________________
આથી સમજી શકાશે કે ધ્યાનના કારણે ઉત્પન્ન થનારું સુખ જ વાસ્તવિક સુખ છે. કારણ કે તે સ્વાધીન (આત્મવિશ) છે. પુણ્યના ઉદયથી પ્રાપ્ત થનારું કોઈ પણ સુખ પરાધીન હોવાથી દુઃખસ્વરૂપ જ છે. પુણ્યના ઉદયથી પ્રાપ્ત થનારું સુખ વસ્તુતઃ સુખ જ નથી. કારણ કે તેમાં સુખનું લક્ષણ નથી, પરંતુ તેમાં દુ:ખનું લક્ષણ છે. યોગદષ્ટિ સમુચ્ચયમાં (શ્લોક નં. ૧૭૩) એ પ્રમાણે જણાવ્યું છે કેપુણ્યના ઉદયથી પ્રાપ્ત સુખ પણ પરવશ છે-એ નિશ્ચિત છે. કારણ કે પુણ્ય આત્માદિથી પર છે. તેથી પુષ્યની અપેક્ષાવાળું સુખ પણ દુઃખરૂપ જ છે. કારણ કે પરવશતા સ્વરૂપ દુઃખનું લક્ષણ એ સુખમાં સત થાય છે. આ રીતે ધ્યાનથી ઉત્પન્ન થયેલું સુખ જ તાત્ત્વિક સુખ છે-એ સ્પષ્ટ છે. અહીં યોગદષ્ટિસમુચ્ચયના શ્લો.નં. ૧૭૩માં ચોથું પદ “ધ્યાન તાત્ત્વિ સુહમ્' આ પ્રમાણે છે. તેના સ્થાને એ ગ્રંથમાં તક્ષનિયોગ: આ પ્રમાણે પાઠ છે, જેનો અર્થ ઉપર જણાવ્યો છે. ૨૪-૧૯ના
* આત્મવશ સુખ હોવાથી મહાત્માઓને તે નિરંતર હોય છે, તે જણાવાય છે
ध्यानं च विमले बोधे, सदैव हि महात्मनाम् । सदा प्रसृमरोऽनभ्रे, प्रकाशो गगने विधोः ॥२४-२०॥
નિર્મળ બોધ હોતે છતે મહાત્માઓને સદાને માટે
