________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
આ વિદ્વાનોનાં લખાણોને આધારે એક વાત સ્પષ્ટ થાય છે કે એ સમયના સુરતની તાસીર પોતાના સમકાલીન એવા કોઇ પણ ભારતીય શહેર કરતાં સાવ નિરાળી હતી. વિવિધ ધર્મ, જાતિ, પ્રદેશ,અને ભાષાના લોકોથી ઊભરાતું સુરત સમૃદ્ધિનાં શિખરો સર કરી શક્યું હતું, તેમ છતાં આ સમયના સુરતમાં કઇ વસ્તી કેટલા પ્રમાણમાં હતી તેનો કોઇ ચોક્કસ આંકડો મળતો નથી. ફ્રેંચ મુસાફર જીન-દ-ર્થવનો (ઈ.સ.૧૬૬૬) પણ એ અંગે નોંધે છે કે “વસ્તીનો ચોક્કસ આંકડો આપવો મુશ્કેલ છે. જ્યારે વહાણો આવે ત્યારે શહેરમાં વસ્તી ખૂબ જ હોય છે...શહેરમાં ભારતીઓ, ઇરાનીઓ, આરબો, તુર્કી, ફ્રેંચો, આરમિયનો, અને ખ્રિસ્તીઓ છે...એકસો ઘરો કેથોલિકનાં છે.૨૫
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
E
આવા જ એક બીજા વિદેશી લેખક પિટર વાન ડેન બ્રોક (ઈ.સ.૧૬૨૦-૨૯) કે જે સુરતની ડચ કોઠીનો વડો હતો તે તેની વેપાર-ધંધાની નોંધ વચ્ચે સુરતના જનજીવનનો ઉલ્લેખ કરતાં નોંધે છે- ‘‘આગ્રાથી કાફલાને સુરત પહોંચતાં આશરે બે માસ અને દસ દિવસ થતા (તે માટે) બે માર્ગોએ જવાતું : એક કે અમદાવાદ-મહેસાણાસિદ્ધપુર-પાલનપુર-મેડતા-અજમેર-બયાના-ફતેપુર સિક્રી થઇ આગ્રા અને બીજેા સુરત-બુરહાનપુર-શિરોઝ-ગ્વાલિયરધોલપુર થઇ આગ્રા જતો. આગ્રાથી સુરત આવતા ઊંટનુ ભાડું ૧૫ રૂપિયા ત્રણ આના અને ગાડાના ૪૦-૪૫ રૂપિયા થતા ઇંગ્લૅન્ડથી આઠ મહિના અને ૨૦ દિવસે સુરત પહોચાતું.’ આ ડાયરીમાં આ ઉપરાંત તત્કાલીન ભારતના રીતરિવાજો, ગુના, સજા, લગ્નો, બળાત્કાર વગેરેની માહિતી પણ, આપતાં તે નોધે છે કે જાન્યુઆરી ૧૬૨૫ માં મરીનો ભાવ એક મણનો સાડા સોળ મહેમૂદી (એક રૂપિયા બરાબર અઢી મહેમૂદી) અને જૂન સ ૧૯૨૭માં લવિંગનો ભાવ એક મણનો ૧૫૭ મહેમૂદી હતો. આ ઉપરાંત સુરત આવતાં વહાણો, તેનાં નામ અને વેપારી વિગતો તથા વરસાદ, તોફાન અને અન્ય નોંધો પણ આપણને સત્તરમા સૈકામાં સુરતની ઝલક આપે છે. ઉપસંહાર :
પાદટીપ
૧.
2.
ઉપર્યુક્ત નોંધો, સાહિત્ય-સંદર્ભો, સાધન-સામગ્રી ઉપરાંત સુરતના રાજા-ઓવારા પર પડેલા પ્રાચીન -અવશેષો તથા શહેરનાં પુરાતન મંદિરોના ભગ્નાવશેષો, લખાણવાળા પાળિયાઓ, તામ્રપત્રો - દાનપત્રો, માલવણ તેમજ એબા(કામરેજ તાલુકો)નાં ખોદકામો દર-મ્યાન મળેલા આદ્ય ઐતિહાસિક કાળના માટીનાં ચિત્રિત વાસણો, અકીકનાં ચપ્પુ-પાનાં, કાળા પથ્થરની કુહાડી, સુરતના સમીપવર્તી વિસ્તારોની ભૂપૃષ્ઠરચના, શહેરનાં જૂનાં સ્થળનામો તયા શાસ્ત્રો-પુરાણોની માહિતી વગેરે જેવાં વિપુલ સાધનોને ધ્યાનપૂર્વક ચકાસવામાં આવે તો સુરતની સ્થાપનાથી માંડીને તેના વિવિધ તબક્કાના જન-જીવનને લગતાં વિવિધ પાસાંને આવરી લેતી કેટલીક રસપ્રદ અને નવતર માહિતી અચૂક પ્રાપ્ત થઇ શકે તેમ છે. આવી સાધનસામગ્રીને એકત્રિત કરી, તપાસીને ડૉ.મકરંદ મહેતા તથા ડૉ.ગુણવંતરાય દેસાઇ જેવા કેટલાક વિદ્વાનો અને વિનુભાઈ દેસાઈ તથા પ્રા.કુરેશી જેવા ઇતિહાસપ્રેમીઓએ જે રીતે સુરતના મહાજનો, તેમની વેપારી પ્રવૃત્તિઓ અને સુરતના બંદર તેમજ અઠાવીસી પરગણાને લગતી રસપ્રદ માહિતી એકત્રિત કરેલ છે તે જોતાં લાગે છે કે આવી સાધનસામગ્રીનાં ઉપયોગ અને અધ્યયન પાછળ પૂરતી કાળજી લેવામાં આવે તો સુરતની સ્થાપનાથી માંડીને આધુનિક કાળ સુધીનો એક સળંગસૂત્ર અને આધારભૂત ઇતિહાસ તૈયાર થઇ શકે. જો તેમ થાય । સત્તરમા સૈકાના સુરતની ભવ્ય ગૌરવપ્રદ અને પ્રેરણાદાયી ઐતિહાસિક માહિતી પ્ર થઈ
શકે તેમ છે.
ઠે. સી, ૫૩ ભાગવતનગર સો., સાગરબંગલા સામે, સોલારોડ, અમદાવાદ ૬૧
દેસાઇ ઇશ્વરલાલ ઇચ્છારામ, ‘સુરત સોનાની મૂરત' -સુરત ઇ. સ. ૧૯૫૮ પૃ.૩
પ્રોફે. (ડૉ.) મહેતા રમણલાલ નગરજી,'સુરતનો વિકાસક્રમ‘, ‘સ્મરણિકા', ગુજ. ઇતિહાસ પરિષદ, સુરત
ઇ,સ. ૧૯૮૧, પૃ. ૧
‘પથિક’-માર્ચ, ૧૯૯૮ + ૮
For Private and Personal Use Only
