Shrut Mahapooja

Author(s): Kirtiyashsuri
Publisher: Ramchandrasuri Smrutimandir Anjan Pratishtha Mahotsav Samiti

Page 83

મુનિમાર્ગમાં અરતિ ઉત્પન્ન થતા કોઈ પણ એક અષ્ટક અર્થપૂર્વક મનન કરજો, પરિણામ તમારી આંખ સામે દેખાશે, મુનિપણું નિર્મળ બનશે. ૯૩. જૈનતર્ક પરિભાષા :
સ્યાદ્વાર દર્શનના પાયા જેવા (૧) પ્રમાણ, (૨) નય અને (૩) નિક્ષેપ નામના ત્રણ પરિચ્છેદવાળો આ ૮૦૦ શ્લોકપ્રમાણ ગ્રંથ છે.
પાંત્રીસ પ્રશ્નોના ખુલાસા પ્રથમ પ્રમાણ પરિચ્છેદમાં, બીજા નય પરિચ્છેદમાં નયનું લક્ષણ અને તેના ભેદો તથા ત્રીજા નિક્ષેપ નામના પરિચ્છેદમાં નામાદિ નિક્ષેપાનાં સ્વરૂપ, ભેદ, પ્રયોજન દર્શાવીને દરેક નિક્ષેપ શું શું માને છે ? તે જણાવીને તેને નયમાં ઉતાર્યા છે. તર્કશાસ્ત્રરૂપી મહેલમાં ચઢવા માટે આ ગ્રંથ પગથિયા જેવો છે. ૯૪. નયપ્રદીપઃ
સંસ્કૃત ગદ્યમય આ ગ્રંથ લગભગ-૫૦૦ શ્લોકપ્રમાણ સંભવે છે. બે સર્ગ છે, પહેલા સપ્તભંગી સમર્થન નામના સર્ગમાં – સાત ભાંગા કઈ રીતે, સ્યાદ્વાદનું સ્વરૂપ શું, વગેરે બાબતો બહુ જ સ્પષ્ટ જણાવી છે. બીજા નયસમર્થન નામના સર્ગમાં – નયવિચારની જરૂરિયાત, નયની મર્યાદા, દ્રવ્યનું સ્વરૂપ, ભાવપર્યાય, વિભાવપર્યાય, દ્રવ્યાર્થિકનયના દશ મુદ્દાઓ, તેનું સ્વરૂપ જણાવીને પર્યાયાર્થિક નયનું સ્વરૂપ વર્ણવ્યું છે. ૫. વૈરાગ્યકલ્પલતા :
પાંચ સ્તબકમાં રચાયેલ આ ગ્રંથ મહોપાધ્યાયજીની અભુત કૃતિ છે. જેમાં વૈરાગ્યનું મહત્ત્વ સમજાવવા કથાનકનો આશરો લેવામાં આવ્યો છે. દ્રમક નામના પાત્ર દ્વારા સંસાર પરિભ્રમણનું અદ્ભુત વર્ણન છે. વૈરાગ્ય-ધર્મકથાનું માહાભ્ય, ધર્મનો તારૂણ્યકાળ, ધર્મબીજનું સ્વરૂપ, ગુરુનું માહાભ્ય, મોહની સેના અને ધર્મરાજાની સેનાનું સ્વરૂપ, ધર્મરાજા સમ્બોધ મંત્રીનો સંવાદ, સમાધિનું સ્વરૂપ, ૧૭ પ્રકારના સંયમનું સ્વરૂપ વગેરે વિષયો કથાનક દ્વારા વર્ણવ્યા છે. ૯૬. અધ્યાત્મોપનિષદ્ ?
અનુષ્ટ્રપ છંદમાં સંસ્કૃત ૨૩૧ શ્લોકપ્રમાણ આ ગ્રંથ છે. ઉપનિષદ્રસાર એટલેકે અધ્યાત્મનો સાર. જેને કર્તાએ – ૧. શાસ્ત્રયોગ શુદ્ધિ અધિકાર, ૨. જ્ઞાનયોગાધિકાર, ૩. ક્રિયાધિકાર અને ૪. સામ્યાધિકાર – સ્વરૂપ ચાર અધિકારમાં વર્ણવ્યો છે. અધ્યાત્મ એટલે શું ? – તેને લાયક જીવો કેવા ? પ્રતિભાજ્ઞાન એટલે શું? ચિત્તશુદ્ધિના સાધનો કયા ? નિર્મળભાવનું કારણ કઈ ક્રિયા બને ? સમતાના લાભ કેવા ? વગેરે અનેક બાબતો સવિસ્તર આ ગ્રંથમાં વર્ણવવામાં આવી છે.
પરિચય પુસ્તિકા
૭૩