________________
૨૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ, ૨૦૧૫ બે આંખવાળું? પૂંછડીવાળું કે પૂંછડી વગરનું? કોણ છે? વસ્તુને
વ્યગીત-૧૪ : તા. ૨૮-૮-૧૪ આપણે વર્તમાનમાં સ્વીકારી, પછી સંગ્રહનયમાં સ્વીકારી. વસ્તુ આપણી વિષય : શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર અને સાબરકાંઠાના સંતો પાસે આવે પછી આપણે તેનું વિશ્લેષણ કરીએ છીએ. ચોથો
ઈડર પંચકર્મા સંતોએ પાથરેલું અધ્યાત્મનું અજવાળું અકબંધ છે | ૩જુન-સ્થૂળ અને સૂક્ષ્મ એ બંને રીતે વર્તમાન અવસ્થાને દેખાડે. વર્તમાનકાળમાં એ વસ્તુ શું છે તેના આધારે નિશ્ચય કરવાનો છે. આ !
O [ ડૉ. કેશુભાઈ દેસાઈ ગુજરાતી ભાષાના જાણીતા સાહિત્યકાર છે. ઘડિયાળ અહીં ચાલી રહી છે. તેને કોઈક બહેન લઈ જાય તો અહીં
જ એમ.બી.બી.એસ.નો અભ્યાસ કરી થોડાં વર્ષો સાબરકાંઠામાં તબીબી પ્રેકટીસ
આ ઘડિયાળ નથી. જો તે છે તો તેનો સ્વીકાર કરો. જો તે ન હોય તો તેનો
ગ કર્યા પછી છેલ્લાં બે દાયકાથી તેઓ સાહિત્યસર્જન કરે છે. તેમણે ભાષાંતરો સ્વીકાર ન કરો. અત્યારે શું પરિસ્થિતિ છે ? પાણી ઠંડું છે કે ગરમ ? સહિત ૭૫ જેટલાં પુસ્તકો લખ્યાં છે. તેમની નવલકથાઓનો અન્ય ભાષામાં વૈજ્ઞાનિક રીતે સત્યને સ્વીકારવાની વાત છે. પાંચમો શબ્દનય-વસ્તુ પણ અનુવાદ થયા
વસ પણ અનુવાદ થયો છે. તેમની નવલકથા ‘ફૂલજોગણીને નંદશંકર ચંદ્રક વિશે વપરાતા લિંગ, વચન અને કાળનો અર્થ વ્યાકરણભેદે અલગ પ્રાપ્ત થયા છે. અઢાનું વક્તવ્ય આ એક
પ્રાપ્ત થયો છે. એઓશ્રીનું પૂરું વક્તવ્ય આ અંકમાં લેખ સ્વરૂપે પ્રકાશિત છે. અલગ હોય. ગ્રામેટિકલ એપ્રોચ (વ્યાકરણલક્ષી અભિગમ)નો આ નય જિજ્ઞાસુઓને એ વાંચવા વિનંતી. ] છે. ચોક્કસ વસ્તુ માટે ચોક્કસ શબ્દનો ઉપયોગ કરવો પડે. અહીંયા
વ્યાખ્યાત-૧૫ : તા. ૨૯-૮-૧૪
| મનુષ્યો બેઠા છે એમ ન કહી શકાય. અહીં ભાઈઓ અને બહેનો બેઠા
વિષય: સંગીતમય નવકાર છે. અહીંયા ગ્રામેટીકલ અર્થને જોવાનો છે. પુરુષ એ પુરુષ અને સ્ત્રી
| સ્વરથી ઈશ્વર સુધી પહોંચવાનો સુલભ મર્મ સંગીતમય નવકાર છે એ સ્ત્રી એ સ્પેસિફીક અર્થ સ્પેસિફિક વ્યાકરણ સાથે જોડાય ત્યારે
| [ ડૉ. રાહુલ જોશી સંગીત અને તબીબી ક્ષેત્રમાં જાણીતું નામ છે. શબ્દનય બને છે. છઠ્ઠો સમવીરૂઢ નય-કુણના અનેક નામ છે. દરેક
તેઓ હોમિયોપથીમાં અનુસ્નાતકની ડીગ્રી ધરાવે છે. તેઓ નામનો અર્થ હોય છે. કુંભ શબ્દનો અર્થ અલગ સંદર્ભમાં ગણાય.
