________________
પ્રત્યય)-આ વિરુદ્ધ ધર્મોનો એક ચિત્તમાં સમાવેશ સંભવિત નથી.”-આ પ્રમાણે કહેવાનું ઉચિત નથી. કારણ કે લોકમાં પણ ધર્મસ્વરૂપ અવસ્થાઓના પરિણામો દષ્ટિગોચર થાય છે. કહેવાનો આશય એ છે કે-માટી(મૃત્તિકા)સ્વરૂપ ધર્મી, પોતાના પિંડ સ્વરૂપ ધર્મનો ત્યાગ કરીને ઘટસ્વરૂપ ધમતરનો(બીજા ધર્મનો) સ્વીકાર કરે છે. આ રીતે એક જ ધર્મીમાં ધર્મપરિણામ જોવા મળે છે. લક્ષણ પરિણામ એ છે કે જેમ તે જ ઘટ, અનાગતાધ્વનો(ભવિષ્યદવસ્થાનો) પરિત્યાગ કરીને વર્તમાનાધ્વનો(વર્તમાનાવસ્થાનો) સ્વીકાર કરે છે અથવા વર્તમાનાધ્વનો પરિત્યાગ કરીને અતીતાધ્વનો સ્વીકાર કરે છે અને અવસ્થા પરિણામ, તે ઘટનો જ પ્રથમ અને દ્વિતીય ક્ષણનો જે પરિણામ છે (જે પ્રાચીન અને અર્વાચીન અવસ્થા સ્વરૂપ છે) તે બન્ને સમાન ક્ષણમાંના સંબંધ સ્વરૂપ છે.
ચંચળ એવી સત્ત્વ રજસ્ અને તમન્ સ્વરૂપ ગુણોની વૃત્તિઓનું ગુણપરિણમન(ધર્મસ્વરૂપે પરિણમન), શાંત અને ઉદિત એવા શક્તિસ્વરૂપે બધે રહેલા ધર્મ હોતે જીતે સર્વાત્મકત્વની જેમ જેનો વ્યપદેશ થતો નથી એવા તે ધર્મો, ધમધી કશ્ચિદ્ર ભિન્ન હોવાથી તેનાથી સંબદ્ધ ધર્મીની જેમ દેખાય છે. આશય એ છે કે સર્વત્ર ધમ શક્તિસ્વરૂપે તે તે ધર્મમાં રહેલા છે. વસ્તુનું સ્વરૂપ એ રીતે સર્વાત્મક છે. પરંતુ તેનો વ્યપદેશ-વ્યવહાર થતો ન હોવાથી તે ધને અવ્યપદેશ(અવ્યપદેશ્ય) કહેવાય છે. તે તે ધર્મો
