________________
૮૬. ચાર પ્રકરણ :
પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર પછી પાયામાં ગણાતા એવા ભિન્ન ભિન્ન ૪ પ્રકરણો એક સાથે હોવાથી તેને ચાર પ્રકરણ તરીકે ઓળખીએ છીએ. બાજીવોને ૫૬૩ ભેદ અને ૫ દ્વારથી યુક્ત જીવ તત્ત્વને જાણવા માટે જીવવિચાર, જીવ-અજીવ વગેરે ૯ તત્ત્વોના સ્વરૂપ જાણવા માટે નવતત્ત્વ, ના૨કી વગેરે ૨૪ દંડકોમાં શરીર વગેરે ૨૪ દ્વા૨ોને જાણવા દંડક પ્રકરણ તથા આપણે જે દ્વીપમાં રહીએ છે, તે જંબુદ્વીપનું સંક્ષેપમાં વર્ણન જાણવા માટે ‘જંબુદ્રીપ સંગ્રહણી' પ્રકરણ અતિ સરળ ભાષામાં આ. શાંતિસૂરીશ્વરજી મ. આદિ મહાપુરુષોએ રચેલ છે.
૮૭. યતિલક્ષણસમુચ્ચય :
આ ગ્રંથમાં વાચકવર્યે પ્રાકૃત-૨૬૩ ગાથામાં સાધુનાં નીચે મુજબના સાત લક્ષણો વિસ્તારથી જણાવ્યાં છે, માર્ગને અનુસરતી ક્રિયા, અનુશાસનનું લાયકપણું, શ્રદ્ધા ક્રિયામાં અપ્રમાદ, શક્ય ક્રિયાઆદર, ગુણાનુરાગ, ગુરુઆજ્ઞા આરાધન.
૮૮. અધ્યાત્મમત પરીક્ષા :
લઘુ હરિભદ્રસૂરિ મહામહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજા વિરચિત “અધ્યાત્મમત પરીક્ષા” ગ્રંથરત્નની રચના વિક્રમના ૧૭મા સૈકામાં થયેલી છે.
આ ગ્રંથરત્નમાં આધ્યાત્મિકમત તરીકે પ્રસિદ્ધ એવા મતની પરીક્ષા કરવામાં આવેલ છે અને તે આધ્યાત્મિકો માત્ર નામથી જ આધ્યાત્મિક છે, વાસ્તવિક આધ્યાત્મિક નથી, એ બતાવીને પારમાર્થિક આધ્યાત્મિક શું છે એ સાંભળવા જેઓ ઉત્સાહિત થયા છે, તેવા અધ્યાત્મ ગવેષક જીવોને ઉદ્દેશીને અનેકવિધ શાસ્ત્રપાઠો-સચોટ સુંદર યુક્તિઓ પૂર્વક આ ગ્રંથરત્નનું નિર્માણ શ્રીમદ્ ઉપાધ્યાયજી મહારાજાએ ૧૮૪ ગાથામાં કરેલ છે અને તેના ઉપર સ્વોપજ્ઞ ટીકા રચેલી છે.
(૧) વસ્ત્રને અધ્યાત્મમાં બાધક કહેનાર દિગંબરમત તથા બાહ્યક્રિયાને અધ્યાત્મમતમાં બાધક કહેનાર આધ્યાત્મિકમતનું ખંડન
(૨) કેવલી ભુક્તિ વિચાર
(૩) સિદ્ધમાં ચારિત્ર-અચારિત્રની વિચારણા (૪) સ્ત્રી મુક્તિવાદ
(૫) અધ્યાત્મનું ઉપનિષદ્ વર્ણવેલ છે
ગ્રંથકારશ્રીએ આ ગ્રંથરત્નમાં અધ્યાત્મના ૫૨મ રહસ્યને બતાવતાં કહ્યું છે કે “સંયમયોગોમાં અપ્રમત્તપણે યત્ન કરવો એ જ અધ્યાત્મનું પરમ રહસ્ય છે, એ જ ભગવાનની આજ્ઞા છે.”
પરિચય પુસ્તિકા
૭૧
