________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્થાન ધરાવતો હતો. તેના એજન્ટો કાલીક્ટ, ગોવા, બુરહાનપુર, આગ્રા, ગણદેવી, નવસારી, વડોદરા, અમદાવાદ વગેરે મથકોએ હતા. વિદેશોમાં પણ એનો ધીકતો વેપાર હતો. એના પ્રભાવને લીધે અંગ્રેજ વેપારીઓ પોતાના માલની નિયમિત હેરફેર અટકાવીને પણ તેના માલની હેરફેર નૂર લીધા વગર જ કરી આપતા. ઈ.સ.૧૯૨૫માં તે સુરતનો એક માત્ર સર્વોચ્ચ વેપારી હતો, તેથી અંગ્રેજોને વીરજી વોરાની શરતે અને કિંમત માલ વેચવો પડતો. તેજાના-ગરમ મશાલાના વેપારમાં તેની ઇજારાશાહી હતી. મરી, લવિંગ, જાયફળ, જાવંત્રીનો તમામ જથ્થો ખરીદ કરીને માત્ર સુરતમાં જ નહિ, પણ અન્ય સ્થળે મનફાવે તે ભાવે વેચતો.
ઈ.સ.૧૬૯માં એણે ૨,૦૪,૦૦૦-નાં મરી અંગ્રેજોને વેચ્યાં. ઈ.સ. ૧૬૪૮માં તેણે ૨૭ રૂપિયાના નફાથી લવિંગ ડચ વેપારીઓને વેચ્યાં હતાં. ઈ.સ. ૧૬૪૯માં જાયફળ-જાવંત્રીનો મોટો જથ્થો ખરીદ કરી કાલીકટથી આગ્રા સુધીના વિસ્તારમાં પોતાની ઇજારાશાહી ઊભી કરી હતી. “૧૯
આ ઉપરાંત સોનું, ચાંદી. પારો, પરવાળાં, હાથીદાંત અને કાપડનો પણ તેનો ઘણો મોટો વેપાર હતા ઉપર્યુકા આંકડા સત્તરમા સૈકાના હોવાથી વર્તમાન સમયના રૂપિયામાં તેનું રૂપાંતર કરતા વીરજી વોરાના વેપારનો વ્યાપ સમજાય છે. તેની કુલ સંપત્તિ એ વખતના કોઈ પણ ભારતીય વેપારી કરતાં (રૂપિયા પાંચ કરોડ) વધુ આંકવામાં આવે છે. અંગ્રેજોને પણ તે વ્યાજે નાણાં ધીરતો, માટે જ ઈ.સ. ૧૬૧૪ માં વીરજી વોરાના નેતૃત્વ હેઠળના મહાજનની દરમ્યાનગીરથી અંગ્રેજો. અને મુઘલ સત્તા વચ્ચે સમજૂતી થઇ.”૨૦ એ જ રીતે તેની આર્થિક સમૃદ્ધિનો ખ્યાલ આપણને શિવાજીએ તેને લૂંટી લીધો તે પછી માત્ર દસ માસમાં ફરી તે પૂર્વવતુ વેપાર કરતો થઇ ગયો તે પરથી આવે છે. બીજા આવા જ એક પારસી સજ્જન રુસ્તમ માણેકનું નામ સુરતના વગદાર માણસોમાં અગ્રતાક્રમે છે. તે અંગ્રેજો ની કોઠીનો દલાલ અને સરાફ હતો. અંગ્રેજોને વેપાર માટે તે મોટી રકમ ધીરતો હતો. ઔરંગજેબ સમક્ષ (ઈ.સ. ૧૯૬૦) યોગ્ય રજૂઆત કરીને અંગ્રેજ વેપારીઓને સારી એવી મદદ કરી હતી. “૧ આવા અનેક સંદર્ભે ડાં, મકરંદ મહેતાએ ‘મહાજનોની યશગાથા” અને “સમ આસ્પેક્ટ ઑફ સુરત એઝ એ ટ્રેડિંગ સેન્ટર ઇન ધ ૧૭ સેન્યુરી-''માં આપેલ છે, પરંતુ સ્થળ-સંકોચને કારણે અને તેનો ઉલેખ માત્ર કરીશું. સામાજિક-ધાર્મિક ક્ષેત્રે સત્તરમા સૈકાનું સુરત :
રાજકીય તેમજ આર્થિક ક્ષેત્રે સુરતનો સત્તરમા સૈકાનો વિકાસ જોયા પછી તેના સામાજિક-ધાર્મિક ક્ષેત્રે નજર કરતાં જણાય છે કે વેપાર-ઉદ્યોગનું મુખ્ય કેન્દ્ર અને પ્રતિષ્ઠિત સુરતનું સામાજિક-ધાર્મિક જીવન બહુરંગી પ્રતિભા ધરાવતું હતું. માટે જ પ્રો. પી. સી. જોશી નોંધે છે કે “ Dur hg 17 and 18 centuries Surat was the main centre of trade and commerce and a major port of the country, The city then was cosmopolitan and different cultures ming ed nto the city which gave it a distinctly personalty."** કહેવામાં આવ્યું છે તેમ સત્તરમા સૈકાનું એ અગત્યનું બંદર વેપારી મથક અને સાચા અર્થમાં “કોસ્મોપોલિટન સિટી” બની ચૂકયું હતું. પારસી વિદ્વાન એદલજી પણ આવો જ મત ધરાવતાં જણાવે છે કે “એશિયા, યુરોપ તેમજ આ સહિતનાં કુલ ૮૪ બંદરોથી વેપારીઓ અહીં આવતા હોવાથી તેમના ધ્વજ સુરતના નદીતટે લહેરાતા એટલે (સુરત) ૮૪ બંદરનો વાવટો એવું નામ મળ્યું. જહાંગીરના સમયે (ઈ.સ. ૧૬૦૫-૨૭) સુરત બંદર પ્રખ્યાત હતું. મક્કા-મદીનાની હજ કરવા જવા ઇચ્છતા મુસ્લિમ યાત્રિકો સુરત આવી મહિનાઓ સુધી રોકાતા, દેશવિદેશના હાજી ફકીર અને ઓલિયાઓની અહીં સતત ભીડ રહેતી. ઔરંગઝેબના સમયે (૧૯૮૫-૧૭૦૭) સુરતને મક્કા' મક્કાનું પ્રવેશદ્વારનું ઉપનામ મળ્યું તેથી જ સહરા દરવાજા તરફ પલ્લુ મુસાફરખાનું બંધાયું. શાહજહાંએ ઈ.સ. ૧૯૨૭માં જહાઆરાને સુરત બંદરની ૧૫ લાખની આવકવાળી જાગીર આપી હતી તેમાંથી સુરતની મુત્સદી હકીકતખાને એક વિશાળ મુસાફરખાનું બંધાવ્યું (ઈ.સ.૧૬૪૪) હોવાનું પણ જણાઈ આવે છે. ડૉ. નવીનચંદ્ર આચાર્ય પણ આ અંગે નોધે છે કે આ મકાન સુરતના કિલ્લેદારે ઈ.સ.૧૬૪૪માં બંધાવ્યું હતું તે અમદાવાદના આઝમખાનના મહેલને મળતું આવે છે.
પથિક-માર્ચ, ૧૯૯૮ + ૭
For Private and Personal Use Only
