ધનેશ કહ્યો છે, પણ તે સંભવિત વિશ્રવા ઋષિને પુત્ર. એની માનું નામ ગે હતું. નથી. આગળ જતાં રાવણ બળવાન થઈને લંકામાં એની આકૃતિ ભયંકર છે. તેથી એને કુબેર (ફૂડ) રહેવા લાગે ત્યારે આણે હિમાલયના કૈલાસ કહે છે, પણ એનું મુખ્ય નામ સેમ હતું. એની શિખર ઉપર અલકા નામની નગરી વસાવી પોતે
સ્ત્રીનું નામ ઋદ્ધિ. કલ્પના આરંભથી જ ઉત્તર ત્યાં રહ્યો. રાવણે એની પાસેથી લંકા તેમ જ દિપાળ હેવાથી ઉત્તર દિશાનું સૌમ્યા એવું પુષ્પક વિમાન લઈ લીધાં હતાં. એના મંત્રીનું પડેલું નામ હજુ ચાલે છે. એ સઘળા વક્ષને
નામ પ્રહાસ હતું. એને ગૌ, પુષ્કર, શુક, પ્રૌષ્ટપદ, અધિપતિ અને દેવેને ધનાધ્યક્ષ છે. એનું કુબેર મણિભદ્ર, પૂર્ણભદ્ર, મણિમાન, મણિકંધર, મણિભંડારી નામ જાણીતું જ છે.
ભૂષ ઇત્યાદિ અનેક અનુચરો છે. તે વા૦ રા૦ ઉત્તર ઉત્તાનપાદ પુત્ર ધ્રુવની સાથે આને જબરું યુદ્ધ સ૦ ૧૫–૨૩: દેવી ભા. દ્વાદશ૦ અ૦ ૧૦; ભા. થયું હતું. ધ્રુવને ઓરમાન ભાઈ ઉત્તમ યક્ષોને વન અ૦ ૨૫૭. હાથે મરાયો હતો. એની સાવકી મા પિતાના વૈશ્વાનર શાંડિલ્ય ગોત્રને એક ઋષિ, પ્રાણીમાત્રના પુત્રના મૃત્યુની ખબર જાણતાં ધ્રુવને જણાવ્યા શરીરમાં રહીને અન્ન પાચન કરનાર અને જેના
