Book Title: Sammatyakhya Prakaranam
Author(s): Siddhasen Divakarsuri
Publisher: Unknown
View full book text
________________
१७१
सम्मतिताख्यप्रकरणस्यक्षेत्रज्ञैः कृत्यम् ?, न किञ्चित्प्रमाणसिद्धतां मुक्त्वा । नत्वेवमनिष्टा। यथेन्द्रियाधिष्ठायकः क्षेत्रज्ञस्तदधिष्ठायकश्वेश्वरः, एवमन्योऽपि तदधिष्ठायकोऽस्तु । भवत्वनिष्टा, यदि तत्साधकं प्रमाण किञ्चिदस्ति, नत्वनिष्टासाधकं किञ्चित्प्रमाणमुत्पश्यामः । तावत एवानुमानसिद्धत्वात् । आगमोऽप्यस्मिन् वस्तुनि विद्यते । तथा च भगवान् व्यासः
"हाविमौ पुरुषौ लोके क्षरश्वाक्षर एव च । क्षरः सर्वाणि भूतानि कूटस्थोऽक्षर उच्यते ॥१॥ उत्तमः पुरुषस्त्वन्यः परमात्मेत्युदाहृतः।
यो लोकत्रयमाविश्य बिभर्त्यव्यय ईश्वरः" ॥२॥ इति । तथा श्रुतिश्च तत्प्रतिपादिका उपलभ्यते । “विश्वतश्चक्षुरुत विश्वतो मुखो विश्वतो बाह्रुत विश्वतस्पात्।सं बाहुभ्यां धर्मति संपतत्रै_वाभूमी जुनयन् देव एक आस्ते” इत्यादि । नच स्वरूपप्रतिपादकानामप्रामाण्यम् । प्रमाणजनकत्वस्य सद्भावात् । तथाहि । प्रमाणजनकत्वेन प्रमाणस्य प्रामाण्यं, न प्रवृत्तिजनकत्वेन; तच्चेहास्त्येव । प्रवृत्तिनिवृत्ती तु पुरुषस्य सुखदुःखसाधनत्वाध्यवसाये समर्थस्यार्थित्वाद्भवत इति । अथ विधावङ्गत्वादमीषा प्रामाण्यं, न स्वरूपार्थत्वादिति चेत् । तदसत् । स्वार्थप्रतिपादकत्वेन विध्यङ्गत्वात् । तथाहि । स्तुतेः खार्थप्रतिपादकलेन प्रवर्तकत्वम्, निन्दायास्तु निवर्तकत्वमिति।अन्यथा हि तदर्थापरिज्ञाने विहितप्रतिषिद्धेष्वविशेषेण प्रवृत्तिनिवृत्तिर्वा स्यात् । तथा विधिवाक्यस्यापि स्वार्थप्रतिपादनद्वारेणैव पुरुषप्रेरकत्वं दृष्टम् , एवं स्वरूपपरेष्वपि वाक्येषु स्यात्।वाक्यस्वरूपतायाअविशेषात् , विशेषहेतोश्वाभावादिति।तथा स्वरूपार्थानामप्रामाण्ये; मेध्या आपो दर्भाः पवित्रम्, अमेध्यमशुचीत्येवंस्वरूपापरिज्ञाने, विध्यङ्गतायामप्य. विशेषेण प्रवृत्तिनिवृत्तिप्रसङ्गः।नचैतदस्ति, मेध्येष्वेव प्रवर्त्तते, अमेध्येषु च निवर्त्तत इत्युपलम्भात् । तदेवं स्वरूपार्थेभ्योवाक्येभ्योऽर्थस्वरूपावबोधे सति इष्टे प्रवृत्तिदर्शनात्, अनिष्टे च निवृत्तेरिति ज्ञायते-स्वरूपार्थानांप्रमाजनकत्वेन प्रवृत्तौ,निवृत्तौ वा विधिसहकारित्वमिति।अपरिज्ञानात्तु प्रवृत्तावतिप्रसङ्गः। अथ स्वरूपार्थानांप्रामाण्ये प्रावाणःप्लवन्त इत्येवमादीनामपियथार्थता स्यात्।न।मुख्य बाधकोपपत्तेः। यत्र हि

Page Navigation
1 ... 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200