Nyayakandali

Author(s): J S Jetly, Vasant G Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra

Page 670

टिप्पणपञिकाकुसुमोदगमादिटीकात्रयोपेतम् प्रशस्तपादभाष्यम् [245] [एवमपि पञ्चवेत्यवधारणानुपपत्तिः / निष्क्रमणप्रवेशनादिष्वपि वर्गशः प्रत्ययानुवृत्तिव्यावृत्तिदर्शनात् / ] 'यद्युत्क्षेपणादिषु सर्वत्र वर्गशः प्रत्ययानुवृत्तिव्यावृत्तिदर्शनाज्जातिभेद इष्यते, [एवं च निष्क्रमणप्रवेशनादिष्वपि] कार्यभेदात् तेषु प्रत्ययानुवृत्तिव्यावृत्ती इति 'चेत् ? न, उत्क्षेपणादिष्वपि कार्यभेदादेव प्रत्ययानवृत्तिव्यावृत्तिप्रसङ्गः। अथ समाने वर्गशः प्रत्ययानवृत्तिव्यावृत्तिसद्भावे उत्क्षेपणादीनामेव जातिभेदो न निष्क्रमणादीनामित्यत्र 'विशेषे हेतुरस्तीति / न जातिसङ्करप्रसङ्गात् / निष्क्रमणादीनां जातिभेदात् प्रत्ययानुवृत्तिव्यावृत्तौ जातिसङ्करः प्रसज्यते / कथम् ? द्वयोर्द्रष्ट्रोरेकस्मादपवरकादपवरकान्तरं गच्छतो युगपन्निष्क्रमणप्रवेशनप्रत्ययौ दृष्टौ, तथा द्वारप्रदेशे प्रविशति निष्कामतीति च / यदा तु प्रतिसीराद्यपनीतं भवति, न्यायकन्दली * (245] पुनश्चोदयति-एवमपीति / यदि प्रतिवर्ग प्रत्यया'नुवृत्तिव्यावृत्तिदर्शनादुत्क्षेपणादिषु सामान्यमभ्युपेयते, तदा निष्क्रमणादिष्वपि प्रतिवर्ग प्रत्ययानवृत्तिव्यावत्तिदर्शनानिष्क्रमणत्वादिकमभ्युपेयम्, ततश्च पञ्चैवेत्यवधारणानुपपत्तिः / अथ निष्क्रमणादिषु कार्यभेदात् प्रत्ययभेदो न जातिभेदात, तदोत्क्षेपणादिष्वपि तथा स्यादित्याहकार्यभेदात् तेष्विति / समाधत्ते नेति / यदि निष्क्रमणत्वादिजातय इष्यन्ते, तदा जातिसङ्करप्रसङ्गः / एकस्यां व्यक्तौ विरुद्धानेकजातिसमवायः प्रसज्यत इत्यर्थः / - कथमिति पृष्टः सन्नाह-द्वयोद्रष्ट्रोरिति / द्वयोष्ट्रोरेकस्मादपवरकादपवरकान्तरं गच्छतः पुरुषस्य यौ द्रष्टारौ तयोरेक स्यां कर्मव्यवतौ निष्क्रमणप्रवेशनप्रत्ययौ | पुनश्चोदयतीति (कं. 295) न्यूनत्वचोचं समाधायाधिक्यं चोग्यतया परस्परपरिहारेण स्थितानां - जातीनामेकत्रसमावेशो जातिसंकर इत्याह एकस्यां व्यक्ताविति (कं. 295 न केवलं निष्क्रमणप्रवेशनयोर्जातिसाङ्कर्यम, किञ्चित्किञ्चित्प्रत्ययानुवृत्तिरपि न(ना)स्तीति प्रदर्शनपर भाष्यं विव्याचष्टे यदाऽनुवृत्तिप्रतीतिरिति (?) तस्माद्गमनमेवेति (क. 295) उत्क्षेपणादिचतुष्टयव्यतिरिक्तं कर्म सर्व गमनमेव, न तु भ्रमणत्वादिना भिद्यत इति भावः / 1 [ ] एतच्चिह्नान्तर्गत: पाठ: दे पुस्तके नास्ति / 2 [ ] एतच्चिह्नान्तर्गतः पाठः दे पुस्तके नास्ति / क्षे-दे। 4 विशेष-कं 1, कं. 2 / 5 नवत्तिदर्शनात-जे.१। 6 अत्र सर्वेष्वपि ताडपत्रीयेष पुस्तकेषु प्रतीकरूपेण सम्पूर्ण मूलभाष्यपाठः दत्तः। 7 'द्वयोर्द्रष्ट्रोः' इति-जे. 1, जे. 2, जे. 3 पुस्तकेषु नास्ति / 8 एकस्यां व्यक्तौ-कं. 1, कं. 2 /