________________
ભાગ બીજે
[ ૧૯૧ उपादान- नाम लई, ए जे तजे निमित्त । पामे नहीं सिद्धत्व ने, रहे भ्रान्तिमां स्थित ॥ अथवा निश्चय नय आहे, मात्र शब्दनी मांय। लोपे सद् व्यवहारने, साधन रहित थाय ॥ त्यांग विराग न चित्तमां, थाय न तेने ज्ञान ।
अटके त्याग विरागमां, ते भूले निज भान ॥" તપ-સંયમથી ઉત્પન્ન થતાં પુણ્યાશ્રવની અપેક્ષાથી મુક્તિ માર્ગમાં સાધક પણ બને છે, જેમ કે મનુષ્યભવ, ઇષભ નારાજી સંઘયણ વગેરે.
પ્રશ્ન ૧૩૬૪ –શું વ્યવહાર મોક્ષ માર્ગથી મુક્તિ છે?
ઉત્તર :–અપેક્ષાથી વ્યવહાર ક્ષમાર્ગ મુક્તિને હેતુ હોય છે. જેમ કે ઉત્તરાધ્યયન અધ્યયન ૨૮ ગાથા ૨૫ માં ક્રિયા રુચિને મોક્ષ માર્ગને હેત કહેલ છે તથા ભગવતી શતક-૨, ઉદ્દેશક-૫ તથા ઠાણાંગ ઠા-૩ થી મુનિ સેવાનું ફળ ધર્મ શ્રવણથી લઈને મોક્ષ સુધીનું બતાવ્યું છે ઈત્યાદિ અનેક પ્રમાણ છે.
પ્રશ્ન ૧૩૬૫ –-શું દ્રવ્ય પિતપોતાનામાં સ્વતંત્ર છે? શું એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યને કાંઈ સહાયતા કરી શકે છે? અને જે કરી શકે છે તો કેવી રીતે?
ઉત્તર –નિશ્ચયનયથી દ્રવ્ય પિતાપિતાનામાં સ્વતંત્ર છે પરંતુ વ્યવહારથી પરતંત્ર પણ હોય છે. તથા એક બીજાને અનુકુલ તેમ જ પ્રતિકુલ રૂપથી સહાયતા પણ કરી શકે છે. જેમ કે જીવ કર્મના સંગથી નર, નારક આદિ રૂપ ધારણ કરે છે. કર્મથી ભારે બને છે, ભવ ભ્રમણ કરે છે. મૂઢ બને છે. અને પરવશ બની જાય છે. એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્ય ઉપર અસર કરે છે ત્યારે જ ભગવાને વિકારી શબ્દ, રૂપ વગેરેથી બચવાનું ફરમાવ્યું છે.
ધર્મોપકરણ સંયમ સાધનામાં તથા શુભગ સ્વાધ્યાય, સેવા, ધર્મોપદેશ વગેરેમાં સહાયક બને છે.
અજીવ દ્રવ્યને લઈને જીવ, શરીર, ઈન્દ્રિય, યોગ વગેરે બતાવે છે. જીવની સહાયતાથી ઘટ-પટાદિ અજીવ દ્રવ્યની ભિન્ન ભિન્ન આકૃત્તિએ તૈયાર થાય છે. ઈત્યાદિ પ્રકારથી દ્રવ્ય એક બીજાને સહાયક હોય છે.
આ પ્રશ્ન ૧૩૬૬ –દેખાતી જેટલી પણ વસ્તુઓ છે તે પ્રયોગ પરિણુત અને મિશ્ર પરિણત જ છે, કે વિશ્વસા પરિણત પણ છે? આપણને પૃથ્વી, પાણું, આદિ સ્થાવર તથા વસ, તેમજ મકાન, ખુરશી, ટેબલ વગેરે જીવ પ્રયોગ-પરિણત અને મિશ્ર પરિણુત પુદ્ગલ દેખાય છે. બંધાયેલા અને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
