________________
श्री प्रज्ञापना सूत्र भाग १ નિર્દેશપૂર્વક' સ્પષ્ટ નિરૂપણ છે. એવાં અનુયોગદ્વારોની નિમણભૂમિકા તો પ્રજ્ઞાપનામાં ખડી થઈ છે, જેને આધારે આગળ જઈ અનુયોગદ્વારોનું નિરૂપણ થવા લાગ્યું. તત્ત્વાર્થસૂત્ર (૧. ૮.)માં સતસંખ્યા ઇત્યાદિ આઠ અનુયોગકારોનો નિર્દેશ છે. આવો કોઈ નિર્દેશ પ્રજ્ઞાપનામાં નથી. પરંતુ તેમાં જુદાં જુદાં પદોમાંથી આ અનુયોગદ્વારોનું સંકલન કરવું સંભવ છે. એવા નિશ્ચિત સંકલનનો ઉપયોગ પખંડાગમમાં થયો છે, જે તે બન્નેના કાળ વિષે અવશ્ય પ્રકાશ ફેંકે છે, અને સિદ્ધ કરે છે કે ષટખંડાગમ પ્રજ્ઞાપના પછીની જ રચના કે સંકલન હશે.
“વિયાજુવાળા’, ‘રિયાપુવાળા’, ‘ાયાણુવાળા' ઇત્યાદિ શબ્દોથી તે તે માર્ગખાદ્વારોની ચર્ચાનો પ્રારંભ કરવાની પદ્ધતિ ષખંડાગમમાં સર્વત્ર અપનાવવામાં આવી છે, જેનું અનુસરણ પ્રજ્ઞાપનામાં ક્વચિત જ જોવા મળે છે. માત્ર હિસાબુવા' અને “રવેત્તાણુવાળા' એ બે શબ્દો વપરાયા છે, પણ ગતિ આદિની ચર્ચામાં ગgવા જેવો પ્રયોગ નથી. - પ્રજ્ઞાપના અને ષખંડાગમમાં કેટલેક સ્થળે તો નિરૂપણ ઉપરાંત શબ્દસામ્ય પણ છે, જે સૂચવે છે કે બન્ને પાસે સમાન પરંપરા હતી. નિરૂપણસામ્ય એટલે કે તે તે બાબતોમાં મતક્ય તો અધિકાંશ બન્નેમાં જોવા મળે જ છે. તેથી તેની જુદી નોંધ લેવી . જરૂરી નથી. પણ જ્યાં શબ્દસામ્ય સ્પષ્ટ છે તેની નોંધ લેવી જરૂરી છે.
સામાન્ય રીતે કહી શકાય કે બન્ને ગ્રંથો ગદ્યમાં લખાયા છે, પરંતુ તેમાં ગાથાઓ પણ છે. તે ગાથાઓમાંથી કેટલીક તો પારંપરિક સંગ્રહણીગાથાઓ જ હોવી જોઈએ, એમ જણાય છે. પ્રજ્ઞાપનાની ગાથા નં.૯૯, ૧૦૦ અને ૧૦૧ પખંડાગમમાં પણ મળે છે, તે આ પ્રમાણે – पुस्तक १४, सूत्र १२१ - "तत्थ इमं साहारणलक्खणं भणिदं सूत्र १२२ साहारणमाहारो साहारणमाणपाणगहणं च ।
साहारणजीवाणं साहारणलक्खणं भणिदं । सत्र १२३ एयस्स अणग्गहणं बहण साहारणाणमेयस्स। .
યેસ્સ નં વદ્દ સમાસો તંfપ ટોરિયસ II , सूत्र १२४ समगं वक्कंताणं समगं तेसिं सरीरणिप्पत्ती।
समगं च अणुग्गहणं समगं उस्सासणिस्सासो । પખંડાગમમાં ધ્યાન દેવા જેવી એક વાત એ છે કે તેમાં મળવું કહીને આ ગાથાઓ ઉદ્ધત કરવામાં આવી છે, જ્યારે પ્રજ્ઞાપનામાં તેવો કોઈ નિર્દેશ નથી. જે ક્રમે પ્રસ્તુતમાં ઉદ્ધરણ છે તે અનુક્રમે પ્રજ્ઞાપનામાં નં. ૧૦૧, ૧૦૦, ૯૯ છે. અર્થાત્ ત્રણે ગાથા વ્યક્રમે પ્રજ્ઞાપનામાં મળે છે. વળી, પ્રસ્તુત સૂત્ર ૧૨૨ ગત ગાથામાં 'નgs મળવું' એવો પાઠ છે, જ્યારે પ્રજ્ઞાપનામાં ગાથા ૧૦૧માં ''નgvi ' એવો પાઠ છે. સૂત્ર ૧૨૩ ગત ગાથા અને પ્રજ્ઞાપનાગત ગાથા ૧૦૦ એક જ છે, પણ પખંડાગમ કરતાં પ્રજ્ઞાપનાગત પાઠ વિશુદ્ધ છે; જ્યારે ખંડાગમમાં તે અવ્યવસ્થિત થઈ ગયો છે. સુત્ર ૧૨૪ ગત ગાથા અને પ્રજ્ઞાપનાગત ગાથા ૯૯ એક જ છે, પણ તેમાં પણ પાઠાંતરો છે. પ્રજ્ઞાપનાગત પાઠ વિશુદ્ધ છે.
પ્રજ્ઞાપનામાં જીવોના અલ્પબહુવિચાર પ્રસંગે મહાવંડથ'નો પ્રારંભ આમ છે – “ગદ અંતે સર્વેનીવMવવું મહાવંડયં વડુત્સમિસબ્રન્થોવા જમવતિયા મધુસી..." અને અંત આમ છે – “સનોનો વિસાદિયા ૧૬, संसारत्था विसेसाहिया ९७, सव्वजीवा विसेसाहिया ९८॥" सूत्र ३३४
પખંડાગમમાં પણ 'માવિંડમ' છે જ. તેમાં તેનો પ્રારંભ આ પ્રમાણે છે – “પત્તો સબનીસ મહાવિંડો શ્રાવ્યો મલિસબ્રWોવા મyક્સપગારા 1લ્મોવતિયા' અને અંતે "fonોનીવા વિસાદિયા.”—પુસ્તક ૭, સૂત્ર ૧-૭૯ 1. પખંડાગમ, પુસ્તક ૧, સૂત્ર ૭, પૃષ્ઠ ૧૫૫. 2. એજન, પુસ્તક ૧, સૂત્ર ૨૪, ૩૩, ૩૯ ઇત્યાદિ. 3. પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર ૨૧૩-૨૪, ૨૭૬-૩૨૪, ૩૨૬
૩૨૯.
–
9