મહારાષ્ટ્રના રાજ્યપાલના માનદ્ હોમીયોપાથ તબીબ છે. તેઓ દક્ષિણ કળશ અથવા ઘડા શબ્દ વાપરશો તો તેના સંદર્ભ બદલાશે. તેમાં સંદર્ભ
મુંબઈની સેફી અને એલીઝાબેથ હોસ્પીટલ સાથે સંકળાયેલા છે. સંગીત પ્રમાણે અર્થ બદલાય છે. રામાયણમાં જટાયુએ રામભક્તિ માટે રાવણ
ક્ષેત્રે તેમના પ્રથમ ગુરુ તેમના પિતા ડો. પ્રકાશ જોશી છે. તેમણે સાથે લડીને પ્રાણોની આહુતિ આપી. સીતાંશુ યશશ્ચંદ્રની કવિતામાં
મુંબઈ વિદ્યાપીઠમાંથી સંગીતવિશારદ અને એમ.એ. (શાસ્ત્રીય ‘જટાયુ' આપણે છીએ. આપણે પરંપરામાંથી છૂટા પડીએ ત્યારે સહન કરવું પડે. સલામતી, સંદર્ભ અને પરંપરામાંથી બહાર આવીએ ત્યારે
સંગીત)ની ડીગ્રી મેળવી છે. છેલ્લા ૧૨ વર્ષથી હિન્દુસ્તાની શાસ્ત્રીય તમારો સંહાર નક્કી. તેનું કારણ આ નવયુગ છે. સાતમો
સંગીતની તાલીમ મેળવી રહ્યા છે.] એવંભૂતનય-આ નય કહે છે કે ક્રિયા પ્રમાણે માપો. કલાકાર હંમેશાં
સંગીતમય નવકાર’ વિશે વ્યાખ્યાન આપતા ડૉ. રાહુલ જોશીએ કલાકાર હોતો નથી. પુરુષ કામધંધેથી થાકીને ઘરે આવે ત્યારે પત્ની
જણાવ્યું હતું કે સંગીતમાં સાત સૂર હોય છે. શરીરમાં સાત આધ્યાત્મિક બહાર જવાની જીદ કરે. પત્ની સમજે કે પતિ અનેક ટેન્શનમાંથી ઘરે
ચક્ર હોય છે. સ્વરથી ઈશ્વર સુધી પહોંચવાનો સુલભ માર્ગ સંગીતમય આવ્યો છે. તે મારા પતિ ઉપરાંત ઑફિસનો કર્મચારી પણ છે. આ નવકાર છે. નવકાર મંત્ર ગા
નવકાર છે. નવકાર મંત્ર ગાવાથી બધી પીડા દૂર થાય છે. તેના વડે વાત પત્ની સમજી જાય તો સંઘર્ષ ટળી શકે. પતિ એમ વિચાર કરે કે
આપણે ઈશ્વર સાથે જોડાઇએ છીએ. સ્વત્વને ભૂલીને શિવ સુધી
આ મારું ટેન્શન ઉંબરાની બહાર મૂકી દઉં તો? સંઘર્ષ સહજ રીતે ટળી વહીયાએ છીએ.
પહોંચીએ છીએ. નવકારનો સંબંધ સંગીત અને રાગ સાથે આવે ત્યારે શકે. એક વસ્તુને આપણે તેના સંદર્ભમાં પ્રમાણે જોઈએ. અત્યારે શું બધા ચક્રો ઉદ્ભૂત થાય છે. તે બધા ચક્રો સમતોલ થાય છે. ઈશ્વર ક્રિયામાં છે અને એ ક્રિયા પ્રમાણે તમારી પાસે અપેક્ષા રાખે છે. એ સુધી સહજતાથી પહોંચી શકીએ છીએ. સવારનો રાગ ભૈરવ છે. આપણાં અપેક્ષા જો પૂરી કરી શકીએ તો એવંભુત નયને સમજી શકીએ, આવા શરીરના બધા ચક્રો સંગીતથી જોડાયેલા છે. સંગીતકારોએ અલગ આ સાત નય જીવનના સત્યોને સમજાવે છે. સાતે સાત નયને સાથે અલગ પ્રહરો માટે અલગ રાગ બનાવ્યા છે. સૂરમાં ગાઈએ ત્યારે બધા જોડીએ ત્યારે એક ચિત્ર ઊભું થાય છે. સાત નયનો સમજણથી સ્વીકાર ચક્રો ઉદ્દદ્યુત થાય છે. સવારે ૧૧ વાગે ગાવાનો રાગ જૈનપુરી છે. કરવો જરૂરી છે. એક વસ્તુ અનેક રૂપમાં હોઈ શકે અને અનેક શક્યતા મનમાં ભાવ સારો હોય અને ચિત્ત નિર્મળ રાખીને નવકાર ગાવાનો પણ હોઈ શકે. ફ્રાન્સના ચિંતક દેવીલાએ કહ્યું છે કે આ જગતમાં કશું હોય છે. બીજું ચક્ર સ્વાધીસ્ટાન ચક્ર છે. કામ, ક્રોધ, માયા જેવા રિપુઓને જ પૂર્ણ અથવા મૌલિક નથી. એકબીજા સંકેતો એકબીજા સાથે પડેલા આપણે જીતવાના છે. પહેલાં ક્રોધને જીતવાનો છે. અહમ્, દ્વેષ અને છે. સંકેતો સાથે જોડશું તો આપણને સંપૂર્ણ સત્ય મળશે. સંકેતો ઈષ્ય જીવનમાં હોવા ન જોઈએ. ત્યારપછી પ્રેમ, અહિંસા અને ક્ષમાનું પરંપરાથી જોડી શકાય અને વર્તમાન સંદર્ભોમાંથી પણ જોડી શકાય. ચક્ર છે. આજે મિચ્છામિ દુક્કડમ્ કહેવું જોઈએ. હૃદયરોગનું પ્રમાણ આટલી સરળ સમજ નય આપતું હોય તો આપણે તેનો સ્વીકાર કરી વધ્યું તેનું કારણ માત્ર કોલેસ્ટોરલ નથી. પેલાએ મને આમ કહ્યું અને શકીએ.
પેલાએ મને તેમ કહ્યું એ બધી વાત આપણે મનમાં રાખીએ છીએ.
