Nyayakandali

Author(s): J S Jetly, Vasant G Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra

Page 635

610 न्यायकन्दलीसंवलितप्रशस्तपादभाष्यम् प्रशस्तपादभाष्यम् सांसिद्धिकस्य गुरुत्ववन्नित्यानित्यत्वनिष्पत्तयः / सङ्घातदर्शनात् सांसिद्धिक'द्रवत्वमयुक्तमिति चेन्न, दिव्येन तेजसा संयुक्तानामाप्यानां परमाणूनां परस्परं संयोगो द्रव्यारम्भकः सङ्घाताख्यः, तेन परमाणुद्रवत्वप्रतिबन्धात् कार्ये हिमकरकादौ द्रवत्वानुत्पत्तिः। नैमित्तिकं च पृथिवीतेजसोरग्निसंयोगजम् / कथम् ? 'सपिर्जतमधच्छिष्टादीनां कारणेषु परमाणुष्वग्निसंयोगाद्वेगापेक्षात् कर्मोत्पत्तौ तज्जेभ्यो विभागेभ्यो द्रव्यारम्भकसंयोगविनाशात् कार्यद्रव्यनिवृत्तावग्निसंयोगादौष्ण्यापेक्षात् स्वतन्त्रेषु परमाणुषु न्यायकन्दली अत्र चोदयति-सङ्घातदर्शनात् सांसिद्धिकद्रवत्वमयुक्तमिति चेत् आप्यस्य हिमक'रकादेव्यस्य सङ्घातदर्शनात् काठिन्यदर्शनादपां स्वभावसिद्धं द्रवत्वमित्ययुक्तम् / समाधत्ते-दिव्यनेति / 'सर्वत्रोदके स्वभावसिद्धस्य द्रवत्वस्योपलम्भादपां स्वभावसिद्धमेव द्रवत्वं तावनिश्चितम् / यत्र तु हिमकरकादौ कार्ये द्रवत्वानुत्पत्तिस्तत्र दिव्येन तेजसा संयुक्तानामाप्यपरमाणूनां परस्परसंयोगो द्रव्यारम्भकः सङ्घाताख्यः, तेन हिमकरकारम्भकाणां परमाणूनां द्रवत्वप्रतिबन्धात् / तेजःसंयोगेन परमाणूनां द्रवत्वं प्रतिबद्धमित्यन्यत्रा प्यद्रव्यस्य लवणस्य वह्निसंयोगेन द्रवत्वप्रतिबन्धदर्शनादनुमितम् / लवणस्या"प्यत्वमपि हिमकरकादिवत्कालान्तरेण द्रवीभावदर्शनादवगतम् / विलयनं तु हिमकरकादेभौं माग्निसंयोगात् यद्विलयनं कठिनद्रव्यस्य, तद्वह्निसंयोगादवगतम् यथा सुवर्णादीनाम् / हिमकरकादिविलयनमपि विलयनमेव / तस्मादिहापि दृष्टसामर्यो वह्निसंयोग एव निमित्तमाश्रीयते। सांसिद्धिकं द्रवत्वं व्याख्याय "नैमित्तिकं द्रवत्वं व्याचष्टे-नैमित्तिकं पृथिवीतेजसोरग्निसंयोगजमिति / कथमित्यज्ञेन पृष्टः सन्नुपपादयति-सपिरित्यादिना। सपिर्जतमधूच्छिष्टानां पार्थिवानां कारणेषु परमाणुष्वग्निसंयोगात्"कर्मोत्पत्तौ सत्यां कर्मजेभ्यो 1 सांसिद्धिकमयुक्तम् - कं. 1, कं. 2, किं / 2 सपिरादीनां - व्यो (632) / 3 करकादिद्रव्यस्य --जे. 1, जे. 2, जे. 3 / 4 सर्वत्रोदकस्य द्रवत्वस्वभावस्योपलम्भादपां स्वाभाविकमेव -जे. 3 / 5 यत्तु-जे. 1 / 6 सम्बद्धानां -कं. 1, कं. 2 / 7 प्रतिबन्धनात्-जे. 1. / 8 प्यलवणस्य-जे. 1, जे. 3 / 9 लवणलक्षणस्य-जे. 3 / 10 आप्यद्रव्यत्वमपि-जे.१। 11 नैमित्तिकं व्याचष्टे-कं. 1, कं 2; जे. 1 / 12 क्रियोत्पत्तो-कं 1, कं. 2; जे. 3 /