________________
૧૦૬. યોગવિશિકાવૃત્તિ ઃ
વિંશતિ વિંશિકા' નામના ગ્રંથમાં ૨૦ વિંશિકા પૈકીની ૧૭મી યોગ નામની વિશિકાની ટીકા આજે ઉપલબ્ધ છે. જેની ટીકામાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજે યોગની ભૂમિકા વિસ્તારથી વર્ણવી છે. સૌ પ્રથમ યોગ એટલે શું? મોક્ષ સાથે જે ક્રિયા જોડાણ કરી આપે તેનું નામ યોગ. જેમાં મુખ્યપણે સાધુજીવનની ક્રિયાઓને યોગ તરીકે ઓળખાય છે. ત્યારબાદ પ્રણિધાનાદિ આશયો, વિષાદિ અનુષ્ઠાન, અધ્યાત્માદિ યોગો, પ્રીતિ વગેરે અનુષ્ઠાનો, ઈચ્છાદિ ચાર યોગી આદિ અનેક સ્વરૂપે યોગનું વર્ણન કર્યું છે. જે સાધકને જે પ્રકારે યોગ પામવાની ભાવના હોય તે સાધક તેનું અવલંબન લઈને મોક્ષ સુધી પહોંચી શકે છે. ૧૦૭. નયરહસ્ય :
આ ગ્રંથમાં વિસ્તારથી નૈગમાદિ સાત નયોનું સ્વરૂપ જણાવ્યું છે.
નયનું લક્ષણ, તેના પર્યાયો, તેને માનવાની જરૂરિયાત, નયોમાં માંહોમાંહે અવિરોધ, પૂજ્યશ્રી જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણ ઋજુસૂત્રને દ્રવ્યાર્થિકનો અને શ્રી સિદ્ધસેનદિવાકર પર્યાયાર્થિકનો ભેદ માને છે – આ બંને વિચારનું સ્પષ્ટીકરણ, દરેક નયમાંથી કયા કયા દર્શનની ઉત્પત્તિ થઈ ? તેનું સ્વરૂપ શું? દરેક નાની પરસ્પર સાપેક્ષતા કઈ રીતે ઘટે ? સપ્તભંગીનું સ્વરૂપ શું ? વગેરે બીના જણાવી છે. ૧૦૮. વ્યાયાલોક :
૧૨૦૦ શ્લોકપ્રમાણ એવા આ ગ્રંથમાં મહોપાધ્યાયજીએ ન્યાયદૃષ્ટિએ સ્યાદ્વાદાદિનું નિરૂપણ કરેલ છે. માત્ર એક નયથી જ જોવું અને બીજા નયોનો અપલાપ કરવો તે દુર્નય છે. પણ દરેક નયોનો સમાવેશ કરવો, તેનું નામ સ્યાદ્વાદ - અનેકાંતવાદ છે. જેનું વર્ણન ન્યાયની ભાષામાં આ ગ્રંથમાં રજૂ કરવામાં આવ્યું છે. ૧૦૯. ગૂર્જર સાહિત્ય સંગ્રહ : ભાગ-૧-૨
પ્રાકૃત-સંસ્કૃત ગ્રંથો ન ભણી શકનાર માટે મહોપાધ્યાયજીએ કમાલ કરી છે કે – આગમપ્રકરણ ગ્રંથોના પદાર્થો સરળ ગુજરાતી ભાષામાં સ્તવન-સઝાયો-આધ્યાત્મિક પદો વગેરે દ્વારા રજૂ કર્યા છે. જેનો સંગ્રહ આ ગ્રંથમાં કરવામાં આવ્યો છે. ૧૧૦. સમ્યક્ત ષસ્થાન ચઉપઈ ?
સમ્યક્ત જસ્થાન ચઉપઈ અને તેનો બાલાવબોધની લોકભોગ્ય ગૂર્જર ભાષામાં ન્યાયાચાર્ય-ન્યાયવિશારદ-મહામહોપાધ્યાયશ્રી યશોવિજયજી મહારાજાએ સ્વયં રચના કરેલ છે.
૭૬
શ્રુત મહાપૂજા
