Nyayakandali

Author(s): J S Jetly, Vasant G Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra

Page 715

690 न्यायकन्दलीसंवलितप्रशस्तपादभाष्यम् प्रशस्तपादभाष्यम् [266] न चासौ संयोगः, सम्बन्धिनामयुतसिद्धत्वात्, अन्यतरकर्मादिनिमित्तासम्भवात, विभागान्तत्वादर्शनात् अधि करणाधिकर्तव्ययोरेव भावादिति / न्यायकन्दली एतदेव कथमित्यादिना प्रश्नपूर्वकमुपपादयति-यथा इह कुण्डे दधीति प्रत्ययः कुण्डदघ्नोः सम्बन्धे सति दृष्टः तथेह तन्तुषु पट इत्यादिप्रत्ययानां दर्शनादस्त्येषां तन्तुपटादीनां सम्बन्ध इति ज्ञायते / इह तन्तुषु पट इत्यादिप्रत्ययाः सम्बन्धनिमित्तका अबाधितेहप्रत्ययत्वात्, इह कुण्डे दधीतिप्रत्ययवत् / [2663 नन्वयं संयोगो भविष्यतीत्यत आह-न चासौ संयोग इति / असौ 'तन्तपटादीनां सम्बन्धो न संयोगो भवति, कुतः ? इत्यत्राह-सम्बन्धिनामयुतसिद्धत्वादिति / संयोगो हि युतसिद्धानामेव भवति / अयं त्वयुतसिद्धानामिति / तथा संयोगोऽन्यतरकर्मज उभयकर्मजः संयोगजो वा स्यादिति / इह तु अन्यतरकर्मादीनां निमित्तानामभावो भावोत्पादककारणसामर्थ्य भावित्वात् / संयोगस्य विभागान्तत्वं विभागविनाशित्वं दश्यते न समवायस्य / संयोगः स्वतन्त्रयोरपि भवति, यथोविस्थितयोरङ्गल्योः / अयं त्वधिकरणाधिकर्तव्ययोरेव भवति, तस्मानायं संयोगः, किन्तु तस्मात् पृथगेव / [पं०] नित्यानि द्रव्याणि आप्यादिपरमाणवो नित्यतद्गुणास्तद्रूपादयश्चेति व्याख्येयम् / पार्थिवास्तु परमाणवः पार्थिवरूपादयश्च पाकजोत्पत्तौ परावर्तनशीला इति अनित्या अतस्तेऽत्र न ग्राह्याः। ततश्च नित्यद्रव्याणि च नित्यतद्गुणाश्चेति द्वन्द्वः / अधिगतस्वरूपभेदानामि[ति] पटस्य अन्यस्वरूपं तन्तूनामन्यस्वरूपम् / परवाक्यं नन्वयं संयोगो भविष्यतीति (कं. 326.4) / इह त्विति (कं. 326.9) तन्तुपटादिसम्बन्धे / भावोत्पादेत्यादि (कं. 324.9) भावोत्पाद: पदार्थोत्पत्तिः। विभागविनाश्यत्वमिति (कं. 326.10) विभागेन [कु०] [266] संयोगो हि युतसिद्धानामिति (कं. 326) व्यतिरेकव्याप्तिप्रदर्शनमेतत् / प्रयोगस्तु - अवयवावयब्यादीनां परस्परसम्बन्धः संयोगो न भवति / अयुतसिद्धसम्बन्धत्वात् / न यदेवं न तदेवम् / यथादधिकुण्डयोरिति / कथमन्यतरकर्मादीनामसंभव इत्यत आह-भावोत्पादकेति (कं. 326) भावित्वादिति (कं. 326) अभिव्यंग्यत्वेनोत्पत्तिविरहादित्यर्थः / अत्रापि पूर्ववद् व्यतिरेकी प्रयोगः द्रष्टव्यः / १निमित्तप्रत्ययाभावात-दे। 2 करणकर्तव्ययोरेव-दे। 3 अवधारित-कं. 1, कं. 2 / 4 तन्तुषु पटादीनां-जे. 3 / 5 भावितत्वात-जे. 3 / 6 विनाश्यत्वं-कं.१,कं.२ /