________________
છે. ક્ષણે ક્ષણે ત્રિગુણાત્મક ચિત્તની ચંચળતા હોવા છતાં પૂર્વાપર ક્ષણમાંના પરિણામોના અભાવમાં પણ બન્ને ક્ષણોમાં ચિત્તનો સંબંધ હોય છે જ. આવા પ્રકારની ચિત્તની સ્થિરતાને લઈને ચિત્તના નિરોધ-પરિણામનો વ્યવહાર થાય છે. ક્ષણે ક્ષણે જે ચિત્તમાંથી વ્યુત્થાનસંસ્કારોનું નિર્ગમન અને નિરોધજન્ય સંસ્કારોનો પ્રવેશ છે; તે સ્વરૂપ અહીં ચિત્તનો નિરોધ-પરિણામ છે. આ વાતને જણાવતાં પાતંજલયોગસૂત્ર(૩-૯)માં જણાવ્યું છે કેવ્યુત્થાન અને નિરોધના સંસ્કારોનો અનુક્રમે જે અભિભવ અને પ્રાદુર્ભાવ છે, તેને નિરોધસ્વરૂપ ચિત્તસંબંધાત્મક નિરોધ પરિણામ કહેવાય છે...' ઈત્યાદિ અધ્યાપક પાસેથી બરાબર સમજી લેવું જોઈએ. આ સ્થાને સાતમા ગુણસ્થાનકની અને સામર્થ્ય-યોગની અવસ્થાનું અનુસંધાન કરવાથી ઉપર્યુક્ત પદાર્થને સમજવાની થોડી અનુકૂળતા થશે. ર૪-૨૩ાા .
*
નિરોધ પરિણામનું વર્ણન કરીને પ્રસથી સમાધિપરિણામનું વર્ણન કરાય છેसर्वार्थतैकाग्रतयोः, समाधिस्तु क्षयोदयौ । । तुल्यावेकाग्रता शान्तोदितौ च प्रत्ययाविह ॥२४-२४॥
સર્વાર્ધતા અને એકાગ્રતાનો અનુક્રમે ક્ષય અને ઉદય સ્વરૂપ સમાધિ-પરિણામ છે. આ દર્શનમાં એકસરખા શાંત
