Pramanvarttikam

Author(s): Rahul Sankrutyayan
Publisher: Allahabad Law Journal Press

Page 551

५२५
परिशिष्टं (१) "परस्य प्रतिपाद्यत्वादि"त्या (४१)दि। परो हि किलावबोधयितुमिष्टो वादिना। स यदि स्वसिद्धेनोभयसिद्धेन वा वाद्यसिद्धेनापि स्वयमागमनसिद्धेनैव साध्यमवबोध्यते लिङ्गेन तदा वादिनः का क्षतिः(1) न हीयं राजाज्ञा उभयसिद्धेनैव साध्यं साधनीयमिति। पञ्चविंशतितत्त्वसंख्यानकुशलाः सांख्या ऊचुः बौद्धा न प्रति। अचेतनाः सुखादयो बुद्धिर्वा उत्पत्तनित्यत्वाद्वा रूपादिवदिति । बौद्धेन ह्यान्तराश्चिद्रूपाश्च सुखादयो बुद्धिश्चेष्टाः। असद्वादी च बौद्धोऽसदेवोत्पद्यते कारणवशेन कार्योत्पत्तेः (1) न हि कार्य स्वतन्त्रमुत्पद्यते निरन्वयञ्च नाशमिच्छति। सांख्यस्तु सद्वादी तस्य सदेव कार्यमुत्पद्यते बीजभावेन प्रागवस्थायामपि विद्यते (1) कार्यमाविर्भावस्तूत्पत्तिव्यक्तिरूप (:)तिरोभावस्तु विनाशः। स च सान्वयोऽन्वयिद्रव्यस्य विद्यमानत्वादिति पराभ्युपगतसाधनेनैव स्वाभिमतमचेतनत्वादिकं साधयतीति तदपनयार्थं स्वदृष्टग्रहणं । स्वयमिति वादिना। अदृष्टेपि न निश्चितः प्रमाणेनार्थ इति त्रिरूपं लिंङ्गं परैरिति प्रतिपाद्यतेऽनेन। आगमादिति. श्लोकेनुमातुमपि पर।
७-अलमतिचपलत्वात्स्वप्नमायोपमत्वात्परिणतिरिव सत्वात्संगमेन प्रियायाः।
इति यदि शतकृत्वस्तत्त्वमालोचयामस्तदपि न हरिणाक्षी विस्मरत्यन्तरात्मा।
%
(अभावः) ८-(११८५) अभावः । नैवाभावः कश्चित्सर्वेषां कथञ्चिद् भावादिति चेत्। a यथा तेन सन्तं सप्रकारोऽभावः । शशविषाणयोश्चायं भावात् शशविषाणाभाव- ... वादिनमुपहसन्नात्मानमेवोपहसति । शशावयवभूतं विषाणन्नास्तीत्यभिधातनिक: प्रस्तावः। शशोप्यस्ति विषाणञ्चेत्युत्तरस्य। न ह्ययं विषाणमात्रमपह्नते। यतस्तेन प्रतिरुध्येत किन्तु शशसम्बन्धि। यद्येवं सम्बन्धो नास्तीति वक्तव्यं न विषाणम्। किम्वै सम्बन्धमात्रं विशिष्यते। विषाणिनामपि विषाणेषु द्रव्यस्वभावः। स्वभावोपि प्रतिकार्य कारणभेदात् (1) तत्कोयं सम्बन्धाभावो वाच्य इत्युपालम्भः। अस्ति विषाणिनां विषाणस्वभावभेदो न तद्वत् किञ्चित् शशस्य भिन्नस्वभावं विषाणमिति चेत्। वयमप्येतदेव ब्रूमः। यो वा. सम्बन्धो नास्तीतीष्यते स एवाभावः। सम्बन्धी विद्यते न सम्बन्ध इति चेत् निपुणा वाचो युक्तिः । अङ्गीकृतसम्बन्धं द्रव्यमपि नेति चेत्। प्रियमनुष्ठितं यदीदमेव प्रथममभिधीयते