________________
ગ્રંથના અંતે અધ્યાત્મના પરમ રહસ્યના પણ રહસ્યને બતાવતાં કહ્યું છે કે –
“જે જે રીતે રાગ-દ્વેષ વિલય-નાશ પામતાં જાય છે તે રીતે પ્રવર્તવું એવી શ્રી જિનેશ્વર દેવની આજ્ઞા છે.”
ચાલો, ત્યારે અધ્યાત્મમત પરીક્ષા ગ્રંથરત્નનું ચિંતન-મનન-નિદિધ્યાસન કરી આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપને પ્રગટ કરીએ.. ૮૯. અધ્યાત્મસાર :
કર્મરૂપી વાદળાથી ઢંકાયેલા ભવ્ય જીવો અધ્યાત્મસેવારૂપી પવનથી તે વાદળાને દૂર કરી આત્મિક તેજનો અનુભવ કરી શકે છે. આ મુદ્દાથી ગ્રંથકારે ૧૩૦૦ શ્લોકપ્રમાણ આ ગ્રંથની રચના કરી છે.
અધ્યાત્મનું મહત્વ બતાવવાથી માંડી આત્મનિશ્ચય થાય ત્યાં સુધીનો સંપૂર્ણ વિકાસક્રમ બતાવ્યો છે. સરળ ભાષામાં ઊંડામાં ઊંડુ તત્ત્વજ્ઞાન આપનાર આ ગ્રંથ વાંચન-ચિંતન-મનના દ્વારા “મોક્ષે ચિત્ત ભવે તન”ની ભૂમિકા લાવી આપનાર છે. ૯૦. ઉપદેશરહસ્યઃ (કર્તા – ઉપા. યશોવિજયજી મ.).
ઉપદેશપદ મહાગ્રંથના આધારે બનેલા આ ગ્રંથમાં સંક્ષેપમાં તેના પદાર્થો રજૂ કરાયા છે. આ ગ્રંથના કેટલાક ઉપદેશો મનન કરવા યોગ્ય છે. જિનાજ્ઞા એ જ પરમ ધર્મ છે, હેતુસ્વરૂપ-અનુબંધના ભેદપૂર્વક હિંસા-અહિંસા જાણવી જોઈએ, ભાવગર્ભિત ક્રિયા માટે જ્ઞાનની જરૂર, એકાકી વિહારની સમીક્ષા, દ્રવ્યસ્તવમાં વિરાધનાનો દોષ નથી, અપ્રધાન દ્રવ્યાજ્ઞા અનુમોદનીય નથી, બાહ્યસુખ અને આંતરિક સુખની તરતમતા, અભિગ્રહ પાલનની આવશ્યકતા વગેરે અનેક બાબતોમાં સુંદર ઉપદેશ આપવામાં આવ્યો છે. ૧. ગુરુતત્ત્વવિનિશ્ચય :
મૂળ પ્રાકૃતગાથા ૯૦૫ અને તેની ઉપર વાચકવર્યે પોતે જ સંસ્કૃત ગદ્યમાં ૭૦૦૦ શ્લોકપ્રમાણ ટીકા બનાવી છે.
ગુરુતત્ત્વનું યથાર્થ નિરૂપણ કરવા માટે ગુરુકુલ વાસનો પ્રભાવ શો ? ગુરુ કેવા ?, ભાવવૃદ્ધિ શાથી થાય ?, ગુરુનું લક્ષણ, કુગુરુની પ્રરૂપણા, કુગુરુને તજવાનું અને સુગુરુની સેવના, પાંચે નિગ્રંથોનું સ્વરૂપ વગેરે બાબતો વિસ્તારથી જણાવી છે. ૨. જ્ઞાનસાર ?
મહામહોપાધ્યાય કૃત આ ગ્રંથ તે તે વિષયોના સારરૂપ ૮-૮ ગાથા સ્વરૂપ ૩૨ અષ્ટકમાં રજૂ કરેલ છે. જ્ઞાનનો સાર શું? તેનું ક્રમિક અદ્ભુત વર્ણન આ ગ્રંથમાં કરાયું છે. મુનિના સ્વરૂપને જાણવા તથા મુનિમાર્ગમાં ટકી રહેવા અત્યંત ઉપયોગી આ ગ્રંથ છે.
૭૨
શ્રુત મહાપૂજા
